ΗΜΕΡΙ Α ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΑΙΟΛΙΚΗ, ΑΜΙΓΗΣ ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΜΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΗΜΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΗΜΕΡΙ Α ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ ΑΙΟΛΙΚΗ, ΑΜΙΓΗΣ ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΜΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΗΜΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΜΙΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ, ΠΟΛΥΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ηρακλής Πολατίδης, ίας Χαραλαµπόπουλος Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Τµήµα Περιβάλλοντος, Εργαστήριο ιαχείρισης Ενέργειας, Κτίριο Ξενία, Λόφος Πανεπιστηµίου, Μυτιλήνη, 81100 Τηλ., Φαξ.: +22510 36283, Email: hpolat@env.aegean.gr (http://www.aegean.gr/environment/reses/) 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Στην παρούσα εισήγηση αναπτύσσεται µία πολυκριτηριακή και πολυσυµµετοχική διαδικασία λήψης απόφασης για τις επενδύσεις στις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) που προτείνεται - µεταξύ άλλων ερευνητικών ινστιτούτων - από το Τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, και συγκεκριµένα από το Εργαστήριο ιαχείρισης Ενέργειας. Η έρευνα αυτή συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή µέσω ενός ερευνητικού προγράµµατος, το οποίο θα παρουσιαστεί εν συντοµία στη συνέχεια. 1.2 Το Τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου Στο τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου προσφέρονται προπτυχιακά µαθήµατα στους τοµείς των ΑΠΕ, ενέργειας και περιβάλλοντος, και ενεργειακής µοντελοποίησης. Παράλληλα υπάρχουν και αντίστοιχα µεταπτυχιακά προγράµµατα σπουδών τόσο σε επίπεδο master αλλά και σε επίπεδο διδακτορικού. Στο εργαστήριο ιαχείρισης Ενέργειας δραστηριοποιούνται 5 ερευνητές: Ένας σε µεταδιδακτορικό επίπεδο και τέσσερις ερευνητές σε µεταπτυχιακό επίπεδο, ενώ υπάρχει δυνατότητα υποστήριξης διπλωµατικών εργασιών τόσο στο επίπεδο του master όσο και στο επίπεδο του διδακτορικού (Σχήµα 1). 1

Σχήµα 1.: Πανεπιστήµιο Αιγαίου Τµήµα Περιβάλλοντος Εργαστήριο ιαχείρισης Ενέργειας 1.3 Το ερευνητικό πρόγραµµα Ανάπτυξη και εφαρµογή ενός πολυκριτηριακού αναλυτικού εργαλείου για την αξιολόγηση των ΑΠΕ (MCDA-RES) Το συγκεκριµένο πρόγραµµα, που συγχρηµατοδοτείται κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφορά στην ανάπτυξη ενός πολυκριτηριακού εργαλείου λήψης αποφάσεων για τις Α.Π.Ε. και αποτελεί µέρος του Ε Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για την Ερευνά (5 th Framework Programme FP5), για την περίοδο 1998-2002. Πιο συγκεκριµένα, αναφέρεται στην ανάπτυξη ενός εργαλείου πολυµέσων (multimedia) για την ολοκληρωµένη αξιολόγηση των επενδύσεων σε ΑΠΕ. Αυτό που ουσιαστικά προτείνεται είναι ότι η αξιολόγηση των έργων αυτών, λόγω της φύσης των ΑΠΕ (τοπικές επιπτώσεις και διαχεόµενα οφέλη), είναι προτιµότερο να γίνεται µέσω µιας πολυκριτηριακής ανάλυσης των εναλλακτικών δράσεων στην οποία θα συµµετέχει ένας µεγάλος αριθµός Αποφασιζόντων. Οι συµµετέχοντες σ αυτό το πρόγραµµα είναι το Πανεπιστήµιο Αιγαίου (συντονιστής), το Ελεύθερο Πανεπιστήµιου του Άµστερνταµ (Free University of 2

