ΤΡΕΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΓΓΕΙΩΝ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ, ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ & ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

1 Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΧΝΕΣ Ι : ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ, ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑΣ ΤΡΕΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΓΓΕΙΩΝ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ, ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ & ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΕ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΑΜΠΟΥΚΟΣ ΑΜ.: 37565 ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Α ΑΜΑΝΤΙΑ ΚΟΛΙΟΥ, Ι ΑΚΤΩΡ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΑ 27 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2006

Ήδη από τη µυκηναϊκή εποχή (14 ος αι. π.χ.) η ελληνική αγγειογραφία εµπλουτίζεται µε αφηγηµατικές παραστάσεις, δηλαδή σκηνές που «διηγούνται» επεισόδια της καθηµερινής ζωής ή της µυθολογίας. Να επιλέξετε ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα απεικόνισης αφηγηµατικών παραστάσεων από τη µυκηναϊκή, τη γεωµετρική και την αρχαϊκή εποχή, να το περιγράψετε και να το σχολιάσετε τεχνοτροπικά (3 παραδείγµατα συνολικά). Επίσης να δικαιολογήσετε την επιλογή του θέµατος µε βάση τις κοινωνικές και θρησκευτικές συνθήκες της εποχής στην οποία εντάσσεται κάθε παράδειγµα. 1

Μια µαύρη κούπα ανάσκελη να βάλουν και σφάζοντας, αντί για αρνί, µια στάµνα θασώτικο κρασί, να δώσουµε όρκο πως νερό δε θα χύσουµε στην κούπα Λυσιστράτη 197-200, Αριστοφάνη, Μτφρ. Θρασύβουλου Σταύρου. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ο ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ....5 ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ο ΤΑΦΙΚΟΣ ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ 34.11.2...7 ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΓΛΩΣΣΟΣ ΑΜΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΑΝ ΟΚΙ Η...9 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...11 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...12 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κεραµική ήταν η πιο διαδεδοµένη τέχνη των αρχαίων, εξαιρετικά φθηνή κατασκευαστικά αλλά πολύτιµη χρηστικά και µε δυνατότητα να αποδώσει υψηλής αισθητικής αποτελέσµατα. Πολύτιµη και για την αρχαιολογία αφού αποτελεί σηµαντική και σε κάποιες περιόδους την κύρια πηγή για την ανασύνθεση πτυχών της δηµόσιας και ιδιωτικής ζωής. Τα ευρήµατα είναι συχνά, πολυπληθή και κάποιες φορές άριστα διατηρηµένα (κυρίως λόγω της ταφικής χρήσης τους) αποτελώντας το προσφορότερο µέσο για τη διάγνωση των διαδοχικών φάσεων του υλικού πολιτισµού. 