Η ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΕΞΩ ΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΩ ΟΜΑΔΑ ΤΗΑ ΟΜΟΡΗΣ ΠΟΛΗΣ: ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ Ί ΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ Η ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΕΞΩ ΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΩ ΟΜΑΔΑ ΤΗΑ ΟΜΟΡΗΣ ΠΟΛΗΣ: ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ Επιβλέπων καθηγητής: Θερίου Γεώργιος Σπουδάστρια: Βιολντζή Κρυσταλλία Α.Ε.Μ. 4978 Καβάλα 2012 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ Ί ΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΕΞΩ ΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΩ ΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΟΜΟΡΗΣ ΠΟΛΗΣ: ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ ΕπΤΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΘΕΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σπ ο υ δ α σ τ ρ ια: Βιο λ ν τ ζ η Κρ υ σ τ α λ λ ια Α.Ε.Μ. 4978 ΚΑΒΑΛΑ 2012 Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η πτυχιακή αυτή εργασία δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη βοήθεια και υποστήριξη πολλών προσώπων. Ξεκινώντας θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους επιβλέποντες καθηγητές κύριο Δημήτριο Παπαδόπουλο και κύριο Γεώργιο Θερίου για την αποτελεσματική και επαγγελματική καθοδήγηση τους σε όλη τη πορεία της εκπόνησης της πτυχιακής. Τους ευχαριστώ πολύ για την ηθική και επιστημονική τους υποστήριξη. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τις Λέσχες Φιλάθλων των αθλητικών ομάδων Νίκης Βόλου και Ολυμπιακού Βόλου για την πολύτιμη βοήθεια τους στην έρευνα μου, καθώς επίσης και τους φίλους μου, που με βοήθησαν στην συγκέντρωση των ερωτηματολογίων για το ερευνητικό κομμάτι της πτυχιακής μου. Τέλος, και βασικότερο, θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου και τα αδέλφια μου, για την απόλυτη στήριξη και συμπαράστασης τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ένα από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η σημερινή κοινωνία, είναι η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά μερίδας θεατών-φιλάθλων-οπαδών, κατά τη διάρκεια παρακολούθησης αθλητικών γεγονότων. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου καταγράφηκαν σοβαροί τραυματισμοί αλλά και θάνατοι, τόσο στις κερκίδες των γηπέδων όσο και μακριά από αυτές, ως αποτέλεσμα της βίας των οπαδών των αθλητικών ομάδων. Το φαινόμενο της βίας των οπαδών των αθλητικών ομάδων δεν είναι βέβαια καινούργιο ούτε τοπικό και απασχολεί εδώ και αρκετές δεκαετίες πολλούς επιστήμονες ανά τον κόσμο. Σε πολλά κράτη της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου, έχουν γίνει προσπάθειες να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της βίας στους αθλητικούς χώρους, με διάφορους τρόπους σε δύο επίπεδα: την πρόληψη και την καταστολή. Στην Ελλάδα το φαινόμενο της βίας, έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, όπου καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με βιαιοπραγίες, προπηλακισμούς, βανδαλισμούς και υπερβολές μέσα και έξω από τα ελληνικά γήπεδα. Το ιδιαίτερο αυτό χαρακτηριστικό των φιλάθλων, που συμμετέχουν σε επεισόδια, το πόσο «δεμένοι» δηλαδή είναι με την ομάδα τους, έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια ένα γόνιμο πεδίο επιστημονικής έρευνας, έχοντας ως αφετηρία τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας. Η παρούσα εργασία αποτελείται από το βασικό κείμενο, το οποίο είναι κατανεμημένο σε 9 κεφάλαια, τις βιβλιογραφικές αναφορές και το παράρτημα, όπου παρατίθενται το ερωτηματολόγιο της έρευνας και οι στατιστικές αναλύσεις. 4

ΠΤΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΕΛ. Ευχαριστίες 3 Πρόλογος 4 Πίνακας περιεχομένων 5 Πίνακας πινάκων 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Εισαγωγή 9 1.2. Σκοπός της εργασίας 10 1.3. Ερευνητική μεθοδολογία 10 1.4. Ερευνητικές υποθέσεις 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2.1. Ιστορία Νίκης Βόλου 12 2.2. Ιστορία Α.Σ. Ολυμπιακού Βόλου 13 2.3. Η αντιπαλότητα Βόλου-Λάρισας 15 2.4. Ποδοσφαιρική αντιπαλότητα Νίκης και Ολυμπιακού Βόλου 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 - Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ 3.1. Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας 18 3.2. Οι βασικές αρχές της θεωρίας της κοινωνικής ταυτότητας 19 3.3. Οι διαστάσεις του κοινωνικού κλίματος 19 3.4. Η ανάγκη ένταξης σε μια κοινωνική ομάδα 20 3.4.1. Ο διαχωρισμός μέσα από μια κοινωνική ομάδα 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΤΟΥΣ 4.1. Η ταύτιση με την ομάδα ως κοινωνική ταύτιση 23 4.2. Εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου ταύτισης με την ομάδα 24 4.2.1. Η ταύτιση ως προϋπόθεση για την ανάπτυξη αφοσίωσης των 25 φίλαθλων 4.2.2. Τα συναισθήματα που βιώνουν οι οπαδοί 26 4.3. Η ταύτιση των οπαδών με την ομάδα στην Ελλάδα 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 - ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΑ ΤΩΝ 5

ΟΠΑΔΩΝ 5.1. Ο ορισμός της κοινότητας 29 5.2. Κοινωνικά χαρακτηριστικά της οικογένειας 29 5.3. Μαρξιστική φιλοσοφία και αθλητισμός 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 - ΜΑΤΑΙΩΣΗ - ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ 6.1. Η βία ως έκφραση της ματαίωσης των προσδοκιών των οπαδών 32 6.2. Θεωρία ματαίωσης - επιθετικότητας 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 - ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΕ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΣΤΑ ΓΗΠΕΔΑ 7.1. Έρευνες στη δεκαετία του 80 34 7.2. Έρευνα στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα 36 7.3. Έρευνα στην Κύπρο 36 7.4. Ελληνική έρευνα την περίοδο 1986-1988 48 7.4.1. Κύρια ευρήματα της έρευνας 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 - ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ 8.1. Ερευνητικές υποθέσεις 41 8.2. Σκοπός 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 - ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 9.1. Μεθοδολογία 42 9.1.1. Το Δείγμα 42 9.1.2. Η Δομή του Ερωτηματολογίου 43 9.1.3. Έλεγχος Αξιοπιστίας και Εγκυρότητας 44 9.1.4. Διερευνητική παραγοντική ανάλυση 46 9.1.5. Τεχνικές Ανάλυσης Στοιχείων 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 10.1.Αποτελέσματα 50 10.1.1.. Έλεγχος ερευνητικής υπόθεσης 1 50 10.1.2. Έλεγχος Ερευνητικής Υπόθεσης 2 50 10.1.3. Έλεγχος Ερευνητικής Υπόθεσης 3 51 10.1.4. Έλεγχος Ερευνητικής Υπόθεσης 4 53 6

10.1.5. Έλεγχος Ερευνητικής Υπόθεσης 5 56 10.2. Συμπεράσματα - Συζήτηση 56 10.3. Ερευνητικοί περιορισμοί 60 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 61 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 64 ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 8Ρ88 64 Α.ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 78 Β. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 83 7

