ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ» ΠΑΥΛΟΥ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΟΡΟΒΕΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2010 ΣΔΟ(ΔΜΥΠ) Π.957

< S O A O /i -^,VUU;4>. f 7! * i' ' 1990 * / TECHNOLOGICAL EDUCATIONAL INSTITUTE OF KALAMATA SCHOOL OF MANAGEMENT AND ECONOMICS DEPARTMENT OF HEALTH AND WELFARE UNITS DISSERTATION "ORGANISATION STRUCTURE AND OPERATION OF MENTAL HEALTH SERVICES IN CYPRUS" PAVLOU CHARIKLIA SUPERVISOR: KOROVESIS DIMITRIOS KALAMATA 2010

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ "Την παρούσα μελέτη την αφιερώνω σε όσους πάσχουν από κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής και στις οικογένειες των ατόμων αυτών...ειδικότερα σε ένα άτομο του οικογενειακού και φιλικού μου περιβάλλοντος." 11

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους με βοήθησαν στην μελέτη μου και που έχουν σταθεί δίπλα όλο αυτό το διάστημα. Τα άτομα που εργάζονται στα διάφορα Κέντρα για την βοήθεια που μου παρείχαν κατά την εκπόνηση της εργασίας μου. Όλους τους ασθενείς οι οποίοι έλαβαν μέρος στη έρευνα μου. Το οικογενειακό περιβάλλον των ασθενών που με προθυμεία με βοήθησαν ο καθενάς με το δικό του τρόπο. Τον καθηγητή μου κ. Δημήτριο Κοροβέση για την βοήθεια που μου παρείχε έτσι ώστε να φέρω εις πέρας την παρούσα εργασία. Και τέλος ενα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια μου και ιδιαίτερα τους γονείς μου και τους φίλους μου για την αμέριστη συμπαράσταση που μου υπέδειξαν όλους αυτούς τους μήνες. 111

I Τ Ε I Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α!! ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ύ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. Σελ. 1... Σελ. 2-3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΜΟΝΑΔΕΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ 1.1. Ορισμός της ψυχικής υγείας... 1.2. Οι σκοποί και οι στόχοι των υπηρεσιών ψυχικής υγείας... 1.3. Παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση διαταραχών της ψυχικής υγείας, 1.4. Γεωγραφική θέση μονάδων ψυχικής υγείας στην Κύπρο... 1.5. Κατηγορίες ατόμων με ψυχικές διαταραχές των Μονάδων Ψυχικής Υγείας στην Κύπρο... 1.6. Λειτουργία Μονάδων Ψυχικής Υγείας... Σελ. 4 Σελ. 5-6 Σελ 6-8.Σελ. 8-9 Σελ. 9-10 Σελ.10-13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. 2.1. Γενικά... Σελ. 14 15 2.2. Μέθοδοι ψυχοθεραπείας και ψυχανάλυσης ασθενούς...σελ. 15 18 2.3. Ερωτήματα θεραπείας ατόμων με ψυχικές διαταραχές... Σελ. 1 9-2 0 2.4. Παράπονα αντιμετώπισης ατόμων με ψυχικές διαταραχές...σελ. 2 0-2 1 2.5. Τρόπος αντιμετώπισης από την κοινωνία των ατόμων με χρόνια ψυχική διαταραχή,.σελ 21-22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Ο ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 3.1. Γενικά...Σελ 23-25 3.2. Συνεργασία Μονάδων Ψυχικής Υγείας και οικογένειας... Σελ.26 3.3. Προγράμματα των Μονάδων Ψυχικής Υγείας...Σελ 27-29 3.4. Εναρμόνιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με το κοινοτικό κεκτημένο - Ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση...Σελ.29-30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1. Μεθοδολογία έρευνας... Σελ 31 4.2. Επιλογή δείγματος...σελ.31 4.3. Παρουσίαση Αποτελεσμάτων...Σελ.31-53 4.4. Συμπεράσματα...Σελ.54-55 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Σελ 56-57 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Ερωτηματολόγιο ασθενών...σελ 58-61 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Ερωτηματολόγιο προσωπικού... Σελ 62-66

Κατάλογος συντομογραφιών ΒΨΨ = Βραχεία Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία ΓΝ= Γενικό Νοσοκομείο ΔΟ= Διεπαγγελματική Ομάδα ΕΕ^ Ευρωπαϊκή Ενωση ΗΠΑ= Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ΘΕΜΕΑ = Θεραπευτική Μονάδα Εξαρτημένων Ατόμων ΜΕΡΑ = Μονάδα Εργασιακής Αποκατάστασης ΜΜΕ= Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ΠΟΥ = Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας

Περίληψη Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η οργάνωση, δομή και λειτουργία των μονάδων ψυχικής υγείας στην Κύπρο είναι να ανασκοπήσουμε τις μονάδες ψυχικής υγείας, τους τρόπους αντιμετώπισης των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και τον τρόπο λειτουργίας των μονάδων ψυχικής υγείας. Η έρευνα έγινε με τη μέθοδο στροματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας και αφορούσε 50 ασθενείς από 20 ετών μέχρι 60 ετών και άνω και 50 άτομα από το προσωπικό των μονάδων από 20 ετών μέχρι 60 και άνω. Τα στοιχεία συνελέγησαν με προσωπική συνέντευξη σύμφωνα με ορισμένο ερωτηματολόγιο. Περιλάμβανε δημογραφικά στοιχεία και διάφορες ερωτήσεις που αφορούσαν τόσο τους ασθενείς των μονάδων ψυχικής υγείας όσο και το προσωπικό των μονάδων. Σύμφωνα με την έρευνα διαπιστώσαμε τη μεγάλη προσφορά των μονάδων ψυχικής υγείας τόσο στα ίδια τα άτομα, όσο και στην κοινωνία γενικότερα. Τα άτομα που πάσχουν από κάποια μορφή ψυχικής νόσου μπορούν να βρουν καταφύγιο σ αυτές τις μονάδες όπου μπορούν με την βοήθεια του ιατρικού και παραιατρικού προσωπικού να τύχουν της περίθαλψης που χρειάζονται. Κατόπιν, όμως των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων που τέθηκαν σε ασθενείς των μονάδων και του προσωπικού διαπιστώθηκε ότι οι μονάδες ψυχικής υγείας χρήζουν αναβάθμισης σε πολλούς τομείς καθότι κρίνεται ότι υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. 1

Εισαγωγή Στην παρούσα μελέτη θα ασχοληθούμε με τις μονάδες ψυχικής υγείας στην Κύπρο και πως αυτές λειτουργούν ώστε να είναι σε θέση να περιθάλψουν και να βοηθήσουν τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές. Η όξυνση του φαινομένου αυτού χρήζει αντιμετώπισης. Όπως είναι γνωστό οι συγκυρίες της ζωής αλλάζουν διαρκώς και μαζί τους μεταβάλλονται η διάθεση και οι σκέψεις μας. Για το λόγο αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντικό να επιτύχουμε ισορροπία στη ζωή μας, η οποία να είναι μακροχρόνια και να αφορά σε μεγάλο εύρος καταστάσεων. Είναι απολύτως φυσιολογικό να μάς κυριεύουν, από καιρού εις καιρόν, αισθήματα θλίψης, ανησυχίας, φόβου ή ακόμη και καχυποψίας. Τα αισθήματα αυτά μπορεί ωστόσο να αποτελόσουν πρόβλημα, εάν παρεμβαίνουν στις καθημερινές μας δραστηριότητες και τις επηρεάζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο πρώτο κεφάλαιο θα αναφερθούμε εκτενέστερα στις μονάδες ψυχικής υγείας στην Κύπρο. Θα αναλύσουμε την έννοια του όρου της ψυχικής υγείας, θα εξηγήσουμε τους σκοπούς και τους στόχους των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Ακόμη, θα αναλύσουμε τους παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση διαταραχών της ψυχικής υγείας, που βρίσκονται στις μονάδες ψυχικής υγείας στην Κύπρο καθώς στις κατηγορίες ατόμων με ψυχικές διαταραχές και στην λειτουργία των μονάδων ψυχικής υγείας. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στους τρόπους αντιμετώπισης των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Θα μιλήσουμε γενικά για τις ψυχικές διαταραχές, ποιοι είναι οι μέθοδοι ψυχοθεραπείας και ψυχανάλυσης ασθενούς. Επίσης, θα αναφερθούμε στα ερωτήματα θεραπείας ατόμων με ψυχικές διαταραχές, στα παράπονα αντιμετώπισης των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και στο τρόπο αντιμετώπισης από την κοινωνία των ατόμων με χρόνια ψυχική διαταραχή. Στο τρίτο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στο τρόπο λειτουργίας των μονάδων ψυχικής υγείας. Θα επικεντρωθούμε εκτενέστερα στη συνεργασία των μονάδων αυτών με την οικογένεια, στα προγράμματα των μονάδων ψυχικής υγείας. Τέλος, θα αναφερθούμε 2

στην εναρμόνιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με το κοινοτικό κεκτημένο - ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν σε σχετικούς πίνακες τα αποτελέσματα της έρευνας μου. Στο πέμπτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν τα συμπεράσματα της εργασίας μου και εισηγήσεις. Σε παράρτημα επισυνάπτονται τα ερωτηματολόγια με βάση των οποίων έκανα την έρευνα. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΜΟΝΑΔΕΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ 1.1 Ορισμός της Ψυχικής Υγείας Με τον όρο ψυχική υγεία εννοούμε την αναζήτηση της ισορροπίας όλων των πτυχών της ανθρώπινης ζωής, είτε πρόκειται για τη σωματική, τη διανοητική και την συναισθηματική, είτε για την πνευματική πτυχή του ανθρώπινου βίου. Η ψυχική υγεία είναι η ικανότητα μας να απολαμβάνουμε τη ζωή και να αντιμετωπίζουμε τις καθημερινές της προκλήσεις. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει τη λήψη αποφάσεων και επιλογών, προκειμένου να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας σε δύσκολες καταστάσεις και να τις αντιμετωπίσουμε επιτυχώς. Συνεπάγεται, επίσης, την ικανότητά μας να εκφράζουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προσπαθώντας να ορίσει την ψυχική υγεία ως βιο - ψυχο- κοινωνικό φαινόμενο, έδωσε τελευταία τον εξής ορισμό: «... είναι μια κατάσταση ευημερίας, κατά την οποία το οποίο συνειδητοποιεί τις δυνατότητες του είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα συνηθισμένα άγχη της ζωής, μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και αποτελεσματικά, και είναι ικανό να προσφέρει στο κοινωνικό του περιβάλλον». Ακόμη, η παγκόσμια ιατρική κοινότητα αναγνωρίζει σήμερα ότι δεν μπορεί να υπάρξει «υγεία» χωρίς «ψυχική υγεία». Η «προαγωγή της ψυχικής υγείας» αποτελεί νέο ιατρικό αντικείμενο, που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια με στόχο την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των υγιών στοιχείων της προσωπικότητας του ατόμου καθώς και την εξασφάλιση υποστηρικτικών κοινωνικών δομών, προκειμένου να προαχθεί και να βελτιωθεί η ψυχική και η σωματική υγεία σε ατομικό επίπεδο και σε επίπεδο δημόσιας υγείας. Οι συγκυρίες της ζωής αλλάζουν συνεχώς με αποτέλεσμα να μεταβάλλονται μαζί η διάθεση και η σκέψη μας. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να επιτύχουμε μια ισορροπία στη ζωή μας. Παρόλα αυτά είναι απόλυτα φυσιολογικό κατά καιρούς να μας κυριεύουν αισθήματα θλίψης, ανησυχίας, φόβου ή ακόμη και καχυποψίας. Τα αισθήματα αυτά εάν παρεμβαίνουν συνεχώς στη καθημερινή μας ζωή μπορεί να αποτελόσουν πρόβλημα. 4