Amsterdam), το Αυτόνοµο Πανεπιστήµιο της Βαρκελώνης (Autonoma University of Barcelona), η εταιρεία ενεργειακών συµβούλων Exergia S.A. στην Αθήνα και το Ενεργειακό Κέντρο Τρικάλων. Ο κύριος στόχος του προγράµµατος είναι η ανάπτυξη του εργαλείου πολυκριτηριακής αξιολόγησης των επενδύσεων Α.Π.Ε. και η εφαρµογή του σε τρεις περιπτώσεις µελέτης, µία για κάθε χώρα συµµετοχής, δηλαδή µία για την Ελλάδα, µία για την Ολλανδία και µία για την Ισπανία. Η χρονική διάρκεια του προγράµµατος είναι από τον Ιανουάριο του 2002 µέχρι τον εκέµβρη του 2004.Κύρια βήµατα του προγράµµατος αποτελούν τα εξής επτά (7) πακέτα εργασίας: 1. Η επιλογή της κατάλληλης πολυκριτηριακής µεθόδου για την αξιολόγηση των ΑΠΕ 2. Η δόµηση του µοντέλου Πολυκριτηριακής Ανάλυσης (ΠΑ) 3. Η ανάπτυξη του λογισµικού (software) 4. Η εφαρµογή της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε τρεις περιπτώσεις µελέτης 5. Η δηµιουργία ενός κανονιστικού ρυθµιστικού πλαισίου, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα βασίζεται σε µια πολυκριτηριακή και πολυσυµµετοχική διαδικασία, για τη λήψη των αποφάσεων σε θέµατα ανάπτυξης ΑΠΕ 6. Η διάχυση των αποτελεσµάτων του έργου 7. Η συνολική διαχείριση του προγράµµατος, που θα γίνει από την Exergia S.A. Περισσότερα για το συγκεκριµένο ερευνητικό πρόγραµµα µπορούν να βρεθούν στην ιστοσελίδα: http://mcda.exergia.net 2. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΕ To βασικό πλαίσιο για τον ενεργειακό σχεδιασµό, σήµερα, καθορίζεται από: - την απελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς που γίνεται τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και σε εθνικό επίπεδο, - τη διανεµηµένη - αποκεντρωµένη παραγωγή (distributed - embedded generation): οι µονάδες ηλεκτροπαραγωγής δεν είναι κεντρικά ελεγχόµενες και µεγάλες αλλά 3

υπάρχει ένα δίκτυο αυτών πιο κοντά στον καταναλωτή όπου οι παραγωγοί και οι διαχειριστές των µικρών µονάδων θα είναι ταυτόχρονα και καταναλωτές, - τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που προκύπτουν από την χρήση της ενέργειας, - την εξασφάλιση ενεργειακής επάρκειας και ασφάλειας του εφοδιασµού, - την κινητικότητα του ανθρώπινου δυναµικού σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την µεταφορά τεχνογνωσίας, - τους σχετικούς τεχνολογικούς παράγοντες, και - τις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας. Τα συµβατικά καύσιµα (πετρέλαιο, κάρβουνο, φυσικό αέριο και πυρηνική ενέργεια) δηµιουργούν ποικίλα περιβαλλοντικά προβλήµατα: Τοπική