1 Στον τοµέα της αγγειοπλαστικής, επιδράσεις, τεχνικές καινοτοµίες και τεχνοτροπίες αποτελούν για τους ιστορικούς στοιχεία µελέτης, πολύτιµες ενδείξεις µε σπουδαιότητα, που ενισχύεται ιδιαίτερα από τις διακοσµητικές παραστάσεις που φέρουν. Ο ανθρωποκεντρισµός και η αφηγηµατικότητα είναι δύο από τα σηµαντικότερα χαρακτηριστικά της πρώιµης ελληνικής τέχνης. Στοιχεία που σε εµβρυακή µορφή εµφανίζονται και σε έργα της πρώιµης περιόδου και που η απουσία τους θα δηµιουργούσε µεγάλα χάσµατα στη γνώση για τον ελληνικό πολιτισµό. 2 Στο κείµενο που θα ακολουθήσει, θα παραθέσουµε σε τρεις διαδοχικές ενότητες τη µελέτη τριών αγγείων µε αφηγηµατικό διάκοσµο εντάσσοντας κάθε ένα από αυτά στις συνθήκες της εποχής που ανήκει. 1 Rasmussen, σελ. 21. 2 ΕΑΠ Τέχνες, σελ. 216. 4

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ο ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ. Σε κτήριο στο ταφικό περίβολο Α της ακρόπολης των Μυκηνών (εικ. 1) 3 ο Γερµανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήµαν ανακάλυψε τα κοµµάτια µεγάλου κεραµικού κρατήρα, ενός αγγείου µε ευρύ στόµιο κατάλληλο για τη µείξη κρασιού. Το σκεύος, διακοσµηµένο µε φιγούρες πολεµιστών, ονοµάστηκε εύλογα κρατήρας των πολεµιστών και είναι πιθανώς το γνωστότερο αγγείο της ύστερης ελλαδικής περιόδου, γύρω στα 1200 π.χ. Αποτελεί αντιπροσωπευτικό έκθεµα του εικονιστικού ρυθµού και εκφραστικό δείγµα αφηγηµατικής διακόσµησης. Στη µια όψη του κρατήρα (εικ. 2) 4 έχει φιλοτεχνηθεί σκηνή µε έξι πολεµιστές που φορούν κοντό χιτώνα µε κρόσσια, κνηµίδες και στο κεφάλι περικεφαλαία µε κέρατα και λοφίο. Στο αριστερό χέρι κρατάνε ηµικυκλική ασπίδα, ενώ στο δεξί ένα υψωµένο δόρυ από το οποίο κρέµεται σάκος που εικάζουµε ότι περιέχει προµήθειες. Κοντά στη λαβή του αγγείου εικονίζεται γυναικεία φιγούρα ενδεδυµένη µε µακρύ φόρεµα να έχει το ένα χέρι της υψωµένο, αποχαιρετώντας τους Μυκηναίους πολεµιστές που βαδίζουν στη µάχη. Στην άλλη όψη του αγγείου απεικονίζονται επίσης πολεµιστές µε τον ίδιο οπλισµό και ενδυµασία αλλά µε ακανθωτά κράνη. Η σύνθεση αυτή έχει ταυτιστεί µε άλλη παράσταση πολεµιστών φιλοτεχνηµένη σε ασβεστοκονίαµα που κοσµεί επιτύµβια στήλη των Μυκηνών επιβεβαιώνοντας την υπόθεση ότι οι εικονιστικές διακοσµήσεις των αγγείων είναι σαφώς επηρεασµένες από τοιχογραφίες. 5 Αξιοπρόσεκτη λεπτοµέρεια οι δυο λαβές του κρατήρα σε σχήµα κεφαλής αίγαγρου (εικ. 3) 6, Εικ. 2, Ο κρατήρας των πολεµιστών, ΥΕ ΙΙΙ Γ περιόδου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών αγγείου στον 7 ο π.