Ομιλία Συνηγόρου του Καταναλωτή, κ. Ευάγγελου Ζερβέα, στο Συνέδριο που διοργανώνεται από την Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας με θέμα «Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην προστασία του καταναλωτή» (Κέρκυρα, 25-26/9/2009) (Προσφωνήσεις...) Εισαγωγή Από το δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα και έπειτα, το κίνημα για την προστασία του καταναλωτή άρχισε να κάνει διεθνώς αισθητή την παρουσία του και να κινητοποιεί κυβερνήσεις, μη κυβερνητικές ομάδες, οργανώσεις πολιτών και μεμονωμένα άτομα σε μια συστηματοποιημένη προσπάθεια ανάπτυξης και εμπέδωσης καταναλωτικής κουλτούρας ως ασπίδα σε αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές. Στο σημερινό οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, που αξιοποιεί διαρκώς νέα μέσα και μεθόδους καταναλωτικών συναλλαγών και εγκυμονεί απροσδόκητους κινδύνους για την υγεία, την ασφάλεια και τα οικονομικά συμφέροντα των πολιτών, η ανάγκη της καταναλωτικής προστασίας προβάλλει ακόμα ισχυρότερη, την ίδια στιγμή που απαιτείται η διαρκής προσαρμογή της στα νέα δεδομένα. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, προωθείται τα τελευταία χρόνια η εξωδικαστική, συναινετική επίλυση των καταναλωτικών διαφορών, δίνοντας αφορμή για τη σύσταση και λειτουργία αρμόδιων φορέων στα κράτη-μέλη για να φέρουν εις πέρας αυτό το έργο. Κυριότερο όφελος για τους πολίτες από τη λειτουργία τέτοιων φορέων είναι η αποφυγή των χρονοβόρων και κοστοβόρων συνεπειών που θα απαιτούσε σε διαφορετική περίπτωση η δικαστική προσφυγή. Η δυνατότητα ρύθμισης των καταναλωτικών διαφορών μέσω εξωδικαστικής διαδικασίας αποτελεί σαφή μέριμνα για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στη λειτουργία της αγοράς και την αύξηση της ικανότητάς τους να εκμεταλλευθούν πλήρως τις δυνατότητες που αυτή τους προσφέρει. 1
Ίδρυση, ρόλος και αρμοδιότητες Συνηγόρου του Καταναλωτή Η Ελλάδα είναι από τις χώρες-πρωτοπόρους που υιοθέτησαν τη νέα τάση με τη σύσταση της Ανεξάρτητης Αρχής του Συνηγόρου του Καταναλωτή. Η εμφάνιση αθέμιτων πρακτικών και μεθόδων προσέγγισης των καταναλωτών εκ μέρους ορισμένων προμηθευτών κατά τη διαδικασία παροχής υπηρεσιών ή πώλησης προϊόντων οδήγησε ευλόγως την Πολιτεία τόσο στη νομοθετική-κανονιστική όσο και στη θεσμική παρέμβαση. Σκοπός των παρεμβάσεων αυτών υπήρξε αφενός μεν η εύρυθμη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, αφετέρου δε η προστασία των δικαιωμάτων των καταναλωτών μέσω της αντικειμενικής, αμερόληπτης και ταχείας επίλυσης των διαφορών. Η καινούργια Αρχή ήρθε να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εξωδικαστικής δράσης υφιστάμενων φορέων, όπως είναι το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή, και έχει αποδείξει στον σύντομο χρόνο που δραστηριοποιείται ότι αποτελεί σημαντικό πυλώνα προάσπισης των δικαιωμάτων των καταναλωτών και αποτελεσματικό όργανο για την αντικειμενική και αμερόληπτη διευθέτηση των διαφόρων τους με προμηθευτές. Παράλληλα, η δυνατότητα που προβλέπει ο ιδρυτικός νόμος για την αυτεπάγγελτη παρέμβαση της Αρχής επί σημαντικών ζητημάτων που διαπιστώνεται ότι θίγουν ευρύτατα τους καταναλωτές, καθώς επίσης η δραστήρια διαβουλευτική δραστηριότητα που επιδεικνύει, έχουν αναδείξει τη συμβολή και την αναγκαιότητα του ρόλου του Συνηγόρου του Καταναλωτή σε νομοπαρασκευαστικό επίπεδο στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνήγορος του Καταναλωτή και