ατµοσφαιρική ρύπανση, όξινη βροχή σε ηπειρωτικό επίπεδο, και σε παγκόσµιο επίπεδο το πρόβληµα της αλλαγής του κλίµατος ενώ ταυτόχρονα δηµιουργούν θέµατα ενεργειακής ασφάλειας και επάρκειας. Για την αντιµετώπιση αυτών των προβληµάτων, σε τοπικό και ηπειρωτικό επίπεδο, υπάρχουν όρια εκποµπών για τους διάφορους αέριους ρυπαντές (οξείδια του θείου, και του αζώτου, αιωρούµενα σωµατίδια). Για την αντιµετώπιση της αλλαγής του κλίµατος έχει θεσπιστεί το πρωτόκολλο του Κιότο που περιλαµβάνει διάφορα µέτρα για την συγκράτηση των εκποµπών του διοξειδίου του άνθρακα. Για την αντιµετώπιση των θεµάτων ενεργειακής ασφάλειας επιβάλλεται αποµάκρυνση ουσιαστικά από την πυρηνική ενέργεια και για τα θέµατα ενεργειακής επάρκειας προτείνεται η διαφοροποίηση στην παραγωγή. Οι Α.Π.Ε. διατείνονται ότι είναι µια εναλλακτική λύση για την αντιµετώπιση αυτών των προβληµάτων καθώς είναι ενδογενείς, είναι θεωρητικά ανεξάντλητες και περιβαλλοντικά καθαρότερες σε σχέση µε τα συµβατικά καύσιµα. Ωστόσο ακόµα και αυτές έχουν τοπικές επιπτώσεις στο επίπεδο του περιβάλλοντος και της κοινωνίας. Η λήψη των αποφάσεων, λοιπόν, για την ανάπτυξη της µίας ανανεώσιµης πηγής είτε της άλλης περιλαµβάνει την ταυτόχρονη επιδίωξη διαφόρων στόχων (ενεργειακή επάρκεια, οικονοµική αποδοτικότητα, ενίσχυση της απασχόλησης, προστασία του περιβάλλοντος, κλπ). 3. ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Καθηµερινά βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε αντικρουόµενες επιλογές, όπως για παράδειγµα, η επιλογή ενός αυτοκινήτου εξαρτάται από την τιµή του, από την 4

κατανάλωση καυσίµου, από το χρώµα του, από την άνεση, την ασφάλεια που προσφέρει. Η λήψη των αποφάσεων µπορεί να οριστεί ως η προσπάθεια επίλυσης των διληµµάτων που προβάλλουν οι αντικρουόµενες επιδιώξεις. Οι µεθοδολογίες Πολυκριτηριακής Ανάλυσης δύνανται να αποτελέσουν ένα αυστηρό µεθοδολογικό εργαλείο για τον σχεδιασµό ενεργειακής πολιτικής λαµβάνοντας υπόψη έναν µεγάλο αριθµό κριτηρίων που ενσωµατώνουν λειτουργικά τις αντικρουόµενες επιδιώξεις, ενώ ταυτόχρονα δύνανται να συµπεριλάβουν διεργασίες οµαδικής λήψης αποφάσεων. Η σύγχρονη δηµοτικότητά τους στηρίζεται ακριβώς στη συνειδητοποίηση και αντιµετώπιση της πολυπλοκότητας αυτής της κατάστασης. Επιπρόσθετα συγκεκριµένες εφαρµογές των µεθοδολογιών ΠΑ για τον προσδιορισµό των κατάλληλων ενεργειακών αναπτυξιακών πρακτικών θα ενισχύσουν την αξιοπιστία της πολυκριτηριακής αντιµετώπισης τέτοιων θεµάτων. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του ενεργειακού σχεδιασµού για τις ΑΠΕ, οι µεθοδολογίες ΠΑ επιβάλλεται να εµπλουτίζονται µε δηµόσιες συµµετοχικές διαδικασίες και να αναζητούν εφαρµογές κάτω από πραγµατικές συνθήκες. Για τη λήψη των αποφάσεων σχετικά µε τον τρόπο ανάπτυξης των Α.Π.