1.2. Σκοπός και οι στόχος των υπηρεσιών ψυχικής υγείας Ωστόσο, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας έχουν ως σκοπό να οργανώσουν ένα δίκτυο υπηρεσιών και προγραμμάτων έτσι ώστε να προσφέρεται μια αποτελεσματική φροντίδα στους τομείς της θεραπείας, της αποκατάστασης και της πρόληψης των ψυχικών διαταραχών. Η οργάνωση της φροντίδας αυτής θα πρέπει να γίνεται ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου και της οικογένειας του, σε συνεργασία με άλλες εμπλεκόμενες υπηρεσίες και φορείς (κρατικούς, κοινοτικούς, εθελοντικούς κ.α.). Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας έχουν ως σκοπό και στόχο τον εκσυγχρονισμό των θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τις κατευθυντήριες συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης στοχεύουν στην περαιτέρω αποκέντρωση των προσφερομένων υπηρεσιών με κοινοτικό και κοινωνικό προσανατολισμό, μέσω του θεσμού της τομεοποίησης ολόκληρης της ελεύθερης Κύπρου αλλά και στην προώθηση στενότερης συνεργασίας με άλλες εμπλεκόμενες κρατικές υπηρεσίες, ιδιαίτερα με τις πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας και τις υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας. Τέλος, έχουν ως σκοπό την ενθάρρυνση της εμπλοκής του εθελοντισμού και γενικότερα της κοινότητας στους τομείς της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, της πρόληψης (ειδικότερα σ' ότι αφορά τα φαινόμενα των τοξικοεξαρτήσεων και της βίας στην οικογένεια), αλλά και στον τομέα της προαγωγής της ψυχικής υγείας και της ποιότητας της ζωής. Εξίσου σημαντική είναι η πολιτική των υπηρεσιών ψυχικής υγείας η οποία βασίζεται στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και στην πρόληψη της ψυχικής ασθένειας η οποία αφορά τόσο τις κρατικές υπηρεσίες όσο και κάθε πολίτη. Έτσι για μια αποτελεσματική και συνεχή φροντίδα για όλους όσους την έχουν ανάγκη έχουμε την μεταφορά των υπηρεσιών από το ψυχιατρικό ίδρυμα σε δομές στην κοινότητα, μέσω της τομεοποίησης ολόκληρης της ελεύθερης Κύπρου. Εντούτοις οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας επιθυμούν τον εκσυγχρονισμό των θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τις κατευθυντήριες συστάσεις του ΠΟΥ και της ΕΕ. Δηλαδή επίκεντρο να είναι ο ασθενής και οι εξατομικευμένες του ανάγκες στο χώρο όπου ζει και εργάζεται, με βάση το βιοψυχοκοινωνικό πρότυπο. Επιπλέον, επιθυμούν να επεκτείνουν και να αναβαθμίσουν την ψυχιατρική σε εξειδικευμένους τομείς και να μειώσουν τους ασθενείς του νοσοκομείου Αθαλάσσας ώστε να αναβαθμιστεί η ποιότητα 5

ζωής αυτών που παραμένουν. Να δρομολογήσουν εξελίξεις στο νοσοκομείο Αθαλάσσας που θα προσφέρει προγράμματα θεραπείας και προγράμματα αποκατάστασης, αποκλειστικά σε ψυχιατρικά ασθενείς. Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας θα πρέπει να ακολουθούν μια συστηματική και προγραμματισμένη ενημέρωση ώστε να διαφωτίζουν το κοινό σε θέματα προαγωγής της ψυχικής υγείας και της πρόληψης της ψυχικής ασθένειας. Με την μεταφορά των υπηρεσιών από το νοσοκομείο Αθαλάσσας στην κοινότητα επιτυγχάνεται έγκαιρη διάγνωση και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της ασθένειας με αποτέλεσμα να μειώνεται ο χρόνος θεραπείας και αποκατάστασης. 1.3. Παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση διαταραχών της ψυχικής υγείας. Η ψυχική υγεία είναι όρος πολύπλοκος, διότι κάθε πολιτισμός, κάθε κοινωνία και κάθε εθνότητα αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο την ψυχική υγεία. Διάφορες πτυχές της ζωής μας είτε αυτές είναι σωματικές, νοητικές, συναισθηματικές και πνευματικές επιδρούν στην ψυχική μας υγεία. Η εμφάνιση των ψυχικών διαταραχών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας είναι εξαιρετικά συχνή και αυξανόμενη. Οι ψυχικές διαταραχές που συνήθως παρατηρούνται είναι: κατάθλιψη, άγχος ή χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, με πιθανή συνυπάρχουσα συνοσηρότητα. Παράγοντες που συμβάλλουν είναι η ταχύτητα των κοινωνικών αλλαγών, η φτώχεια - ανεργία, η γήρανση του πληθυσμού καθώς και οι οικονομικοί μετανάστες και οι πρόσφυγες. Το άγχος είναι ένας από τους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε και αντιμετωπίζουμε καταστάσεις, δυσκολεύοντας την εκτέλεση δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής. Υπάρχουν ωστόσο και άλλοι παράγοντες οι οποίοι μπορεί να προκαλέσουν άγχος όπως: ένα διαζύγιο, απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η εμπειρία ενός αυτοκινητιστικού δυστυχήματος, προβλήματα σωματικής υγείας, η εμπειρία του να μεγαλώσει κανείς σε μια χώρα που έχει γνωρίσει το σπαραγμό του πολέμου ή το να 6

εγκαταλείψει τη χώρα του και να εγκατασταθεί σε μια άλλη. Επίσης ο ρατσισμός ή κάθε άλλη μορφή διάκρισης., το χαμηλό εισόδημα ή η έλλειψη μόνιμης στέγης, η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού διαταραχών ψυχικής υγείας κ.λ.π. Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για το ρόλο της γενετικής στην αιτιοπαθογένεια των διαφόρων νοσημάτων. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται συστηματική διερεύνηση του ρόλου των γενετικών παραγόντων στην εκδήλωση των ψυχικών διαταραχών. Οι κλινικές - επιδημιολογικές μελέτες σε οικογένειες, σε δίδυμους και σε υιοθετημένους, καθώς και οι μελέτες συνδυασμού και σύνδεσης των ψυχικών διαταραχών με γενετικούς δείκτες στα πλαίσια της μοριακής γενετικής, θεωρούνται οι κατεξοχήν μέθοδοι για τη διερεύνηση της γενετικής συμμετοχής. Οι μελέτες, λοιπόν, σε οικογένειες οδήγησαν στη διαπίστωση ότι οι πρώτου βαθμού συγγενείς (γονείς, αδέλφια, παιδιά) του πάσχοντος εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν από την ίδια διαταραχή, σε σύγκριση με τους συγγενείς των υγιών μαρτύρων. Ο κίνδυνος νόσησης είναι ανάλογος με το βαθμό συγγένειας του πάσχοντος με τους συγγενείς του. Έτσι, για τους δεύτερου βαθμού συγγενείς (ετεροθαλή αδέλφια, παππούδες, θείοι, εγγόνια, ανίψια), ο κίνδυνος νόσησης υπολείπεται σαφώς του αντίστοιχου των συγγενών πρώτου βαθμού, κυμαίνεται δε σε επίπεδα περίπου διπλάσια εκείνων του γενικού πληθυσμού. Αντίθετα, για τους συγγενείς τρίτου βαθμού (α1 ξαδέλφια) διαπιστώθηκε ότι είναι ελαφρά μόνο υψηλότερος από τον αντίστοιχο κίνδυνο στο γενικό πληθυσμό. Επίσης, ο κίνδυνος αυτός αυξάνει ανάλογα με τον αριθμό των πασχόντων συγγενών και την κλινική βαρύτητα της εκδήλωσης της διαταραχής. Η ηλικία έναρξης της διαταραχής φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο, αφού ασθενείς με μείζονα ψυχική διαταραχή και πρώιμη ηλικία έναρξης της διαταραχής (μικρότερη των 20 ετών) παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα εκδήλωσης της ίδιας διαταραχής στους πρώτου βαθμού συγγενείς τους. Συμπερασματικά, από τα αποτελέσματα των μελετών σε οικογένειες, διδύμους και υιοθετημένους δεν αμφισβητείται σήμερα η καθοριστική επίδραση των γενετικών συντελεστών στην αιτιοπαθογένεια των μειζόνων κυρίως ψυχικών διαταραχών, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζεται και ο σημαντικός ρόλος των περιβαλλοντικών παραγόντων στην εκδήλωση τους. 7

1.4. Γεωγραφική θέση μονάδων ψυχικής υγείας στην Κύπρο. Οι μονάδες ψυχικής υγείας στην Κύπρο αρχικά βρίσκονταν στην Λευκωσία. Τα τμήματα εσωτερικής νοσηλείας στην Λευκωσία ήταν το νοσοκομείο Αθαλάσσας, η ψυχιατρική κλινική Γ.Ν. Λευκωσίας, η Θεραπευτική Μονάδα Εξαρτημένων Ατόμων (ΘΕΜΕΑ) και το Θεραπευτικό Σπίτι Πυξίδα. Τις εξωνοσοκομειακές δομές1 αποτελούσαν το κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγείας Τομέας Λ, το κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγείας τομέα Β, τα εξωτερικά ιατρεία του γενικού νοσοκομείου Λευκωσίας, της Αγλατζιάς, του Καϊμακλίου, του Ιδαλίου, του Στροβόλου, της Λακατάμειας, του Αγίου Δομετίου. Επίσης τα συμβουλευτικά μονάδες Λατσιών, Ιδαλίου και Στροβόλου, το κέντρο ημέρας Τομέας Α και Τομέας Β, η μονάδα Εργασιακής Αποκατάστασης (ΜΕΡΑ), οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων, το Κέντρο Πρόληψης ΠΕΡΣΕΑΣ και τέλος το συμβουλευτικό κέντρο ΤΟΞΟΤΗΣ. Τα τμήματα εσωτερικής νοσηλείας στην Λεμεσό είναι η ψυχιατρική κλινική του γενικού νοσοκομείου Λεμεσού και η Μονάδα Απεξάρτησης ΑΝΩΣΗ. Οι εξωνοσοκομειακές δομές είναι το κέντρο κοινοτικής ψυχικής Υγιεινής (τομέα Λεμεσού), τα εξωτερικά ιατρεία στο παλιό νοσοκομείο Λεμεσού, τα Συμβουλευτικά κέντρα στους δήμους Μέσα Γειτονιάς, Κάτω Πολεμιδιών, Αγ. Αθανασίου και Γερμασόγειας. Ακόμη οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας Παιδιών και Εφήβων Λεμεσού - Πάφου και το κέντρο πρόληψης και συμβουλευτικής ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ. Στην Λάρνακα και την Αμμόχωστο δεν υπάρχουν τμήματα εσωτερικής νοσηλείας παρά μόνο οι εξωνοσοκομειακές δομές οι οποίες είναι το κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγείας (τομέα Λάρνακας - Αμμοχώστου), τα εξωτερικά ιατρεία στο παλιό νοσοκομείο Λάρνακας, του νοσοκομείου Παραλιμνίου, της Κοφίνου, της Αθηένου, το συμβουλευτικό κέντρο Αραδίππου, το κέντρο ημέρας και το συμβουλευτικό κέντρο απεξάρτησης. Στην Πάφο επίσης δεν υπάρχουν τμήματα εσωτερικής νοσηλείας μόνο εξωνοσοκομειακές δομές και είναι οι εξής: το κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγείας τομέας Πάφου, τα εξωτερικά ιατρεία στο γενικό νοσοκομείο Πάφου, του νοσοκομείου Πόλης 1Οι εξωνοσοκομειακές δομές δημιουργήθηκαν για να καλύψουν ανάγκες της κοινότητας και στους τρεις άξονες παροχής των υπηρεσιών δηλ. την Κοινοτική Ψυχιατρική, την Παιδική και Εφηβική Ψυχιατρική και τον τομέα τοξικοεξάρτησης. 8

Χρυσοχούς, η Κινητή Μονάδα και τέλος το Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης. 1.5. Κατηγορίες ατόμων με ψυχικές διαταραχές των μονάδων ψυχικής υγείας στην Κύπρο. Υπάρχουν διάφορες μορφές ψυχικών διαταραχών οι οποίες εμφανίζονται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Οι μονάδες ψυχικής υγείας στην Κύπρο δέχονται άτομα με ψυχικές διαταραχές που να ανήκουν στις κατηγορίες ψυχωτικών διαταραχών, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές της διάθεσης, διαταραχές πανικού/ αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, οι ειδικές φοβίες, η χρόνια κόπωση, (νευρασθένεια), μη ψυχωτικές καταθλιπτικές διαταραχές, ψυχοσεξουαλικές διαταραχές, ψυχοσωματικές και νευροψυχικές διαταραχές, διαταραχές σίτισης κ.α. Καθώς, άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη, από διαταραχές της προσωπικότητας, διπολική διαταραχή, σχιζοφρενική και ψυχαναγκαστική διαταραχή, αντιμετωπίζουν δυσκολία προσαρμογής, άτομα που καταλήγουν στον αλκοολισμό και σε ουσιοεξαρτήσεις. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται θλίψη. Η νοσολογική οντότητα ανήκει στην κατηγορία αγχώδεις διαταραχές καταβάλλονται από συναισθήματα φόβου και αγωνίας. Ορισμένα παιδιά αντιδρούν στο σχολείο και συμπεριφέρονται αντικοινωνικά και προκλητικά. Τα άτομα που ανήκουν στην κατηγορία διαταραχές σίτισης αντιμετωπίζουν προβλήματα πρόσληψης τροφής: είτε δεν τρέφονται επαρκώς είτε καταφεύγουν στην υπερφαγία. Υπάρχουν φυσικά και αυτοί που βρίσκουν διέξοδο στο αλκοόλ ή τις ναρκωτικές ουσίες, προκειμένου να ξεχάσουν. Επίσης, ορισμένοι από τους συνανθρώπους μας χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, ισχυρίζονται πως ακούν φωνές ή έχουν παραισθήσεις. Οι καταθλιπτικές και οι αγχώδεις διαταραχές είναι εκείνες που προκαλούν τη μεγάλη επιβάρυνση στη δημόσια υγεία. Σοβαρές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η μανιοκατάθλιψη, αν και προκαλούν σημαντικού βαθμού ανικανότητα σε ατομικό 9