γυναίκες-καταναλώτριες Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι όταν μιλούμε για έννοιες όπως «κατανάλωση», «καταναλωτική συμπεριφορά», «καταναλωτικό κίνημα», «καταναλωτική συνείδηση», «καταναλωτική προστασία», ο ρόλος της γυναίκας αποκτά ουσιαστικό και κεντρικό νόημα. Η σύγχρονη γυναίκα έχει πρόσβαση σε υψηλά μορφωτικά προσόντα, είναι απελευθερωμένη, επαγγελματικά επιτυχημένη και οικονομικά ανεξάρτητη. Η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος και η μεγέθυνση της αυτοπεποίθησης της γυναίκας, ως 2
αποτέλεσμα της ισχυροποίησής της στην αγορά εργασίας, έχουν ως συνεπακόλουθο την αύξηση των δαπανών της στο πεδίο των καταναλωτικών συναλλαγών. Η σύγχρονη γυναίκα δεν είναι πλέον μόνο η γυναίκα-σύζυγος και η γυναίκα-μητέρα, αλλά επιπλέον η γυναίκα-επαγγελματίας και η γυναίκα-καταναλωτής. Ο εμπλουτισμός των ρόλων που μπορεί με επιτυχία να αναλάβει η γυναίκα αντικατοπτρίζεται εμφανέστατα στο πεδίο της κατανάλωσης, όπου δημιουργούνται αγορές ειδικά με στόχο-αποδέκτη τη γυναίκα, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τη διαφήμιση, η οποία σχεδιάζει και υλοποιεί καμπάνιες με θεματικό πρωταγωνιστή και σχεδόν αποκλειστικό ενδιαφερόμενο των διαφημιζόμενων προϊόντων τη γυναίκα. Από τα στοιχεία των υποβαλλόμενων αναφορών στον Συνήγορο του Καταναλωτή προκύπτει, μάλιστα, ότι η σύγχρονη γυναίκα δεν συνιστά απλώς άκριτο ή παθητικό δέκτη επιχειρηματικών συμπεριφορών, αλλά αντίθετα είναι πληροφορημένη και ενημερωμένη για τα δικαιώματά της ως καταναλώτρια σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό. Βέβαια, ορατός παραμένει πάντοτε ο κίνδυνος για την ύπαρξη διακρίσεων λόγω φύλου όσον αφορά την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών. Τέτοιου είδους διακρίσεις μπορούν να περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, τη λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση της γυναίκας λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας, την παρενόχληση κάθε μορφής, ή ακόμα και την ενθάρρυνση για την άσκηση άμεσων ή έμμεσων διακρίσεων λόγω φύλου. Ο Συνήγορος του Καταναλωτή, αντιλαμβανόμενος την αναγκαιότητα για την απάλειψη διακρίσεων λόγω φύλου, συμμετείχε κατά το πρόσφατο παρελθόν σε διαβούλευση για το Προσχέδιο Νόμου ενσωμάτωσης της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες. Σημειωτέον ότι μετά την κατάθεση των θέσεων και των τεκμηριωμένων απόψεων της Αρχής στο πλαίσιο αυτής της διαβούλευσης, αποφασίστηκε από τη Γενική Γραμματεία Εμπορίου η ανάθεση στον Συνήγορο του Καταναλωτή εποπτικού ρόλου 3
εφαρμογής της εν λόγω Οδηγίας στη χώρα μας, σε συνεργασία με τον Συνήγορο του Πολίτη Συνήγορος του Καταναλωτή και Τοπική Αυτοδιοίκηση Σημαντικός σε κάθε περίπτωση είναι ο αποκεντρωμένος ρόλος του Συνηγόρου του Καταναλωτή μέσω των Επιτροπών Φιλικού Διακανονισμού (ΕΦΔ) των Καταναλωτικών Διαφορών που εδρεύουν στις κατά τόπους Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις της χώρας. Ο θεσμός του φιλικού διακανονισμού των καταναλωτικών διαφορών από τις ΕΦΔ εισήχθη στην Ελληνική έννομη τάξη με το άρθρο 11 του ν. 2251/1994, ενώ με το άρθρο 3 του ν. 3297/2004 οι ΕΦΔ υπήχθησαν στον Συνήγορο του Καταναλωτή, ο οποίος µε απόφασή του διορίζει και παύει τα µέλη τους. Η σύνθεση των επιτροπών αυτών περιλαμβάνει: (α) Ως Πρόεδρο, έναν δικηγόρο, µέλος του οικείου δικηγορικού συλλόγου (β) Ως μέλη, εκπροσώπους των τοπικών εμπορικών και βιομηχανικών επιμελητηρίων, των τοπικών ενώσεων