Ε. και έπειτα από την αρχική συλλογή και αποτίµηση των δεδοµένων, αναγνωρίζονται οι εµπλεκόµενοι στη διαδικασία. Αυτοί αποτελούνται από όλους που σχετίζονται µε τον σχεδιασµό και τη λήψη απόφασης, οι οποίοι έχουν την έννοµη ευθύνη συµµετοχής, ή/και προσθέτουν µία κοινωνικοπολιτική διάσταση στη διαδικασία. Οι τελικοί Αποφασίζοντες καταρτίζονται από αυτές τις οµάδες. Στη συνέχεια αναγνωρίζονται όλες οι πιθανές χρήσεις του ανανεώσιµου πόρου και σχηµατίζονται οι δυνατές εναλλακτικές δράσεις - σενάρια. Τα δεδοµένα αυτά σε συνδυασµό µε τα επιλεγόµενα κριτήρια αξιολόγησης - επιλογής οδηγούν στην κατασκευή του µητρώου απόφασης, που περιλαµβάνει την απόδοση της κάθε εναλλακτικής λύσης σε κάθε κριτήριο και αποτελεί το κύριο δεδοµένο εισαγωγής για την πολυκριτηριακή µέθοδο. Ακολουθεί η επιλογή της κατάλληλης µεθόδου και η απόσπαση της προτίµησης των Αποφασιζόντων, που επιτυγχάνεται κυρίως µέσω του προσδιορισµού των βαθµών βαρύτητας των κριτηρίων αξιολόγησης. 5

Η εφαρµογή του µοντέλου, συχνά µέσω της χρησιµοποίησης κάποιου λογισµικού, καταλήγει σε µια αρχική κατάταξη των εναλλακτικών δράσεων. Στη συνέχεια εξετάζεται η δυνατότητα επίτευξης οµαδικής συµφωνίας. Η συµµετοχή της τοπικής κοινωνίας εξασφαλίζεται µέσω των κατοίκων της εν θεώρηση περιοχής. Επιπλέον στη διαδικασία λήψης απόφασης δύνανται να συµµετέχουν τα Τοπικά ιοικητικά Συµβούλια, οι ήµαρχοι αλλά και οι Περιφερειακές Αρχές. Η εµπλοκή της κεντρικής διοίκησης (αρµόδια Υπουργεία,.Ε.Η., Ρ.Α.Ε., Κ.Α.Π.Ε.) κρίνεται απαραίτητη καθώς ο ενεργειακός σχεδιασµός είναι µια διαδικασία η οποία εκτείνεται πολύ περισσότερο από το τοπικό επίπεδο. Επίσης συµµετέχουν οι επενδυτές ως η κινητήρια δύναµη όλης της προσπάθειας, οι τράπεζες, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους σχετικούς τοµείς, είτε εθνικής είτε ευρωπαϊκής εµβέλειας, και οι τοπικές αναπτυξιακές εταιρείες. Τέλος συµµετέχουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) ως µια οργανωµένη µορφή δράσης των πολιτών σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Όλοι αυτοί οι εµπλεκόµενοι καλούνται να συµµετέχουν στο ίδιο πλαίσιο απόφασης για τις Α.Π.Ε. µε στόχο την εύρεση µιας λύσης συµβιβασµού (Σχήµα 2). Τοπική κοινωνία: κάτοικοι, τοπικά συµβούλια, δήµαρχοι, περιφερειακές αρχές Κεντρική διοίκηση: αρµόδια υπουργεία, ΕΗ, ΡΑΕ, ΚΑΠΕ Λήψη Απόφασης ΑΠΕ Επενδυτές: τράπεζες, επιχειρήσεις, τοπικές αναπτυξιακές εταιρίες Μη κυβερνητικές οργανώσεις πολιτών Σχήµα 2.: Οι συµµετέχοντες στη διαδικασία λήψης απόφασης για τις ΑΠΕ 6

Όσον αφορά στα κριτήρια επιλογής αυτά είναι ουσιαστικά οι τέσσερις διαστάσεις της λεγόµενης αειφόρου ανάπτυξης (Σχήµα 3): η οικονοµία το περιβάλλον η κοινωνία και η διατήρηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων (ενεργειακό κριτήριο). Σχήµα 3.: Κριτήρια επιλογής αξιολόγησης έργων ΑΠΕ Προτείνονται διάφοροι δείκτες για τη λειτουργική ενσωµάτωση των κριτηρίων στο συγκεκριµένο µοντέλο. Μεταξύ αυτών π.