22 ΤΟΥΣ ΘΕΛΩ ΝΑ ΖΩ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ (ΚΟΙΝΟΒΙΟ ΚΑΙ ΕΝΟΡΙΑ) Σκοπ ς αυτής της διδακτικής εν τητας είναι: ñ Να κατανοήσετε τη θλι ερή εικ να της µοναξιάς και της περιθωριοποίησης του σηµερινο ανθρώπου. ñ Να αντιληφθείτε την αναγκαι τητα της κοινοτικής ζωής πως τη διδάσκει η Εκκλησία. «Kα ε πεν Θε ς. O καλ ν ε ναι τ ν νθρωπον µ νον. Ποιήσωµεν α τ οηθ ν κατ α τ ν» «Ο Κ ριος ο Θε ς είπε: «εν είναι καλ να είναι ο άνθρωπος µ νος. Θα του φτιάξω ένα σ ντροφο µοιον µ αυτ ν» Γεν. 2,18 «Παρακαλ ο ν µ ς γ δέσµιος ν Kυρί ω ξίως περιπατ σαι τ ς κλήσεως ς κλήθητε, 2 µετ πάσης ταπεινοφροσ νης κα πρ α τητος, µετ µακροθυµίας, νεχ µενοι λλήλων ν γάπ η, 3 σπουδάζοντες τηρε ν τ ν ν τητα το Πνε - «Σας παρακαλώ, λοιπ ν, εγώ που είµαι φυλακισµένος για τον Κ ριο,να ζείτε µε τρ πο αντάξιο εκείνου που σας κάλεσε στη νέα ζωή. Να ζείτε µε ταπείνωση, πρα τητα και υποµονή. Να ανέχεστε µε αγάπη ο ένας τον άλλο και να προσπαθείτε να διατηρείτε, µε την ειρήνη που σας συνδέει µεταξ σας, την ε-
152 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ µατος ν τ συνδέσµ ω τ ς ε ρήνης. 4 ν σ µα κα ν Πνε µα, καθ ς κα κλήθητε ν µι λπίδι τ ς κλήσεως µ ν 5 ε ς K ριος, µία πίστις, ν άπτισµα 6 ε ς Θε ς κα πατήρ πάντων, π πάντων, κα δι πάντων, κα ν π σιν µ ν.» Εφεσ. 4, 1-6 ν τητα που δίνει το Πνε µα του Θεο. Ένα σώµα αποτελείτε λοι κι έ- να πνε µα σας ενώνει, πως και µια είναι η ελπίδα σας για την οποία σας κάλεσε ο Θε ς. Ενας Κ ριος υ- πάρχει, µια πίστη, ένα άπτισµα. Ενας Θε ς και Πατέρας λων, που κυριαρχεί σ λους, ενεργεί µέσα απ λους και κατοικεί σε λους σας». ΛEΞEIΣ KΛEI IA µοναξιά, περιθώριο, κοινωνικ τητα, κοινωνία, κοιν ιο, ενορία, σ ναξη, ευσε ισµ ς A. H MONAΞIA KAI TO ΠEPIΘΩPIO ΩΣ EKΠTΩΣH THΣ ANΘPΩΠINHΣ ΦYΣHΣ Αν και λοι οµολογο ν τι ο άνθρωπος είναι κοινωνικ ον και έχει πλασθεί απ τον Θε να ζει µέσα σε κοινωνίες και να δηµιουργεί,τι καλ τερο για τον εαυτ του και τους άλλους, εν το τοις παρατηρείται το φαιν µενο, µέσα στα πλαίσια των σ γχρονων ρυθµών της ζωής, να φθάνει σε σηµείο να κλείνεται στην α τοµικ τητά του και να νιώθει απέραντη µοναξιά. Η µοναξιά προέρ χεται απ το γεγον ς τι ο άνθρωπος έχει µάθει να είναι αποκλειστικά ε- ξαρτηµένος απ τους άλλους και χι απ το δηµιουργ και θε του. Είναι το κεν που νοιώθει κάθε άτοµο που στηρίζεται στους άλλους, ταν δεν µπορεί να ρει κανέναν για να ακουµπήσει επάνω το υ και να νιώσει άνεση, να ρει ψυχαγωγία ή