ΠΤΝΑΚΑΣ ΠΤΝΑΚΩΝ ΣΕΛ. 1. Οι μεταβλητές και οι φορτίσεις του παράγοντα «ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ» 46 2. Οι μεταβλητές και οι φορτίσεις του παράγοντα «ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑ» 47 3. Οι μεταβλητές και οι φορτίσεις του παράγοντα «ΦΡΑΣΤΙΚΗ ΒΙΑ» 47 4. Οι μεταβλητές και οι φορτίσεις του παράγοντα «ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΑ» 48 5. Σύγκριση «ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ» και «ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ 50 ΤΗΝ ΑΕ ΛΑΡΙΣΑΣ» 6. Σύγκριση των «ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ» και «ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ 50 ΤΗ ΑΕ ΛΑΡΙΣΑΣ» 7. Πρόβλεψη των «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ» 51 από την «ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ«8. Πρόβλεψη «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕ ΛΑΡΙΣΑΣ» από 52 την «ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ» των οπαδών της Νίκης 9. Πρόβλεψη των «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΕΧΘΡΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΙΚΗ» από την 52 «ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ» 10. Πρόβλεψη «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΕΧΘΡΟΤΗΤΑΣ» από την «ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ 53 ΟΜΑΔΑ» 11. Πρόβλεψη της «ΦΡΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ» από τα «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΧΘΡΟΤΗΤΑΣ 54 ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ» 12. Πρόβλεψη της «ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΑΣ» από τα «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΧΘΡΟΤΗΤΑΣ» 54 13. Πρόβλεψη της «ΦΡΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ» από τα «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΧΘΡΟΤΗΤΑΣ 55 ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ» 14. Πρόβλεψη της «ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΑΣ» από τα «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΧΘΡΟΤΗΤΑΣ 55 ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ» 15. Πρόβλεψη της «ΦΡΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ» από την «ΤΑΥΤΙΣΗ 56 ΟΠΑΔΩΝ ΝΙΚΗΣ ΜΕ ΟΜΑΔΑΣ» 16. Πρόβλεψη της «ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΑΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ» από την «ΤΑΥΤΙΣΗ 57 ΟΠΑΔΩΝ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ» 17. Πρόβλεψη της «ΦΡΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΠΡΟΣ ΝΙΚΗΣ» από την «ΤΑΥΤΙΣΗ ΟΠΑΔΩΝ 57 ΜΕ ΟΜΑΔΑ» 18. Πρόβλεψη της «ΒΙΑΙΟΠΡΑΓΙΑΣ ΠΡΟΣ ΝΙΚΗ» από την «ΤΑΥΤΙΣΗ ΟΠΑΔΩΝ ΜΕ 58 ΟΜΑΔΑ» 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Εισαγωγή Το ποδόσφαιρο είναι ένα διαδεδομένο και αγαπητό άθλημα σε όλους. Έχει το μεγαλύτερο ποσοστό φιλάθλων από τα άλλα αθλήματα αλλά συχνά βλέπουμε να διαδραματίζονται και σκηνές βίας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η βία, η οποία συσχετίζεται με το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο και διάφορα βορειοαμερικανικά αθλήματα, έχει μια σταθερή αύξηση από τη δεκαετία του 60 ( Smith,1983), και γίνεται ένα πιεστικό πρόβλημα σε πολλά έθνη. Η «έκρηξη» και η κλιμάκωση της βίας των οπαδών ορίζεται συχνά μέσα από τη διατήρηση της νομιμότητας των συλλογικών κοινωνικών σχέσεων με άλλες ομάδες, συμπεριλαμβανόμενης και της αστυνομίας ( Shott και Adang, 2003). Η ταύτιση με ποδοσφαιρικές ομάδες βασίζεται σε ντόπιες, ταξινομικές, περιβαλλοντικές, θρησκευτικές και πολιτικές εντάξεις. Οι ποδοσφαιρικές και κατά ένα μέρος οι παράγοντες, προέρχονται από το ίδιο περιβάλλον με τους οπαδούς και έτσι δημιουργείται μια αίσθηση ενότητας. (Olson, 1968 ). Όπως δηλώνει ο Bradley (1995b), η ψυχολογική ικανοποίηση που οι άνθρωποι κερδίζουν από τις νίκες στο ποδόσφαιρο, η σχετική κάλυψη από τα μέσα, τα κοινωνικά γεγονότα, που φορούν τα αντίστοιχα χρώματα των ομάδων και προσδιορίζονται με τα εμβλήματα και τα σύμβολα, τα οποία αντιπροσωπεύουν τις εκατοντάδες των ετών ιστορίας τους καθώς επίσης και των καθημερινών πραγματικοτήτων, είναι απέραντη. Η ταύτιση με την αθλητική ομάδα θεωρείται ως μια μορφή κοινωνικής ταύτισης (Trail, Anderson & Fink, 2000; Trail, Fink & Anderson, 2003). Η κοινωνική ταυτότητα προήλθε αρχικά ως ιδιότητα του να είναι κάποιος μέλος μιας ομάδας (Brown, 2000). Σύμφωνα με τον Tajfel ορίζεται ως «η γνώση του ατόμου ότι ανήκει σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, σε συνδυασμό με τη συναισθηματική και αξιολογική σημασία που έχει γι αυτόν η ομάδα υπαγωγής» (Tajfel και Forgas,1981, σ.283). Αυτό σημαίνει ότι το πώς βλέπει ένα άτομο τον εαυτό του εξαρτάται από τις ομαδικές υπαγωγές του και ειδικότερα τη διαφοροποίηση της δικής του ομάδα από κάποια άλλη. Αυτή η συγκριτική προοπτική συνδέει την κοινωνική κατηγοριοποίηση με την κοινωνική ταυτότητα (Tajfel και Forgas, 1981), ενώ παράλληλα η διάκριση μεταξύ των ομάδων και η διατήρηση θετικών κοινωνικών αναδύονται μέσα από τη 9

διαδικασία της κοινωνικής σύγκρισης. «Είμαστε ότι είμαστε επειδή αυτοί δεν είναι αυτοί δεν είναι αυτοί που είμαστε» (Tajfel & Tuner, 1979; Tajfel, 1979, στο Tajfel και Forgas, σ. 284). Η αντιπαλότητα των δύο γειτονικών πόλεων Βόλου και Λάρισας κρατά δεκαετίες και δεν περιορίζεται στα ποδοσφαιρικά δρώμενα. Οι «μάχες» του Ολυμπιακού Βόλου με την Λάρισα ενώνουν και χωρίζουν δύο πόλεις που έχουν πολλά κοινά και ακόμα περισσότερες αφορμές για αντιπαράθεση. Παρόλα αυτά, ο Βόλος έχει να αντιμετωπίσει ακόμη μια αντιπαλότητα η οποία ανήκει στο εσωτερικό της πόλης που δεν είναι άλλη από την αντιπαλότητα που υπάρχει μεταξύ των ομάδων της πόλης Ολυμπιακού και Νίκης. Οι δύο ομάδες ανήκουν σε διαφορετικές συνοικίες της πόλης, καθώς και το βιοτικό επίπεδο των οπαδών της μιας ομάδας έρχεται σε αντιπαράθεση με τους οπαδούς της άλλης. Ιστορικά η Νίκη Βόλου είναι η παλαιότερη ομάδα της πόλης, η οποία έχει υποβαθμιστεί τώρα στην Γ εθνική επαγγελματική κατηγορία, σε αντίθεση με τον Ολυμπιακό όπου την αγωνιστική περίοδο 2010-11 έφτασε στην Α εθνική επαγγελματική κατηγορία. Η χρησιμότητα της παρούσας εργασίας αναδεικνύεται από το γεγονός ότι εξ όσων γνωρίζουμε δεν έχει διεξαχθεί στο παρελθόν παρόμοια έρευνα στο ελληνικό περιβάλλον, σχετική με τη διερεύνηση της συσχέτισης της βίας των φιλάθλων- οπαδών και του βαθμού της ταύτισης τους με την ομάδα που υποστηρίζουν. 1.2. Σκοπός της εργασίας Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να διερευνηθεί και να συγκριθεί η αντιπαλότητα προς την τοπική έξω ομάδα και προς την έξω ομάδα της γειτονικής πόλης με αναφορά στο κύρος των ομάδων. 1.3. Ερευνητική μεθοδολογία Για την διεκπεραίωση της παρούσας εργασίας θα πραγματοποιηθεί έρευνα με δομημένο ερωτηματολόγιο (Παράρτημα), η σύνθεση του οποίου θα βασίζεται σε μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν σε ερωτηματολόγια αντίστοιχων προηγούμενων ερευνών αλλά και σε όργανο που θα δημιουργηθεί στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, αφού δεν προσδιορίστηκε αντίστοιχο από τη μελέτη της βιβλιογραφίας. Το ερωτηματολόγιο θα περιλαμβάνει δύο βασικές έννοιες: 1. την ταύτιση με την αθλητική ομάδα, η οποία θα μετρηθεί με το Sport Spectator 10

Identification Scale ( SSIS - Οι Theodorakis, Vlachopoulos, Wann, Afthinos και Nassis (2006), και 2. την αντιπαλότητα προς αντίπαλη ομάδα, η οποία θα μετρηθεί με μεταβλητές που προέκυψαν από απαντήσεις οπαδών σε σχετικό forum στο Internet. Η βία των οπαδών μετρήθηκε με μεταβλητές από το όργανο των Πούλιου και Παπαδόπουλου ( 2009), which measure the frequency of participation the last season in three separate forms of violence: 1. Verbal violence, με 3 θέματα, 2. Internal disapproval, with 3 items and 3. Physical violence, with 6 items. Χρησιμοποιήθηκαν οι υποκλίμακες Φραστική βία προσαρμοσμένες στην περίπτωση των ομάδων του Βόλου. Η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του οργάνου μέτρησης εξετάσθηκαν με διερευνητική παραγοντική ανάλυση καθώς και με ανάλυση αξιοπιστίας. Το δείγμα της ερευνητικής εργασίας αποτελέστηκε από 300 οπαδούς των ομάδων της Νίκης και του Ολυμπιακού Βόλου, 150 από κάθε ομάδα. Οι μισοί από τους οπαδούς της κάθε ομάδας (75) ήταν μέλη των Συνδέσμων φιλάθλων ενώ οι υπόλοιποι ήταν από διάφορε ομάδες ποδοσφαίρου του πρωταθλήματος της Α Εθνικής στην Ελλάδα Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν εξετάσθηκαν με απλά στατιστικά μέτρα, αλλά και στατιστικές τεχνικές πολυμεταβλητής ανάλυσης, όπου και επαληθεύτηκαν ή απορρίφθηκαν οι ερευνητικές υποθέσεις. Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 15 for Windows. 1.4. Ερευνητικές υποθέσεις Η παρούσα έρευνα είχε ως στόχο να ελέγξει 5 ερευνητικές υποθέσεις: Η1.Το μικρότερο σε κύρος ingroup θα αντιπαθεί περισσότερο την τοπική έξω ομάδα. Η2. Το μεγαλύτερο σε κύρος ingroup θα αντιπαθεί περισσότερο την έξω ομάδα της γειτονικής πόλης. Η3. Η ταύτιση με την ομάδα επηρεάζει θετικά την αντιπαλότητα προς τις έξω- ομάδες. Η4. Η ταύτιση με την ομάδα επηρεάζει θετικά τη βία προς την αντίπαλη ομάδα. Η5. Η αντιπαλότητα επηρεάζει θετικά τη βία προς την αντίπαλη ομάδα. 11