χ. αιώνα. Ζωϊκός διάκοσµος συµπληρώνει το χώρο εκατέρωθεν των λαβών. Ο διάκοσµος αποτελείται περισσότερο από σκαριφήµατα παρά από εικόνες, σχεδιασµένα µε τη συνηθισµένη καστανή και κοκκινωπή βαφή σε ανοιχτόχρωµο βάθος. Οι συµπαγείς σιλουέτες, µε τη χρήση άσπρων στιγµάτων και γραµµών Εικ. 1, Ανατολική όψη του κτίσµατος όπου βρέθηκε ο κρατήρας µε τους πολεµιστές οι οποίες δηµιούργησαν αρχικά τη λανθασµένη άποψη της χρονολόγησης του στην απόδοση των βασικών λεπτοµερειών, θυµίζουν έντονα παιδικά σχέδια µε τις αφύσικες Εικ. 3, Λεπτοµέρεια (λαβή) από τον κρατήρα των πολεµιστών, ΥΕ ΙΙΙ Γ περιόδου αναλογίες τους και µε τα υπερτονισµένα βασικά Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών χαρακτηριστικά ιδιαιτέρως αισθητά στα πρόσωπα των µορφών. Οι µορφές παριστάνονται µε τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του 3 http://artsweb.bham.ac.uk/aha/kaw/mycenae/hwv.htm. 4 http://www.ou.edu/finearts/art/ahi4913/aegeanhtml/mycpot2.html. 5 ΙΕΕ Α, σελ. 318. 6 http://www.varchive.org/schorr/warvase.htm. 5

ελλαδικού τύπου, ένοπλοι, µε µεγάλη µύτη, γένια και ασύµµετρα κυκλικά αυτιά. Αισθητή είναι η έλλειψη τρίτης διάστασης στο αφηρηµένο σχέδιο που στερείται πλαστικότητας και ακολουθεί µια παρατακτική διάταξη στη σύνθεσή του. Είναι φανερό ότι στην αγγειογραφία της εποχής τα έργα φιλοτεχνούνται µε λιγότερα µέσα, περιορισµένες καλλιτεχνικές δυνατότητες και αδυναµία αποδέσµευσης και εξέλιξης πέρα από τα παλαιότερα πρότυπα. 7 Την εποχή που κατασκευάστηκε το αγγείο υπάρχουν γενικές ανακατατάξεις και πολεµική ατµόσφαιρα στη Μεσόγειο. Οι επιδροµές των λαών της θάλασσας, όπως αυτοί αναφέρονται στα αιγυπτιακά αρχεία, προκαλούν ανασφάλεια στους πληθυσµούς. Τα µυκηναϊκά ανάκτορα που έχουν ήδη καταστραφεί µετά τα µέσα του 13 ου αιώνα π.χ. από άγνωστη αιτία, ξανακτίζονται λαµβάνοντας ιδιαίτερες προφυλάξεις για την άµυνά τους. Στην ίδια περίοδο, µετά το 1220 π.χ., τοποθετείται και ο Τρωικός Πόλεµος. 8 Το θέµα λοιπόν της εικονιστικής παράστασης του κρατήρα, αντικατοπτρίζει το κλίµα αστάθειας που επικρατεί στο µυκηναϊκό κόσµο και την κοινωνική του οργάνωση που πλέον στηρίζεται στην ανάγκη υπεράσπισης του ζωτικού χώρου, την άµυνα και την αντιµετώπιση των εξωτερικών ή εσωτερικών αντιπάλων. Το νόηµα της εικόνας που αποδίδεται µέσω της κίνησης και τη στάσης των µορφών, ξεκάθαρα συµβολικό, αποτελεί τεκµήριο των συνθηκών που συνέβαλαν στην παρακµή του µυκηναϊκού πολιτισµού, των εντάσεων δηλαδή που τον έπληξαν σε διοικητική οργάνωση αλλά και οικονοµικά, στερώντας τις εµπορικές δραστηριότητες στις οποίες βάσισε την ύπαρξή του. Πέρα από την ακµή της πολεµικής τέχνης που απεικονίζεται στο αγγείο, ο διάκοσµός του συνδέεται και µε τις νεκρικές ποµπές. Η οµοιότητα της παράστασης µε επιτύµβια στήλη που σηµειώσαµε και παραπάνω, σε συνδυασµό µε τη γυναικεία µορφή που θυµίζει έντονα τις θρηνούσες γυναίκες µε τα υψωµένα στην κεφαλή χέρια σε πλευρές σαρκοφάγου, συνδέουν τον κρατήρα των πολεµιστών και µε τα ταφικά έθιµα. 9 7 IEE Α, σελ. 318. 8 IEE Α, σελ. 288-289. 9 ΕΑΠ Τέχνες, σελ. 72. 6

ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ο ΤΑΦΙΚΟΣ ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ 34.11.2 Η κεραµική στη γεωµετρική εποχή (1100-700 π.χ.) ξεχωρίζει τόσο από την προγενέστερή της υποµυκηναϊκή όσο και από τη µεταγενέστερή της ανατολίζουσα αρχαϊκή. Χαρακτηριστικό γνώρισµα είναι η χρήση βασικών διακοσµητικών µοτίβων µε την επανάληψη πληθώρας σχηµάτων. Στην εξέλιξη του γεωµετρικού ρυθµού κυριαρχεί η τάση της κάλυψης όλο και µεγαλύτερης επιφάνειας του αγγείου µε διακοσµητικά σχέδια, ενώ στη διάρκεια του 8 ου π.χ. αιώνα, οι ως τότε εµβόλιµες εικονιστικές παραστάσεις, µετατρέπονται σε κυρίαρχα και προβαλλόµενα µέρη της σύνθεσης. 10 Ο ταφικός κρατήρας της Νέας Υόρκης 34.11.2, (εικ. 4) 11, µε ύψος 0,98µ., είναι έργο τολµηρού και πρωτοπόρου ζωγράφου, γύρω στο 770 π.χ., που ανοίγει καινούργιους δρόµους, συνεχίζοντας το νέο εκφραστικό ύφος µε ακόµα πιο ελεύθερο τρόπο. Χαρακτηριστικό µεγάλο αττικό αγγείο, είχε τοποθετηθεί ως µνηµείο σε τάφο, για να τιµήσει νεκρό άνδρα, όπως υποδηλώνει τόσο το σχήµα του (µεγάλους κρατήρες σε ανδρικούς τάφους και αµφορείς σε πλούσιους γυναικείους τάφους) 12 όσο και Εικ. 4, Ταφικός κρατήρας 34.11.2, γύρω στο 770 πχ, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης η διακόσµησή του (σκηνές πεζοµαχίας ή ναυµαχίας, κάτω από σκηνή πρόθεσης). 13 Η σύνθεση των γεωµετρικών σχηµάτων όπου κυριαρχούν οι µαίανδροι, µοτίβο που αποτέλεσε εξέχον διακοσµητικό στοιχείο, διακόπτεται ίσως για πρώτη φορά, από µια εικονιστική σκηνή. Η πρόθεση, που απεικονίζεται µε το νεκρό άνδρα σε νεκρική κλίνη να περιβάλλεται από φιγούρες που θρηνούν αποτελεί, µαζί µε την εκφορά, κυρίαρχο διακοσµητικό θέµα στον αττικό εικονιστικό ρυθµό. Στο συγκεκριµένο όµως αγγείο, η εικονιστική σύνθεση επεκτείνεται χαµηλότερα, σε µία συνεχή ζωφόρο, µε την απεικόνιση ενός άλλου αγαπηµένου θέµατος της πολεµικής συµπλοκής. Εδώ βλέπουµε µια εκτεταµένη ναυµαχία να ξεδιπλώνεται στη ζωφόρο, περικλείοντας το αγγείο και διακρίνουµε καράβι από το οποίο βγαίνουν στρατιώτες ενώ πολεµιστές συγκρούονται µεταξύ τους µε ξίφος, δόρυ και τόξο. 14 Η όλη σύνθεση είναι µια σκιαγραφία, χωρίς λεπτοµέρειες στα πρόσωπα και στις ενδυµασίες. Οι φιγούρες απεικονίζονται µε το στέρνο και τα χέρια µετωπικά, ώστε να