ενίσχυση. Το εξαρτηµέν ο άτο- µο δεν έµαθε να απασχολείται µε χρήσιµο, παραγωγικ τρ πο. Αναζητά κάποιον άλλο να του δώσει διασκέδαση, ψυχαγωγία, απασχ ληση και σιγουριά, για να µη χρειαστεί να δείξει τι είναι α νίκανο να αντιµετωπίσει µ νο του τον κ σµο. Γυρε ει κάποιον να τον πάρει α- π το χέρι και να τον φέρει στα καταπράσινα λι άδια της απ λαυσης. ταν δει µως τι κανένας δεν του προσφέρει αµέριστη π ροσοχή και υποστήριξη, τ τε τον κατακλ ζει ένα έντονο συναίσθηµα αθιάς αποµ νωσης. Έτσι γίνεται άνθρωπος του περιθωρίου και είναι
Η ΖΩΗ ΕΧΕΙ ΑΙΩΝΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ 153 ε κολο να τον κατακτήσουν, το αλκο λ, τα ναρκωτικά, οι περιθ ωριακές ιδεολογίες. Στις περιπτώσεις αυτές φανερώνεται η πλήρης αδυναµία να επι-κοινωνήσει µε τον άλλο, τον συνάνθρωπο: να µπορ εί να λέπει τον κ σµο λο µέσα του και µέσα απ αυτή την κοινωνί α και την ουσιαστική σχέση να ολοκληρώνει τον εαυτ του και τους άλλους. Αν αυτ το τελευταίο είναι αποδεκτ ως µια αδιαµφισ ήτητη αλήθεια και ένας σωστ ς δείχτης πορείας, τ τε µπορεί κανείς να δεχτεί τι αντίδοτο στη µοναξιά του σ γχρονου ανθρώπου είναι η αποδοχή της ανάγκης για µια κοινοτική ζωή. B. H ANAΓKH ΓIA KOINOTHTA πως παρατηρο µε στο κείµενο της Γένεσης, στην αρχή του µαθήµατος, τα τρία πρ σωπα της Αγίας Τριάδας αποφασίζουν απ κοινο (ποιήσωµεν) να δηµιουργήσουν τον άνθρωπο ως κοινων ία προσώπων και θέτουν τις άσεις για την κοινωνική ζωή τους. Έτσι, κατά το πρ τυπο της κοινωνίας αγάπης της Θε τητας και οι ά νθρωποι ζουν την πιο φυσική τους ζωή ως κοινωνία αγάπης. Είναι έ νας ε- ρωτικ ς τρ πος να κοινωνο ν µεταξ τους οι άνθρωποι και ως ένα σώµα να πορε ονται και να δηµιουργο ν τον ίο τους. Τίποτε πιο α- ναγκαίο απ την κοινωνική ζωή, δηλαδή τον σ νδεσµο της αγά πης µεταξ των προσώπων που απαρτίζουν το κοινωνικ σ νολο. Α υτή η αγάπη και η ερωτική σχέση - µε την ευρ τερη σηµασία της λέξη ς - είναι που λείπει απ πολλο ς ανθρώπους του σήµερα και για το ν λ γο αυτ ουλιάζουν στη µοναξιά τους. Γ. TA MONAXIKA KOINOBIA ΠPOTYΠA ΓIA THN ENO- PIAKH ZΩH Μέσα στην ανθρώπινη ιστορία υπήρξαν περιπτώσεις που τονίστηκε η συλλογικ τητα των ανθρώπων. Χαρακτηριστικ παράδειγµα είναι οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τη συλλογικ τητ α και τη δηµοκρατία. Αυτές οι αντιλήψεις µως υπονοµε τηκαν απ τρεις παθολογικές εκφράσεις της συλλογικ τητας: α) τη δουλεία, τι δηλαδή η κοινωνία χωρίζεται στην οµάδα των ε- λευθέρων και των σκλά ων, ) τη θεώρηση των αρ άρων ως «εκ φ σεως δο λων», δηλαδή τ ι πέρα απ εµάς υπάρχουν και κοινωνίες αρ άρων που είναι α π τη