2.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΙΚΗΣ ΒΟΛΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ομάδα της Νίκης Βόλου δραστηριοποιείται στη Νέα Ιωνία και είναι η παλαιότερη στο Νομό Μαγνησίας όπου βρίσκεται η έδρα του. Επίσημο έτος ίδρυσης είναι το 1924 ως «Γυμναστικός Σύλλογος Προσφύγων». Το 1926 πήρε το όνομα Νίκη. Χρώματα του το μπλε και το άσπρο. Το πρώτο όνομα της Νίκης ήταν «Προσφυγική». Η σχετική απόφαση αναγνώρισης από το Πρωτοδικείο Βόλου είναι υπ αριθμό 38 29/1/1924. Ο νέος σύλλογος καταχωρείται στο Βιβλίο Αναγνωρισμένων Σωματείων, επτά μήνες μετά, στις 29 Αυγούστου με αύξοντα αριθμό 211. Από τις αρχές του 1926 άρχισαν να καλλιεργούνται οι πρώτες σκέψεις για τη μετονομασία της Προσφυγικής. Η ομάδα του νεοσύστατου προσφυγικού Συνοικισμού έπρεπε να αποτάξει από πάνω της την προσφυγιά. Κάτω από αυτή τη λογική, το διοικητικό συμβούλιο, οι αθλητές και οι φίλαθλοι άρχισαν να προβληματίζονται για τη νέα ονομασία. Το όνομα «Νίκη» εξέφραζε συνολικά τον ιδεολογικό και ψυχικό κόσμο των προσφύγων. Η Νίκη Βόλου έχει ως έδρα το γήπεδο «Παντελής Μαγουλάς» το οποίο βρίσκεται στο δήμο της Νέας Ιωνίας. Η Νίκη κέρδισε για πρώτη φορά την άνοδο της στο πρωτάθλημα της Α Εθνικής ποδοσφαίρου Ανδρών, το 1961 όπου είχε 5 συνεχόμενες συμμετοχές στη μεγάλη κατηγορία. Το γήπεδο «Παντελής Μαγουλάς» στη Νέα Ιωνία κατασκευάστηκε το 1924. Η Νίκη κέρδισε για πρώτη φορά την άνοδό της στο πρωτάθλημα της Α' Εθνικής ποδοσφαίρου Ανδρών, το 1961 όπου είχε 5 συνεχόμενες συμμετοχές στη μεγάλη κατηγορία. Το 1966 υποβιβάστηκε στη Β' εθνική και από τότε προσπαθεί να ξανακερδίσει την άνοδό της στη μεγάλη κατηγορία, δίχως όμως να το 12

έχει καταφέρει. Το ρεκόρ των θεατών είναι 6300 το 1983 με τον Α.Σ. Ολυμπιακού Βόλου 1937. Τα τελευταία χρόνια η ποδοσφαιρική Νίκη Βόλου αγωνιζόταν στο πρωτάθλημα της Β' εθνικής και τη σεζόν 2006-2007 τερμάτισε τελευταία και υποβιβάστηκε στη Γ' Εθνική. Έκτοτε διαγωνίζεται σε αυτή την κατηγορία. Το Πανθεσσαλικό Στάδιο κατασκευάστηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες Αθήνας 2004. Δέχεται μέχρι και 22.700 θεατές. 2.2 ΙΣΤΟΡΙΑ Α.Σ. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ ΒΟΛΟΥ Ο Αθλητικός Σύλλογος Ολυμπιακού Βόλου είναι ένα αθλητικό σωματείο με έδρα τη συνοικία της Ν. Δημητριάδας. Επίσημο έτος ίδρυσης είναι το 1937 και χρώματα του είναι το λευκό και το κόκκινο. Η γέννηση της ομάδας πραγματοποιήθηκε στην παραθαλάσσια γειτονιά του Βόλου, Άγιος Κων/νος. Την πρώτη χρονιά της επισημοποίησης του ο Ολυμπιακός μετέχει των αγώνων Κυπέλλου Πάσχα του 1937 με αντιπάλους την Νίκη, τον Κεραυνό, Απόλλωνα και τον Οδυσσέα. Ύστερα από νικηφόρους αγώνες κέρδισε το πρώτο κύπελλο της ιστορίας του. Το 1938 ο Ολυμπιακός πετυχαίνει την πρώτη του μεγάλη του διάκριση και γίνεται γνωστός στο πανελλήνιο όταν φτάνει στους προημιτελικούς του κυπέλλου Ελλάδας, αφού αποκλείει τον Ηρακλή. Ήταν η πρώτη επαρχιακή ομάδα που έφτανε τόσο μακριά στο θεσμό του κυπέλλου. Το 1947 ο Ολυμπιακός χρίζεται πρωταθλητής Θεσσαλίας. Στις 4 Μαΐου 1952 σημείωσε τη πρώτη του διεθνή νίκη επί της τουρκικής Ντεμί Σπορ με 6-2. Το 1955 αγωνίστηκε για το κύπελλο με την ΑΕΚ όπου και την απέκλεισε φτάνοντας στους 8 του κυπέλλου Ελλάδος. Στην Δεκαετία 1960 ο Ολυμπιακός φτάνει 13

στους 18 του κυπέλλου Ελλάδας και παράλληλα κερδίζει την συμμετοχή του στην Β' εθνική κατηγορία. Το 1966 αναδείχτηκε πρωταθλητής στον όμιλο του και κατάφερε να ανέβει στην Α Εθνική. Στην Δεκαετία του 1970 προβιβάζεται και πάλι ως πρωταθλητής της Β' Εθνικής κατηγορίας. Επίσης φτάνει στους 8 του κυπέλλου Ελλάδας. Το έτος 1973-1974 υποβιβάζεται στην Α' Εθνική. Την χρονιά 1977-1978 ο Ολυμπιακός πραγματοποιεί σπουδαία πορεία, χάνει όμως την άνοδο για δύο βαθμούς από την Α.Ε. Λάρισας. Το πρωτάθλημα του 1978-1979 χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα πιο σκανδαλώδη της Β' Εθνικής κατηγορίας. Ο Ολυμπιακός βγαίνει στη 3η θέση και την επόμενη χρονιά στην 6η θέση. Τη δεκαετία του 1980 η διοίκηση βάζει στόχο την Α' Εθνική. Η περίοδος 1984-1985 έμεινε χαραγμένη στις μνήμες των φίλων της ομάδας. Ο Ολυμπιακός υποβιβάζεται μετά από 21 χρόνια παρουσίας σε Α' και Β' Εθνική, στην Γ' κατηγορία κρατούμενος από την συμπολίτισσα Νίκη Βόλου, που στο τελευταίο αγώνα της έχασε στο Βόλο 2-4 από τη Βέροια. Το 1985-1986 είναι χρονιά ανόδου και ο Ολυμπιακός επανέρχεται γρήγορα στην Β' Εθνική. Το 1988-1989 ο Ολυμπιακός τερματίζει στην 11η θέση της Α' Εθνικής. Στην Δεκαετία 1990 ο Ολυμπιακός υποβιβάστηκε στην Γ' κατηγορία για δεύτερη φορά στην ιστορία του, όπου και παρέμεινε αρκετά χρόνια σε αυτή. Στην Δεκαετία 2000 ο Ολυμπιακός πραγματοποιεί μια καλή εμφάνιση στο πρωτάθλημα αλλά κάποια ατυχή αποτελέσματα στους τελευταίους αγώνες υποβιβάζουν την ομάδα στην 7η θέση. Ο Ολυμπιακός λόγω χρεών υποβιβάστηκε στην Δ' Εθνική το καλοκαίρι του 2003. Το 2003 η ομάδα της Κασσάνδρας η οποία αγωνιζότανε στην Β' Εθνική, αγοράστηκε και στην συνέχεια συγχωνεύτηκε με τον Ολυμπιακό Βόλου και μετονομάστηκε σε Α.Σ.Κ. Ολυμπιακό με έδρα τον Βόλο. Έτσι με την ένωση των ερασιτεχνικών σωματείων των δύο ομάδων δημιουργήθηκε η ΠΑΕ Α.Σ. Ολυμπιακός Βόλου 1937 ως συνέχεια της ομάδας του Εθνικού Ολυμπιακού Βόλου. Στην Δεκαετία του 2010 ο Ολυμπιακός ύστερα από 20 χρόνια προβιβάζεται στην Σούπερ Λίγκα. Την επόμενη σεζόν πραγματοποιεί μια εξαιρετική πορεία στην Α' Εθνική ποθυ είχε ως αποτέλεσμα να κατακτήσει την 5η θέση όπου και οδήγησε την ομάδα στα play off και στην Ευρώπη. Τον Ιούνιο 2011 ο πρόεδρος της ομάδας Αχιλλέας Μπέος συνελήφθη για συμμετοχή στο σκάνδαλο με τα στημένα παιχνίδια. Ο κ. Μπέος προφυλακίστηκε μια βδομάδα αργότερα και στις 12 Ιουλίου ασκήθηκε δίωξη εναντίον του Ολυμπιακού Βόλου που απειλούταν με υποβιβασμό στην Φούτμπολ Λίγκα. Στις 14 Ιουλίου ο Ολυμπιακός πραγματοποίησε το πρώτο ευρωπαϊκό παιχνίδι με αντίπαλο τη σερβική Ραντ για τον 2ο προκριματικό γύρο του Γιουρόπα Λίγκα την 14

