1.1 Μουσικοθεραπεία: Ο Τρίτος Δρόμος Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή «Τελικά η μουσικοθεραπεία είναι ο τρίτος δρόμος»: Με τα λόγια αυτά η Ελένη, 19 ετών με ηβηφρένεια, μιλά για την εμπειρία της, μετά από τρεις μήνες συμμετοχής σε ατομικές, εβδομαδιαίες συνεδρίες μουσικοθεραπείας. Η φράση της αυτή αποτέλεσε την απαρχή διαχρονικών προβληματισμών και εμπνεύσεων στη συνέχεια του προσωπικού κλινικού έργου μουσικοθεραπείας και με οδήγησε σε προσωπικές αποκαλύψεις για την επαγγελματική μου επιλογή της μουσικοθεραπείας, σε βαθύτερη διερεύνηση των περιπτώσεων γονέων που εμπιστεύονται τα παιδιά τους στη διαδικασία μουσικοθεραπείας, καθώς και σε περαιτέρω φιλοσοφικές και ψυχαναλυτικές αναζητήσεις με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας καινοτόμου προσέγγισης για τη βαθύτερη κατανόηση της διαδικασίας της μουσικοθεραπείας και των αποτελεσμάτων της. 1.1.1 Η Ελένη Η Ελένη ήταν 19 ετών όταν ήρθε για μουσικοθεραπεία άριστη μαθήτρια με προχωρημένες γνώσεις σε αγγλικά, γαλλικά και πιάνο. Με την πίεση των πανελληνίων εξετάσεων ως εκλυτικό παράγοντα εκδήλωσε ηβηφρένεια. Αποσύρθηκε από κάθε δραστηριότητα και απομονώθηκε. Λόγω των μουσικών της σπουδών οι γονείς και ο ψυχίατρός της αναζήτησαν τη μουσικοθεραπεία. Το σώμα, ο λόγος και η μουσική της στον κλινικό αυτοσχεδιασμό παρουσίαζαν έντονη ακαμψία και απουσία συναισθήματος (π.χ. έλεγε «υπέροχο» και «απαίσιο» με την ίδια άχρωμη έκφραση). Μιλούσε μόνο μονολεκτικά. Καταλάβαινε την κατάστασή της και ήθελε να γίνει «όπως πριν». Ο πρωταρχικός σκοπός στη διαδικασία της μουσικοθεραπείας ήταν η ενεργοποίηση και ενθάρρυνση της ροής των συναισθημάτων μέσω του μουσικού κλινικού αυτοσχεδιασμού και του τραγουδιού, καθώς και η επανεγκαθίδρυση λειτουργικών δεσμών μέσω της σχέσης αποδοχής με τη θεραπεύτρια, με κέντρο τις ανάγκες και επιθυμίες της Ελένης στην κάθε στιγμή της συνεδρίας, προκειμένου να επιτευχθεί κάποια μορφή επαφής ανάμεσα στο πραγματικό, το φαντασιακό και το συμβολικό. 1.1.1.1 Ανταπόκριση στη Μουσική: Μουσικός Κλινικός Αυτοσχεδιασμός Η Ελένη, ενώ είχε μουσική αντίληψη και γνώση, αποδιοργανωνόταν, παρέμενε άκαμπτα αμετακίνητη σε μηχανικό παίξιμο ή σε καταναγκαστικό παίξιμο σύγχυσης και φόβου, χωρίς επίγνωση της σύγχυσης, χωρίς να είναι σε θέση να οδηγήσει τη μουσική κάπου. Έχανε δηλαδή στη μουσική της έκφραση, την πρόθεση, τον σκοπό και τη δημιουργικότητά της. Κάποιες στιγμές παρουσίαζε ασαφή ρυθμική ανταπόκριση, υποδηλώνοντας φόβο για τη μουσική εμπειρία στη θεραπευτική σχέση, δυσχεραίνοντας έτσι την επαφή με τη θεραπεύτρια. Σε θέματα δυναμικής παρουσίαζε ανικανότητα να παίξει πολύ δυνατά ή πολύ σιγά - ενδεικτική μιας δυσκολίας ελέγχου της επιθετικότητας. 