επίπεδο, λόγω της σπανιότητας τους δεν επιβαρύνουν συνολικά την δημόσια υγεία στο βαθμό που το κάνουν οι συχνές ψυχικές διαταραχές. Πολλοί συνάνθρωποι μας, λοιπόν αντιμετωπίζουν περισσότερα από ένα προβλήματα ταυτοχρόνως. Σήμερα όμως όπως είναι γνωστό πολλοί από τους συνανθρώπους μας που υπέφεραν στο παρελθόν ψυχικά κατάφεραν να ξεπεράσουν τα τυχόν προβλήματα και να θεραπευτούν. Στηριζόμενοι στην εσωτερική τους δύναμη και ανθεκτικότητα, την οικογένεια και τους φίλους τους, αλλά και μέσω της φαρμακευτικής αγωγής κατάφεραν να γίνουν καλύτερα. 1.6. Λειτουργία μονάδων ψυχικής υγείας. Η ψυχιατρική νοσηλεία παρέχεται μόνο σε εγκεκριμένες ψυχιατρικές μονάδες, τόσο στον κρατικό, όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Οι ψυχιατρικές μονάδες μπορεί να είναι συνήθη ψυχιατρικές μονάδες όπου η νοσηλεία ατόμων είναι προαιρετική και είναι άτομα που δεν παρουσιάζουν επικινδυνότητα. Δεύτερον οι μονάδες μπορεί να είναι ασφαλή ψυχιατρικές μονάδες οι οποίες είναι για σοβαρά περιστατικά και τα άτομα χρειάζονται υποχρεωτική νοσηλεία. Η εισαγωγή των ατόμων στις συνήθη μονάδες γίνεται κατόπιν αίτησης από τον ίδιο τον ασθενή και την συγκατάθεση του ψυχίατρου του κέντρου. Μπορεί να γίνει εισαγωγή και χωρίς υπογραμμένη αίτηση από τον ίδιο τον ασθενή, για 72 ώρες, μετά από γνωμάτευση δυο γιατρών, από τους οποίους ο ένας είναι ψυχίατρος, με άμεση ενημέρωση της επιτροπής. Όταν περάσει το χρονικό αυτό διάστημα, αν ο ασθενής εξακολουθεί να αρνείται να υπογράψει, ακόμη κι αν ο ψυχίατρος κρίνει ότι επιβάλλεται η συνέχιση της νοσηλείας του, τότε ενεργοποιείται η διαδικασία υποχρεωτικής νοσηλείας σε ασφαλές ψυχιατρικές μονάδες Η εισαγωγή σε ένα ασφαλές ψυχιατρικό κέντρο απαιτείται διάταγμα δικαστηρίου, που εξασφαλίζεται μετά από αίτηση του προσωπικού αντιπροσώπου του ασθενούς (στενού συγγενή ή κηδεμόνα) ή της αστυνομίας ή κοινωνικού λειτουργού. Το διάταγμα είναι για προσωρινή νοσηλεία για περίοδο 28 ημερών, με δυνατότητα μετατροπής της 10

σε διαρκή νοσηλεία, στην αρχή για περίοδο δύο μηνών που στην συνέχεια μπορεί να ανανεωθεί. Σε περίπτωση που το άτομο αρνείται να εξεταστεί, μπορεί με την ίδια διαδικασία να εκδοθεί διάταγμα εξέτασης. Τέλος, αν υποπέσει στην αντίληψη αστυνομικού ότι ένα πρόσωπο διαταράσσει με τη συμπεριφορά του τη δημόσια τάξη και δημιουργεί υποψία ότι πάσχει από ψυχική διαταραχή, αυτόματα μπορεί να τον συλλάβει και να το μεταφέρει σε ασφαλή χώρο όπου εξετάζεται και υποβάλλεται σε θεραπεία για 24 ώρες, μέχρι να ολοκληρωθούν οι άλλες διαδικασίες. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι πολυδιάστατα και απαιτούν συλλογική εργασία πολλών επαγγελματιών ψυχικής υγείας και όχι μόνο. Έτσι σε κάθε δομή παρέχουν φροντίδα ψυχίατροι, νοσηλευτές, ψυχολόγοι και εργοθεραπευτές. Αυτοί αποτελούν τη Διεπαγγελματική Ομάδα (ΔΟ) και ετοιμάζουν από κοινού το σχέδιο φροντίδας σε συντονισμό μεταξύ τους. Δυστυχώς η παρουσία κοινωνικών λειτουργών είναι υποβαθμισμένη και το κενό καλύπτεται εν μέρει από τους κοινοτικούς νοσηλευτές. Οι μονάδες ψυχικής υγείας στην Κύπρο είναι υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Εποπτείας. Η επιτροπή διέπεται από τις διατάξεις του περί ψυχιατρικής νοσηλείας νόμου. Η επιτροπή διορίζεται από το υπουργικό συμβούλιο και απαρτίζεται από τον πρόεδρο και επτά μέλη. Ο ρόλος της επιτροπής είναι συμβουλευτικός και δεν έχει εκτελεστική εξουσία. Οι αρμοδιότητες της είναι να παρακολουθεί την εφαρμογή του νόμου και να προβαίνει στις αναγκαίες ενέργειες υποβάλλοντας τις εισηγήσεις της προς τον υπουργό υγείας, για προώθηση των απαιτούμενων νομοθετικών τροποποιημένων και/ή θεσμικών ρυθμίσεων. Επιθεωρεί τις ψυχιατρικές μονάδες και συμβουλεύει τον υπουργό για την έγκριση ή ανάκληση της άδειας λειτουργίας τους. Η επιτροπή επιθεωρεί τις μονάδες παροχής εξωνοσοκομειακής φροντίδας. Εξετάζει παράπονα ασθενών ή συγγενών τους και υποβάλλει εισηγήσεις προς τον υπουργό. Ενημερώνεται για την εισαγωγή ασθενών στις ψυχιατρικές μονάδες και δίνει την έγκρισή της για τη συνέχιση νοσηλείας σε ορισμένες περιπτώσεις, έτσι ώστε να προστατεύεται ο ασθενής από οποιαδήποτε εκμετάλλευση και/ ή παραμέληση. Επίσης 11

καταρτίζει μητρώο ιδρυμάτων, σωματείων, υπηρεσιών και οργανισμών που ασχολούνται με θέματα ψυχικής υγείας και στη συνέχεια συνεργάζονται με αυτά. Η θητεία της επιτροπής είναι τετραετής και σ αυτή συμμετέχουν δυο δικηγόροι από τους οποίους ο ένας είναι ιδιώτης και ο άλλος είναι δικηγόρος της δημοκρατίας. Οι δύο ψυχίατροι από τους οποίους ο ένας είναι ιδιώτης και ο άλλος είναι δημόσιος υπάλληλος. Επίσης, ένας ψυχολόγος, ένας νοσηλευτής, ένας κοινωνικός λειτουργός και ένας εκπρόσωπος των εθελοντικών οργανώσεων ψυχικής υγείας. Η επιτροπή ενημερώνεται αμέσως μετά την εισαγωγή του ασθενούς στο κέντρο, φροντίζει για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών και εξετάζει τυχόν παράπονα που της απευθύνουν. Τα πλείστα παράπονα αφορούν τη συμπεριφορά και τους χειρισμούς του προσωπικού και τις συνθήκες νοσηλείας, αλλά και την ποιότητα των παρεχόμενων γευμάτων, τις ευκαιρίες κοινωνικοποίησης και ψυχαγωγίας και άλλα προβλήματα ασθενών. Σημαντικός παράγοντας στις μονάδες ψυχικής υγείας αποτελεί ο ψυχίατρος ο οποίος πρέπει να προσφέρει την καλύτερη δυνατή θεραπεία σύμφωνα με τις γνώσεις του και να παρέχει τις φροντίδες του μέσα στο πλαίσιο του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές. Επίσης, οφείλει να ενθαρρύνει τη γενικότερη προαγωγή της ψυχικής υγείας. Καθήκον του λοιπόν είναι να ενημερώνεται, να εκπαιδεύεται και να επιμορφώνεται τακτικά σε θέματα που αφορούν τόσο τις εξελίξεις της επιστήμης του, όσο και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των θεμελιωδών ελευθεριών των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές, καθώς και στην αποφυγή και τον έλεγχο της βίας. Ακόμη, να προβαίνει σε θεραπευτικές παρεμβάσεις στο μέτρο που αυτές περιορίζουν ελάχιστα την ελευθερία του ανθρώπου που πάσχει από ψυχικές διαταραχές και να ζητεί τη γνώμη συναδέλφων του, όπου αυτό θεωρείται αναγκαίο. Όταν ο ψυχίατρος είναι υπεύθυνος για τη θεραπεία ή τις υποστηρικτικές ενέργειες που παρέχονται στο χώρο των ψυχικών διαταραχών από άλλους επαγγελματίες, καθίσταται ανάγκη να τους εκπαιδεύει και να τους επιβλέπει κατάλληλα. 12

Επιβάλλεται ακόμη να γνωρίζει και να αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχικές διαταραχές είναι δικαιωματικά εταίρος στη θεραπευτική διαδικασία. Η θεραπευτική σχέση βασίζεται τόσο στην εχεμύθεια του ιατρού, όσο και σε αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό, ώστε να επιτρέπει σε αυτόν που πάσχει από ψυχικές διαταραχές να συμμετέχει στην αποφασιστική διαδικασία, σύμφωνα με τις προσωπικές αξίες και προτιμήσεις. Έχει καθήκον να ενημερώνει τον άνθρωπο που πάσχει από ψυχικές διαταραχές για τη φύση της κατάστασης του, τις θεραπευτικές διαδικασίες, καθώς και τις τυχόν εναλλακτικές αυτών, όπως επίσης και την πιθανή έκβαση των θεραπευτικών διαδικασιών. Δεν χορηγεί καμία θεραπεία χωρίς τη θέληση του ανθρώπου που πάσχει από ψυχικές διαταραχές, εκτός εάν η άρνηση θεραπείας θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του ίδιου και εκείνων που τον περιβάλλουν ή συνεπάγεται σοβαρή επιβάρυνση της πορείας της ψυχικής του διαταραχής. Αν καθίσταται επιτακτική η αναγκαστική νοσηλεία του ανθρώπου που πάσχει από ψυχικές διαταραχές, αυτή πρέπει να είναι σύμφωνη με τους όρους και τις προϋποθέσεις που ορίζονται από την ισχύουσα νομοθεσία. Επίσης, οφείλει να ενημερώνει τους ανθρώπους αυτούς για τους σκοπούς της έρευνας και τις ενδεχόμενες ανεπιθύμητες επιδράσεις της και να εξασφαλίζει, μετά από πλήρη, σαφή και κατανοητή ενημέρωση, τη συγκατάθεση των ασθενών, αναφορικά με τη συμμετοχή τους σε ερευνητικό πρόγραμμα. Η προσπάθεια του ψυχίατρου για την καλύτερη δυνατή θεραπεία ανθρώπου που πάσχει από ψυχικές διαταραχές δεν θα πρέπει επ ουδενί να επηρεάζεται από την άρνηση συμμετοχής του συγκεκριμένου ανθρώπου σε έρευνα του ψυχιάτρου. Τέλος, ως ψυχίατρος πρέπει να φροντίζει ώστε οι ψυχικά πάσχοντες να παρουσιάζονται στα MME με τρόπο που αφ ενός με προστατεύει την τιμή και την αξιοπρέπεια τους, αφ ετέρου δε μειώνει το στίγμα και τη διάκριση εναντίον τους. Ο ψυχίατρος δεν πρέπει να κάνει ανακοινώσεις στα MME για την υποτιθέμενη ψυχοπαθολογία οποιουδήποτε ατόμου. 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. 2.1. Γενικά Οι ψυχικές διαταραχές καθώς και συμπεριφοράς προσβάλλουν όχι συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, αλλά ανθρώπους όλων των περιοχών, χώρων και κοινωνιών, παρουσιάζονται και για τα δύο φύλα σε όλες τις φάσεις της ζωής τους και είναι παρούσες και στις αστικές και αγροτικές περιοχές.. Σε όλο τον κόσμο σήμερα 430 εκατομμύρια πάσχουν από ψυχική ή νευρολογική διαταραχή συμπεριλαμβανομένου του αλκοολισμού και της ουσιοεξάρτησης. Η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, ο αλκοολισμός, οι ψυχαναγκαστικές διαταραχές κατατάσσονται μεταξύ των δέκα πρώτων αιτίων αναπηρίας. Κάθε χρόνο 20 εκατομμύρια καταθλιπτικοί προσπαθούν να αυτοκτονήσουν και 800.000 πεθαίνουν. Οι εκτιμήσεις προβλέπουν ότι το 2020 η κατάθλιψη θα πάρει τη δεύτερη θέση στην επιδημιολογία της νοσηρότητας. Αυτοί οι αριθμοί ισχύουν σε ετήσιο υπολογισμό. Εάν η μελέτη γίνει σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο, τότε αυξάνεται ο αριθμός γιατί υπάρχουν πέραν των ανθρώπων που νοσούν δια βίου και οι άλλοι που εμφανίζουν τη διαταραχή κάποια στιγμή της ζωής τους. Εάν γίνει ταξινόμηση κατά ΙΟϋ-ΙΟ τότε 8-14% του πληθυσμού νοσεί και μάλιστα σε ορισμένες έρευνες ανεπτυγμένων ή αναπτυσσόμενων χωρών 25% των ατόμων καταγράφονται να έχουν νοσήσει κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ασφαλώς αναφερόμαστε στη στοιχειώδη κατάταξη: μείζονες διαταραχές - σχιζοφρένεια, διαταραχές της διάθεσης, νευρώσεις, σύνδρομα συμπεριφοράς, διαταραχές προσωπικότητας και συμπεριφοράς, διαταραχές ψυχολογικής ανάπτυξης, ψυχικές διαταραχές σε σχέση με τη χρήση ουσιών - ψυχοδραστικών (ναρκωτικά, αλκοόλ, καπνός, τσάι), ακαθόριστες ψυχικές διαταραχές. Ο τελικός επιπλασμός είναι ίδιος μεταξύ ανδρών και γυναικών, παρατηρείται όμως διαφορά ως προς τη μορφή της διαταραχής μεταξύ των δύο φύλων. Στη σχιζοφρένεια είναι το ίδιο ποσοστό, στην κατάθλιψη οι γυναίκες υπερτερούν έναντι των ανδρών 2:1. 14