οποία κέρδισε 1-0. Στις 28 Ιουλίου 2011 η ομάδα τιμωρήθηκε από την Πειθαρχική Επιτροπή της Σούπερ Λίγκα με υποβιβασμό στην Β' Εθνική με κατηγορίες για δωροδοκία και στοιχηματισμό σε στημένα παιχνίδια. Οι εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού βρίσκονται στην περιοχή της Νέας Δημητριάδας με χωρητικότητα 9000 θέσεις. 2.3. Η ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ ΒΟΛΟΥ- ΛΑΡΙΣΑΣ Λένε ότι μόνο όσοι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε αυτές τις δύο πόλεις μπορούν να καταλάβουν το μέγεθος της αντιπαλότητας της οποίας συναντιούνται σε βάθος εκατό χρόνων.δύο γειτονικές πόλεις, τις οποίες τις χωρίζουν πολύ περισσότερα από τα εξήντα χιλιόμετρα που υπάρχουν ανάμεσα τους. Ο αστικός μύθος αναφέρει χαρακτηριστικά πως οι κάτοικοι του Βόλου πείραζαν τους αυτούς της Λάρισας, επειδή οι δεύτεροι περπατούσαν ξυπόλυτοι στα χωράφια για τις αγροτικές τους εργασίες. Έτσι λοιπόν οι Βολιώτες τους φώναζαν «πλατύποδες», αφού πίστευαν πως είχαν μεγάλα πόδια από τις πολλές δουλειές στον κάμπο. Αρκετό καιρό αργότερα οι κάτοικοι της Λάρισας πήραν την «εκδίκησή» τους σε μία περίοδο πολύ δύσκολη για την Ελλάδα, εξαιτίας του Β' Παγκοσμίου πολέμου. Όπως αναφέρει ο αστικός μύθος την περίοδο που οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα και έφτασαν στην πόλη του Βόλου, οι κάτοικοι της πόλης ύψωσαν σημαία της Αυστρίας με σκοπό να αποφύγουν τα χειρότερα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι Λαρισαίοι να φωνάζουν από τοτε τους Βολιώτες «Αυστριακούς» ένα όνομα που χρησιμοποιούν σήμερα οι φανατικοί οπαδοί του Ολυμπιακού Βόλου. Με το πέρασμα των χρόνων οι μύθοι και οι ιστορίες μεταξύ των κατοίκων γιγαντώθηκαν και αναπόφευκτα η διαμάχη πέρασε και στον αθλητισμό, αλλά είχε βαθύτερη αντιπαράθεση. Η βάση της πασίγνωστης αντιπαράθεσης που κυριαρχεί μεταξύ των δύο πρωτευουσών της Θεσσαλίας είναι οικονομική, κάτι που συμβαίνει συχνά ανάμεσα σε γειτονικές περιοχές, οι οποίες προσπαθούν να προωθήσουν τα συμφέροντα τους, ενίοτε σε βάρος της γειτονικής πόλης. Εντούτοις, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, η σύγκρουση επεκτείνεται και σε άλλους τομείς, όπως τον αθλητικό. Κανένας δεν μπορεί να προσδιορίσει από πότε υπάρχει αυτή η «έχθρα» ανάμεσα στις δύο πόλεις. Ωστόσο, μία μικρή αναδρομή στον περασμένο αιώνα μπορεί να βοηθήσει στην προσπάθεια να εντοπιστούν οι ρίζες της. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Βόλος γνώριζε τεράστια ακμή καθώς διέθετε το δεύτερο μεγαλύτερο 15

λιμάνι στην Ελλάδα μετά από εκείνο του Πειραιά. Ήταν ένα σημαντικά εμπορικό αλλά και βιομηχανικό κέντρο της χώρας. Στον Βόλο διέθεταν έδρες μεγάλες βιομηχανίες οι οποίες και παρέμειναν έως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια στην συνέχεια δεν παρέμειναν το ίδιο κατά το δεύτερο μισό του αιώνα. Η Λάρισα σε αντίθεση με τον Βόλο έχει τον κάμπο και ως εκ τούτου είναι το το αγροτικό κέντρο της Θεσσαλίας. Η εξαιρετική γεωγραφική της θέση επέτρεψε να αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, ειδικά από την στιγμή που εξελισσόταν και οι χερσαίες μεταφορές. Η Λάρισα αποτελεί σημαντικό εμπορικό κέντρο καθώς και κόμβο επικοινωνιών και συγκοινωνιών. Μετά και τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε τον Βόλο το 1955, η Λάρισα εμφανιζόταν πλέον ίση με την γειτονική της πόλη. Ένα άλλο επίπεδο αντιπαράθεσης έχει να κάνει με τους ένδοξους άνδρες και γυναίκες των δύο πόλεων καθώς η Λάρισα έχουν τον «Πατέρα της Ιατρικής» Ιπποκράτη ο οποίος έζησε στην πόλη τους όπου και πέθανε. Επίσης στη Λάρισα μεγάλωσε και ο Μιχάλης Καραγάτσης. Ο Βόλος με την σειρά του αντιπαρατάσσει τον κορυφαίο Ιταλό ζωγράφο, Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, ο πατέρας του οποίου εργαζόταν ως μηχανικός στην πόλη και επέβλεπε την κατασκευή του θεσσαλικού σιδηροδρομικού δικτύου το 1881. Όσο αναφορά το ποδοσφαιρικό τομέα, η Λάρισα είχε περισσότερους λόγους να νιώθει υπερηφάνεια για την πόλη της και την ομάδα της καθώς αναδείχτηκε πρωταθλήτρια το 1988, η ΑΕΛ ήταν η μοναδική ομάδα που στέφθηκε πρωταθλήτρια. Επίσης η ΑΕΛ νιώθει υπερηφάνεια καθώς το 2007 κατέκτησε το δεύτερο κύπελλο στο Πανθεσσαλικό γήπεδο του Βόλου εκεί όπου καμία από τις ομάδες του Βόλου δεν μπόρεσε να το πραγματοποιήσει με αντίπαλο την ομάδα του Παναθηναϊκού, όπου έχουν και το ρεκόρ των εισιτηρίων. Επιπλέον, εκεί απέκλεισαν την Μπλάκμπερν στο Κύπελλο ΟΥΕΦΑ, ενώ έχουν παίξει κι άλλους ευρωπαϊκούς αγώνες με τη Ζενίτ, τη Νυρεμβέργη καθώς και την Καϊσερισπόρ. Τα γήπεδα που φιλοξενούν τα ντέρμπι των ομάδων του Βόλου με την ΑΕΛ είναι συνήθως κατάμεστα. Ο φανατισμός ξεχειλίζει και έχουν δημιουργηθεί πολλά επεισόδια με τους φιλάθλους των ομάδων. Οι δύο αντίπαλοι Ολυμπιακός Βόλου και ΑΕΛ συναντήθηκαν για πρώτη φορά τη σεζόν 1964-1965 στην Β' Εθνική, παίρνοντας από μία νίκη του ίδιο σκορ. Η πρώτη σημαντική αναμέτρηση των δύο ομάδων έγινε το 1981-1982, όταν και η ΑΕΛ πήγε για πρώτη φορά στον τελικό του Κυπέλλου Ελλάδας. Στο πρώτο γύρο είχε 16

αποκλείσει τον Βόλο με 2-0 στο Αλκαζάρ. Από την αγωνιστική περίοδο 1964-1965 οι δύο ομάδες έχουν παίξει 29 παιχνίδια μεταξύ τους σε πρωτάθλημα και Κύπελλο. Συγκεκριμένα, η ΑΕΛ έχει 12 νίκες έναντι 9 του Ολυμπιακού Βόλου ενώ 8 παιχνίδια έχουν λήξη ισόπαλα. 2.4. ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ ΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ ΒΟΛΟΥ Η ποδοσφαιρική αντιπαράθεση του Βόλου, μεταξύ των οπαδών των ομάδων Ολυμπιακού Βόλου και του Γυμναστικού Συλλόγου «Νίκη Βόλου» κρατά αρκετά χρόνια. Ο Ολυμπιακός εδρεύει στο Βόλο ενώ η Νίκη Βόλου είναι προσφυγική ομάδα και η δεύτερη μεγαλύτερη ποδοσφαιρική ομάδα του νομού Μαγνησίας, μετά τον συμπολίτη Ολυμπιακού Βόλου. Όσες φορές και αν έχουν συναντηθεί οι δύο σύλλογοι το πνεύμα μόνο... φίλαθλο δεν είναι ανάμεσα στις δύο πλευρές. Επιπλέον είναι χαρακτηριστικό ότι αρκετές φορές οι οπαδοί των δύο συλλόγων υποστηρίζουν τον εκάστοτε αντίπαλο που φιλοξενεί στην Μαγνησία ο «αιώνιος» αντίπαλος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη κόντρα κρατάει από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 (Forum, 2008 ). 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ 3.1. Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας είναι μια ευρέως χρησιμοποιημένη θεωρία, όχι μόνο στον κοινωνικό, αλλά και στον οικονομικό τομέα, όπου εξετάζει την ψυχολογία των καταναλωτών. Πολλοί είναι οι επιστήμονες που τη χρησιμοποιούν, προκειμένου να εξετάσουν τις προθέσεις των καταναλωτών και τι είναι αυτό που τους επηρεάζει στην πρόθεση αγοράς. Η συγκεκριμένη θεωρία διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τους Tajfel και Turner (1979) και ο πρωταρχικός της στόχος ήταν να κατανοηθεί η ψυχολογική βάση της διάκρισης των κοινωνικών ομάδων. Μερικά χρόνια νωρίτερα ο Tajfel (1971) προσπάθησε να αναγνωρίσει και να προσδιορίσει τους λόγους που θα έκαναν ένα άτομο να ξεχωρίζει τον εαυτό του από άλλες κοινωνικές ομάδες και να τοποθετείται εκεί που αυτό πιστεύει ότι ανήκει. Οχτώ χρόνια αργότερα οι Tajfel και Turner (1979) καταλήγουν στην περίφημη πλέον θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας των ατόμων. Σύμφωνα λοιπόν με την θεωρία αυτή οι άνθρωποι τείνουν στο να κατηγοριοποιούν τους εαυτούς τους και τους άλλους σε διάφορες κοινωνικές κατηγορίες με βάση διάφορα κριτήρια όπως ηλικία, φύλο, θρησκεία κ.α. (Tajfel και Turner, 1985). Οι κατηγορίες αυτές προσδιορίζονται από τα πρωτότυπα χαρακτηριστικά των μελών των κατηγοριών (Tajfel και Turner, 1985). Αυτή η κοινωνική κατηγοριοποίηση προσφέρει δυο δυνατότητες: 1) Τα ήδη γνωστά τμήματα του κοινωνικού περιβάλλοντος προσφέρουν στα άτομα την δυνατότητα να κατηγοριοποιήσουν τους εαυτούς τους και τους άλλους. Το άτομο, προσδιορίζοντας τα χαρακτηριστικά κάθε κατηγορίας, τοποθετεί τον εαυτό του στην ανάλογη κατηγορία. Σύμφωνα όμως με την μέχρι τώρα βιβλιογραφία, αυτοί οι προσδιορισμοί δεν είναι πάντα αξιόπιστοι. 2) Η κοινωνική κατηγοριοποίηση επιτρέπει στο άτομο να προσδιορίσει τον εαυτό του και να τον τοποθετήσει σε όποια θέση κρίνει αυτός, μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον (Finn, 1994). 18