1.1.1.2 Ανταπόκριση στη Μουσική: Τραγούδι Η Ελένη βρήκε κίνητρο να «βγει» από το σπίτι και να αγοράσει παρτιτούρες με γαλλικά τραγούδια. Αρχικά αρνιόταν να παίξει από την παρτιτούρα (σαν να αψηφούσε την αρχή-εξουσία) και χρησιμοποιούσε τα χέρια μου στο πιάνο ως βοηθητικό εγώ. Εν τω μεταξύ ανακάλυψε με ενθουσιασμό ότι, ενώ όταν μιλούσε δεν μπορούσε να αρθρώσει φράση, όταν τραγουδούσε με τη συνοδεία μου μπορούσε να έχει ολοκληρωμένη εμπειρία, με πλήρη εξάλειψη της εικόνας του συμπτώματος. Έτσι δοκίμασε να παίξει πιάνο από την παρτιτούρα αλλά αρχικά επέμενε να παίζει από νότα σε νότα αντί όλη τη μουσική φράση (έλλειψη αυτοπεποίθησης, ανώριμη προσκόλληση στη σιγουριά του γνωστού). Όταν κατάφερε να παίζει όλη τη μουσική φράση είχε την τάση να περνάει τα tempi πολύ γρήγορα (πιθανή σύνδεση με αρχικές γονικές πιέσεις). Συχνά προσπαθούσε να απαλλαγεί από την παρτιτούρα αλλά παρουσίαζε ανικανότητα στο να παίξει με το αυτί (αναστολή που μπορεί να ξεκινά από περιοριστική ελεγχόμενη ανατροφή). Στη δέκατη συνεδρία η εικόνα της Ελένης είχε αλλάξει: παρουσίασε έντονη κινητικότητα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε συζήτηση για το συμβολικό νόημα των στίχων από τα τραγούδια επιλογής της, ροή συναισθημάτων, ευελιξία και αμεσότητα στην έκφραση και ανταπόκριση. Μιλούσε με ολόκληρες φράσεις
και είπε ότι μέσα από τη μουσικοθεραπεία ανακάλυψε έναν «τρίτο δρόμο» να υπάρχει στη ζωή. Έβγαινε πλέον από το σπίτι και συναντούσε φίλους με παρόμοιες μουσικές επιλογές και επικοινωνούσε άνετα με την οικογένεια. Ο ψυχίατρός της μείωσε θεαματικά τη φαρμακευτική δοσολογία. Ο πρώτος δρόμος, όπως φαίνεται για την Ελένη, είναι η φαρμακευτική αγωγή, ο δεύτερος η λεκτική ψυχοθεραπεία και ο τρίτος η μουσικοθεραπεία. 1.1.2 O Πέτρος Ο Πέτρος, 27 ετών, με διπολική διαταραχή, ήρθε για μουσικοθεραπεία μετά από παραπομπή του ψυχιάτρου του, καθώς από μικρός παρακολουθούσε μαθήματα πιάνου σε ωδείο, αλλά δεν κατάφερε να πάρει το πτυχίο του. Εκδήλωνε απόλυτη άρνηση να παίξει από παρτιτούρα (σαν να αψηφούσε την αρχή-εξουσία), η οποία μετατράπηκε σε κινητοποίηση να παίζει μόνο με το αυτί ή να αυτοσχεδιάζει. Ο μουσικός κλινικός αυτοσχεδιασμός αποτέλεσε τη μοναδική θεραπευτική παρέμβαση κατά τη διαδικασία της μουσικοθεραπείας με τον Πέτρο. 