Οι μείζονες διαταραχές οφείλονται κυρίως στη ηλικία δηλ. οι νεότερες ηλικίες και το ιστορικό, όπου υπάρχει συνήθως οικογενειακή επιβάρυνση. Συχνές εκδηλώσεις που απαιτούν διαφορική διάγνωση είναι η σωματοποίηση (συχνά στην κατάθλιψη) η αλλαγή της συμπεριφοράς, και η αλλαγή των κοινωνικών δρώμενων (συχνά στη σχιζοφρένεια). Υπάρχουν βέβαια και άλλα νοσήματα, οι παλιότερες οριζόμενες σαν υποστροφικές μελαγχολίες που εμφανίζονται σε όψιμη ηλικία (κλιμακτήριο) καθώς και οι σχετιζόμενες με την γέννηση (επιλόχεια κατάθλιψη), ή οι αντιδραστικές ή μετατραυματικές, μετά από κάποιο σοβαρό στρεσογόνο γεγονός, καταστάσεις που συμβαίνουν σε άλλα στάδια της ζωής. Περιπτώσεις υψηλού κινδύνου είναι οικογένειες με ψυχιατρικό ιστορικό, μονογονεϊκές οικογένειες ιδίως με μητέρα ανεπάγγελτη, χήρα ή άγαμη, καθώς και οικογένειες με μεγάλες απώλειες (πένθη, τροχαία ατυχήματα) και οικονομικές καταστροφές. Επίσης συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες μετά από ισχυρό τραυματικό γεγονός όπως σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές κ.λ,π. 2.2. Μ έθοδοι ψυχοθεραπείας και ψυχανάλυσης ασθενούς η Η Ψυχοθεραπεία αποσκοπεί στο να βοηθήσει τον ασθενή να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, να προσαρμοστεί στη ζωή, να ανακουφιστεί από τα δυσάρεστα ψυχολογικά συμπτώματα του, να βελτιώσει τη νοητική του κατάσταση ή και να συμβάλει στην κοινωνική του επανένταξη, επιτρέποντας του να ζήσει μια όσο το δυνατόν πιο ικανοποιητική ζωή. Μια από τις μεθόδους είναι η συμβουλευτική ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την συναισθηματική κατανόηση και υποστήριξη του ασθενή, την παροχή πληροφοριών και την επίλυση προβλημάτων. Η σχέση ιατρού - ασθενούς είναι το κύριο συστατικό της θεραπευτικής προσέγγισης. Η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία είναι η απλούστερη μορφή της ψυχοθεραπείας. Ο θεραπευτής διευκολύνει τον ασθενή με την ψυχοθεραπεία αυτή να προβεί στις αλλαγές που θα του επιτρέψουν να γίνει πιο λειτουργικός, με λιγότερο άγχος και να επανέλθει 2 2 Βασίζεται στη λεκτική επικοινωνία ανάμεσα στον ασθενή και τον ιατρό, και στη σχέση μεταξύ τους. 15

στην ομαλότητα ή σε σταθερή κατάσταση. Οι συναντήσεις γίνονται μια φορά την εβδομάδα για αρκετές βδομάδες ή μήνες. Ο θεραπευτής ασχολείται σ αυτή την περίπτωση περισσότερο με τα τωρινά συμπτώματα του ασθενούς παρά με τις ασυνείδητες διεργασίες του, και δεν στοχεύει σε μείζονες μεταβολές της προσωπικότητας του. Ο θεραπευτής, ακούει τον ασθενή, κατανοεί τα προβλήματα του και ενισχύει τους φυσιολογικούς μηχανισμούς άμυνας. Η ψυχανάλυση είναι μια άλλη μορφή ψυχοθεραπείας την οποία θεμελίωσε ο Sigmund Freud. Η ψυχανάλυση τονίζει τη σημασία των παιδικών εμπειριών που σχηματίζουν την προσωπικότητα του ατόμου. Ωστόσο, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η ανθρώπινη συμπεριφορά η οποία καθορίζεται κατά κύριο λόγο από ασυνείδητες δυνάμεις που πηγάζουν από πρωτόγονες συναισθηματικές ανάγκες, παρά από τη λογική. Με την ψυχοθεραπεία αυτή ο ψυχαναλυτής προσπαθεί να δώσει λύση σε χρονίζουσες λανθάνουσες συγκρούσεις (και ασυνείδητους μηχανισμούς άμυνας όπως η άρνηση και η καταπίεση), να προαγάγει την προσωπική ανάπτυξη του ασθενούς και να μεταβάλει την προσωπικότητά του, βασιζόμενος στην εκτεταμένη διερεύνηση του ασυνειδήτου με την τεχνική του ελεύθερου συνειρμού (επιτρέποντας στον ασθενή να λέει ό,τι του έρχεται στο μυαλό) και την ερμηνεία. Ο αναλυτής συναντάται με τον ασθενή 4-5 φορές την εβδομάδα (διάρκεια συνεδρίας 50-60 λεπτά) για 2-5 χρόνια.. Παρόλα αυτά η ψυχαναλυτική θεωρία έχει δεχθεί πάρα πολλές επικρίσεις και σήμερα δεν είναι πολύ δημοφιλής ιδιαίτερα μεταξύ των νεώτερων ψυχιάτρων. Οι επικρίσεις αφορούν τους εξής τομείς: Διάγνωση: Η ψυχανάλυση δεν δέχεται το διαγνωστικό μοντέλο που έχει υιοθετηθεί από την σύγχρονη ψυχιατρική (με την μορφή των διαγνωστικών εγχειριδίων DSM-IV και ICD-10), αλλά χρησιμοποιεί μια δίκιά της περιγραφή των συμπτωμάτων και κλινικών καταστάσεων που στηρίζεται στην ψυχοδυναμική ψυχοπαθολογία. (Βεβαίως, πολλοί ψυχίατροι με αναλυτική εκπαίδευση χρησιμοποιούν και τα δυο μοντέλα αφού αυτά δεν αποκλείουν αμοιβαία το ένα από το άλλο, αλλά αποτελούν δυο διαφορετικούς τρόπους να δει κανείς τα προβλήματα που απασχολούν τους ασθενείς.) 16

Θεραπεία: Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας δεν έχει σε γενικές γραμμές τεκμηριωθεί με τον τρόπο που συνήθως τεκμηριώνονται οι θεραπείες. Αυτό οφείλεται εν μέρει στους ίδιους τους αναλυτές οι οποίοι μερικές φορές υποστήριξαν ότι η θεωρία δεν χρειάζεται να αποδείξει την αποτελεσματικότητά της, διότι αυτό δεν είναι δυνατό να γίνει στις ψυχοθεραπείες. Από την σχετική έρευνα λοιπόν, αυτό που πιθανότατα μετρά πιο πολύ για την αποτελεσματικότητα είναι η ανάπτυξη καλής ψυχοθεραπευτικής σχέσης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευμένου, και αυτό αποτελεί μέρος οποιουδήποτε τύπου ψυχοθεραπείας. Η Βραχεία Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία (ΒΨΨ) είναι συναφής προς την ψυχανάλυση, αλλά εστιάζεται περισσότερο στα τωρινά προβλήματα, οι θεραπευτικές συνεδρίες είναι αραιότερες (1-2 την εβδομάδα), και ο ασθενής έχει βλεμματική επαφή με τον θεραπευτή, ο οποίος συμμετέχει πιο ενεργά σε σχέση με την κλασική ψυχανάλυση. Επίσης μια άλλη σημαντική ψυχοθεραπεία είναι η διαπροσωπική θεραπεία η οποία επινοήθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 από τους Weissman και Klerman. Η θεραπεία αυτή αρχικά χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση των καταθλιπτικών διαταραχών. Βασίζεται κυρίως στην ανάλυση των διαπροσωπικών σχέσεων του ασθενή και του ρόλου που έχουν παίξει στην έκλυση της κατάθλιψης. Το σκεπτικό είναι ότι, αν αντιμετωπιστεί η διαπροσωπική δυσκολία, θα υποχωρήσει και η κατάθλιψη. Η θεραπεία είναι περισσότερο διαδεδομένη στις ΗΠΑ. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία επινοήθηκε αρχικά από τον Beck για τη θεραπεία των καταθλιπτικών διαταραχών. Βασίστηκε στην παρατήρηση ότι οι καταθλιπτικοί ασθενείς προβαίνουν σε αρνητικές δυσλειτουργικές σκέψεις (γνωσίες) σχετικά με τον εαυτό τους, το μέλλον τους και το περιβάλλον/κόσμο (γνωσιακή τριάδα του Beck). Αυτές οι γνωσιακές στρεβλώσεις ("σιωπηρές παραδοχές") θεωρείται ότι γεννιούνται από πρώιμες τραυματικές εμπειρίες, και, στην κατάθλιψη, εκδηλώνονται ως καταθλιπτικές γνωσίες ("αυτόματες σκέψεις"), τις οποίες ο ασθενής ενθαρρύνεται να αμφισβητήσει. 3 3 Δηλαδή με τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες με χρήση ομάδας ελέγχου και κατά προτίμηση με τυφλό τρόπο 17

Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία, χρησιμοποιώντας μεθόδους κατεύθυνσης και αντιμετωπίζοντας τα τρέχοντα προβλήματα, αποσκοπεί στη μεταβολή αυτών των σημαντικών εσωτερικών πεποιθήσεων και στάσεων. Η ψυχοθεραπεία αυτή χρησιμοποιείται επίσης σήμερα στην αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους, των διαταραχών της πρόσληψης τροφής (ειδικά της βουλιμίας), της σχιζοφρένειας και κάποιων διαταραχών της προσωπικότητας. Η θεραπεία αυτή διαδόθηκε ωστόσο, λόγω της οικονομικής αποδοτικότητας (συνήθως γίνονται 12-15 συνεδρίες), λόγω της τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητας της και τέλος της σημασίας που δίνει στις λογικές - συνειδητές διεργασίες. Επομένως, με την γνωσιακή θεραπεία η συνείδηση ξαναέγινε το κέντρο της προσοχής της θεραπείας. Τέλος, η θεραπεία συμπεριφοράς βασίζεται στις θεωρίες της μάθησης και επικεντρώνεται στην τροποποίηση της συμπεριφοράς. Σήμερα, σχεδόν αποκλειστικά συνδυάζεται με την γνωσιακή, σε αυτό που ονομάζεται γνωσιακή - συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και η οποία είναι αποτελεσματική στις φοβίες. Στην ομαδική ψυχοθεραπεία η έμφαση δίδεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα άτομα της ομάδας, τα οποία μοιράζονται τα προβλήματά τους. Οι ομάδες (γύρω στα 12 άτομα) συναντώνται μια φορά την εβδομάδα για μήνες έως χρόνια. Σ αυτήν ο θεραπευτής (που συμμετέχει στην ομάδα) υιοθετεί ένα μη κατευθυντικό ρόλο, αλλά αποτρέπει τους ασθενείς του από το να κάθονται σιωπηλοί ή να μιλούν για άσχετα ζητήματα. Η συστηματική οικογενειακή θεραπεία βασίζεται στο σκεπτικό ότι τα προβλήματα δεν αναφύονται μόνο από το ίδιο το άτομο, αλλά μέσα στο πλαίσιο λειτουργίας της οικογένειας. Η προσδοκία είναι ότι η βελτίωση της λειτουργίας της οικογένειας θα οδηγήσει στη βελτίωση του άρρωστου μέλους. 18