µπορούµε να δούµε και να αναγνωρίσουµε τους θρηνωδούς που τραβάν τα µαλλιά τους. Το κάτω µέρος του σώµατος αποδίδεται πλάγιο µε τα πόδια χωριστά το ένα από το άλλο. Συνεχίζεται η έλλειψη της τρίτης διάστασης που συναντήσαµε και στο µυκηναϊκό αγγείο, µε την απεικόνιση των µορφών που θρηνούν να παρίστανται κάτω από το νεκρό υπονοώντας ότι είναι µπροστά από αυτόν. Η ανάγκη για πλήρη διαχωρισµό των µορφών είναι έντονη και υπαγορεύεται από το γεγονός ότι οι µορφές είναι απλά σχήµατα και τυχόν 10 ΕΑΠ Τέχνες, σελ. 151. 11 Boardman, εικ. 50. ` 12 Rasmussen, σελ. 63. 13 Rasmussen, σελ. 51. 14 Rasmussen, σελ. 64. 7

αλληλοεπικάλυψη θα προκαλούσε σύγχυση στην ανάγνωση της παράστασης. 15 Αβέβαιη παραµένει η συσχέτιση της ναυτικής αυτής σκηνής µε το νεκρό, στου οποίου τον τάφο ήταν τοποθετηµένος ο κρατήρας. Η σύνδεση µε την ανάπτυξη του αθηναϊκού ναυτικού και τις πρώτες µεγάλες εξορµήσεις στη θάλασσα είναι αναµφισβήτητη. 16 Μήπως όµως η παράσταση περιγράφει τις εµπειρίες των Ελλήνων που αποκόµισαν από τον αποικισµό που είχε ξεκινήσει και πριν τη γεωµετρική περίοδο; Η ταύτισή της παράστασης µε παλιότερο Οµηρικό θέµα θεωρήθηκε στο παρελθόν και αυτή πιθανή, παρότι η άποψη αυτή δεν γίνεται πλεόν αποδεκτή. 17 «Κι ὅταν σὲ λίγο φτάσανε, παράταξαν τοὺς λόχους κοντᾲ στὰ πλοῖα τὰ γοργὰ κι ἀρχίσανε τὴ μάχη κι ἓνας τὸν ἂλλον κάρφωνε μὲ χάλκινο κοντάρι» 18 «Καὶ πάλιν ἔγινεν ἀψιὰ πρὸς τὰ καράβια μάχη» 19 Η απεικόνιση άλλωστε µυθολογικών µορφών και θεµάτων µπορεί να είναι σπάνια και διστακτική, αλλά η απουσία επιγραφών στο αγγείο και η έλλειψη χαρακτηριστικών στοιχείων δεν µας επιτρέπει να είµαστε βέβαιοι αν η σκηνή ανάγεται στον κόσµο του µύθου, σε ιστορικό γεγονός ή απλά αποτελεί έµπνευση προερχόµενη από τις συνθήκες που επικρατούν στην καθηµερινότητα της εποχής. 20 Επιστρέφοντας στη διακόσµηση του αγγείου αξίζει να τονιστεί η προσπάθεια να βρουν οι παραστάσεις τη θέση τους, κατακτώντας το χώρο τους µέσα στη γεωµετρική σύνθεση. Ο κρατήρας αυτός δηµιουργεί ένα σηµαντικό προηγούµενο τόσο για τα γεωµετρικά αγγεία της ώριµης περιόδου που ακολουθούν όσο και για την αρχαϊκή αφηγηµατική αγγειογραφία που έπεται. Εδώ εισάγεται η διάσταση του χρόνου µε τη σύµπτυξη επεισοδίων µιας ιστορίας στην ίδια παράσταση. Καινοτοµία σηµαντική που επαναφέρει εκτός από τον ανθρωποκεντρισµό και την αφηγηµατικότητα στην ελληνική κεραµική. 21 15 Rasmussen, σελ. 70. 16 ΙΕΕ Β, σελ. 318. 17 Boardman, σελ. 77. 18 Οµήρου Οδύσσεια, ραψωδία Ι στ. 53-55. 19 Οµήρου Ιλιάδα, ραψωδία Ο στ. 696. 20 Rasmussen, σελ. 72. 21 Rasmussen, σελ. 64. 8

ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΓΛΩΣΣΟΣ ΑΜΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΑΝ ΟΚΙ Η Η αρχαϊκή εποχή, 7 ος και 6 ος αιώνας π.χ., χαρακτηρίζεται από µεγάλες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές όπως η µεταβολή των οικονοµικών συνθηκών, η άνοδος νέων κοινωνικών στρωµάτων και ο µετασχηµατισµός της φυλετικής κοινωνίας σε πολιτική. Αντίστοιχα µεγάλες καινοτοµίες διαπιστώνονται και στην αρχαϊκή κεραµική µε αποκορύφωση την εµφάνιση του µελανόµορφου και του ερυθρόµορφου ρυθµού. Το αγγείο που θα µελετήσουµε είναι ένας δίγλωσσος αττικός αµφορέας του 510 π.χ., ύψους 58,6 εκ., που αποδίδεται στο ζωγράφο του Ανδονίκη, µαθητή του µεγάλου Εξηκία, που θεωρείται ότι εφηύρε τη νέα τεχνική, τον ερυθρόµορφο ρυθµό. 22 Στη µία πλευρά του Εικ. 5, ίγλωσσος αµφορέας του ζωγράφου του Ανδοκίδη, 510 πχ, µελανόµορφη πλευρά, Μουσ. Λούβρου αγγείου (εικ. 5) 23 απεικονίζεται σε µελανόµορφο ρυθµό ο Ηρακλής στην αρπαγή του Κέρβερου. Αναγνωρίζουµε τον ήρωα, µε τη χαρακτηριστική λεοντή και το ρόπαλο, κάτω από δένδρο ελιάς, στην προσπάθειά του να πάρει τον Κέρβερο και να τον οδηγήσει στον Ευρυσθέα. Στην παράσταση παρευρίσκεται πίσω από τον Κέρβερο γυναίκα µε στέφανο, προφανώς η βασίλισσα του κάτω κόσµου, Περσεφόνη, να στέκεται κάτω από σκέπαστρο µε κίονα που αναπαριστά το ανάκτορο του Άδη. Ο θεός Ερµής, ταιριαστή µορφή ως ψυχοποµπός, ανάµεσα στους δυο κόσµους, ενθαρρύνει τον ήρωα στην εκτέλεση του άθλου. 24 Στην άλλη πλευρά του αγγείου (εικ. 6) 25 έχουµε επανάληψη του ίδιου θέµατος αλλά σε ερυθρόµορφο ρυθµό. Το σκηνικό της παράστασης παραµένει το ίδιο µε την απουσία της Περσεφόνης και του Ερµή να αναπληρώνεται από την εµφάνιση της θεάς Αθηνάς σε ρόλο προστάτιδας, υποστηρίκτριας και συντρόφου του Ηρακλή. Είναι φανερό το πλεονέκτηµα της νέας ερυθρόµορφης τεχνικής, µε τις µορφές να αποκτούν περισσότερο όγκο και πλούσια απόδοση λεπτοµερειών. 26 Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιµοποιούν τους µύθους µε αλληγορικό τρόπο για σύγχρονα γεγονότα. Οι µυθικές παραστάσεις των αγγείων, χωρίς να υπηρετούν πολιτική προπαγάνδα µε τη σηµερινή έννοια, αντανακλούν τις βλέψεις και τα επιτεύγµατα της πόλης και της ηγεσίας της. 27 Στο συγκεκριµένο αγγείο υπάρχουν νεωτερισµοί µε 22 Κοκκορού, σελ. 105. 23 Rasmussen, εικ. 34. 24 Rasmussen, σελ. 126. 25 Κοκκορού, εικ. 152. 26 Κοκκορού, σελ. 105. 27 Rasmussen, σελ. 123. Εικ. 6, ίγλωσσος αµφορέας του ζωγράφου του Ανδοκίδη, 510 πχ, ερυθρόµορφη πλευρά, Μουσ. Λούβρου 9