1.1.2.1 Ανταπόκριση στη Μουσική: Μουσικός Κλινικός Αυτοσχεδιασμός Προτιμούσε ν αυτοσχεδιάζει στο πιάνο παίζοντας παρορμητικά, χωρίς ρυθμική ελευθερία, με ανοιχτούς αρπισμούς σε όλες τις περιοχές του πιάνου, πάνω-κάτω, σε αρμονίες που προσέδιναν έναν έντονα τραγικό και δραματικό τόνο (κάτι σαν την αρχή του τρίτου κοντσέρτου για πιάνο του Rachmaninoff), σε σταθερή και αμετακίνητη δυναμική forte αρχικά (πομπώδες παίξιμο, ίσως ενδεικτικό μεγαλομανίας). Αυτό το ορμητικό και διαταραγμένο παίξιμο παρουσίαζε παντελή έλλειψη μελωδίας, δομής, σκοπού και δημιουργικότητας. Σταδιακά ο Πέτρος έχανε τον ενθουσιασμό του και έδειχνε εξουθενωμένος, ασυντόνιστος, σχεδόν παραλυτικός και οδηγείτο σε ένα καταναγκαστικό παίξιμο των αρπισμών σε σύγχυση, χωρίς βέβαια επίγνωση της σύγχυσης στην οποία βρισκόταν. Το παίξιμό του ακουγόταν «συναισθηματικό» αλλά συγκεχυμένο. Έδινε την εντύπωση κύματος μιας ταραγμένης θάλασσας που πάει και έρχεται ατέρμονα χωρίς όριο, χωρίς σκοπό. Ίσως η αίσθηση ενός εμβρύου στη μήτρα με έναν αέναο χτύπο καρδιάς. Όταν έπαιζε σε κρουστά είχε «χαοτική-δημιουργική» ( chaotic-creative ) ανταπόκριση, με μουσική αντίληψη αλλά και πάλι χωρίς δομή. 1.1.2.2 Θεραπευτική Παρέμβαση Η κυριότερη θεραπευτική παρέμβαση ήταν η εισαγωγή ευκρινών και άρτια δομημένων μελωδικών μοτίβων από τη θεραπεύτρια («melody as a container», Aigen, 2005), αυτοσχεδιάζοντας και οι δύο στο πιάνο, με απόλυτο σεβασμό στις αρμονικές και ρυθμικές επιλογές του Πέτρου. Μέσα από αυτές τις μελωδικές φράσεις άρχισε ν αλλάζει δυναμική και να αποκτά οργάνωση και ευκαμψία. Στο πρόσωπό του φάνηκε ανακούφιση και απελευθερώθηκε ουσιαστικά στην έκφρασή του. Εκεί όπου υπήρχε βαρύ και σοβαρό ύφος, τώρα έχει χαμόγελο μικρού παιδιού και παιγνίδισμα. Εκεί όπου υπήρχε μοναξιά και απαξία, τώρα υπάρχει ανθρώπινη επαφή με ροή συναισθήματος και νόημα, καθώς και προσωπική αίσθηση αξίας. Οι μελωδίες κατάφερναν να εμπεριέχουν τα ορμητικά και συγκεχυμένα συναισθήματα και να αποτελούν ασφαλές κανάλι οργανωμένης ροής συναισθημάτων προς μία δημιουργική και λειτουργική ζωή. Όσο λοιπόν το πραγματικό-φαντασιακό-συμβολικό συνδεόταν μέσα στον μουσικό κλινικό αυτοσχεδιασμό, τόσο ο Πέτρος απαλλασσόταν από την εικόνα του συμπτώματος και ένιωθε υγιής και δημιουργικός. Έτσι δέχτηκε να διαβάζει παρτιτούρα και να προχωρήσει στο πτυχίο του πιάνου. Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις η μουσικοθεραπεία ήταν «ο τρίτος δρόμος» που έδωσε τη δυνατότητα επαφής του πραγματικού, φαντασιακού και συμβολικού πεδίου στη δομή του ψυχισμού της Ελένης και του Πέτρου. 1.2 Η Προσωπική Επιλογή ως Τρίτος Δρόμος Κατά τη διάρκεια των χρόνων της εφηβείας μου, σε σχέση με τις πνευματικές και υπαρξιακές ανησυχίες μου, μπορούσα να δω τι κάνουμε για το γνωστικό, συναισθηματικό και σωματικό κομμάτι της ύπαρξής μας. Για την πνευματική καλλιέργεια είχα αρκετές απορίες. Στην προσπάθειά μου αναζήτησης ενός τρόπου να καλλιεργώ το πνευματικό μου κομμάτι μέσα στην πραγματικότητα της καθημερινότητας, σε σύνδεση με τα άλλα κομμάτια του εαυτού μου και τους άλλους