154 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ «Χρειάζεται καµιά φορά να µετράµε τις κου έντες µας, γιατί ε κολα πέφτου- µε θ µατα της δέσµευσης που περικλείουν και παρασυρ µαστε στο ταξίδι των νοηµάτων που δε θελήσαµε ή δε φανταστήκαµε ποτέ Βρεθήκαµε στο µπαρ που τραγουδάει ο Γιάννης, ένας δασκαλάκος που του είναι αδ νατο να γίνει άσκαλος µε την έννοια που έχει η λέξη κι χι το ν ηµα που περικλείει ε µας χωρο σε το κορµί µας και απ πάνω τα ρο χα µας στενά. Το µπαρ θλι ερ, µας έπνιγε. Θέλαµε να φ γουµε για να γλιτώσουµε και εµείς δεν ξέραµε απ τι Η αλήθεια είναι πως δεν τη ρίσκα- µε µε τίποτα. Κάποιος πέταξε την κου- έντα, ίσως και για πλάκα, να πάµε στο Άγιο ρος. λοι τσιµπήσαµε, ο καθένας για τους δικο ς του λ γους και γιατί ήµασταν πιωµένοι απ απ γνωση, και κατά συνέπεια, δεκτικοί στο οποιοδήποτε ταξίδι και προπαντ ς στο αναπάντεχο Το σήµαντρο χτυπο σε ρυθ- µικά και µας καλο σε στον Εσπεριν. Ο µοναχ ς Μακάριος µας εξήγησε πάλι: " Στην εκκλησία να έρθει ποιος θέλει, µην αναγκάζεστε επειδή ρίσκεστε στο µοναστήρι, δεν σας υποχρεώνει κανένας. Ο µοναχ ς δεν είναι πως οι εκκλησιαστικοί παπάδες και δεσποτάδες. έχεται και σέ εται κάθε άνθρωπο έτσι πως είναι. εν επιδιώκει, πως αυτοί, να τον σώσει, ακ µα και µε το στανι». Παπαχρήστου, Το µοναστήρι να ν καλά, εκδ. Ινδικτος, Αθήναι 1997 φ ση τους σκλά οι, και γ) την αντίληψη τι η γυναίκα είναι κατώτερη απ τον άνδρα. Ο Χριστιανισµ ς κατήργησε την ταξική και εθνική ανισ τητα και την ανισ τητα των φ λων. Στην Ορθοδοξία προτάθηκε ως ιδεώδες πρ τυπο κοινοτικής ζωής το κοιν ιο και η ενορία. Και οι δ ο αυτές περιπτώσεις διασώζουν τον άνθρωπο ως πρ σωπο µέσα σε µια κοινωνία αγάπης, πως α- κρι ώς το πρ τεινε ο Χριστ ς και λέπουµε να εφαρµ ζεται µε τον τρ πο που συµ ουλε ει ο Απ. Πα λος στο δε τερο κεί- µενο στην αρχή του µαθήµατος. Τα µέλη του κοινο ίου (κοιν ς + ίος) και της ενορίας, ανάλογα µε τον τρ πο που ελε θερα επιλέγει κανείς να ζήσει, οικοδοµο ν τον ίο τους µέσα σε ένα κλίµα συνδέσµου αγάπης και ειρήνης, ως ένα σώµα, µε ταπείνωση, πρα- τητα και υποµονή καθώς και απέραντη ανοχή, διακονώντας ο ένας τον άλλο. Είναι αυτ που λείπει απ τις σ γχρονες κοινωνίες και που αποτελεί α- ντίδοτο στο αίσθηµα της µοναξιάς και της περιθωριοποίησης που νιώθει ο σ γχρονος άνθρωπος.