χ. για το ενεργειακό κριτήριο είναι οι τόνοι ισοδύναµου πετρελαίου που εξοικονοµούνται από την εκµετάλλευση του ανανεώσιµου πόρου, που ουσιαστικά εκφράζουν ένα µέτρο αποφυγής εισαγωγών καυσίµου από άλλες χώρες. Για το οικονοµικό κριτήριο προτείνονται οι συνήθεις δείκτες οικονοµικής αξιολόγησης κάθε επένδυσης όπως ο ρυθµός αποπληρωµής, είτε η περίοδος αποπληρωµής σε χρόνια. Για το περιβαλλοντικό κριτήριο προτείνεται η ενσωµάτωση αισθητικών αξιών, απαιτήσεων σε εκτάσεις γης, δηµιουργούµενου όγκου απορριµµάτων, και η ανάλυσης κύκλου ζωής των τεχνολογιών στον ολικό 7

περιβαλλοντικό δείκτη επιµέτρησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η αποδόµηση του περιβαλλοντικού κριτηρίου αποτελεί σύγχρονο αντικείµενο έρευνας. Τέλος, για το κοινωνικό κριτήριο προτείνεται ο αριθµός των δηµιουργούµενων θέσεων εργασίας, για το τοπικό δυναµικό. 4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµµατος MCDA-RES, το Εργαστήριο ιαχείρισης Ενέργειας οργάνωσε ηµερίδα στις 16 Σεπτεµβρίου 2003, µε θέµα Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας: µία πολυκριτηριακή και πολυσυµµετοχική προσέγγιση. Στόχο της ηµερίδας αποτέλεσε η εύρεση του καταλληλότερου τρόπου επέκτασης του αιολικού πάρκου στην τοποθεσία Κράτηγος στη Λέσβο, σηµερινής εγκατεστηµένης ισχύος 825 kw. Στην ηµερίδα συµµετείχαν εκπρόσωποι του δήµου, των επενδυτών, της Περιφέρειας, των τοπικών µέσων, περιβαλλοντικών οργανώσεων καθώς και ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ήρθε ως αξιολογητής του συγκεκριµένου ερευνητικού προγράµµατος. Τα εναλλακτικά σενάρια επέκτασης, και οι αποδόσεις τους στα κριτήρια επιλογής (ενέργεια, οικονοµία, κοινωνία, περιβάλλον) παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Ο κάθε Αποφασίζοντας σταθµίζει τα κριτήρια µε διαφορετικό τρόπο, σύµφωνα µε την προτίµησή του, απαντώντας στην ερώτηση πως θα κατανείµατε εκατό βαθµούς σηµαντικότητας µεταξύ των κριτηρίων. Τα βάρη αυτά δεν έχουν κάποια φυσική σηµασία, απλά είναι ενδεικτικές τιµές που χρησιµοποιεί η συγκεκριµένη µεθοδολογία λήψης αποφάσεων (PROMETHEE II), και παρουσιάζονται επίσης στον Πίνακα 1. 8

Πίνακας 1.: Μητρώο απόφασης για την περίπτωση του αιολικού πάρκου στην Κράτηγο, Μυτιλήνη Σενάριο Περιγραφή Εγκατεστηµένη ισχύς C 1 : Εξοικονοµούµενο καύσιµο C 2 : Ρυθµός αποπληρωµής της επένδυσης C 3 : Αριθµός θέσεων εργασίας που δηµιουργούνται C 4 : Περιβάλλον C 5 : Ετήσιο τοπικό εισόδηµα [αριθµός Α/T x ισχύς] [MW] [ΤΙΠ / έτος] [ποιοτική κλίµακα] [ΕΥΡΩ] 1 1 x 0.75 0.75 138 17.60% 1 5.27 2628 2 3 x 0.6 1.8 330 15.70% 2 1.87 6307 3 3 x 1.1 3.3 604 17.70% 3 1.26 11563 4 5 x 1.1 + 1 x 0.5 6 Όριο προτίµησης Αποφασίζοντες ΗΜΟΤΙΚΗ ΑΡΧΗ 1192 17.40% 4 0.68 21024 263.5 0.005 0.75 1.1475 4599 Βαθµοί βαρύτητας 10% 5% 20% 25% 40% ΕΠΕΝ ΥΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 30% 30% 9% 30% 1% 25% 10% 20% 40% 5% Μ.Κ.Ο 13% 5% 10% 48% 25% 9