ανθρώπους δίπλα μου, ανακάλυψα ότι ασυνείδητα βίωνα ήδη αυτή τη συνένωση και συνάντηση της πνευματικότητας με την ανθρώπινη φύση στη σχέση μου με τη μουσική. Είχα ήδη εμπειρίες επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους σε ένα άλλο επίπεδο από ό,τι στη λεκτική επικοινωνία. Συγχρόνως, το γεγονός ότι αρκετός χρόνος της καθημερινότητάς μου ήταν αφιερωμένος στη μελέτη του πιάνου, όπου «έπρεπε» να απομονωθώ, μου θύμιζε ένα είδος θρησκευτικού τελετουργικού με μια μικρή αίσθηση ασκητισμού, μια και αδυνατούσα να συμμετέχω για παράδειγμα σε κοινές εκδηλώσεις εκδρομών, επισκέψεων, παρόλη την επιθυμία μου. Η χαρά και η ιδιαίτερη ικανοποίηση που βίωνα σε αυτές τις «ασκητικές» ώρες όμως αποτέλεσαν δυνατές εμπειρίες ώστε να αντιμετωπίζω το δίλημμα του να μελετήσω ή να βγω για παράδειγμα με τους φίλους μου. Έτσι, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η μουσική είναι ιδιαίτερα σημαντική για κάθε άνθρωπο που θέλει να καλλιεργεί την πνευματικότητά του, και να βιώνει τη μουσική ως μια συνάντηση με ολική εμπειρία του εαυτού του ως όλο (σώμα, πνεύμα, ψυχή, νόηση). Μέχρι τότε γνώριζα τη μουσική είτε ως ακρόαση και αναπαραγωγή με κίνηση, χορό, αναμνήσεις, συνειρμικές συνδέσεις με κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα και χαλάρωση είτε ως εκμάθηση, εκτέλεση μουσικών κομματιών, σύνθεση και αυτοσχεδιασμό. Σε μία κατασκήνωση ορφανών παιδιών από διαφορετικές κουλτούρες και κοινωνικές τάξεις, όπου υπήρξα ομαδάρχισσα, ανακάλυψα ότι με τη μουσική και το τραγούδι, χωρίς καλά-καλά να το καταλάβω, δημιούργησα έναν τρόπο επικοινωνίας, σύνδεσης και δημιουργίας λειτουργικών δεσμών, που διαφορετικά φαινόταν αδιανόητος. Εκεί άρχισα να διερευνώ την πιθανότητα μιας διαφορετικής χρήσης της μουσικής, ενός «τρίτου δρόμου». Ξεκίνησα να ερευνώ τη διάσταση αυτή και με άλλους ανθρώπους, διδάσκοντας πιάνο σε παιδιά, τα οποία την εποχή εκείνη είχαν θεωρηθεί από καθηγητές μουσικής «ατάλαντα», «ακατάλληλα για μουσική», «κατεστραμμένα» από κάποιον άλλο δάσκαλο μουσικής κ.λπ. Πράγματι, κατά τη δεκαετή μου έρευνα σε αυτόν τον τομέα, είχα την ευκαιρία να δω κάποια αποτελέσματα ως προς τη συμβολή της μουσικής στους μαθητές. Τα παιδιά αυτά είχαν αλλάξει τον τρόπο ζωής τους σημαντικά: ήταν πολύ πιο χαρούμενα, ενεργητικά και περήφανα για τον εαυτό τους, πιο κοινωνικά και με καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο. Κάποια από αυτά τα παιδιά είχαν και ιδιαίτερα καλές επιδόσεις στη μουσική εκτέλεση και πετύχαιναν σε εισιτήριες εξετάσεις στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Στο σημείο αυτής της μεγάλης επιτυχίας της έρευνάς μου απογοητεύτηκα, διότι ανακάλυψα ότι, δημιουργώντας την κατάλληλη