3.2. Οι βασικές αρχές της θεωρίας της κοινωνικής ταυτότητας Η κοινωνική ταυτότητα αποτελείται από εκείνες τις όψεις της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες ή ομάδες στις οποίες θεωρεί το άτομο ότι ανήκει. Η θεωρία στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές: 1) Τα άτομα επιδιώκουν να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θετική κοινωνική ταυτότητα η οποία συμβάλει θετικά στην αυτοεκτίμησή τους. 2) Η κοινωνική ταυτότητα στηρίζεται σε συγκρίσεις που γίνονται ανάμεσα στην ομάδα που ανήκει κάποιος και σε άλλες ομάδες. Το αποτέλεσμα της σύγκρισης καθορίζει αν η ταυτότητα είναι θετική ή όχι. Η εύνοια των μελών της ομάδας κάποιου είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η εξύψωση της κοινωνικής ταυτότητας κάποιου. 3) Τα μέλη μιας ομάδας που βιώνουν αρνητική ταυτότητα θα επιδιώξουν είτε να φύγουν από την ομάδα κι αν αυτό δεν είναι εφικτό να επιδιώξουν αλλιώς τη θετική διάκριση (Finn, 1994). 3.3. Οι διαστάσεις του κοινωνικού κλίματος Ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αποκαθιστά μια αρνητική κοινωνική ταυτότητα εξαρτάται από την αντίληψη του κοινωνικού κλίματος. Τρεις διαστάσεις του κοινωνικού κλίματος είναι σημαντικές: α) η διαπερατότητα των ορίων ανάμεσα σε στις ομάδες, β) η σταθερότητα της θέσης της ομάδας που ανήκει κάποιος και γ) η νομιμότητα του συστήματος που τοποθετεί την ομάδα κάποιου σε κατώτερη θέση από άλλες ομάδες. Αν τα όρια ανάμεσα στις ομάδες θεωρούνται διαπερατά τότε κάποιος, που συγχρόνως δεν θεωρεί πολύ ισχυρό το δεσμό του με την ομάδα του, μπορεί να περάσει σε άλλη ομάδα. Αν τα όρια θεωρούνται μη διαπερατά και συγχρόνως υπάρχει ισχυρός δεσμός ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, τότε είναι πιο πιθανό να επιλεγούν συλλογικές στρατηγικές, είτε γνωστικές (προσπάθεια βελτίωσης της θέσης της ομάδας σε γνωστικό επίπεδο με την εφεύρεση ενός εναλλακτικού κριτηρίου κοινωνικής σύγκρισης) είτε συμπεριφορικές (κοινωνικός ανταγωνισμός και συγκρούσεις). Αυτό εξαρτάται κι από το πόσο σταθερή θεωρείται η θέση της ομάδας και πόσο νόμιμο το σύστημα ή η διαδικασία που η ομάδα βρέθηκε σε χαμηλή θέση. Σύμφωνα με την θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, κάθε άτομο έχει την δική του 19

«ταυτότητα», που περιγράφεται από κάποια χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας του (όπως για παράδειγμα, τα ενδιαφέροντα του, οι ικανότητες του κ.α.). Αυτά λοιπόν τα χαρακτηριστικά αρκούν για να ενταχθεί το άτομο σε μια κατηγορία της κοινωνίας (Ashforth και Mael, 1996). Η κοινωνική ταυτότητα είναι η αντίληψη του ατόμου ότι ανήκει σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων (Ashforth και Mael, 1996). Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπορεί να τοποθετήσει τον εαυτό της σε μια συγκεκριμένη κοινωνική κατηγορία με βάση τα χαρακτηριστικά της (είμαι Ελληνίδα, είμαι γυναίκα κ.ο.κ), αντιλαμβανόμενη έτσι πως είναι ένα ενεργό μέλος μιας συγκεκριμένης ομάδας. Όπως γίνεται λοιπόν κατανοητό, τα άτομα που βρίσκονται στην ίδια κοινωνική ομάδα αναπτύσσουν πιο εύκολα δεσμούς μεταξύ τους (Tajfel και Turner, 1985). Έτσι λοιπόν φαίνεται πως κοινωνική ταυτότητα δίνει την απάντηση στο ερώτημα: «Ποιος είμαι;» (Stryker και Serpe, 1982; Turner, 1999). Στην έρευνα τους οι Tajfel και Turner (1985) καταλήγουν σε τρεις μεταβλητές, οι οποίες είναι σημαντικές για κάθε άτομο στο να καταλήξει σε ποια κοινωνική ομάδα ανήκει. Οι μεταβλητές αυτές είναι: 1. Ο βαθμός με τον οποίο τα άτομα ταυτίζονται με μια κοινωνική ομάδα. 2. Ο βαθμός με τον οποίο το περιβάλλον του ατόμου το επηρεάζει έτσι ώστε να προβεί σε σύγκριση ανάμεσα σε δυο κοινωνικές ομάδες. 3. Η διακριτή σχέση ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες, η οποία σχηματίζεται από την θέση και τις αξίες της κάθε ομάδας. 3.4. Η ανάγκη ένταξης σε μια κοινωνική ομάδα Τα άτομα αρέσκονται στο να μεροληπτούν και να τείνουν προς μια κοινωνική κατηγορία, όταν αυτή ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία τους. Τότε μια σύγκριση με μια άλλη κοινωνική ομάδα έχει μικρή σημασία. Στο κλασικό πείραμα του υποδείγματος των ελάχιστων ομάδων ο Tajfel και οι συνεργάτες του (Tajfel et al., 1971) προσπάθησαν να εξηγήσουν για πιο λόγο εμφανίζεται ανταγωνισμός ανάμεσα σε ομάδες χωρίς να υπάρχει πραγματική σύγκρουση συμφερόντων. Σε αυτό το πείραμα εξετάστηκαν οι ελάχιστες προϋποθέσεις που ήταν αναγκαίες για την εμφάνιση διομαδικού ανταγωνισμού. Τα αποτελέσματα ήταν συγκλονιστικά: η ύπαρξη και μόνο ομάδων, ανεξάρτητα αν έχουν νόημα για κάποιον ή όχι, αρκεί για να δημιουργηθεί διάκριση. Συγκεκριμένα, στους συμμετέχντες στο πείραμα δόθηκε η οδηγία πως συμμετείχαν σε μια μελέτη για τη λήψη αποφάσεων. Αφού συμπλήρωσαν 20