Η ΖΩΗ ΕΧΕΙ ΑΙΩΝΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ 155. ENOPIA KAI EYXAPIΣTIAKH ΣYNAΞH Κ τταρο της Εκκλησίας είναι η ενορία, δηλαδή η κοινωνία των προσώπων µιας συγκεκριµένης περιοχής. Σ αυτήν την µικρή κοινωνία προ σταται ένας πρεσ τερος, δηλαδή ο ιερέας και η συνάντηση των προσώπων αυτών, λων αφτισµένων στο νοµα της Αγίας Τριάδας, είναι η ευχαριστιακή σ ναξη. Η ευχαριστιακή σ ναξη είναι η συνάντηση λων στη Θεία Λειτουργία, που γίνεται η ανάµνηση του Σταυρο και της Ανάστασης του Χριστο και καλο νται λοι να κοινωνήσουν Σώµα και Αί- µα Χριστο, να κοινωνήσουν δηλαδή τον ίδιο τον Θε. Έτσι, ανανεώνεται ο «Κι αν η κοινωνία δεν είναι εντελώς ερειπωµένη, αν στο ανθρώπινο γένος δεν επικρατεί ένα µίσος τέλειο κι α- µείλικτο του εν ς προς τον άλλο, η µ νη κρυφή αιτία είναι η θεία Λειτουργία, που θυµίζει στον άνθρωπο την αγία κι ουράνια αγάπη του αδελφο προς τον αδελφ. Ετσι, ποιος θέλει να ενδυναµωθεί σ αυτή την αγάπη, πρέπει να παρίσταται σο µπορεί πιο συχνά, µε φ ο, πίστη κι αγάπη σ αυτ το είπνο της αγάπης» Νικολάϊ Γκ γκολ, Η Θεία Λειτουργία, Αθήνα 1962, σ. 100 σ νδεσµος της αγάπης µεταξ Θεο και ανθρώπων και λων µα ζί µεταξ τους, για να καταργείται η αίσθηση της παρουσίας της φ θοράς και του θανάτου. ταν κανείς έχει διαρκή και ουσιαστική σχ έση µε τον άλλον, νιώθει να ζει πραγµατικά, να έχει ν ηµα η ζωή του, να καταργείται κάθε αίσθηση µοναξιάς και περιθωριοποίησης. E. ENOPIAKH ZΩH ANTI OTO TOY EYΣEBIΣMOY Πολλοί νοµίζουν τι η πρ ταση της Εκκλησίας για ενοριακή και κοινο ιακή ζωή είναι αυτ µατα και πρ ταση να αλλάξει κανε ίς εµφάνιση. Να γίνει ξαφνικά σο αροφανής, αυστηρ ς, σκυθρωπ ς, γε- µάτος «ευσέ εια», µε πολλο ς σταυρο ς και κοµποσχοίνια π ου θα α- ντικαταστήσουν τις ταυτ τητες στον καρπ του χεριο. Η Ορθ δοξη πίστη µάς διδάσκει το εντελώς αντίθετο. Να δεχτεί κανείς ν α είναι ε- νεργ µέλος της ενορίας του σηµαίνει να µαθαίνει καθηµερι νά ένα νέο τρ πο ζωής, λο και πιο ουσιαστικ, που δεν αρκείται σε τ πους και εξωτερικά σχήµατα, αλλά µαθαίνει να ζει µε ένα ήθος που τον κάνει να µαθαίνει καθηµερινά να ταπεινώνεται, να αντέχει, να υπο- µένει, να ασκείται στην αγάπη προς λους και λα, να ανέχετα ι και κυρίως να είναι αυστηρ ς µ νο στον εαυτ του. Η πραγµατική ευσέ- εια είναι χαρά και ελπίδα για τη ζωή µε το Θε και τους άλλ ους.
156 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ ΤΙ ΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΑΣΩ ñ Η µοναξιά και το περιθώριο περιέχουν την οδ νη της ανθρώπινης πτώσης. ñ Η κοινοτική ζωή δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την αποφυγή της µοναξιάς. ñ Ζωντανή έκφραση της κοινοτικής ζωής είναι το κοιν ιο και η ενορία. ñ Η ενοριακή ζωή δεν είναι απλή ευσέ εια, αλλά εµπειρία αγάπης. EXOYN ΣHMAΣIA AYTA ΓIA TH ZΩH MOY; 1. Περιγράψτε τη ζωή εν ς ανθρώπου που ζει στη µοναξιά. 2. Στην αφιέρωση του ι λίου του. Παπαχρήστου, Το µοναστήρι να ν καλά, ο συγγραφέας προτρέπει: "Κι αν άπιστοι α- δελφοί, παραµείνατε ορθ δοξοι». Τι εννοεί; Θα δεχ σαστε αυ - τή την προτροπή; 3. Τι θα σε εµπ διζε να γίνεις ενεργ µέλος της ενορίας σου; 4. Είναι η κοινο ιακή ζωή πρ τυπο κοινοτικής ζωής και γιατί ;