μέθοδο διδασκαλίας, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού, είχα καταφέρει να μεταδώσω τις δικές μου ιδέες για την εκτέλεση της μουσικής και δεν ακουγόταν το ίδιο το παιδί με τη δική του μοναδική ταυτότητα, κάτι που, αν παρατηρήσει κανείς σε συναυλίες τάξεων καθηγητών των Ωδείων, συμβαίνει πάρα πολύ συχνά. Τότε άρχισα να αναζητώ σπουδές μουσικής στο εξωτερικό που να ταιριάζουν με τις προσωπικές μου αναζητήσεις. Πέρα από σπουδές για σολιστική καριέρα ή για παιδαγωγική ανακάλυψα τη μουσικοθεραπεία. Η μουσικοθεραπεία χρησιμοποιεί τη μουσική όχι σε θέση αντικειμένου αλλά σε θέση υποκειμένου, και «μιλά» για τον άνθρωπο και τους κοινωνικούς δεσμούς στους οποίους εμπλέκεται ως ένας άνθρωπος, ένας ζωντανός οργανισμός (Small, 1998) σε διαδικασία αναμόρφωσης του ψυχισμού. Η εκπαίδευσή μου και αργότερα η επαγγελματική μου σταδιοδρομία ως μουσικοθεραπεύτρια είναι στη ζωή μου «ο τρίτος δρόμος» χρήσης της μουσικής με καθαρά ψυχοκοινωνικό στόχο. 1.3 Η Επιλογή Γονέων για τα Παιδιά τους Ο Γιώργος, 6 ετών, με διάγνωση αυτισμού, όταν έρχεται για μουσικοθεραπεία, βρίσκεται στο σημείο να μιλάει μονολεκτικά και μηχανικά. Ένα παιδί που κατάφερε μέσα από λογοθεραπεία και εργοθεραπεία να αρθρώνει κάποιες λέξεις, αλλά με απουσία κατάλληλου συναισθήματος. Για παράδειγμα, όταν άνοιγα την εξώπορτα για να έρθει έλεγε ένα «άψυχο» καλησπέρα χωρίς καμία βλεμματική επαφή. Όταν στην έβδομη συνεδρία έπαψε να λέει αυτές τις λέξεις μηχανικά, να μπαίνει δηλαδή στον χώρο της μουσικοθεραπείας χαιρετίζοντάς με, κλίνοντας το κεφάλι προς τα εμένα με νόημα και με ξεκάθαρη βλεμματική επαφή, οι γονείς του αντέδρασαν έντονα αρνητικά λέγοντας χαρακτηριστικά: «Χάσαμε και αυτά που ξέραμε». Μετά από επεξηγήσεις για την κλινική χρήση της μουσικής στη μουσικοθεραπεία, η οποία απευθύνεται στην ανάδυση της υγιούς πλευράς της δομής του ψυχισμού και όχι στον προγραμματισμό εξωτερικής συμπεριφοράς ή την εκμάθηση μουσικής, οι γονείς αντιλήφθηκαν ότι η συμπεριφορά του παιδιού τους άλλαξε, από μηχανική-φωτοτυπική μονολεκτική έκφραση σε μη λεκτική με ουσιαστικό και κατάλληλο
νόημα στη στιγμή. Στηρίζοντας το παιδί τους μετά από 23 πλέον συνεδρίες, ο Γιώργος συνδύασε τη λέξη που έλεγε με κατάλληλο συναίσθημα σε κατάλληλο χρόνο και τόπο μειώνοντας θεαματικά την εικόνα του αυτισμού. Όλη αυτή η διαδικασία δεν συνέβη μέσα από φαρμακευτική αγωγή ούτε και από «ασκήσεις». Συνέβη μέσα από έναν «τρίτο δρόμο», τη μουσικοθεραπεία. Πολλοί γονείς που κατανόησαν την προσέγγιση αυτή και υποστήριξαν τα παιδιά τους στη διαδικασία μουσικοθεραπείας είχαν τη χαρά να δούν το παιδί τους να προχωρά στη ζωή του σε συναισθηματικό, γνωστικό και σωματικό επίπεδο, κάτι που πριν φαινόταν αδιανόητο. 