καταναλωτών και των τοπικών εργατοϋπαλληλικών κέντρων (γ) Έναν υπάλληλο της υπηρεσίας εμπορίου της εκάστοτε Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, ο οποίος ορίζεται προκειμένου να παράσχει γραμματειακή υποστήριξη στο έργο των ΕΦΔ Η υπαγωγή των ΕΦΔ στον Συνήγορο του Καταναλωτή αποσκοπεί, πέραν της ενδυνάμωσης του νέου θεσμού, στην αναβάθμιση των αρμοδιοτήτων και της αξιοπιστίας των Επιτροπών, ο ρόλος των οποίων καθίσταται περισσότερο ουσιαστικός, αποτελεσματικός και περαιτέρω συμβάλει στην αποκεντρωμένη λειτουργία του μηχανισμού της φιλικής επίλυσης των καταναλωτικών διαφορών. Η δυνατότητα επανεξέτασης των πορισμάτων των Επιτροπών από τον Συνήγορο του Καταναλωτή διασφαλίζει την ενότητα των αποφάσεων των περιφερειακών αυτών οργάνων και την ομοιόμορφη εφαρμογή των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων που ισχύουν για την προστασία του καταναλωτή στην Ελλάδα. 4
Επιπροσθέτως, η διαδικασία στελέχωσης, η οποία καθορίζεται από τον Συνήγορο του Καταναλωτή, η πρόβλεψη δυνατότητας αμοιβής των μελών των Επιτροπών και των μελών που παρέχουν γραμματειακή υποστήριξη, καθώς επίσης η ενιαία ρύθμιση των λοιπών λεπτομερειών του άρθρου 11 του τροποποιημένου ν. 2251/1994 από τον Συνήγορο του Καταναλωτή, αποτελούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις προκειμένου οι Επιτροπές να λειτουργούν αποδοτικότερα. Με αποφάσεις που υπέγραψα κατά το χρονικό διάστημα από τον Νοέμβριο 2008 έως τον Ιανουάριο 2009, συστήθηκαν οι νέες ΕΦΔ σε αντικατάσταση των παλαιότερων, η θητεία των μελών των οποίων είχε λήξει. Οφείλω, στο σημείο αυτό, να εξάρω το πνεύμα απρόσκοπτης και αρμονικής συνεργασίας που είχα με τις Διευθύνσεις Εμπορίου των κατά τόπους Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων κατά τη συλλογή των απαιτούμενων στοιχείων. Ακόμη, εξετάζεται επί του παρόντος η προοπτική εφαρμογής ενός συστήματος επικοινωνίας με τις ΕΦΔ, ώστε να είναι εφικτή η συλλογή, η επεξεργασία και η αποτύπωση των στατιστικών στοιχείων των αναφορών που τους υποβάλλονται. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τα στοιχεία που εξάγει ο Συνήγορος του Καταναλωτή, θα είναι σε θέση να μας δείξουν μια αντιπροσωπευτική εικόνα της γεωγραφικής διασποράς και των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των καταγγελιών που αφορούν εν γένει το προφίλ των καταναλωτικών διαφορών στη χώρα μας. Επίλογος Ο Συνήγορος του Καταναλωτή συγκαταλέγεται ανάμεσα στις νεοσύστατες Ανεξάρτητες Αρχής που λειτουργούν στη χώρα μας και εδραιώνεται με ταχύ ρυθμό στη συνείδηση των πολιτών. Τούτο αποδεικνύεται όχι μόνο από την αυξητική τάση που παρουσιάζει η υποβολή αναφορών κάθε χρόνο, αλλά και από την ευρεία δημόσια προβολή της οποίας τυγχάνει από τα Μέσα Ενημέρωσης, όπως επίσης από τον υψηλό βαθμό αποδοχής των παρεμβάσεων και των συστάσεων που απευθύνει προς τους συντελεστές της αγοράς και την Πολιτεία. Η δίκαιη εξισορρόπηση του ρόλου της Αρχής ανάμεσα στην ενθάρρυνση της οικονομικής ανάπτυξης δια της άνθισης του εμπορίου και των σύννομων 5
επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και τη θέσπιση ορίων και φραγμών πέρα από τους οποίους τέτοιες δραστηριότητες με θύμα τον καταναλωτή πρέπει να στηλιτεύονται εκτιμάται ότι μόνο θετικά μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο και την ευημερία συνολικά της χώρας εν μέσω μιας τεράστιας οικονομικής κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε στη σημερινή εποχή. 6