2.3. Ερωτήματα θεραπείας ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Για πολλά χρόνια, πίστευαν ότι οι διαταραχές της ψυχικής υγείας δεν είναι ιάσιμα νοσήματα ή ότι επανέρχονται περιοδικά. Σήμερα όμως γνωρίζουμε πως πολλοί από τους συνανθρώπους μας, που στο παρελθόν υπέφεραν ψυχικά, κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και να θεραπευτούν. Τα τελευταία 20 χρόνια έχουν γίνει άλματα στην ψυχιατρική επιστήμη σε ότι αφορά την ακριβή διάγνωση και θεραπεία πολλών ψυχικών διαταραχών. Παλαιότερα, τα άτομα με ψυχικές διαταραχές παρέμεναν έγκλειστα σε ψυχιατρικά ιδρύματα επειδή δεν υπήρχαν οι σύγχρονοι τρόποι θεραπείας. Σήμερα οι ψυχικές διαταραχές αντιμετωπίζονται, επιτρέποντας έτσι στους πάσχοντες να λειτουργούν με επάρκεια στην κοινωνία. Υπάρχουν πλέον, αποτελεσματικοί τρόποι θεραπείας για πολλές ψυχικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψης, της σχιζοφρένειας και των διαταραχών που σχετίζονται με το αλκοόλ και την χρήση ουσιών. Οι θεραπείες αυτές είναι σύνθετες, ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής και τις ανάγκες του συγκεκριμένου ατόμου. Συνήθως περιλαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, θεραπείες μέσω συζήτησης (ψυχοθεραπείες) και υποστήριξη στην καθημερινή ζωή και εργασία. Η ενεργητική συμμετοχή της οικογένειας και του κοινωνικού δικτύου παίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών. Ένα από τα κύρια εμπόδια τόσο στην αναζήτηση και παροχή ουσιαστικής φροντίδας για τους ψυχικά ασθενείς όσο και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής τους είναι το κοινωνικό στίγμα. Γιατί σε όλα τα μέρη του κόσμου τα άτομα με ψυχικές διαταραχές στιγματίζονται και αντιμετωπίζουν διακρίσεις. Δεν είναι λίγοι, ωστόσο, οι ψυχικά ασθενείς οι οποίοι έγιναν καλύτερα, στηριζόμενοι στην εσωτερική τους δύναμη και ανθεκτικότητα, την οικογένεια και τους φίλους τους, τις τεχνικές για την καταπολέμηση του άγχους, αλλά και μέσω της φαρμακευτικής αγωγής, χάρη στα ειδικά διαμορφωμένα φαρμακευτικά σκευάσματα. 4 4 Φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούν στην Ψυχιατρική είναι τα Αντικαταθλιπτικά anafranil, aurorix, Dumyrox, Efexor, Ladose, Nortrilen, Remeron, Saroten, Seropram, Seroxat και Zoloft. Τα Αγχολυτικά/ Υπνωτικά είναι τα Hipnosedon, Lexotanil, Rivotril, Sonata, Stedon, Stilnox, Tavor, Tranxene, Xanax. Και τα Αντιψυχωτικά Aloperidin, Dogmatyl, Largactil, Leponex, Melleril, Risperdal, Seroquel, Zyprexa και διάφορα άλλα όπως Akineton. 19

Ορισμένοι άνθρωποι αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια, όταν γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο ο θεράπων ιατρός διαγιγνώσκει το πρόβλημα. Όταν μαθαίνουν από τι πάσχουν, ποια είναι τα αίτια της διαταραχής τους, ποιοι είναι οι τρόποι για την αντιμετώπιση της αισθάνονται ακόμη καλύτερα. Άλλοι πάλι δεν επιθυμούν να γνωρίζουν. Ορισμένοι πάλι αυταπατώνται θεωρώντας πως το πρόβλημα τους οφείλεται σε μια δυσκολία της ζωής και πως δεν εμπίπτει στην κατηγορία των ασθενειών, απλά και μόνο επειδή οι ίδιοι δεν θέλουν να το καταλάβουν και να αποδεχτούν την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Παρόλα αυτά είναι αλήθεια ότι δεν σπανίζουν οι περιπτώσεις εσφαλμένης διάγνωσης με αποτέλεσμα να ακολουθείται μια λανθασμένη θεραπεία. Ορισμένες φορές, ψυχικά πάσχοντες έρχονται αντιμέτωποι με πολλές, διαφορετικές και συχνά αντικρουόμενες διαγνώσεις, γεγονός που κλονίζει την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα ψυχικής υγείας. Δεν είναι ωστόσο λίγοι και εκείνοι οι οποίοι λαμβάνουν εγκαίρως σωστή διάγνωση και υποβάλλονται στη σωστή θεραπεία με αποτέλεσμα να ανακτούν σιγά-σιγά την ψυχική τους υγεία. 2.4. Παράπονα αντιμετώπισης ατόμων με ψυχικές Διαταραχές Κατά την περίοδο 2006-2008 η επιτροπή εξέτασε σημαντικό αριθμό παραπόνων, τα οποία είτε οι ενδιαφερόμενοι απηύθυναν προσωπικά προς την επιτροπή, είτε οι ασθενείς κατέθεσαν στα σχετικά κιβώτια παραπόνων τα οποία έχουν τοποθετηθεί από την επιτροπή στο νοσοκομείο Αθαλάσσας και στη ψυχιατρική πτέρυγα Γ του γενικού νοσοκομείου Λευκωσίας. Πλείστα από αυτά αφορούσαν τη συμπεριφορά και τους χειρισμούς του προσωπικού και τις συνθήκες νοσηλείας, αλλά και την ποιότητα των παρεχόμενων γευμάτων, τις ευκαιρίες κοινωνικοποίησης και ψυχαγωγίας και άλλα προβλήματα ασθενών. Συγκεκριμένα η μια υπόθεση καταγγελίας αφορά την κακοποίηση ασθενούς στο νοσοκομείο Αθαλάσσας και η άλλη στην κλοπή προσωπικών αντικειμένων ασθενούς. Η πρώτη υπόθεση αφορά την καταγγελία του πατέρα προς την επιτροπή για κακοποίηση του γιου του, ο οποίος νοσηλευόταν στο νοσοκομείο Αθαλάσσας από νοσηλευτές. 20

Η δεύτερη υπόθεση εντούτοις αφορά καταγγελία ασθενούς για κλοπή προσωπικών αντικειμένων κατά την παραμονή της στο ψυχιατρείο. Η επιτροπή στη συνέχεια διερεύνησε την υπόθεση και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη περίπτωση χαρακτηρίζεται μάλλον ως απόρροια της ψυχικής νόσου της παραπονούμενης. Ένα άλλο περιστατικό το οποίο συνέβη αφορά την χορήγηση υπνωτικού φαρμάκου από νοσηλευτή του νοσοκομείου Αθαλάσσας, σε συναδέλφους του, μέσω τροφής την οποία κατανάλωσαν. Τέλος σε συνέχεια καταγγελίας από μητέρα ασθενούς που νοσηλευόταν στο νοσοκομείο Αθαλάσσας, για απομόνωση του γιου της, λόγω του ότι είχε προσβληθεί από σταφυλόκοκκο. Μέσα από αυτές τις καταγγελίες η επιτροπή εκφράζει την ανησυχία της, εφόσον με την ακολουθούμενη πρακτική αφενός παραβιάζονται τα δικαιώματα των ασθενών και αφετέρου, δεδομένης της φύσης της ασθένειας τους λόγω πρόσληψης σταφυλόκοκκου η απομόνωση τους επί μακρό χρόνο συνεπάγεται δυσμενείς συνέπειες για την υγεία τους. 2.5. Τρόπος αντιμετώπισης από την κοινωνία των ατόμων με χρόνια ψυχική διαταραχή. Στην προσπάθεια να καλυφθούν ανάγκες της κοινότητας δημιουργήθηκαν οι εξωνοσοκομειακές δομές. Μέσα σ αυτές τις δομές κατατάσσονται και οι μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης των ψυχιατρικών ασθενών που στόχο έχουν την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής επανένταξης των ατόμων με χρόνια προβλήματα ψυχικής υγείας. Αυτές οι μονάδες προσφέρουν ευκαιρίες επαγγελματικής κατάρτισης και εργοδότη προάγουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτομέριμνας, απασχόλησης και κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι δομές αυτές έγιναν μετά από συνεργασία των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, οι οποίες έχουν την επιστημονική ευθύνη και των εθελοντικών οργανώσεων. Τέτοιες δομές είναι η Μονάδα Εργασιακής Αποκατάστασης (Μ.Ε.Ρ.Α) και τις Μονάδες Ημέρας. 21

Η ΜΕΡΑ σε συνεργασία με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και το σύνδεσμο προστασίας ψυχικής υγείας έχουν ως σκοπό την επανένταξη στην αγορά εργασίας των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Βοηθεί άτομα που αναζητούν κάποια εργασία ή και άτομα που εργάζονται ήδη και αντιμετωπίζουν κάποιες δυσκολίες στο επαγγελματικό περιβάλλον. Με τη δημιουργία της Μονάδας Εργασιακής Αποκατάστασης (ΜΕΡΑ), η βοήθεια που προσφέρεται στον τομέα της εργασιακής αποκατάστασης διαμορφώθηκε αναλόγως και τέθηκε στη βάση ενός ολοκληρωμένου συστήματος αξιολόγησης, προεπαγγελματικής εκπαίδευσης και εργασιακής επανένταξης. Στόχος λοιπόν των Μονάδων Ημέρας είναι η ψυχοκοινωνική στήριξη χρόνιων ασθενών ούτως ώστε να βελτιωθεί η προσαρμοστικότητα και η λειτουργικότητα των στο κοινωνικό σύνολο. Υπάρχουν δυο Μονάδες Ημέρας στη Λευκωσία, ένα στον κάθε τομέα, ένα Κέντρο Ημέρας στη Λεμεσό και ένα στη Λάρνακα. 22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 3.1. Γενικά Όπως έγινε γνωστό τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι πολυδιάστατα και απαιτούν συλλογική εργασία πολλών επαγγελματιών ψυχικής υγείας και όχι μόνο. Ωστόσο αυτοί θα ετοιμάζουν από κοινού το σχέδιο φροντίδας έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται τα όποια προβλήματα προκύπτουν. Στις μονάδες ψυχικής υγείας, κάποιος μπορεί να βρει όλες τις ειδικότητες και θεραπείες που χρειάζεται αυτός και τα αγαπημένα του πρόσωπα, όσον αφορά την καλύτερη ποιότητα ζωής του και τον ψυχικό του κόσμο. Επομένως, το κέντρο παρέχει υπηρεσίες ψυχολόγου, εκπαιδευτικού ψυχολόγου, ηχοθεραπευτή, λογοθεραπευτή, κοινωνική λειτουργό και δασκάλα ειδικής εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, ο ψυχολόγος χρησιμοποιεί την ψυχοθεραπεία ώστε να αντιμετωπίσει τις ψυχολογικές διαταραχές παλαιών και νέων και να διατηρήσει τους ασθενείς στη φυσική και ψυχική τους κατάσταση. Επίσης, με το Group Therapy είναι ένας τρόπος ώστε να αντιμετωπιστούν ομαδικά ψυχολογικά προβλήματα. Ο ψυχολόγος στηρίζει τον ασθενή και προσπαθεί να του βρει τρόπους ώστε να απεξαρτητοποιηθεί από απαγορευμένες ουσίες. Τέλος χρησιμοποιώντας την ύπνωση ο ψυχολόγος επιτυγχάνει ο ασθενής να χαλαρώσει, να ηρεμήσει, να διακόψει κακές συνήθειες όπως το κάπνισμα, δάγκωμα νυχιών, το βρέξιμο κρεβατιού κ.τ.λ. Ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος από την άλλη εκπαιδεύει τα άτομα που πάσχουν από αυτισμό και στηρίζει την οικογένεια του ατόμου. Ασχολείται με την δυσλεξία και χρησιμοποιεί ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε να αντιμετωπιστεί όπως την ηχοθεραπεία - PECKS. Με άτομα που παρουσιάζουν ελλειμματική προσοχή και χρησιμοποιεί ασκήσεις τόνωσης της προσοχής. Επίσης με άτομα που είναι αντιδραστικά και μέσα από εκπαιδευτικά μαθήματα και θεραπείες επιτυγχάνεται μια σωστή συμπεριφορά. Με άτομα που έχουν φοβίες και με διάφορους τρόπους και θεραπείες αντιμετωπίζονται οι φοβίες. Τέλος με άτομα που παρουσιάζουν χαμηλή αυτοπεποίθηση ακολουθούν συγκεκριμένα προγράμματα έτσι ώστε να αποδεχτούν τον Εαυτό τους και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. 23