ένα τεστ το οποίο υποτίθεται πως μετρά ένα τεστ το οποίο υποτίθεται πως μετρά τις αισθητικές τους προτιμήσεις χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: την ομάδα Klee και την ομάδα Kandinsky. Στην πραγματικότητα η κατάταξη έγινε με τυχαίο τρόπο. Οι συμμετέχοντες γνώριζαν σε ποια ομάδα ανήκαν ενώ για τους άλλους γνώριζαν μόνο έναν κωδικό αριθμό και την ομάδα στην οποία ανήκαν. Ζητήθηκε από καθέναν από τους συμμετέχοντες στο πείραμα να μοιράσουν βαθμούς σε ζεύγη άλλων συμμετεχόντων. Το ένα μέλος του ζεύγους ανήκε στην ίδια ομάδα με τον ερωτώμενο και το άλλο στην άλλη ομάδα. Για τη βαθμολόγηση οι συμμετέχοντες έπρεπε να διαλέξουν ένα ζεύγος αριθμών από πίνακες που είχαν ετοιμάσει οι ερευνητές. Το πιο λογικό θα ήταν να περιμένουμε πως οι βαθμοί θα μοιραστούν εξίσου στα μέλη των δύο ομάδων. Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι συμμετέχοντες είχαν την τάση να δίνουν περισσότερους βαθμούς στην ομάδα τους από ότι στα μέλη της άλλης ομάδας, έδειχναν δηλαδή εύνοια στα μέλη της ομάδας τους. Τα πειράματα αυτά έδειξαν πως μια απλή κατηγοριοποίηση, ακόμη κι αν στηρίζεται σε ένα αυθαίρετο και χωρίς σημασία κριτήριο, είναι ικανή να προκαλέσει διάκριση. Αφού λοιπόν έγινε η μια επισκόπηση στις βασικές αρχές της θεωρίας της κοινωνικής ταυτότητας, θα πρέπει να εξετασθεί και η ταύτιση των καταναλωτών με τους φορείς που υποστηρίζουν τα αθλητικά σωματεία με τα οποία αυτοί ταυτίζονται. Για να γίνει όμως κάτι τέτοιο θα πρέπει να ανατρέξουμε και πάλι στην θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, που θα μας βοηθήσει στο να κατανοήσουμε την σχέση των καταναλωτών με τους φορείς που δέχονται τη χορηγία. 3.4.1. Ο διαχωρισμός μέσα από μια κοινωνική ομάδα Σύμφωνα με την θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, οι άνθρωποι τείνουν στο να κατηγοριοποιούν τους εαυτούς τους και τους άλλους, γιατί αυτό παρέχει ένα συστηματικό τρόπο να ξεχωρίζουν τους συνανθρώπους τους, αλλά και να προσδιορίζουν τους εαυτούς τους μέσα σε μια κοινωνική κατηγορία (Dutton, 1994). Οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν ήταν οι Ashforth και Mael (1989), οι οποίοι τονίζουν πως η ταύτιση με έναν οργανισμό είναι μια μορφή κοινωνικής ταύτισης και ως εκ τούτου έχει μεγάλες ομοιότητες με αυτήν. Για να εκτείνουμε όμως τον φορέα ως μια κοινωνική κατηγορία, θα πρέπει να δούμε ποια είναι τα πρωτότυπα χαρακτηριστικά των μελών του, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν από τα άτομα ως κίνητρα, για να ταυτιστούν με τον οργανισμό αυτό (Ashforth και Mael, 1989). Μέσα από αυτή την κοινωνική ταύτιση και σύγκριση, το άτομο συμμετέχει στην επιτυχία 21

και το κύρος του κάθε οργανισμού. Μελετώντας λοιπόν την βιβλιογραφία σχετικά με την θεωρία κοινωνικής ταυτότητας, καταλήγουμε σε κάποια γενικά συμπεράσματα σχετικά με την ταύτιση των ατόμων με έναν οργανισμό. Πρώτον, τα άτομα τείνουν να διαλέξουν δραστηριότητες, οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την κοινωνική τους ταυτότητα. Έτσι λοιπόν τα άτομα υποστηρίζουν τους οργανισμούς οι οποίοι συνδέονται με την κοινωνική τους ταυτότητα. Μια χρήσιμη έρευνα πάνω σε αυτό έγινε από τον Mael (1992) ο οποίος ασχολήθηκε με τους απόφοιτους ενός κολεγίου και προσπάθησε να δει την ταύτιση των αποφοίτων με τον οργανισμό. Το συμπέρασμα ήταν πως οι απόφοιτοι του κολεγίου ήταν ταυτισμένοι απόλυτα με το κολέγιο, έτσι ώστε να συμμετέχουν στις διαδικασίες αυτού και μετά την αποφοίτηση τους και μάλιστα με κάθε υλικό και μη μέσο. Έτσι συνάγεται ότι η ταύτιση με έναν οργανισμό αυξάνει την υποστήριξη των ατόμων σε αυτόν. Σύμφωνα με τους Ashforth και Mael (1989), όταν ένα άτομο ταυτιστεί με ένα αθλητικό σωματείο, θεωρεί τον εαυτό του συμμέτοχο, τόσο στις επιτυχίες όσο και στις αποτυχίες αυτού του οργανισμού. Αυτό μας οδηγεί στο να καταλήξουμε πως τα άτομα αυτά, είναι πιο εύκολο στο να υποστηρίξουν τους χορηγούς της ομάδας καθώς η επιτυχία της είναι και δικιά τους επιτυχία. Σε αρκετές ερευνητικές εργασίες προσδιορίστηκε ότι το επίπεδο ταύτισης των φιλάθλων με την ομάδα μπορεί να προβλέψει διάφορες συμπεριφορές τους, όπως ο αριθμός των αγώνων που παρακολουθούν, η αγορά προϊόντων του marketing της ομάδας και η αγορά προϊόντων του χορηγού της (Wann, Royalty και Roberts, 2000; Wells, Peng και Southall, 2000). Για τον Taylor (1992) η υποστήριξη των οπαδών είναι αυτή που στηρίζει τις αθλητικές βιομηχανίες. Επίσης οι Mahoney, Madrigal και Howard (2000) υποστηρίζουν ότι η ταύτιση των φιλάθλων με μια ομάδα σχετίζεται με την πρόθεσή τους να αγοράσουν προϊόντα που συνδέονται μαζί της. 22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΤΟΥΣ 4.1. Η ταύτιση με την ομάδα ως κοινωνική ταύτιση Η ταύτιση με μια αθλητική ομάδα αποτελεί μια μορφή κοινωνικής ταύτισης. Στη μελέτη των στάσεων και συμπεριφορών των φιλάθλων η έννοια της ταύτισης κατέχει σημαντική θέση σε όλα τα θεωρητικά και εμπειρικά μοντέλα της διεθνούς βιβλιογραφίας (Trail, Anderson και Fink, 2000; Trail, Fink και Anderson, 2003). Σύμφωνα με τους Wann και Branscombe (1993) η ταύτιση των φιλάθλων εκφράζει τη ψυχολογική σύνδεση με την ομάδα τους και το βαθμό με τον οποίο βλέπουν την απόδοση της ομάδας τους ως κεντρικό στοιχείο του εαυτού τους. Ο ορισμός αυτός βασίζεται στη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας. Αποτελέσματα ερευνητικών εργασιών έχουν δείξει ότι η ταύτιση των φιλάθλων με μια ομάδα σχετίζεται με την αλλαγή στάσεων προς την ομάδα, όπως για παράδειγμα αναπτύσσουν την πρόθεση να παρακολουθήσουν περισσότερους αγώνες της, να κάνουν θετικά σχόλια για την ομάδα σε άλλους ανθρώπους (Mahoney, Madrigal και Howard, 2000). Σε σχετική ερευνητική εργασία οι Murrell και Dietz (1992) διαπίστωσαν ότι οι ένθερμοι οπαδοί μιας αθλητικής ομάδας επηρεάζονται ισχυρά όταν παρακολουθούν τους αγώνες της. Παρουσιάζουν υψηλή καρδιακή συχνότητα πριν και κατά τη διάρκεια του αγώνα, εμφανίζουν την ίδια ψυχολογική ένταση με τους αγωνιζόμενους αθλητές και διαθέτουν ένα σημαντικό μέρος του χρόνου και του εισοδήματός τους στην ομάδα. Σημαντική θέση στη βιβλιογραφία κατέχει η διάκριση ανάμεσα στους φιλάθλους οι οποίοι ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με την ομάδα τους και σε αυτούς που παρουσιάζουν μικρότερη ταύτιση, με αποτέλεσμα η ταύτιση αυτή να αποτελεί περιφερειακό στοιχείο της αντίληψης του εαυτού τους (Wann et al., 2003). Η διάκριση μεταξύ απλών και ενεργητικών οπαδών έχει διερευνηθεί αρκετά διεξοδικά, με εστίαση στη συμπεριφορά και στις ψυχολογικές αντιδράσεις των φιλάθλων μετά από επιτυχή ή ανεπιτυχή αποτελέσματα των ομάδων τους (Bizman και Yinon, 2002; Wann και Dolan, 1994; Wann και Branscombe, 1995). Αν και οι περισσότεροι ερευνητές συμφώνησαν ότι οι ενεργητικοί φίλαθλοι παρακολουθούν περισσότερους αγώνες της ομάδας τους και γνωρίζουν περισσότερα για την ιστορία και τους αθλητές της (Wann και Branscombe, 1995), ωστόσο δεν υπάρχει συμφωνία για τις ψυχολογικές αντιδράσεις μετά τους αγώνες. Για παράδειγμα οι Bizman και Yinon 23