Τα αποτελέσµατα της εικονικής άσκησης, παρουσιάζονται στο Σχήµα 4. Όσο πιο ψηλά στα επιµέρους διαγράµµατα εµφανίζεται κάποιο σενάριο τόσο πιο προτιµητέο είναι από τον αντίστοιχο Αποφασίζοντα. Επιπλέον η κάθετη απόσταση µεταξύ κάθε σεναρίου δείχνει την αντίστοιχη διαφορά προτίµησης. Ο εκπρόσωπος του δήµου κατατάσσει τα εναλλακτικά σενάρια όπως φαίνεται στο πρώτο διάγραµµα. Προτιµά το σενάριο τέσσερα (4) της εντατικής εκµετάλλευσης του πεδίου ενώ ως χειρότερο σενάριο στην προτίµησή του εµφανίζεται το σενάριο ένα (1) που είναι αυτό της ήπιας εκµετάλλευσης. Από την άλλη πλευρά, ο επενδυτής (δεύτερο διάγραµµα) προτιµά το σενάριο τρία (3) και µετά το σενάριο τέσσερα (4). Ο εκπρόσωπος της κεντρικής κυβέρνησης (τρίτο διάγραµµα), ο technical officer του ερευνητικού προγράµµατος, προτιµά το σενάριο τέσσερα (4) και µετά το τρία (3) και το ένα (1), ενώ οι µη περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι τοπικοί φορείς (τέταρτο διάγραµµα) προτιµούν το σενάριο ένα (1) και µετά το τέσσερα (4). Επιπλέον, δεν έχουν τόσο απότοµη αλλαγή στην κατάταξής τους. 10

Κατάταξη δηµοτικής αρχής Καθαρή ροή PROMETHEE 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00-0,20-0,40-0,60-0,80-1,00 1 2 3 4 Σενάρια Κατάταξη πιθανού επενδυτή Καθαρή ροή PROMETHEE 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00-0,20-0,40-0,60-0,80-1,00 1 2 3 4 Σενάρια Κατάταξη κεντρικής κυβέρνησης Καθαρή ροή PROMETHEE 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00-0,20-0,40-0,60-0,80-1,00 1 2 3 4 Σενάρια Κατάταξη Μ.Κ.Ο Καθαρή ροή PROMETHEE 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00-0,20-0,40-0,60-0,80-1,00 1 2 3 4 Σενάρια Σχήµα 4.: Κατατάξεις των σεναρίων για τον εκάστοτε Αποφασίζοντα 11

Η µέθοδος επιδιώκει να ποσοτικοποιήσει τις διαφορές µεταξύ των προτιµήσεων των διαφόρων συµµετεχόντων στην προσπάθεια να βρεθεί µια συµβιβαστική λύση η οποία να είναι εφικτή. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται προβλήµατα που σχετίζονται τόσο µε την τοπική κοινωνία όσο και µε τη θεωρούµενη τεχνολογία ακόµη από το αρχικό στάδιο της διαδικασίας λήψης των αποφάσεων. Στην συγκεκριµένη περίπτωση, για παράδειγµα, το σενάριο τρία (3) θα µπορούσε να είναι µία καλή επιλογή, καθώς ποτέ δεν πέφτει πολύ χαµηλά στην προτίµηση των Αποφασιζόντων. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα δηµόσια προβλήµατα λήψης αποφάσεων στον ενεργειακό και περιβαλλοντικό σχεδιασµό συχνά περιλαµβάνουν πολλαπλούς στόχους και πολλές διαφορετικές οµάδες ενδιαφερόµενων. Επιπλέον, η λήψη των αποφάσεων οφείλει να λαµβάνει υπόψη της τις αλληλεπιδράσεις µεταξύ των κλιµάκων χώρου και χρόνου, της πολυπλοκότητας των φυσικών και κοινωνικών δοµών και των συχνά µη µετρήσιµων, αντικρουόµενων και πολλαπλών κοινωνικών επιδιώξεων. Η πολυπλοκότητα αυτή των ενεργειακών και περιβαλλοντικών συστηµάτων σε συνδυασµό µε τη σοβαρότητα και δριµύτητα των επιπτώσεων των ανθρώπινων ενεργειών στον πλανήτη καθιστά αναγκαία τη λήψη των