Ο ηχοθεραπευτής ασχολείται με μαθησιακά προβλήματα και προσπαθεί να αναλύσει και να τονώσει την σκέψη. Με άτομα που παρουσιάζουν πρόβλημα συγκέντρωσης και ο ηχοθεραπευτής αυξάνει την συγκέντρωση μέσα από συγκεκριμένα προγράμματα. Με άτομα υπερκινητικά και τους ηρεμεί, τους χαλαρώνει και τους προσανατολίζει. Με άτομα αγχώδεις και ο ηχοθεραπευτής επεμβαίνει στο Υπέρ - Εγώ για να καταπολεμήσει την αρνητική σκέψη. Ασθενείς που πάσχουν από κατάθλιψη μέσα από την ηχοθεραπεία εντοπίζεται και εξοντώνεται η αρχική αιτία. Επίσης μέσα από την ηχοθεραπεία άτομα τα οποία παρουσιάζουν διαταραχές ύπνου (Insomnia) αναγνωρίζεται αν αφορά επιπέδου Α. Άτομα με διαταραχές προσωπικότητας επιτυγχάνεται σωστός προσανατολισμός του χαρακτήρα, ακόμη αν έχουν προβλήματα στο νευρικό σύστημα τονώνεται και χαλαρώνει. Εκείνοι που παρουσιάζουν ψυχολογικά προβλήματα με την ηχοθεραπεία εντοπίζονται και καταπολεμούνται τα ψυχικά προβλήματα. Ασθενείς που πάσχουν από ανορεξία και έχουν προβλήματα βάρους γίνεται καλύτερη και γρηγορότερη λειτουργία του μεταβολισμού. Εκείνοι πάλι που υποφέρουν από ημικρανίες και πονοκεφάλους εξοντώνονται με την μέθοδο των βιο - συχνοτήτων, ακόμη και χρόνιες ασθένειες εντοπίζονται και αντιμετωπίζονται με την μέθοδο αυτή. Τέλος ο αυτισμός εκπαιδεύεται με το πρόγραμμα PECS, συγκεντρώνεται και χαλαρώνεται με την βοήθεια των βιο - συχνοτήτων. Μέσα από την λογοθεραπεία φωνολογικές και αρθρωτικές διαταραχές γιατρεύονται μέσω της εκμάθησης και αναγνώρισης σωστού τρόπου άρθρωσης των φωνημάτων (γραμμάτων). Υπάρχουν άτομα με μαθησιακές δυσκολίες και δυσλεξία, στην προκειμένη περίπτωση αντιμετωπίζονται οι τυχόν δυσκολίες που παρουσιάζονται στον προφορικό και γραπτό λόγο μέσα από εκπαιδευτικές μεθόδους - τεστ. Αρκετά άτομα παρουσιάζουν καθυστέρηση ανάπτυξης λόγου και μέσα από μεθοδευμένες ασκήσεις αναπτύσσεται η ομιλία και ο λόγος. Ακόμη μέσα από την λογοθεραπεία αναπτύσσεται η επικοινωνία ατόμων με αυτισμό μέσω του προγράμματος PECS. Άτομα με βαρηκοΐα εξασκούνται να εντοπίζουν και να μαθαίνουν τον τόπο και τον τρόπο άρθρωσης των φωνημάτων και να μπορούν να επικοινωνούν. Ορισμένοι οι οποίοι παρουσιάζουν τραυλισμό ακολουθούν κάποιες χαλαρωτικές και αναπνευστικές ασκήσεις και αρχίζουν να κατακτούν την ομιλία τους, σε συνδυασμό με το λόγο. Επίσης, άτομα με νευρογενείς διαταραχές και εγκεφαλικές κακώσεις αντιμετωπίζουν την σιελόρροια και αρχίζουν να εισάγουν στοματοπροσωπικές ασκήσεις 24

και να επικοινωνούν. Ο λογοθεραπευτής μέσα από την λόγοθεραπεία βοηθάει τους ασθενείες που παρουσιάζουν προβλήματα σχιστίων να αντιμετωπίσουν τις σχιστίες στα χείλη, στις υπερώες και τις υποβλεννογόνιες έτσι ώστε να έχουν σωστή και καθαρή ομιλία. Επίσης, άτομα με διαταραχές στην φωνή βοηθούνται με χαλαρωτικές και αναπνευστικές ασκήσεις και στη συνέχεια αρχίζουν να σταθεροποιούν τη σωστή φωνή. Επιπλέον, το κέντρο παρέχει δασκάλα ειδικής εκπαίδευσης, η οποία βοηθάει άτομα με σύνδρομο DOWN, σύνδρομο GANCER, ASPERGER, RETT, KORSAKOV, νοητική καθυστέρηση, αφασία, και κοινωνικά δυσπροσάρμοστα άτομα. Ακόμη ασχολείται με την παιδαγωγική εκπαίδευση μέσω ειδικών μεθόδων, με τεχνικές μεθόδους έτσι ώστε να ενταχθεί στη παραγωγική, ακολουθείται μια διαδικασία ώστε να αλληλοαποδέχονται με το κοινωνικό σύνολο και με την εκπαίδευση αυτοεξυπηρέτησης. Τέλος, οι μονάδες ψυχικής υγείας παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικού λειτουργού όπου θεραπεύει άτομα με αυτισμό. Η κοινωνική λειτουργός στηρίζει την οικογένεια και προτείνει τεχνικές κατανόησης και συμπεριφοράς. Είναι ακόμη σύμβουλος γάμου, αντιμετωπίζει και κατανοεί τα προβλήματα και τις ανάγκες του ζευγαριού. Ως κοινωνική λειτουργός άτομα που είναι υπερκινητικά ελέγχει τις αντιδράσεις τους με κάποιες τεχνικές συμπεριφοράς. Διάφορες κακοποιήσεις είτε αυτές είναι σωματικές, είτε ψυχικές και σεξουαλικές τις αναγνωρίζει και προσφέρει ψυχολογική στήριξη. Υπάρχουν επίσης και άτομα με προβλήματα αυτοεκτίμησης και η κοινωνική λειτουργός στηρίζει και ενθαρρύνει τα παιδιά και την οικογένεια προκειμένου να αποκτήσουν την αυτοεκτίμηση τους. Ως σύμβουλος διαζυγίου αντιμετωπίζει ουσιαστικά και τυπικά θέματα. Άτομα με αντιδραστική συμπεριφορά έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει την αιτία της αντίδρασης τους και να τα στηρίζει. Σημαντικές είναι ακόμη και οι επιπτώσεις διαζυγίων στα παιδιά. Η κοινωνική λειτουργός προσφέρει βοήθεια ώστε να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν το διαζύγιο χωρίς αρνητικές επιπτώσεις. 25

3.2. Συνεργασία μονάδων ψυχικής υγείας και οικογένειας. Η οικογένεια προσδιορίζεται στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών ως κοινωνικός θεσμός με τη μορφή μικρού κοινωνικού συνόλου. Εκεί το άτομο διαμορφώνει την δομή και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του και παίρνει τις πρώτες βάσεις για την μετέπειτα πορεία ζωής του. Έτσι οι γονείς οφείλουν να αποδεχτούν το παιδί τους με τις ανάγκες του, τις δυνατότητές του και τις δυσκολίες του τονίζοντας και να ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση, αλλά και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Επίσης, οι γονείς έχουν την υποχρέωση να υποστηρίζουν τα παιδιά τους στις προσπάθειες τους να πετύχουν τους στόχους τους, αλλά συγχρόνως πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνουν πότε οι στόχοι αυτοί είναι ρεαλιστικοί. Είναι σημαντικό τέλος, οι γονείς να γνωρίζουν πως το προσωπικό κίνητρο και ενδιαφέρον τους σε συνδυασμό με τη σωστή πληροφόρηση, εκπαίδευση και συμπαράσταση από το ευρύτερο περιβάλλον τους βοηθάει στο να λειτουργήσουν ενισχυτικά ως συνθεραπευτές στην αποκατάσταση των δυσκολιών του παιδιού τους. Το προσωπικό των μονάδων ψυχικής υγείας αναλαμβάνει και δράσεις με παρεμβάσεις που γίνονται τόσο με την καθημερινή επαφή με ασθενείς, με τις οικογένειες των ατόμων και το γενικό πληθυσμό όσο και με σχεδιασμένες από πριν ενέργειες και εκδηλώσεις. Για παράδειγμα η εκπαιδευτικός ψυχολόγος σε άτομα που έχουν αυτισμό προσπαθεί να στηρίζει την οικογένεια του και στην συνέχεια το οικογενειακό περιβάλλον να στηρίζει το παιδί τους. Η οικογένεια οφείλει να παραδεχτεί εάν το παιδί της παρουσιάζει οποιονδήποτε πρόβλημα και να μην επιμένει ότι δεν έχει τίποτα. Ο πιο καλός τρόπος για να αντιμετωπίσει η οικογένεια όλους αυτούς και να μπορέσει να συνεργαστεί όσο το δυνατό καλύτερα με τις μονάδες ψυχικής υγείας είναι να τους ενημερώσει σωστά, να μην παρασυρθεί σε ατέλειωτη επιχειρηματολογία και να παραμείνει ψύχραιμη και αξιοπρεπής. Οι συγγενείς που καταλαβαίνουν και συναισθάνονται παρέχουν σημαντική βοήθεια και αμέριστη υποστήριξη. 26

3.3. Προγράμματα των μονάδων ψυχικής υγείας. Τα προγράμματα τα οποία προσφέρονται σε άτομα με ψυχικά προβλήματα είναι πάρα πολλά και σε κάθε άτομο διαφορετικό ανάλογα με τη φύση του προβλήματος τους. Καταρχάς υπάρχουν διάφορα προγράμματα στην Λευκωσία όπως Η Θεραπευτική Μονάδα Εξαρτημένων Ατόμων (ΘΕΜΕΑ), στόχος της οποίας είναι να προσφέρει τις υπηρεσίες της για αντιμετώπιση του φαινομένου της κατάχρησης και της εξάρτησης από νόμιμες ουσίες εξάρτησης, όπως το αλκοόλ και τα φάρμακα. Μέσα από το πρόγραμμα αυτό επιτυγχάνονται η σωματική αποτοξίνωση, η κινητοποίηση και η ανάπτυξη κινήτρων, ψυχολογική απεξάρτηση και η κοινωνική επανένταξη τους και η εργασιακή τους αποκατάσταση. Το κέντρο ημέρας Α το οποίο είναι ένα σπίτι στην κοινότητα οργανώνονται προγράμματα με στόχο την ψυχοκοινωνική στήριξη, κινητοποίηση και επανένταξη ατόμων με δυσκολίες που προκύπτουν από προβλήματα ψυχικής υγείας. Αυτά επιτυγχάνονται μέσα από ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, από κοινωνικές δεξιότητες, την ζωγραφική, την σύνδεση με κοινοτικούς φορείς και τη μονάδα εργασιακής αποκατάστασης και από τις εκδρομές. Ακόμη στο κέντρο ημέρας τομέα Β παρέχονται προγράμματα όπως διάφορα ατομικά και ομαδικά προγράμματα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης προς πελάτες και συγγενείς, προγράμματα (ατομικά ή ομαδικά) ψυχαγωγίας και δημιουργικής αποκατάστασης, εκδηλώσεις για γνωριμία και ενημέρωση των εμπλεκόμενων / ενδιαφερομένων μερών ή φορέων με την ανάπτυξη στενότερης συνεργασίας. Το κέντρο ατομικής και οικογενειακής ψυχοθεραπείας ασχολείται με την προώθηση, ανάπτυξη και την εφαρμογή της ψυχοθεραπείας στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Επίσης, το θεραπευτικό σπίτι «Πυξίδα» προσφέρει πρόγραμμα απεξάρτησης ενηλίκων από ψυχοδραστικές ουσίες, αποστολή του τμήματος αυτού είναι η ψυχολογική απεξάρτηση και η κοινωνική επανένταξη εξαρτημένων από παράνομες τοξικές ουσίες. Η νοσηλεία είναι εθελοντική και η μονάδα δέχεται ενήλικα άτομα από όλη την Κύπρο. Η Μονάδα Απεξάρτησης ΆΝΩΣΗ (λειτουργεί στο παλιό νοσοκομείο Λεμεσού, έτος έναρξης λειτουργίας 2004). Προσφέρει εσωτερικά προγράμματα σωματικής απεξάρτησης από τοξικές ουσίες, πλην του αλκοόλ. Ταυτόχρονα εφαρμόζει 27

προγράμματα ανάπτυξης κινήτρων και προετοιμασίας για ψυχολογική απεξάρτηση σε άλλες δομές, όπως η ΠΥΞΙΔΑ, η Αγία Σκέπη ή σε προγράμματα επί εξωτερικής βάσης. Δέχεται ενήλικα άτομα από όλη την Κύπρο με εθελοντική νοσηλεία. Προσφέρονται ακόμη διάφορα προγράμματα στη ΜΕΡΑ που στόχο έχει την επανένταξη στην αγορά εργασίας ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Αυτό επιτυγχάνεται από μια απασχόληση που να προάγει μια πολύπλευρη αυτονόμηση του ατόμου(οικονομική και ψυχοκοινωνική) και να προσδίδει νόημα σε σχέση με τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες του. Τα βασικά προγράμματα τα οποία προσφέρονται είναι επεκτείνονται σε τρεις βασικούς άξονες. Υπάρχει το πρόγραμμα εκπαίδευσης και προετοιμασίας, το πρόγραμμα συμβουλευτικής για αποκατάσταση και τέλος τα προγράμματα εργοδότη με στήριξη (π.χ. καθοδήγηση, ομάδες εργαζομένων). Εξίσου σημαντικές είναι και οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων. Ως γνωστό, υπάρχουν δυο τμήματα παιδικής και εφηβικής ψυχιατρικής στην Κύπρο. Το ένα στεγάζεται στο Μακάρειο Νοσοκομείο Λευκωσίας και το άλλο στο Παλιό Νοσοκομείο Λεμεσού για τις επαρχίες Λεμεσού και Πάφου. Αντικείμενο εργασίας των τμημάτων αυτών είναι τα προβλήματα ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων μέχρι της ηλικίας των 17 χρόνων. Οι κύριοι τομείς δραστηριότητάς των είναι η πρωτοβάθμια πρόληψη μέσα από διαλέξεις και παρουσιάσεις ειδικών, που έχουν ως στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση άλλων επαγγελματικών ομάδων, φορέων και του κοινού, για την πρόληψη ψυχικών διαταραχών σε παιδιά και εφήβους. Ακόμη, δευτεροβάθμια πρόληψη με την παρακολούθηση εφήβων και των οικογενειών του πάνω σε εξωτερική βάση και σε αριθμό περιπτώσεων με κατ οίκον επισκέψεις ή και επισκέψεις σε σχολεία από λειτουργούς ψυχικής υγείας. Η στενή συνεργασία με τα άλλα παιδιατρικά τμήματα του «Μακάρειου» Νοσοκομείου και του Γενικού Νοσοκομείου και η παροχή βοήθειας στα παιδιά που νοσηλεύονται στο Νοσοκομείο και στις οικογένειες τους. Ένα άλλο σημαντικό πρόγραμμα το οποίο αφορά τον τομέα τοξικοεξαρτήσεων είναι στο Κέντρο Πρόληψης ΠΕΡΣΕΑΣ στη Λευκωσία. Το κέντρο αυτό απευθύνεται σε εφήβους και νέους μέχρι 22 χρόνων και οι παρεμβάσεις τόσο σ αυτούς όσο και σε άλλες ομάδες πληθυσμού έχουν στόχο την πρόληψη της χρήσης τοξικών ουσιών ή την αποτροπή της εξάρτησης εκεί όπου άρχισε η 28

