Διδάσκοντας Πληροφορική μέσα από ένα project ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων

Διδάσκοντας Πληροφορική μέσα από ένα project ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων Κατερίνα Τσίτα 1, Γεράσιμος Πολυμέρης 2 katetsita@yahoo.gr, gpolymeris@sch.gr 1 Καθηγήτρια Πληροφορικής, Διπλ. Ηλεκτρ. Μηχανικός & Μηχανικός Η/Υ, Υπ. Διδάκτωρ 2 Σχολικός Σύμβουλος Πληροφορικής Περιφ. Ιονίων Νήσων Περίληψη Η ραγδαία ανάπτυξη των ψηφιακών μέσων και η εφαρμογή τους στην εκπαίδευση, επιτρέπει σε μαθητές και εκπαιδευτικούς να εργάζονται και να αλληλεπιδρούν σε ένα καινοτόμο μαθησιακό περιβάλλον. Το άρθρο που ακολουθεί περιγράφει μια έρευνα δράσης (action research) που πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες πραγματικής τάξης, στο πλαίσιο διδασκαλίας του μαθήματος της Πληροφορικής της ΣΤ Τάξης Δημοτικού κατά την Πιλοτική εφαρμογή των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών. Στόχος μας ήταν ο Πληροφορικός εγγραμματισμός των μαθητών της Α θμιας εκπαίδευσης, μέσω συνεργατικών μαθησιακών δραστηριοτήτων που προωθούν την ολόπλευρη μάθηση. Η συγκεκριμένη εργασία παρουσιάζει το μεθοδολογικό πλαίσιο δημιουργίας ενός μαθητικού δικτύου ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων, που μπορεί να εμπλουτιστεί με δυνατότητες σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεδιδασκαλίας μαθητών χωρικά απομακρυσμένων σχολείων. Καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας των καινοτόμων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων αναδεικνύεται η αλλαγή νοοτροπίας όλων των εμπλεκομένων και ο καθορισμός επαρκούς παιδαγωγικού πλαισίου εφαρμογής με ξεκάθαρους μαθησιακούς στόχους. Λέξεις κλειδιά: κοινωνικό λογισμικό, ανοικτά εκπαιδευτικά μέσα, wiki, μαθησιακές δραστηριότητες Εισαγωγή Στη συνεργατική μάθηση η γνώση ανακαλύπτεται, οικοδομείται και μετατρέπεται από τους μαθητές. Στο πλαίσιο αυτό η αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (Information and Communication Technologies) και η χρήση κατάλληλου εκπαιδευτικού Λογισμικού ενισχύει τη διαδικασία δόμησης της γνώσης, ενώ η μάθηση προκύπτει μέσω της ενεργούς συμμετοχής, της αλληλεπίδρασης και του διαλόγου μεταξύ των μελών της ομάδας και του εκπαιδευτικού και όχι μόνο μέσω μεταφοράς πληροφοριών από τον εκπαιδευτικό (Κουφού κ.α., 2012). Το κοινωνικό λογισμικό (social software) επιτρέπει την κατανεμημένη και συλλογική παραγωγή γνώσης προσφέροντας μια πληθώρα εργαλείων κοινής συμμετοχής σε πληροφορίες, που λειτουργούν ως απεικονίσεις γνώσης κι ενισχυτικές δράσεις, συνδράμοντας στη δημιουργία νέων εννοιών (Jonassen et al., 1999). Ένας τύπος κοινωνικού λογισμικού που μπορεί εύκολα να ενσωματωθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι τα Wikis, τα οποία αποτελούν ιστοχώρους που είναι εύκολα προσβάσιμοι, δεν απαιτούν κάποιο ειδικό λογισμικό - παρά μόνο σύνδεση στο διαδίκτυο - και δημιουργούν αίσθηση ευθύνης στα μέλη τους (Raitman et