αποφάσεων µέσω στιβαρών και αυστηρά δοµηµένων πλαισίων και όχι ακολουθώντας µία διαισθητικού τύπου διαδικασία λήψης απόφασης. Επιπλέον, εµπλέκονται πολλοί ενδιαφερόµενοι (άµεσα και έµµεσα), οι οποίοι λαµβάνουν υπόψη τους τις επιπτώσεις των πολιτών αυτών, και για αυτό επιθυµούν να συµµετέχουν στη λήψη των αποφάσεων. Συνεπώς είναι εύλογο πως θα ανακύψουν αντικρουόµενα συµφέροντα και πολλαπλοί προς επίτευξη στόχοι, παράγοντες τους οποίους πρέπει να αντιµετωπίζει ενσωµατώνει κάθε µεθοδολογικό εργαλείο διευκόλυνσης της σχετικής λήψης των αποφάσεων. Ένα τέτοιο πλαίσιο αναπτύσσεται στο Τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου στο Εργαστήριο ιαχείρισης Ενέργειας, µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, µέσω του ερευνητικού προγράµµατος MCDA-RES. Στα πλαίσια της έρευνας αυτής οργανώθηκε ηµερίδα στη Μυτιλήνη για τον προσδιορισµό του καταλληλότερου τρόπου επέκτασης του αιολικού πάρκου στην τοποθεσία Κράτηγος. Οι συµµετέχοντες στην ηµερίδα αντιλαµβάνονται το πρόβληµα µε διαφορετικούς τρόπους, όπως φαίνεται από τις διαφορές στη στάθµιση των σχετικών κριτηρίων 12

επιλογής. Ωστόσο, η προτεινόµενη προσέγγιση φαίνεται πως διευκολύνει την επίτευξη συµφωνίας µεταξύ των συµµετεχόντων στην οµάδα λήψης απόφασης καθώς το κάθε µέλος έχει τη δυνατότητα να εξερευνήσει τα αποτελέσµατα της προτίµησής του σε σχέση µε τα αποτελέσµατα των υπολοίπων. Έτσι αναγνωρίζονται οι Αποφασίζοντες µε παραπλήσιες προτιµησιακές δοµές και φωτίζονται τα σηµεία συγκρούσεων µεταξύ των Αποφασιζόντων µε αντικρουόµενα συµφέροντα. Είναι εµφανές πως η λήψη των αποφάσεων για τον τρόπο της ενεργειακής ανάπτυξης αποτελεί ένα πολύπλοκο πρόβληµα που είναι αναγκαίο να αντιµετωπιστεί µε ένα ξεκάθαρο διαχειριστικό σύστηµα λήψης αποφάσεων. Στην καρδιά του πλαισίου αυτού βρίσκονται οι µεθοδολογίες της Πολυκριτηριακής Ανάλυσης εµπλουτισµένες µε συστήµατα κατάληξης σε οµαδική συµφωνία, καθώς ο αριθµός των Αποφασιζόντων είναι µεγαλύτερος του ενός. Ωστόσο η εγγενής υποκειµενικότητα των απόψεων των συµµετεχόντων καθορίζει σε µεγάλο βαθµό και το αποτέλεσµα της διαδικασίας απόφασης. Παρόλα αυτά ο αναλυτής δύναται χρησιµοποιήσει το πλαίσιο που προτείνει η έρευνα αυτή για την βελτίωση της ποιότητας των αποφάσεων και την όσο το δυνατόν ενίσχυση της διαφάνειας της διεργασίας. Προτεινόµενη βιβλιογραφία Dyer, J.S., Fishburn, C., Steuer, R.E., Wallenius, J., Zionts, S., Multiple Criteria Decision Making, Multiattribute Utility Theory: The next ten years, Management Science 38 (1992) 645-654 Grubb, M., Renewable Energy Strategies for Europe Volume I Foundations and Context, The Royal Institute of International Affairs, Energy and environmental Programme, Earthscan, London 1995 Haralambopoulos, D., Polatidis, H., Renewable energy projects: structuring a multicriteria group decision-making framework, Renewable Energy 28 (2003) 961-973 Hobbs, B.F., Meier, P., Integrated Resource Planning and the Environment: A Guide to the Use of Multi-Criteria Decision Methods, U.S. DOE, January 1995 13