χρήση. Έτσι εφαρμόζονται προγράμματα τόσο πρωτογενούς, όσο και δευτερογενούς πρόληψης. 3.4. Εναρμόνιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με το κοινοτικό κεκτημένο - ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως γνωστό η συγκριτική εξέταση και μελέτη του κοινοτικού κεκτημένου στον τομέα των αρμοδιοτήτων συνεχίστηκε και προωθήθηκε ο σχεδιασμός και η υλοποίηση όλων των απαραίτητων νομοθετικών, θεσμικών και οργανωτικών ρυθμίσεων για πλήρη συμμόρφωση με το κοινοτικό κεκτημένο και εφαρμογή του στην Κύπρο. Παράλληλα μέσα σ αυτά τα πλαίσια, λειτουργοί των υπηρεσιών ψυχικής υγείας συμμετείχαν σε ευρωπαϊκές διασκέψεις, συναντήσεις και σεμινάρια σε χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας συμμετέχουν σε εργασίες επιτροπών των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τακτική συνεργασία και εκπροσώπηση στην ομάδα εργασίας σε θέματα ψυχικής υγείας (Mental Health Working Party) που υπάγεται στην επιτροπή της υγείας και προστασίας των καταναλωτών. Η ομάδα αυτή ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα και ανάλαβε ώστε να ευαισθητοποιηθούν τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη να επενδύσουν στην ψυχική υγεία. Παράλληλα συμβάλλει στη δημιουργία και υιοθέτηση κοινής πολιτικής σε θέματα ψυχικής υγείας για όλα τα κράτη μέλη του 2010. το πρώτο στάδιο αυτής της προσπάθειας είναι η Πράσινη Βίβλος (Green Paper) που άρχισε να εφαρμόζεται. Η Πράσινη Βίβλος προτείνει τη θέσπιση στρατηγικής για την ψυχική υγεία σε επίπεδο ΕΕ. Αυτό συνεπάγεται προστιθέμενη αξία με τη θέσπιση πλαισίου ανταλλαγής και συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών, με τη συμβολή στην αύξηση της συνεκτικότητας των ενεργειών στους τομείς της πολιτικής για την υγεία και άλλων πολιτικών στα κράτη μέλη και σε κοινοτικό επίπεδο, και με τη δυνατότητα της συμμετοχής μεγάλου φάσματος ενδιαφερομένων φορέων για την εξεύρεση λύσεων. 29

Ωστόσο, σκοπός της Πράσινης Βίβλου είναι η δρομολόγηση δημόσιας συζήτησης με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, τις κυβερνήσεις, τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, τους φορείς από άλλους τομείς, την κοινωνία των πολιτών συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων πασχόντων, και την ερευνητική κοινότητα, όσον αφορά τη σπουδαιότητα της ψυχικής υγείας για την ΕΕ, την ανάγκη για στρατηγική σε επίπεδο ΕΕ και τις πιθανές προτεραιότητές της. 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΡΕΥΝΑ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ- ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μεθοδολογική προσέγγιση 4.1.Μεθοδολογία έρευνας Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η αξιολόγηση των μονάδων ψυχικής υγείας ώστε τα αποτελέσματα που θα προκόψουν να συνδράμουν στην βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. 4.2 Επιλογή δείγματος Τα πρωτογενή δεδομένα συγκεντρώθηκαν με την χρήση ερωτηματολογίου στις μονάδες ψυχικής υγείας στη Κύπρο. Διανεμήθηκαν δυο ερωτηματολόγια, όπου το ένα απευθυνόταν στο προσωπικό των μονάδων ψυχικής υγείας και το άλλο στους ασθενείς των μονάδων. Λόγω της πολυπλοκότητας των μονάδων αλλά και λόγω της ιδιαίτερης κατάστασης των ατόμων που περιθάλπονται σε αυτά, το μέγεθος του δείγματος ήταν 100 άτομα και το ποσοστό αποδοχής ήταν 100%. Όλοι οι ερωτώμενοι ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν από τους ασθενείς και από τους εργαζόμενους των μονάδων. Η επιλογή των ατόμων που θα απαντούσαν τα ερωτηματολόγια έγινε τυχαία και ολοκληρώθηκε στο διάστημα 05/09/2010 έως 05/11/2010 4.3. Παρουσίαση Αποτελεσμάτων ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Τα ερωτηματολόγια τόσο των ασθενών όσο και του προσωπικού αφορούν δημογραφικά στοιχεία και ερωτήσεις για τις ιατρικές, νοσηλευτικές και διοικητικές υπηρεσίες των μονάδων ψυχικής υγείας. 31

4.3.1. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου ασθενών - Α ερωτηματολόγιο Ερώτηση 1: Φύλο Στο παρακάτω διάγραμμα 4.1 παρουσιάζεται το φύλο των ασθενών. ΦΥΛΟ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΓΥΝΑΙΚΑ 66% ΑΝΤΡΑΣ 34% ΑΝΤΡΑΣ I ΓΥΝΑΙΚΑ Διάγραμμα 4.1: Διάγραμμα κατανομής φύλου των ασθενών Ερώτηση 2: Ηλικία Στο παρακάτω διάγραμμα 4.2 παρουσιάζεται η ηλικία των ασθενών. ΗΛΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ετών 40-60 32% και άνω 60 6% μέχρι 20 ετών 16% ετών 20-40 46% μέχρι 20 [ 20-40 ετών 40-60 ετών 60 και άνω Διάγραμμα 4.2: Διάγραμμα κατανομής ηλικία Το μεγαλύτερο ποσοστό 46% ανήκει σε ηλικίες 20-40 και στη συνέχεια 32% σε ηλικίες 40-60. 32

Ερώτηση 3: Έχετε ξανά νοσηλευτεί σε κάποιο κέντρο; Στο παρακάτω διάγραμμα 4.3 παρουσιάζεται το ενδεχόμενο να γίνεται νοσηλεία για πρώτη φορά ή όχι. Διάγραμμα 4.3: Διάγραμμα νοσηλείας για πρώτη φορά ή όχι. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που έχουν απαντήσει ότι έχουν ξανά νοσηλευτεί είναι 58%, τα άτομα τα οποία απάντησαν ότι δεν έχουν ξανά νοσηλευτεί με ποσοστό 42%. Ερώτηση 4: Χρόνος νοσηλείας στο Κέντρο Στο παρακάτω διάγραμμα 4.4 παρουσιάζεται χρόνος νοσηλείας στην μονάδά των ασθενών. ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ -μήνες 3 και άνω 21% -μήνα 1 2μήνες 21% Απο 1 μέρα 1 - βδομάδα 28% -βδομάδα 1 μήνα 1 30% και ανω 33

Διάγραμμα 4.4: Διάγραμμα χρόνου νοσηλείας στο Κέντρο Μικρότερο ποσοστό στη συνολική διάρκεια νοσηλείας συναντάμε για 1 μήνα μέχρι 2 και από 3 μήνες και άνω με ποσοστό 21%, ακολουθεί 28% με διάρκεια νοσηλείας 1 μέρα μέχρι 1 βδομάδα και το επόμενο ποσοστό 30% για διάρκεια νοσηλείας από 1 βδομάδα μέχρι 1 μήνα. Ερώτηση 5: Συμπεριφορά προσωπικού που σας υποδέχτηκε στην μονάδα Στο παρακάτω διάγραμμα 4.5 παρουσιάζεται η ικανοποίηση του ασθενή κατά την εισαγωγή του από την εξυπηρέτηση του προσωπικού. Διάγραμμα 4.5: Ικανοποίηση του ασθενή κατά την εισαγωγή του από την εξυπηρέτηση του προσωπικού Στο διάγραμμα αυτό παρουσιάζεται ένα μεγάλο ποσοστό όπου απαντάει με μέτρια συμπεριφορά 40%, 24% καλή, 22% Άριστη και το επόμενο ποσοστό 7% Δεν γνωρίζω και 7% Κακή. Ερώτηση 6: Εξυπηρέτηση του προσωπικού στην μονάδα Στο παρακάτω διάγραμμα 4.6 παρουσιάζεται η εξυπηρέτηση του προσωπικού 34

ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΑΡΙΣΤΗ 22% ΜΕΤΡΙΑ 30% ΚΑΛΡ 34% ΜΕΤΡΙΑ ΙΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ Διάγραμμα 4.6: Εξυπηρέτηση του προσωπικού στην μονάδα. Στο διάγραμμα αυτό παρουσιάζεται ένα μεγάλο ποσοστό το οποίο η εξυπηρέτηση δείχνει ότι είναι καλή 34%, ένα ποσοστό 30% μέτρια, επόμενο ποσοστό 22% άριστη και 8% δεν γνωρίζω και 6% κακή. Ερώτηση 7: Ενημέρωση από το προσωπικό για τη νόσο, τις εξετάσεις και πληροφόρηση σε ερωτήματα σας. Στο παρακάτω διάγραμμα 4.7 παρουσιάζεται η ενημέρωση του προσωπικού για την νόσο, τις εξετάσεις και πληροφόρηση σε ερωτήματα σας 35

Διάγραμμα 4.7: Η ενημέρωση του προσωπικού για την νόσο, τις εξετάσεις και πληροφόρηση σε ερωτήματα σας. Στο διάγραμμα αυτό το μεγαλύτερο ποσοστό δείχνει ότι η ενημέρωση είναι καλή 38%, στη ενημέρωση, 28% ότι είναι μέτρια, 16% άριστη, 12% κακή και μικρότερο ποσοστό 6% δεν γνωρίζω. Ερώτηση 8: Επικοινωνία προσωπικού με την οικογένεια σας Στο παρακάτω διάγραμμα 4.8 παρουσιάζεται η επικοινωνία του προσωπικού με την οικογένεια των ασθενών. Διάγραμμα 4.8: Η ενημέρωση του προσωπικού για την νόσο, τις εξετάσεις και πληροφόρηση σε ερωτήματα σας. Στο διάγραμμα αυτό ένα ποσοστό 38% έχουν απαντήσει ότι η επικοινωνία του προσωπικού με την οικογένεια τους είναι καλή, ένα 28% ότι είναι μέτρια, ένα 24% ότι είναι άριστη, 6% κακή και το μικρότερο ποσοστό απαντάει ότι δεν γνωρίζει 4%. 36

Ερώτηση 9: Οδηγίες για τη θεραπεία από τους ιατρούς Στο παρακάτω διάγραμμα 4.9 παρουσιάζονται κατά πόσο δίνονται οι απαραίτητες οδηγίες από τους ιατρούς. Διάγραμμα 4.9: Κατά πόσο δίνονται οι απαραίτητες οδηγίες από τους ιατρούς σε ερωτήματα σας. Το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων απαντάει ότι οι οδηγίες που λαμβάνονται από τους ιατρούς είναι καλές 46%, ακολουθεί 28% μέτρια, 10% άριστη και το μικρότερο ποσοστό ανέρχεται στο 8% απαντώντας ότι είναι κακή και ότι δεν γνωρίζουν. Ερώτηση 10: Συμπεριφορά του προσωπικού (νοσηλευτικού, ιατρικού, διοικητικού και βοηθητικού) κατά την παραμονή στο Κέντρο. Στο παρακάτω διάγραμμα 4.10 παρουσιάζεται η συμπεριφορά του προσωπικού κατά την παραμονή στην μονάδα. 37

Διάγραμμα 4.10: Η συμπεριφορά του προσωπικού κατά την παραμονή στο Κέντρο. Στο διάγραμμα αυτό οι ασθενείς θεωρούν ότι η συμπεριφορά του προσωπικού είναι καλή 44%, το 36% θεωρεί ότι είναι μέτρια, 12% ότι είναι άριστη και το μικρότερο ποσοστό 4% θεωρεί ότι είναι κακή και ένα άλλο 4% απαντάει με το δεν γνωρίζω. Ερώτηση 11: Στήριξη από το προσωπικό κατά την διάρκεια της θεραπείας Στο παρακάτω διάγραμμα 4.11 παρουσιάζεται η στήριξη από το προσωπικό κατά την διάρκεια της θεραπείας. Διάγραμμα 4.11: Η στήριξη από το προσωπικό κατά την διάρκεια της θεραπείας. 38