al., 2005). Τα Wikis παρέχουν ένα δυναμικό σύστημα κατάκτησης της γνώσης, ικανό να εξελιχθεί και να καλύψει τις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις στο χώρο της εκπαίδευσης. Κοινωνικό λογισμικό στην εκπαίδευση Το μέλλον της μάθησης σε μία κοινωνία βασισμένη στη γνώση απαιτεί μία ολιστική προσέγγιση. Τα παραδοσιακά παιδαγωγικά μοντέλα μάθησης εστιάζουν στον μεμονωμένο μαθητή σε αντίθεση με τα κοινωνικά μοντέλα που δίνουν έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση ως πηγή γνώσης και αλλαγής συμπεριφοράς (Coutinho & Bottentuit Jr., 2007). Πρακτικά Εργασιών 7 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Θεσσαλονίκη, 12-14 Απριλίου 2013

2 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Το κοινωνικό λογισμικό στοχεύει στο να διευκολύνει ομαδικές εργασίες, ανήκει στην κατηγορία των Ανοικτών Εκπαιδευτικών Μέσων-AEM (Open Educational Resources) και βοηθάει στην κατανόηση του παγκόσμιου ιστού (Web) ως χώρου που ο καθένας μπορεί να συμμετέχει, να δημιουργεί και να μαθαίνει (Schaffert et. al., 2006b). Η φιλοσοφία των μέσων αυτών βλέπει την έννοια «ανοικτός» με τη λογική της ελεύθερης πρόσβασης και της εθελοντικής συνεισφοράς. Τα ΑΕΜ διευκολύνουν την εφαρμογή επιθυμητών εκπαιδευτικών πρακτικών, όπως την από κοινού δημιουργία κειμένων, την αξιολόγηση των μαθητών, την αποτύπωση της μαθησιακής εμπειρίας, τη σύγχρονη ενημέρωση των πληροφοριών και την ανάπτυξη αυθεντικών μαθησιακών δραστηριοτήτων (Duffy & Bruns, 2006). Ευρέως διαδεδομένο ΑΕΜ αποτελούν τα Wikis, συστήματα που επιτρέπουν τη συμμετοχική δημιουργία και επεξεργασία του ψηφιακού τους περιεχομένου στο διαδίκτυο. Το χαρακτηριστικό του Ανοικτού Εκπαιδευτικού Μέσου επιτρέπει στο Wiki επικοινωνία, συνεργατικότητα και τεκμηρίωση των συναφών γνώσεων (Gonzalez-Reinhart, 2005). Κύριο χαρακτηριστικό ενός εκπαιδευτικού Wiki, είναι η επεξεργασία και αποθήκευση συλλογικής γνώσης και εμπειρίας, από συνεργαζόμενες ομάδες που επιλύουν προβλήματα πάνω σε μια θεματική περιοχή κοινού ενδιαφέροντος (Κωτσάκης & Ταταράκη, 2010). Το Wiki χαρακτηρίζεται από στοιχειώδεις πρακτικές που συμπεριλαμβάνουν την εικονική παρουσία, ευκολία στη συμμετοχή, ποικιλία αλληλεπιδράσεων, υψηλής γνωστικής αξίας περιεχόμενο, ομαδική και προσωπική ταυτότητα και αλληλεπίδραση, δημοκρατικότητα στη συμμετοχή και εξέλιξη του περιεχομένου στη διάρκεια του χρόνου (Schwartz, et. al, 2004). Ο βαθμός χρήσης του Wiki από τους μαθητές επηρεάζεται από τέσσερεις κύριους παράγοντες: την ευκολία χρήσης, τα παιδαγωγικά στοιχεία, το κοινωνικό περιβάλλον και τις τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες (Hew & Cheung, 2009). Μεθοδολογικό πλαίσιο δημιουργίας του μαθητικού δικτύου. Το μαθητικό δίκτυο ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων, που παρουσιάζεται στη συγκεκριμένη εργασία, αποτελεί μια έρευνα δράσης που πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες πραγματικής τάξης, στο πλαίσιο διδασκαλίας του μαθήματος της Πληροφορικής της ΣΤ τάξης Δημοτικού κατά την Πιλοτική εφαρμογή του Νέου Προγράμματος Σπουδών. Στο πλαίσιο υλοποίησης της διδακτικής μας παρέμβασης δημιουργήθηκε ένα μαθητικό δίκτυο, στο οποίο συμμετείχαν μαθητές της ΣΤ τάξης από το 1ο Δ.