Huang, L.P., Poh, K.L., Ang, B.W., Decision Analysis in Energy and Environmental Modeling, Energy 20 (1995) 843-855 International Energy Agency, Renewables Information 2002, OECD, 2002 International Energy Agency, Towards Solutions; Sustainable Development in the Energy Sector, OECD, 2002 Keeney, R.L., Raiffa, H., Decisions with Multiple Objectives: Preferences and Value Trade-offs, Wiley, New York, 1976 Lahdelma, R., Salminen, P., Hokkanen, J., Using Multicriteria Methods in Environmental Planning and Management, Environmental Management 26 (2000) 595-605 Nijkamp P., Rietveld, P., Voogd, H., Multicriteria Evaluation in Physical Planning, Elsevier Science Publisher, 1990 Polatidis, H., Haralambopoulos, D., Local renewable energy planning; A participatory multi-criteria approach as a complement to current practice in Greece, Energy Sources, forthcoming, 2004 Roy, B., Vincke, Ph., Multicriteria analysis: survey and new directions, European Journal of Operational Research 8 (1981) 207-218 Siskos, J, Hubert, Ph., Multi-criteria analysis of the impacts of energy alternatives: A survey and a comparative approach, European Journal of Operational Research 13 (1983) 278-299 Vincke, Ph., Multicriteria decision aid, Wiley, New York, 1992 Zeleny, M., Multiple criteria decision-making, Mcgraw-Hill, 1982 14

Πολατίδης, Η., Ενεργειακή Ανάλυση και λήψη αποφάσεων: ένα πολυκριτηριακό µεθοδολογικό πλαίσιο, ιδακτορική διατριβή, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, ΜΠΣ Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση, Μυτιλήνη, Σεπτέµβριος 2003 Πολατίδης, Η., Χαραλαµπόπουλος,., Μεθοδολογικό πλαίσιο πολυκριτηριακής αξιολόγησης επενδύσεων Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας, 2ο Εθνικό Συνέδριο Η εφαρµογή των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας, Προτεραιότητες σε συνθήκες απελευθερωµένης αγοράς, Μονάδα Ανανεώσιµων Ενεργειακών Πόρων, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Μάρτιος 2001 Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας, Έκθεση για τις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας, Αθήνα 2002 ΡΑΕ, Οδηγός αξιολόγησης αιτήσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και µικρή συµπαραγωγή, ΡΑΕ, Αθήνα, Ιούλιος 2001 Σάλτα, Μ., Η ανάπτυξη της γεωθερµίας Μία πολυκριτηριακή προσέγγιση «Η περίπτωση του Πολυχνίτου» Μεταπτυχιακή Εργασία, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση, Μυτιλήνη, εκέµβριος 2002 Χαραλαµπίδου, Κ.Ι., Πολυκριτηριακές µέθοδοι αξιολόγησης ενεργειακών επενδύσεων, η περίπτωση της γεωθερµίας, Μεταπτυχιακή Εργασία, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, ΜΠΣ Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση, Μυτιλήνη, Σεπτέµβριος 2000 15