επίκαιρη σηµασία. Η αρπαγή του Κέρβερου από τον κάτω κόσµο θεωρείται ως ο πιο επικίνδυνος άθλος του Ηρακλή, αλλά στη σκηνή απεικονίζεται ο ήρωας, που φέρει αλυσίδα (εικ. 7), 28 να χαϊδεύει το ρύγχος του τέρατος το οποίο είναι ολοφάνερα ήσυχο και θα τον ακολουθήσει ήρεµα µε την έγκριση της Περσεφόνης. Οι υπαινιγµοί αυτής της παραλλαγής στο µύθο σχετίζονται µε τη νέα σχέση της Αθήνας µε την Ελευσίνα, πατρίδα της Περσεφόνης και την ανάληψη των Ελευσίνιων µυστηρίων. Η απεικόνιση της συµφωνίας που κλείσθηκε για τον Κέρβερο, αντικατοπτρίζει τη νέα συµφωνία των πόλεων, ο µύθος δηλαδή αποτελεί έκφραση του πολιτικού και θρησκευτικού στρατηγήµατος της Αθήνας. 29 Ο Ηρακλής, που την εποχή εκείνη είναι η συχνότερα εικονιζόµενη φιγούρα στην Αθήνα και χρησιµεύει ως σύµβολο της πολιτείας, έρχεται σε συµφωνία (η Εικ. 7, Λεπτοµέρεια από δίγλωσσο αµφορέα του ζωγράφου του Ανδοκίδη, 510 πχ, ερυθρόµορφη πλευρά, Μουσ. Λούβρου οποία εδώ απεικονίζεται ως άθλος) µε την Περσεφόνη (που αποτελεί το σύµβολο της Ελευσίνας) υπό τη σκέπη µιας ελιάς, του ιερού δένδρου σύµβολου και µε την καθοδήγηση της θεάς Αθηνάς (δηλαδή της πόλης των Αθηναίων). 30 Βλέπουµε λοιπόν ότι η αναπαράσταση του γνωστού µύθου χρησιµοποιείται για την απεικόνιση µια σηµαντικής σύγχρονης δραστηριότητας, αποκτώντας µια ιδιαίτερη επιπρόσθετη σηµασία για το θεατή του αγγείου της εποχής που κατασκευάσθηκε. 28 Boardman, εικ. ΧΧ. 29 Rasmussen, σελ. 126. 30 Rasmussen, σελ. 122. 10

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο αγγειοπλάστης και ο αγγειογράφος ενός αγγείου µπορεί να ήταν το ίδιο ή και διαφορετικό πρόσωπο. Σε οποιαδήποτε όµως περίπτωση δεν εργάζονται αποµονωµένοι, αλλά µέσα σε µια κοινωνία η οποία έχει υψηλή συναίσθηση και ευαισθησία απέναντι στις εικόνες. Οι αγγειογραφίες λοιπόν είναι αντιπροσωπευτικό δείγµα του τι θεωρείτο σηµαντικό και µάλιστα όχι υπό το πρίσµα της υψηλής τέχνης αλλά της δηµοφιλούς κουλτούρας. Το γεγονός αυτό αυξάνει τη σπουδαιότητα της αγγειογραφίας πέρα από την εικαστική της αξία, που συχνά είναι δεδοµένη, ως πηγή πολύτιµη σε κοινωνικό, θρησκευτικό, ιστορικό και πολιτισµικό επίπεδο. 11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Boardman ΕΑΠ Τέχνες Boardman, John και José Dörig και Werner Fuchs και Max Hirmer, Die Griechische Kunst, München 1966, Hirmer Verlag. Παπαγιαννοπούλου, Αγγελία και Κωνσταντίνος Σουέρεφ και ηµήτρης Πλάντζος. Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδοµίας. Τόµος Α Προϊστορική και Κλασική τέχνη, Πάτρα 1999, εκδ. ΕΑΠ. ΙΕΕ Α Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1970, τόµος Α. ΙΕΕ Β Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1971, τόµος Β. Κοκκορού Κοκκορού-Αλευρά, Γ. Η τέχνη της αρχαίας Ελλάδα, Αθήνα 1995, εκδ. Α. Καρδαµίτσα. Rasmussen Rasmussen, Tom και Nigel Spivey (επιµ.), Προσεκτικές µατιές στα ελληνικά αγγεία, µτφρ. Θεόδωρος Ξένος, Αθήνα 1997, εκδ. Α. Καρδαµίτσα. 12