1.4 Η Μουσικοθεραπεία ως Τριμελής Οικογένεια Πρόκειται για θεραπεία, η οποία εμπεριέχει μια μορφή τέχνης ως αναπόσπαστο συστατικό και συνδετικό στοιχείο. Η τέχνη, σε σύγκριση με φαρμακευτικές αγωγές και λεκτικές προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας, παρέχει απεριόριστες δυνατότητες έκφρασης και εμπερίεξης. Ως επιστήμη, διαπροσωπική σχέση και τέχνη, η μουσικοθεραπεία λειτουργεί ως τριμελής οικογένεια (πατέρας-μητέρα-παιδί) που φροντίζει το εσωτερικό «μουσικό παιδί» (Nordoff & Robbins, 2007) και απευθύνεται σε δομικά στοιχεία του ψυχισμού και της ύπαρξης. Ως επιστήμη, η μουσικοθεραπεία, μοιάζει με έναν πατέρα, ο οποίος θέτει το πλαίσιο, τους νόμους και τα όρια. Ο νόμος βέβαια είναι από μόνος του «σκληρός». Για τον λόγο αυτό ως διαπροσωπική σχέση, παρέχει τη ζεστή αγκαλιά μιας μητέρας, η οποία βοηθά το παιδί να δεχτεί τον νόμο. Η τέχνη, στην προκειμένη περίπτωση η μουσική, θα μπορούσε να θεωρηθεί το δημιουργικό παιδί, με εφευρετικότητα, αυθορμητισμό και απεριόριστες δυνατότητες λεκτικής και μη λεκτικής έκφρασης, επικοινωνίας και δημιουργικής συνύπαρξης (Psaltopoulou, 2012, 2013). Θεραπευτής, μουσική και παιδί διαμορφώνουν μια πολυφωνική-διαλεκτική γλωσσική σχέση, η οποία οδηγεί σε μια νέα κατάσταση, στην ΦΑ-φωνή, όπου η εικόνα των ψυχωσικών ή/και αυτιστικών συμπτωμάτων μειώνεται θεαματικά. Το θέμα θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο. 1.5 Σύντομη Αναφορά στο Βιβλίο Το Τμήμα Μουσικών Σπουδών, της Σχολής καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης προσφέρει δύο μαθήματα μουσικοθεραπείας (Υ/Ε:4 ECTS) και δύο σεμινάρια (6 ECTS), με εποπτευόμενη από τουλάχιστον δύο ειδικούς μουσικοθεραπευτές (Έλληνες ή/και ξένους) πρακτική άσκηση εκατό ωρών ετησίως, με πληθυσμό επιλογής του φοιτητή, σε συνεργαζόμενους με το Τμήμα φορείς (mus.auth.gr). Λόγω της σημαντικής έλλειψης κατάλληλου βιβλιογραφικού υλικού στα ελληνικά και ιδιαίτερα σε σχέση με κλινικό έργο στην Ελλάδα, το βιβλίο αυτό αναμένεται να καλύψει τις ανάγκες των σπουδαστών. Εμπεριέχει, εποπτευόμενες από μένα και τουλάχιστον άλλους δύο μουσικοθεραπευτές, μελέτες περίπτωσης των φοιτητών του τμήματος, τις οποίες επιμελούμαι προσωπικά, καθώς και υλικό που υποβοηθά στην κατανόηση και προετοιμασία για το κλινικό έργο. Οι εποπτείες σε συνεργασία με την Dr. Dorit Amir, του Πανεπιστημίου Bar Ilan, στο Ισραήλ, με την Barbara Hesser, πρόεδρο του μεταπτυχιακού προγράμματος μουσικοθεραπείας του New York University στη Νέα Υόρκη (ΗΠΑ), με τον Dr. Peter Jampel, καθηγητή μουσικοθεραπείας στο New York University και διευθυντή ψυχιατρικής κλινικής στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ, καθώς