Σ. Πανοράματος Θεσσαλονίκης και από το Δ.Σ. Μαντουκιού Κέρκυρας, με στόχο την παραγωγή διαδικτυακής πληροφορίας για τον Πολιτισμό του κάθε τόπου. Αφορμή της εναλλακτικής μας διδακτικής παρέμβασης αποτέλεσε η πρωτοβουλία του Σχολικού Συμβούλου Πληροφορικής Ιονίων Νήσων για την υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας (Project), ετήσιας διάρκειας, μέσω του οποίου θα μπορούσε να καλυφθεί η διδακτέα ύλη του μαθήματος της Πληροφορικής (http://oitopoimas4.wikispaces.com/). Η αξιοποίηση της Πολιτισμικής Πληροφορικής, μέσω της ηλεκτρονικής διάθεσης πολιτιστικών πληροφοριών του τόπου κάθε σχολείου, αποτέλεσε για μας πρόκληση στο πλαίσιο της ολιστικής διδακτικής προσέγγισης του μαθήματος της Πληροφορικής στην Α θμια εκπαίδευση. Η προσπάθειά μας είχε ως στόχο: την εξοικείωση μαθητών και εκπαιδευτικών με τα συνεργατικά περιβάλλοντα Κοινωνικής Δικτύωσης, την ανάπτυξη ικανοτήτων παρατήρησης, καταγραφής, επεξεργασίας και παραγωγής ψηφιακού υλικού, την καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας και εποικοδομητικής συζήτησης μεταξύ συμμετεχόντων μαθητών και εκπαιδευτικών, την ανάπτυξη διαδικτυακών κοινωνικών δεξιοτήτων, μέσω της ανάληψης αρμοδιοτήτων στο πλαίσιο ομαδικών εργασιών, τη συνεργασία των σχολείων με τους φορείς της τοπικής κοινωνίας, την ψηφιοποίηση και την προβολή πολιτιστικών στοιχείων σχετικών με τη μουσική, την τέχνη, τον πολιτισμό, τα τοπικά έθιμα κάθε τόπου και τέλος

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 3 την ανάδειξη, προστασία και ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με την Πολιτιστική κληρονομιά μας. Στη φάση υλοποίησης της εργασίας μας επιλέξαμε να δημιουργήσουμε ένα Wiki επιλέγοντας την πλατφόρμα Wikispaces (http://www.wikispaces.com). Πρόκειται για μια απλή Web 2.0 εφαρμογή που διατίθεται δωρεάν και είναι εύκολη στη διαχείριση. Επίσης, συμπεριλαμβάνει τη δυνατότητα επικύρωσης της ταυτότητας του χρήστη, έτσι ώστε μόνο οι πιστοποιημένοι χρήστες και τα προσκεκλημένα μέλη να μπορούν να επεξεργαστούν το περιεχόμενό του και διαθέτει ιστοσελίδες συζήτησης (discussion forum) για αλληλεπίδραση των μελών. Οι Schaffert et al. (2006a) προτείνουν τη χρήση των Wikis στη μαθησιακή διαδικασία που βασίζεται σε project, στην από κοινού συγγραφή κειμένων καθώς και σε πολυπολιτισμικές εφαρμογές. Τα Wikis γενικότερα χρησιμοποιούνται σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες, όπως η μετάδοση πληροφοριών, συνεργατικές δράσεις, συζητήσεις και κριτικές (Guzdial et al, 2001). Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι σημαντικά για τους εκπαιδευτικούς, καθώς τα Wikis «προστατεύονται» από εξωτερικές παρενοχλήσεις, διατηρώντας παράλληλα τον έλεγχο των κειμένων (Grant, 2006). Στο δίκτυο οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί με τους μαθητές τους είχαν τη δυνατότητα να συλλέξουν στοιχεία, να καταγράψουν ανθρώπινες εμπειρίες και να συνεργαστούν διαδικτυακά για την παραγωγή σχετικού ψηφιακού υλικού. Ζητήθηκε από τους μαθητές να δουλέψουν σε ομάδες συλλέγοντας πολιτιστικά στοιχεία σχετικά με τον τόπο τους, ώστε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων. Η επιλογή του θέματος έγινε με βάση: τους Άξονες μαθησιακών στόχων του Νέου Προγράμματος Σπουδών, τις μαθησιακές ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών μας, τη διαθεσιμότητα των πηγών και του υλικού καθώς και την ευρύτητα προοπτικής του θέματος για διαθεματική προσέγγιση. Στο δίκτυο οι μαθητές με την καθοδήγησή μας είχαν τη δυνατότητα να συλλέξουν στοιχεία, να καταγράψουν ανθρώπινες εμπειρίες και να συνεργαστούν διαδικτυακά για την παραγωγή σχετικού ψηφιακού υλικού με στόχο την ενίσχυση της μαθησιακής διαδικασίας σ ένα αναμορφωμένο παιδαγωγικό πλαίσιο. Οι μαθησιακές μας δραστηριότητες βιντεοσκοπήθηκαν και επεξεργάστηκαν ψηφιακά από τις αντίστοιχες ομάδες εργασίας κατά τη διδασκαλία του μαθήματος της Πληροφορικής. Μέσα απ αυτή τη διαδικασία οι μαθητές αναστοχάστηκαν στο μαθησιακό υλικό που δημιουργούσαν και ουσιαστικά μάθαιναν μέσω της συνεχούς επανάληψης, που απαιτούσε το μοντάζ και η ψηφιακή επεξεργασία του βίντεο. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού δημιουργήσαμε διαδικτυακές μαθητικές ομάδες μικρών ερευνητών από τα συνεργαζόμενα σχολεία με κοινή θεματολογία, έτσι ώστε κάθε ομάδα μαθητών του ενός σχολείου να συνεργάζεται με την αντίστοιχη ομάδα του άλλου σχολείου (π.χ. οι ομάδες «μικροί Αρχαιολόγοι» μελετούσαν θέματα Αρχαιολογικής κληρονομιάς της Κέρκυρας και της Θεσσαλονίκης, οι «μικροί Αρχιτέκτονες» θέματα Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, οι «μικροί Γαστρονόμοι» θέματα Παραδοσιακών φαγητών κ.ο.κ.). Οι ομάδες μαθητών των δύο περιοχών αντάλλαζαν ψηφιακό υλικό και πληροφορίες, μέσω της συνεργατικής πλατφόρμας στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος. Οργανώσαμε και ταξινομήσαμε τα πολιτιστικά στοιχεία στις παρακάτω θεματικές κατηγορίες που ήταν κοινές και για τους δύο τόπους: α) τοπική ιστορία, β) αρχιτεκτονική κληρονομιά, γ) μνημεία, τοπόσημα και μουσεία, δ) θέματα εκπαίδευσης και πολιτισμού, ε) επαγγέλματα και ασχολίες, στ) αθλητισμός και τοπική κοινωνία, ζ) παραδοσιακά φαγητά και τοπικά προϊόντα και η) τοπικά έθιμα και εκδηλώσεις. Στόχος μας ήταν η ανταλλαγή ψηφιακού υλικού, μέσω των διαδικτυακών ομάδων εργασίας, προκειμένου οι μαθητές της μιας πόλης να παρουσιάσουν πολιτιστικά στοιχεία της άλλης πόλης. Στους μαθητές δόθηκε επίσης η δυνατότητα κατά τη διάρκεια του μαθήματος της Πληροφορικής, να επικοινωνήσουν σε πραγματικό χρόνο, με τις αντίστοιχες ομάδες του άλλου σχολείου, ενώ ενθαρρύνθηκαν ώστε να συνεχίσουν την εργασία τους και στο σπίτι.