(2002) αναφέρουν ότι οι ενεργητικοί οπαδοί εκδήλωσαν σε μεγαλύτερο βαθμό την επιθυμία τους να συνδεθούν περισσότερο με την ομάδα μετά από ένα επιτυχές αποτέλεσμά της, από ότι οι απλοί φίλαθλοι. Αντίθετα οι Wann και Dolan (1994) υποστηρίζουν ότι οι ενεργητικοί φίλαθλοι αποστασιοποιούνται λιγότερο από τους απλούς, όταν η ομάδα τους ηττάται. 4.2. Εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου ταύτισης με την ομάδα Όσο αφορά στο εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου, είναι ευρέως αποδεκτός ο ορισμός των Wann και Branscombe (1993) σύμφωνα με τον οποίο η ταύτιση των φιλάθλων εκφράζει την ψυχολογική σύνδεση με την ομάδα τους και το βαθμό με τον οποίο βλέπουν την απόδοση της ομάδας τους ως κεντρικό στοιχείο του εαυτού τους. Ο όρος «ταύτιση» των φιλάθλων δεν είναι ο μοναδικός ο οποίος έχει χρησιμοποιηθεί στη διεθνή βιβλιογραφία για να περιγράψει την παραπάνω σχέση. Όροι όπως «ψυχολογική προσκόλληση» (Kwon και Armstrong, 2004), «ψυχολογική δέσμευση» (Mahoney, Madrigal, και Howard, 2000), και «αφοσίωση στην ομάδα» (Wakefield και Sloan, 1995), έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για να προσδιορίσουν την ένταση με την οποία ο φίλαθλος βιώνει το ψυχολογικό δέσιμο με την ομάδα του. Πρέπει να σημειωθεί ότι το επίπεδο της ταύτισης δεν θα πρέπει να συγχέεται με το εάν κάποιος φίλαθλος είναι μέλος ή όχι σε κάποιον από τους οργανωμένους συνδέσμους φιλάθλων μιας ομάδας. Επιπρόσθετα, η αίσθηση που έχει κάποιος φίλαθλος ότι ανήκει σε ένα συγκεκριμένο σύνολο, των φιλάθλων που υποστηρίζουν την αγαπημένη του ομάδα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει αναπτύξει σημαντικούς δεσμούς ή ότι συμπαθεί τα άλλα μέλη του συνόλου αυτού (Madrigal, 2000). Η έννοια της ταύτισης των φιλάθλων με τις αθλητικές ομάδες είναι ίσως η σημαντικότερη στην προσπάθεια κατανόησης της συμπεριφοράς των φιλάθλων. Για αυτό το λόγο πολλοί ερευνητές την έχουν συμπεριλάβει σε μοντέλα καταναλωτικής συμπεριφοράς ή έχουν εξετάσει τη σχέση της με μία σειρά ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες και έννοιες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των φιλάθλων. Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει ότι οι φίλαθλοι με υψηλά επίπεδα ταύτισης παρουσιάζουν μεγαλύτερη ψυχολογική διέγερση κατά τη διάρκεια του αγώνα της αγαπημένης τους ομάδας σε σχέση με αυτούς η ταύτιση των οποίων βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο (Branscombe και Wann, 1992), αποδίδουν τα επιτυχή αποτελέσματα της ομάδας τους στην υπεροχή της στον αγωνιστικό χώρο ενώ τα 24

ανεπιτυχή σε εξωτερικούς παράγοντες (Wann και Schrader, 2000), παραμένουν σταθερά κοντά στην ομάδα τους ακόμα και μετά από ανεπιτυχή αποτελέσματα (Dietz-Uhler και Murrell, 1999; Wann και Dolan, 1994), είναι περισσότερο πιθανό να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά (Wann, Haynes, McLean, και Pullen, 2003), ή και να προβούν σε παράνομες και αξιόποινες πράξεις με σκοπό την παροχή βοήθειας προς την ομάδα τους (Wann et al., 2001; Wann et al., 1999) και έχουν θετικότερη αντίληψη σχετικά με τις γηπεδικές εγκαταστάσεις, τις υπηρεσίες και την αγωνιστική απόδοση της ομάδας τους (Greenwell, Fink, και Pastore, 2002). Επίσης το επίπεδο ταύτισης των φιλάθλων ήταν σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης της παρακολούθησης αγώνων στο γήπεδο (Fisher και Wakefield, 1998: Matsuoka, Chelladurai, και Harada, 2003: Pease και Zhang 2001: Wann, Bayens, και Driver, 2004), της αγοράς προϊόντων με το σήμα της ομάδας (Fisher και Wakefield, 1998), και της αγοράς προϊόντων των χορηγών της ομάδας (Gwinner και Swanson, 2003: Madrigal, 2000). 4.2.1. Η ταύτιση ως προϋπόθεση για την ανάπτυξη αφοσίωσης των φίλαθλων Η έννοια της ταύτισης των φιλάθλων με τις αθλητικές ομάδες φαίνεται να αποτελεί σημείο αναφοράς και περιλαμβάνεται σε όλες τις έρευνες που έχουν γίνει. Το αυξημένο ενδιαφέρον οφείλεται στο γεγονός ότι η ταύτιση αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για τη δημιουργία και την ανάπτυξη αφοσίωσης των φιλάθλων με τις ομάδες (Kolbe και James, 2003). Σύμφωνα με τους Trail et al. (2003) το επίπεδο ταύτισης ενός φιλάθλου επηρεάζει τις προσδοκίες του για το αποτέλεσμα και την απόδοση της ομάδας του και έμμεσα την απόφασή του να παρακολουθήσει αγώνες στο μέλλον. Οι Pease και Zhang (2001) βρήκαν ότι η ταύτιση των φιλάθλων ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας πρόβλεψης της παρακολούθησης αγώνων του επαγγελματικού πρωταθλήματος καλαθοσφαίρισης στις Η.Π.Α. Σύμφωνα με αποτελέσματα των Matsuoka, Chelladurai και Herada (2003) και των Wann et al. (2003), οι φίλαθλοι που είναι περισσότερο «δεμένοι» με την ομάδα τους, είναι πιθανότερο να παρακολουθήσουν περισσότερους αγώνες της στο μέλλον. Στην Ελλάδα των τριών επαγγελματικών αθλημάτων, μόνο το επαγγελματικό πρωτάθλημα της Α' εθνικής κατηγορίας ποδοσφαίρου έχει υπολογισθεί ότι προσελκύει ετησίως 1.5 εκατομμύρια φιλάθλους και συμβάλλει με δέκα δισεκατομμύρια ευρώ στο Εθνικό Ακαθάριστο Εισόδημα (Deloitte και Touche, 25

2002). Παρόλα αυτά, ελάχιστες έρευνες έχουν μελετήσει τη συμπεριφορά των Ελλήνων φιλάθλων. 4.2.2. Τα συναισθήματα που βιώνουν οι οπαδοί Το φάσμα συγκινήσεων που προσφέρουν, ο αγώνας ποδοσφαίρου και το πάθος του ο οπαδού, βιώνονται έντονα. Η ιταλική λέξη tifoso (οπαδός) αποδίδει καλά αυτή τη βία των σωματικών αισθημάτων. Παράγεται από τη λέξη tifo (υποστήριξη) η οποία αρχικά παραπέμπει στον τύφο, τη γνωστή μεταδοτική αρρώστια, μια από τις μορφές τις οποίας χαρακτηρίζεται από έντονο πυρετό και μια νευρική διαταραχή. Όλοι οι οπαδοί εκφράζουν με τα λόγια και τη συμπεριφορά τους την ένταση αυτής της σωματικής και συγκινησιακής εμπειρίας. Οι πιο ένθερμοι λένε πως «φτιάχνονται» μερικές μέρες πριν από κάθε σημαντικό παιχνίδι. Κοιμούνται άσχημα την παραμονή της συνάντησης. Τρώνε ελάχιστα ή καθόλου πριν το ματς και πηγαίνουν στο γήπεδο συγκεντρωμένοι, με ένταση και περισυλλογή. Στη διάρκεια του ματς ζουν έντονα τις επιτυχίες της ομάδας τους, σχολιάζουν το παιχνίδι με χειρονομίες και λόγια, ενθαρρύνουν τους δικούς τους, αποδοκιμάζουν τους άλλους, επαναστατούν ενάντια στην αδικία και την κακιά μοίρα, χλομιάζουν όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, εκφράζουν με τρόπο θορυβώδη τη χαρά και την ανακούφιση τους μόλις η νίκη σιγουρεύεται. Αντίθετα «τα πόδια τους κόβονται» και «το στομάχι τους γεμίζει κόμπους», μόλις τα πράγματα δεν πάνε καλά. Στην περίπτωση αυτή, γυρνάνε βιαστικά στο σπίτι. Θα δουν στον ύπνο τους εφιάλτες και θα ξυπνήσουν κακόκεφοι (Bromberger, 1988). Ασφαλώς, οι παθιασμένοι φίλαθλοι δεν βιώνουν, ούτε εκδηλώνουν όλοι το παραπάνω φάσμα συγκινήσεων με την ίδια ένταση. Η ηλικία, το φύλο, το κοινωνικό περιβάλλον, ο βαθμός εμπλοκής, ενισχύουν ή απαλύνουν τα συναισθήματα και τις εκδηλώσεις των οπαδών (Bromberger, 1988). 4.3. Η ταύτιση των οπαδών με την ομάδα στην Ελλάδα Στην Ελλάδα φαίνεται να επικρατεί το εξής στυλ φιλάθλου ποδοσφαίρου: υποστηρίζει και ταυτίζεται με την ομάδα του πολύ περισσότερο από ότι υποστηρίζει και ταυτίζεται με την Εθνική ομάδα της χώρας. Σε πολλές περιπτώσεις υποστηρίζει ομάδες του εξωτερικού, ακόμη και Εθνικές ομάδες άλλων χωρών. Μια αλλαγή στα παραπάνω συνέβη το καλοκαίρι του 2004, όταν η Εθνική ομάδα ποδοσφαίρου, που 26