και με τον Dr. Alan Turry, καθηγητή μουσικοθεραπείας στο New York University και διευθυντή της κλινικής των Nordoff-Robbins στη Νέα Υόρκη, παρέχουν υψηλό βαθμό αξιοπιστίας. Στο βιβλίο αυτό χρησιμοποιείται η μελέτη περίπτωσης ως μέθοδος έρευνας. Παρουσιάζονται συνοπτικές κλινικές περιγραφές συνεδριών μουσικοθεραπείας (όλα τα στοιχεία με ψευδώνυμα, εκτός από περιπτώσεις που έχει δοθεί ειδική άδεια), οι οποίες επιτρέπουν σε νέους θεραπευτές να καταλάβουν τον τρόπο που ζει ένας άνθρωπος με αναπηρία, τη θεραπευτική ιδιότητα της μουσικής, και την ιδιότητά της να απευθύνεται στη δομή του ψυχισμού του κάθε ατόμου. Σε κάθε κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο για την κλινική χρήση της μουσικής στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο ρόλος και οι παρεμβάσεις του μουσικοθεραπευτή, η όλη διαδικασία μουσικοθεραπείας σε εξέλιξη, και τέλος η κοινωνική μουσικοθεραπεία, όπως λειτουργεί και στη χώρα μας πλέον.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν στη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Αρχικά εκφράζω τη βαθιά μου ευγνωμοσύνη για τη μέντορά μου, Barbara Hesser, πρόεδρο του μεταπτυχιακού προγράμματος μουσικοθεραπείας του New York University στη Νέα Υόρκη (ΗΠΑ), η οποία, με δική της πρωτοβουλία, με προέτρεψε να δημιουργήσω από το 1996 το πρόγραμμα σπουδών μουσικοθεραπείας στη χώρα μας (www.musictherapy-center.gr). Όλα αυτά τα χρόνια υποστηρίζει, επιβλέπει και συμβάλλει λειτουργικά στη βελτίωση του επιπέδου σπουδών με χαρακτηριστικό σθένος, ενθουσιασμό και αφοσίωση! Επίσης θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για την εξαιρετική συμβολή μέσω ψυχικής στήριξης, διδασκαλίας, εποπτείας και συμβουλευτικής σε όλο αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο αποτελεί και εγχείρημα για εγκαθίδρυση του επαγγέλματος της μουσικοθεραπείας, στους ανεκτίμητους συναδέλφους μου Dr. Dorit Amir, Dr. Peter Jampel, Dr. Alan Turry, καθώς και σε άλλα μέλη ΔΕΠ της πανεπιστημιακής κοινότητας του New York University στη Νέα Υόρκη (ΗΠΑ), όπως: Susan Feiner, Karen Niscenson, Ken Aigen, Benedilte Scheibe και Frank Bosco. Με ιδιαίτερη συγκίνηση θα ήθελα να αποδώσω φόρο τιμής στους αείμνηστους «πατέρες» της μουσικοθεραπείας Clive Robbins και τη σύζυγό του Carol Robbins, οι οποίοι με την εποπτεία τους στο κλινικό μου έργο και την ενθάρρυνσή τους, αποτέλεσαν σταθμό στη ζωή μου θέτοντας τα πρώτα θεμέλια για την προσωπική και επαγγελματική μου εξέλιξη. Για το συγκεκριμένο βιβλίο επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους Έλληνες συναδέλφους, που με μεγάλο ενθουσιασμό και προσωπική επένδυση προσφέρουν περιπτώσεις από το κλινικό τους έργο