4 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Εφαρμογή του μαθητικού δικτύου στη σχολική πράξη Εικόνα 1. Wiki συνεργατικών μαθησιακών δραστηριοτήτων. Η αξιοποίηση της διαδικτυακής πλατφόρμας στην τάξη ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2011 και ολοκληρώθηκε με τη λήξη της σχολικής χρονιάς. Η ανταπόκριση των μαθητών ήταν ιδιαίτερα θερμή, με αποτέλεσμα τη συλλογή και ανταλλαγή πληθώρας στοιχείων μέσω του Wiki. Οι μαθητές αφιέρωσαν δημιουργικό χρόνο και υλοποίησαν σκέψεις και εμπειρίες, ώστε συνομήλικοι τους - 350 χλμ. μακριά - να ξεναγούνται στην πόλη τους και να μαθαίνουν τις συνήθειες και τις παραδόσεις τους. Η συλλογή των πληροφοριών και η δημιουργία των αντίστοιχων γραπτών κειμένων ήταν καθαρά προσωπική εργασία των μεμονωμένων ομάδων και μαθητών, ενώ συγχρόνως μάθαιναν συνεργατικά μέσω τηλε-διδασκαλίας. Κατά την υλοποίηση της διδακτικής μας παρέμβασης χρησιμοποιήσαμε τη μεθοδολογία των Πειραμάτων Σχεδιασμού και Εφαρμογής (Design experiments), ώστε να μελετήσουμε τη διαδικασία της μάθησης σε αυθεντικά περιβάλλοντα εφαρμόζοντας σ όλα τα στάδια τη διαδικασία της διαμορφωτικής αξιολόγησης. Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής υλοποιήθηκαν οι παρακάτω δράσεις, σε αντιστοίχιση με τους Άξονες μαθησιακών στόχων του Νέου Προγράμματος Σπουδών της Πληροφορικής στην Α θμια εκπαίδευση (ΣΤ τάξης), λαμβάνοντας υπόψη τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, στον Άξονα «Δημιουργώ και εκφράζομαι με τις Τ.Π.Ε» οι μαθητές/τριες: δημιούργησαν και διαμόρφωσαν συνεργατικά κείμενα στο περιβάλλον του Wiki, επεξεργάστηκαν αρχεία εικόνων σε διαφορετικές μορφοποιήσεις με ελεύθερα λογισμικά, όπως το Gimp και το Picmonkey για τις ανάγκες των εργασιών τους,

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 5 δημιούργησαν και επεξεργάστηκαν αρχεία ήχου για τις συνεντεύξεις (π.χ. παραδοσιακά τραγούδια από τις γιαγιάδες τους για το Πανόραμα Θεσ/νίκης) δημιούργησαν μικρές εφαρμογές κινουμένου σχεδίου (cartoons) και επικοινωνούσαν με τις διαδικτυακές τους ομάδες εργασίας μέσω ομιλούντων avatars και δημιούργησαν και επεξεργάστηκαν αρχεία βίντεο, με το Movie Maker που αξιοποιήθηκε στις βιντεοσκοπήσεις όλων των δραστηριοτήτων τους. Οι μαθητές εργάζονταν ατομικά και σε ομάδες και υλοποιούσαν σχέδια εργασίας που εντάσσονταν σ ένα νοηματοδοτούμενο πλαίσιο δραστηριοτήτων της σχολικής και της κοινωνικής τους ζωής. Δημιούργησαν ολοκληρωμένα έργα συνδέοντας έτσι διαφορετικά κάθε φορά γνωστικά αντικείμενα του Νέου Προγράμματος Σπουδών. Για παράδειγμα, οι μαθητές που είχαν αναλάβει τα θέματα Τοπικής Ιστορίας, αρχικά ξεναγήθηκαν στα μνημεία και τα μουσεία της πόλης τους με την υποστήριξη τοπικών φορέων (Εφορείες Αρχαιοτήτων, αρχαιολόγοι του Δήμου κλπ). Στη συνέχεια κατέγραψαν ψηφιακά το υλικό που είχαν συλλέξει (μοντάζ βιντεοσκοπήσεων, σύνθεση και συγγραφή συνεργατικών κειμένων κ.ά.) για να το παρουσιάσουν στις διαδικτυακές τους ομάδες από το άλλο σχολείο. Τέλος, το παρουσίασαν εικονικά με τη χρήση του Wiki στους συμμαθητές τους αλλά και δια ζώσης, ως μικροί ξεναγοί στο πλαίσιο εκπαιδευτικών εκδρομών (βλ. Βίντεο για Τοπική Ιστορία). Στον Άξονα «Επικοινωνώ και συνεργάζομαι με Τ.Π.