μέχρι τότε ήταν μάλλον παραμελημένη από το ευρύ κοινό, έγινε η «επίσημη αγαπημένη» όλων των Ελλήνων. Η συλλογική αυτή αντίδραση του ελληνικού πληθυσμού αντανακλά τη σημασία που έχει η υποστήριξη μιας ομάδας ή ενός ατόμου στην ατομική και συλλογική ψυχολογία (Γκόλτση, 2007). Η ανάγκη του ατόμου να ανήκει κάπου, είναι βασική. Η συμμετοχή των ατόμων σε ομάδες - όχι απαραίτητα ενεργή συμμετοχή αλλά έμμεση - υποστηρίζοντας μια ομάδα, έχει εμφανή και άμεση επίδραση στην αυτο-εκτίμησή τους και στην εικόνα τους. Όταν οι οπαδοί υποστηρίζουν επιτυχημένες ομάδες τότε αυτομάτως, μέσα από τον ψυχολογικό μηχανισμό της ταύτισης, αισθάνονται και οι ίδιοι επιτυχημένοι, και θέλουν με κάθε τρόπο να δηλώνουν και να επιδεικνύουν τη σχέση τους με την επιτυχημένη ομάδα. Το επίτευγμα των άλλων, των μελών της ομάδας που υποστηρίζουν, γίνεται και δικό τους επίτευγμα, ενώ νιώθουν πως έχουν ακόμη και μερίδιο στην επιτυχία. Η κοινωνική τους ταυτότητα ενισχύεται και η συλλογική τους αυτοεκτίμηση ανεβαίνει. Αυτό εξηγεί την μεγάλη αγάπη για την Εθνική ομάδα ποδοσφαίρου του 2004, αφού αποτελεί μια από τις περισσότερο επιτυχημένες ομάδες στην ιστορία του ελληνικού αθλητισμού. Το φαινόμενο της ταύτισης με την ομάδα αυτή, παύει να είναι θέμα ποδοσφαιρικό ή αθλητικό αλλά κυρίως ευρύτερα κοινωνικό και δηλωτικό της συλλογικής σκέψης και συμπεριφοράς ως λαός. Σε μια εποχή όπου η κοινωνία βιώνει δύσκολα τις εξελίξεις και τις αλλαγές, που οι Έλληνες δηλώνουν γενικώς απαισιόδοξοι, που ταλανίζονται από οικονομικά, επαγγελματικά, προσωπικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, η ανάγκη για άντληση δύναμης, αισιοδοξίας και αίσθημα υπέρβασης είναι επιτακτική. Επειδή οι εκδηλώσεις λατρείας και θαυμασμού ήταν εξαιρετικά έντονες, στηρίζει την άποψη ότι η ταύτιση με την επιτυχημένη ομάδα είναι εντονότερη όταν απειλείται η εικόνα τους ως άτομα, ως κοινωνικό σύνολο ή ακόμη και ως έθνος (πράγματι, πανευρωπαϊκές έρευνες κυρίως, καταγράφουν συνεχώς, μια κοινωνία με πολλά προβλήματα και κυρίως με πολλά ανεκπλήρωτα όνειρα). Ο βαθμός ταύτισης ενός φιλάθλου με την ομάδα, μπορεί να εξηγήσει και τι συμβαίνει όταν έρχεται μια αποτυχία. Ο φίλαθλος που είναι στενά συνδεδεμένος με τον ομάδα του (αυτός που την υποστήριζε πάντα), δεν θα απομακρυνθεί, ούτε θα αρνηθεί τη σχέση του μαζί της αλλά θα προσπαθήσει να εξηγήσει μια αποτυχία, αποδίδοντάς την σε εξωτερικά αίτια (π.χ. τύχη, συγκυρίες, δύσκολη κλήρωση) και όχι κατηγορώντας την ομάδα, που αποτελεί το αντικείμενο της ταύτισης του (μέρος της ταυτότητας του). Χαρακτηριστική είναι η λεκτική αλλαγή σε περίπτωση νίκης και ήττας. Μετά από νίκη συνήθως χρησιμοποιείται 27

πρώτο πληθυντικό πρόσωπο «νικήσαμε» και μετά από ήττα, τρίτο πληθυντικό, «έχασαν». Πιθανό είναι να μην εμφανιστούν πολλοί φίλαθλοι στο γήπεδο στο επόμενο παιχνίδι, αλλά να εμφανιστούν και πάλι όταν η ομάδα αρχίσει να νικά ξανά. Άλλοι πάλι θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν την ομάδα, παρόλο που έγιναν οπαδοί της μετά την επιτυχία, γιατί απλά προσδοκούν πως θα γίνουν περήφανοι για εκείνη, ξανά (Γκόλτση, 2007). Συνοψίζοντας, η παρούσα ανάλυση προσπαθεί να κάνει γνωστό το γεγονός ότι η συμπεριφορά του φιλάθλου ή οπαδού (η διαφορά είναι σαφής) όντας ανθρώπινη και μάλιστα κοινωνική συμπεριφορά, ερμηνεύεται με τη ψυχολογική και κοινωνιολογική γνώση. Η συμμετοχή σε ομάδες και η υποστήριξη ομάδων, κυρίως επιτυχημένων, συνδέεται με την αυτο-εκτίμησή τους. Έτσι υιοθετείται η άποψη του Bromberger, (1988), που αναφέρει ότι υποστηρίζεις κάτι όταν βλέπεις πως η αυτοεκτίμησή σου ενισχύεται ή μειώνεται σύμφωνα με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του αντικειμένου θαυμασμού σου. 4.4. Η μέτρηση του βαθμού ταύτισης με την ομάδα Η ταύτιση με την αθλητική ομάδα ή η οργανωσιακή ταύτιση μετρήθηκε από τους Κούγκα κ.ά. (2006) με έξι μεταβλητές. Οι μεταβλητές αυτές χρησιμοποιήθηκαν σε προγενέστερες έρευνες των Bhattacharya et al. (1995), καθώς επίσης και των Mael και Ashforth (1992). Η πλέον διαδεδομένη κλίμακα μέτρησης της ταύτισης του οπαδού με την αθλητική ομάδα η SSIS (Sport Spectator Identification Scale) των Wann και Branscombe (1993). Οι Theodorakis et al. (2006) προσάρμοσαν την SSIS των Wann και Branscombe (1993) στα ελληνικά δεδομένα. Η κλίμακα αποτελείται από 7 ερωτήσεις τα οποία οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πάνω σε μια 8/βάθμια κλίμακα Likert. Λόγω του μικρού αριθμού των μεταβλητών της η κλίμακα αυτή θεωρήθηκε εξαιρετικά εύχρηστή και χρησιμοποιήθηκε για τη μέτρηση της ταύτισης στην παρούσα εργασία. 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΑ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ 5.1. Ο ορισμός της κοινότητας Μια βασική συμβολή στη συζήτηση σχετικά με την ταυτότητα είναι η δημιουργική εργασία του Anderson (1991) για τον εθνικισμό. Αναφέρεται στα έθνη ως «φανταστικές κοινότητες», μια έννοια που μπορεί εξίσου να εφαρμοστεί στην υποστήριξη μιας ιδιαίτερης ομάδας ποδοσφαίρου. Όπως υποστηρίζει ο Cohen (1989), ο όρος της κοινότητας υπονοεί ότι τα μέλη μιας ομάδας κατέχουν τα κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τους διακρίνουν σημαντικά από τα μέλη άλλων ομάδων. Οι ορισμοί της κοινότητας μπορούν να καθοριστούν από ποικίλα κριτήρια: τα μέλη μπορούν να απαιτήσουν την κατοχή των ιδιαίτερων σχετικών εθνικών, κοινωνικών, θρησκευτικών, πολιτικών ή εθνικών χαρακτηριστικών. Οι οπαδοί του ποδοσφαίρου μπορούν έτσι να κατανοηθούν ομοίως ως συμπεριλήψεις των ευδιάκριτων κοινοτήτων, που περιστρέφονται γύρω από τον προσδιορισμό μιας ιδιαίτερης ομάδας. Όπως τονίζουν οι Sugden και Tomlinson (1994), ο αθλητισμός σε πολλές περιπτώσεις ενημερώνει και ανεφοδιάζει τη δημοφιλή μνήμη των κοινοτήτων, και προσφέρει μια συλλογική πηγή προσδιορισμού και κοινοτικής έκφρασης για εκείνους που ακολουθούν τις ομάδες και τα άτομα. 5.2. Κοινωνικά χαρακτηριστικά της οικογένειας Κ ο ι ν ω ν ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ο ι κ ο γ ε ν ε ι ώ ν έ χ ο υ ν μ ε λ ε τ η θ ε ί ως π ι θ α ν ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κ ι ν δ ύ ν ο υ γ ι α α ν τ ι κ ο ι ν ω ν ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η τ ω ν π α ι δ ι ώ ν. Η κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η τ ω ν ο ι κ ο γ ε ν ε ι ώ ν θ ε ω ρ ή θ η κ ε α ρ χ ι κ ά ως π ι θ α ν ό ς α ι τ ι ο λ ο γ ι κ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς. Κ υ ρ ί ω ς μ ε λ ε τ ή θ η κ α ν κ ο ι ν ω ν ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ω ν ο ι κ ο γ ε ν ε ι ώ ν, ό π ω ς η φ τ ώ χ ε ι α, η μ ε τ α ν ά σ τ ε υ σ η, η έ ν τ α ξ η σ ε μ ε ι ο ν ό τ η τ ε ς. 29