κατά τη διάρκεια της πρακτικής τους άσκησης είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, συμμετέχοντας με τον προσωπικό τους λόγο στη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Το γεγονός ότι αυτό το βιβλίο απευθύνεται σε σπουδαστές μουσικοθεραπείας, η συμβολή τους κρίνεται ιδιαίτερα αξιόλογη και πρωτοποριακή, καθότι οι σπουδαστές έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν κλινικές περιπτώσεις από πρακτική άσκηση, δηλαδή κοντά στο δικό τους επίπεδο εκπαίδευσης. Εύχομαι ότι οι περιπτώσεις αυτές των Ελλήνων συναδέλφων μου θα αποτελέσουν πηγή έμπνευσης, πίστης και ενθάρρυνσης για το δικό τους κλινικό έργο στην πρακτική τους άσκηση. Εύχομαι επίσης η άψογη συνεργασία μεταξύ μας να αποτελέσει επίσης έμπνευση. Ένα μεγάλο ευχαριστώ λοιπόν στη Μαργαρίτα Χατζηνάσιου, τη Μακαρία Ψιλιτέλη, τη Δανάη Γιωγιού, τον Αποστόλη Λάσχο, τη Βιργινία Μπούτα, την Κατερίνα Μαυροδή, την Κική Καλογεροπούλου, την Ευδοξία Αδαμίδου, την Έφη Βήλλου, τη Νικολέτα Γκαμάγκαρη, την Άννα Μαντούβαλου και την Πελίνα Ευαγγέλου. Την ευγνωμοσύνη μου επίσης επιθυμώ να εκφράσω προς όλα τα «μουσικά παιδιά» που συμμετέχουν στο βιβλίο ανώνυμα, επώνυμα ή με ψευδώνυμα, με προσωπικές τους ιστορίες, ποιήματα, μαρτυρίες ψυχής και σημαντικές αποκαλύψεις. Έχω μάθει από όλους όσους έχω αναφέρει μέχρι στιγμής να πιστεύω στη μουσική ως την οδό για ανάδυση ψυχής. Πολλά συγχαρητήρια και σε όλους τους συντελεστές της συγγραφικής αυτής προσπάθειας του οργανισμού Κάλλιπος. Αφιερωμένο στους πρώτους δασκάλους μου, τους γονείς μου, Ευανθία και Γιώργο, στον αγαπημένο μου σύντροφο ζωής Γιάννη Καμίνη, για την ενθάρρυνσή του στο έργο μου, και στα αξιολάτρευτα ανιψάκια μου Σπύρο και Γιώργο, για τη γλυκιά συμπαράστασή τους κατά τη διάρκεια της συγγραφής αυτού του βιβλίου.
Βιβλιογραφικές Αναφορές Αigen, K. (2005). Music-Centered Music Therapy. Gilsum, NH: Barcelona Publishers Nordoff, P. & Robins, C. (2007). Creative Music Therapy: A Guide to Fostering Clinical Musiciansip, (Second Edition). Gilsum, NH: Barcelona Publishers. Psaltopoulou, D. (2012). Community music therapy interchange: New paths for personal and environmental changes. Στο ISME Commission on Music in Special Education, Music Therapy and Music Medicine Congress. Thessaloniki, Greece. http://issuu.com/official_isme/docs/2012_specialed_proceedings p. 217-223. Psaltopoulou-Kamini, D. (2013). Music Therapy Improvisation as a Core Family: the potentially unlimited in inspiration leads to self-anamorphosis. CFMAE Interdisciplinary Journal for Music and Art Pedagogy, vol. 5(1), 9-20. Small, C. (1998). Musicking: The Meanings of Performing and Listening. Wesleyan University Press.