Στο σχεδιάγραμμα αυτό το ποσοστό ικανοποίησης των ασθενών όσο αναφορά τη στήριξη του προσωπικού κατά την διάρκεια της θεραπείας είναι 44% Καλή, 26% Μέτρια, 18% Άριστη και ένα ποσοστό 10% έχει απαντήσει Κακή, το 2% Δεν Γνωρίζω. Ερώτηση 12: Άνετο και ευχάριστο περιβάλλον Στο παρακάτω διάγραμμα 4.12 παρουσιάζεται κατά πόσο το περιβάλλον είναι άνετο και ευχάριστο. Διάγραμμα 4. 12: Κατά πόσο το περιβάλλον είναι άνετο και ευχάριστο. Το μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών που έχει απαντήσει για την κατάσταση που επικρατεί στο κέντρο όσο αφορά το περιβάλλον είναι 30% καλή και μέτρια, 24% κακή, 12% άριστη και το 4% δεν γνωρίζω. Ερώτηση 13: Συνθήκες υγιεινής στους χώρους των μονάδων Στο παρακάτω διάγραμμα 4.13 παρουσιάζονται οι συνθήκες υγιεινής στους χώρους των μονάδων. 39

Διάγραμμα 4.13: Συνθήκες τγιεινής στους χώρους των μονάδων. Το ποσοστό των ατόμων που έχουν αναφέρει ότι οι συνθήκες υγιεινής στους χώρους των μονάδων είναι μέτριες είναι 38%, καλές 28%, άριστες 20%, και ένα μικρό ποσοστό 12% κακές και 2% δεν γνωρίζει. Ερώτηση 14: Τι θα μπορούσε κατά την γνώμη σας να βελτιώσει την ποιότητα των υπηρεσιών στα μονάδες ψυχικής υγείας; Στο παρακάτω διάγραμμα 4.14 αναφέρεται το τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των υπηρεσιών στις μονάδες ψυχικής υγείας. ΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 12 ο 7 3 3 ι ι - 40

Διάγραμμα 4.14: Τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των υπηρεσιών στις μονάδες ψυχικής υγείας. Στο σχεδιάγραμμα λοιπόν αυτό το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων δεν απάντησε, έπειτα ένα άλλο μεγάλο ποσοστό εισηγήθηκε τη βελτίωση της συμπεριφοράς, στη συνέχεια ακολουθεί οι καλύτερες συνθήκες υγιεινής, Πιο ευχάριστο περιβάλλον, μέσα ψυχαγωγίας (dvd, τηλ...) και τέλος η αύξηση του προσωπικού και η βελτίωση των εγκαταστάσεων. 4.3.2. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου προσωπικού-β Ερωτηματολογίου Ερώτηση 1: Φύλο Στο παρακάτω διάγραμμα 4.15 παρουσιάζεται το φύλο των ασθενών. Ι.ΐν.Μ.υ ^ Ι.ΙΙΜ.Μ ΓΥΝΑΙΚΑ 56% ΑΝΔΡΑΣ 44% 4.15: Διάγραμμα κατανομής φύλου των ασθενών 41

Ερώτηση 2: Ηλικία προσωπικού Στο παρακάτω διάγραμμα 4.16 παρουσιάζεται η ηλικία του προσωπικού ΗΛΙΚΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ και άνω 60 Μέχρι 20 ετών 8% 10% 1 Μέχρι 20 ετών ετών 40-60 20-40 ετών ετών 20-40 50% 40-60 ετών Διάγραμμα 4.16: Διάγραμμα κατανομής ηλικίας Το μεγαλύτερο ποσοστό ανήκει σε ηλικίες 20-40 και στη συνέχεια σε ηλικίες 40-60. Ερώτηση 3: Έτη Υπηρεσίας Στο παρακάτω διάγραμμα 4.17 παρουσιάζονται τα έτη υπηρεσίας του προσωπικού. ΧΡΟΝΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ χρονιά και 10 ανω 32% χρόνια 5-10 22% Μέχρι 1 χρόνο 12% χρόνια 1-5 34% Μέχρι 1 χρόνο 1-5 χρόνια 5-10 χρόνια 10 χρονιά και Διάγραμμα 4.17: Έτη υπηρεσίας του προσωπικού 42

Το μεγαλύτερο ποσοστό του ετών Υπηρεσίας προσωπικού έχουν από 1 μέχρι 5 χρόνια Υπηρεσίας 34% και το μικρότερο μέχρι 1 χρόνο 12%. Ερώτηση 4: Κατάλληλες υποδομές για εργασία Στο παρακάτω διάγραμμα 4.18 παρουσιάζονται οι κατάλληλες υποδομές για εργασία Διάγραμμα 4.18: Κατάλληλες υποδομές για εργασία. Μικρότερο ποσοστό για κατάλληλες υποδομές για εργασία 10% κακές και το μεγαλύτερο ποσοστό απάντησε ότι είναι μέτριες υποδομές 46%. Ερώτηση 5: Συνεργασία ως ομάδα μεταξύ του προσωπικού μονάδας / τμήματος και ιατρών Στο παρακάτω διάγραμμα 4.19 παρουσιάζεται η συνεργασία ως ομάδα μεταξύ του προσωπικού μονάδας/ τμήματος των ιατρών. 43

ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 0% ΚΑΚ»- ΑΡΙΣΤΗ 0% 12% ΜΕΤΡΙΑ 38% ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΛΗ 50% ΙΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ Διάγραμμα 4.18: Συνεργασία ως ομάδα μεταξύ του προσωπικού μονάδας/ τμήματος των ιατρών. Στο διάγραμμα αυτό το μεγαλύτερο ποσοστό 50% των ατόμων έχουν απαντήσει ότι η συνεργασία μεταξύ του προσωπικού τμημάτων και των ιατρών είναι καλή, 38% μέτρια και το μικρότερο ποσοστό απάντησε ότι είναι άριστη 12%. Ερώτηση 6: Το προσωπικό είναι επαρκές για την διεκπεραίωση της εργασίας. Στο παρακάτω διάγραμμα 4.19 παρουσιάζεται κατά πόσο το προσωπικό είναι επαρκές για την διεκπεραίωση της εργασίας. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ 0Ν ΑΙ ΕΠΑΡΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΚΠΕΡΑΙΩΣΗ ΤΗς ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΚΗ 12% ΓΝΩΡΙΖΩ ΜΕΤΡΙΑ 50% 0% ΑΡΙΣΤΗ 4% ΑΡΙΣΤΗ ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΚΗ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ Διάγραμμα 4. 19: Κατά πόσο το προσωπικό είναι επαρκές για την διεκπεραίωση της εργασίας. 44

Στο διάγραμμα αυτό παρουσιάζεται ένα μεγάλο ποσοστό 50% το οποίο δείχνει ότι είναι σε μέτρια κατάσταση το προσωπικό για την διεκπεραίωση της εργασίας του, ακολουθεί ένα 34% καλή, στη συνέχεια 12% κακή και το μικρότερο ποσοστό 4% άριστη. Ερώτηση 7: Η μονάδα / τμήμα μου λαμβάνει την απαιτούμενη συνεργασία από τις άλλες νοσοκομειακές μονάδες ή τμήματα Στο διάγραμμα 4.20 παρουσιάζεται κατά πόσο λαμβάνει την απαιτούμενη συνεργασία από τις άλλες νοσοκομειακές μονάδες ή τμήματα η μονάδα / τμήμα του προσωπικού. Διάγραμμα 4.20: Κατά πόσο λαμβάνει την απαιτούμενη συνεργασία από τις άλλες νοσοκομειακές μονάδες ή τμήματα η μονάδα / τμήμα του προσωπικού. Στο διάγραμμα αυτό το μεγαλύτερο ποσοστό δείχνει ότι η συνεργασία από τις άλλες νοσοκομειακές μονάδες ή τμήματα είναι μέτρια 56% και το μικρότερο ποσοστό 4% δείχνει ότι είναι άριστη. 45

Ερώτηση 8: Αισθάνομαι προσωπική ευθύνη σε μεγάλο βαθμό για την δουλειά που κάνω Στο παρακάτω διάγραμμα 4.21 παρουσιάζεται η προσωπική ευθύνη που αισθάνονται το προσωπικό για την δουλειά του. Διάγραμμα 4.20: Η προσωπική ευθύνη που αισθάνονται το προσωπικό για την δουλειά του. Στο διάγραμμα αυτό ένα ποσοστό 58% έχει απαντήσει καλή, στη συνέχεια το 32% άριστη και το μικρότερο ποσοστό 10% απάντησε ότι η ευθύνη που έχει για τη δουλειά του είναι μέτρια. Ερώτηση 9: Το εργασιακό περιβάλλον μου με ενδυναμώνει και με κινητοποιεί να αποδίδω καλά Στο παρακάτω διάγραμμα 4.21 παρουσιάζεται κατά πόσο το εργασιακό περιβάλλον ενδυναμώνει και κινητοποιεί το προσωπικό ώστε να αποδίδει καλά. 46

Διάγραμμα 4.21: Κατά πόσο το εργασιακό περιβάλλον ενδυναμώνει και κινητοποιεί το προσωπικό ώστε να αποδίδει καλά. Το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων απάντησε με 56% μέτρια ότι το εργασιακό περιβάλλον του τον ενδυναμώνει, ένα 4% απάντησε ότι τον ενδυναμώνει πάρα πολύ. Ερώτηση 10: Πληροφορίες για την κατάσταση των ασθενών είναι διαθέσιμες όταν τις χρειαστώ Στο παρακάτω διάγραμμα 4.22 παρουσιάζονται κατά πόσο είναι διαθέσιμες οι πληροφορίες για την κατάσταση των ασθενών στο προσωπικό όταν τις χρειαστεί. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΟΤΑΝ ΤΙΣ ΧΡΕΙΑΣΤΩ ΑΡΙΣΤΙ- 28% ΜΕΤΡΙΑ' 37% ΙΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 47

Διάγραμμα 4.22: Κατά πόσο είναι διαθέσιμες οι πληροφορίες για την κατάσταση των ασθενών στο προσωπικό όταν τις χρειαστεί. Στο διάγραμμα αυτό το προσωπικό αναφέρεται στο γεγονός ότι οι πληροφορίες που παρέχονται είναι σε μέτρια κατάσταση με ποσοστό 37% και το 5% ότι δεν είναι καθόλου διαθέσιμες οι πληροφορίες όταν τις χρειαστεί το προσωπικό. Παρατηρείται ένα ποσοστό 28% το οποίο αναφέρει ότι είναι διαθέσιμες οι πληροφορίες και ένα 25% ότι είναι αρκετά καλές.. Ερώτηση 11: Επικοινωνία με το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ασθενή Στο παρακάτω διάγραμμα 4.23 αναφέρεται η επικοινωνία του προσωπικού με το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ασθενή. Διάγραμμα 4.23: η επικοινωνία του προσωπικού με το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ασθενή. Ένα ποσοστό 46% δηλώνει ότι επικοινωνία με το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ασθενή είναι καλή, το 34% ότι είναι μέτρια, το 16% ότι είναι άριστη και το 4% ότι είναι κακή. Ερώτηση 12: Συνθήκες υγιεινής στους χώρους των μονάδων 48

Στο παρακάτω διάγραμμα 4.24 παρουσιάζονται οι συνθήκες υγιεινής στους χώρους εργασίας. Διάγραμμα 4.24: η επικοινωνία του προσωπικού με το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του ασθενή. Το μεγαλύτερο ποσοστό 42% αναφέρθηκε ότι είναι σε μέτρια κατάσταση οι συνθήκες υγιεινής στους χώρους εργασίας, το 38% ότι είναι καλές, το 14% ότι είναι σε άριστη κατάσταση και το 6% ότι είναι κακές. Ερώτηση 13: Ικανοποιημένοι από τις οικονομικές απολαβές σε σχέση με το ωράριο και τις συνθήκες εργασίας Στο παρακάτω διάγραμμα 4.25 παρουσιάζεται κατά πόσο είναι ικανοποιημένοι από τις οικονομικές απολαβές σε σχέση με το ωράριο και τις συνθήκες εργασίας. 49

Διάγραμμα 4.25: Κατά πόσο είναι ικανοποιημένοι από τις οικονομικές απολαβές σε σχέση με το ωράριο και τις συνθήκες εργασίας Το 48% έδειξε ότι είναι μέτρια ικανοποιημένοι από τις οικονομικές απολαβές το 30% ότι είναι Καλές οι απολαβές τους και το 16% ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι και ένα πολύ μικρό ποσοστό 6% ότι είναι ικανοποιημένοι. Ερώτηση 14: Τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξει στις υπηρεσίες των μονάδων ώστε οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού να βελτιωθούν. Στο παρακάτω διάγραμμα 4.26 παρουσιάζεται τι πρέπει να αλλάξει στις υπηρεσίες των μονάδων ώστε οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού να βελτιωθούν. ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΛΑΞΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΟΥΝ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Διάγραμμα 4.26: Τι πρέπει να αλλάξει στις υπηρεσίες των μονάδων ώστε οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού να βελτιωθούν. Το μεγαλύτερο ποσοστό δεν απάντησε στη συγκεκριμένη ερώτηση. Το δεύτερο μεγάλο ποσοστό απάντησε ότι πρέπει να βελτιωθούν οι χώροι, άλλοι ότι χρειάζεται 50