Ε» ο μαθητές/-τριες κατά τη διάρκεια των εργαστηριακών μαθημάτων: χρησιμοποίησαν το Διαδίκτυο για να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν με σύγχρονο και ασύγχρονο τρόπο (γραπτά, ηχητικά ή μέσω βίντεο) ήρθαν σε επαφή και αναγνώρισαν τις εφαρμογές της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας σε διάφορους τομείς της καθημερινής ζωής προβληματίστηκαν και έμαθαν να αναγνωρίζουν τους κινδύνους από τη χρήση εφαρμογών διαδραστικού λογισμικού επικοινωνίας και τη συμμετοχή σε Κοινωνικά δίκτυα (facebook, twitter κ.ά.). Δημιούργησαν, δημοσίευσαν, διαμοίρασαν στο διαδίκτυο ψηφιακό υλικό και παρουσίασαν εξ αποστάσεως εκπαιδευτικές δραστηριότητες και εργασίες μαθητών των δύο σχολείων. Τέλος, στον Άξονα «Διερευνώ, ανακαλύπτω και λύνω προβλήματα με Υπολογιστικά Φύλλα» οι μαθητές/τριες: κατανόησαν τη χρησιμότητα των συνεργατικών Υπολογιστικών Φύλλων (Google Drive- Forms) ταξινόμησαν τα δεδομένα που συνέλεξαν με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και δημιούργησαν γραφήματα (ιστόγραμμα, πίτας κ.λπ.) και χρησιμοποίησαν αποτελεσματικά τα υπολογιστικά φύλλα για τις ανάγκες των ομαδικών σχεδίων έρευνας. Οι μαθητές μας στο πλαίσιο του Επιστημονικού Πεδίου "Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη" του Νέου Προγράμματος Σπουδών, υλοποίησαν μια έρευνα για τη συμπεριφορά των κατοίκων του Πανοράματος σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας. Επίσης, στο πλαίσιο συνεργατικών δραστηριοτήτων, δημιούργησαν και επεξεργάστηκαν Ερωτηματολόγια για τη διερεύνηση συνηθειών και ενδιαφερόντων τους και παρουσίασαν τα συμπεράσματά τους με γραφήματα. Έπαιξαν ομαδικά παιχνίδια γνώσεων κατά τη διάρκεια των τηλεδιασκέψεων και στο τέλος, αφού τα επεξεργάστηκαν, παρακολούθησαν ταυτόχρονα τα αποτελέσματα των ομάδων. Η πορεία που ακολουθούσαμε στις δράσεις μας ήταν σπειροειδής, έτσι ώστε να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές να έρθουν σε επαφή πολλές φορές με το ίδιο μαθησιακό αντικείμενο εξετάζοντάς το από διαφορετικές πλευρές. Παράλληλα μελετούσαμε άλλες διαστάσεις του ίδιου θέματος, ώστε οι μαθητές να εμβαθύνουν σ αυτό. Το κοινωνικό λογισμικό επιτρέπει τη συμμετοχή των μαθητών σε κατανεμημένες ερευνητικές ή εκπαιδευτικές κοινότητες που εκτείνονται πέρα από τα συμβατικά όρια της τάξης ή του σχολείου τους και τεχνολογικά πέρα από τα διαθέσιμα εργαλεία και πηγές που μπορεί να διαθέσει το σχολείο τους (Mejias, 2006).

6 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Σ όλες τις παραπάνω μαθησιακές δραστηριότητες, που ενσωματώσαμε στην εναλλακτική διδακτική μας παρέμβαση, εκτός των Ομάδων εργασίας εφαρμόσαμε συνδυαστικά κι άλλες εκπαιδευτικές τεχνικές που προάγουν την κριτική (συγκλίνουσα) και δημιουργική (αποκλίνουσα) σκέψη των μαθητών, όπως: Παίξιμο ρόλων: Οι μαθητές υποδύθηκαν ρόλους που συνδέονταν με συγκεκριμένα θέματα μιας διδακτικής ενότητας, ώστε μέσα από βιωματικές καταστάσεις να ενεργήσουν στη θέση κάποιου άλλου να κατανοήσουν τις αντιδράσεις του αλλά και να αλλάξουν στάσεις και συμπεριφορές. Διδακτική τεχνική προώθησης της κριτικής ανάγνωσης: Σε όλες τις δραστηριότητες σύνθεσης και παραγωγής κειμένων οι μαθητές ακολουθούσαν τη διαδικασία: Καθορισμός σκοπού, συλλογή πληροφοριών και ανάλυσή τους, επεξεργασία και ερμηνεία τους, διάλογος με τα άλλα μέλη της ομάδας, αξιολόγηση των πηγών και αναστοχασμός, υπό την καθοδήγηση και συνεχή υποστήριξή μας μέσα από υποδείξεις μας στο περιεχόμενο. Συνεντεύξεις από ειδικούς: Πριν από κάθε συνέντευξη προσδιορίζαμε το στόχο της, τι όφελος θα είχε για τους μαθητές, σε ποια θέματα θα εστιαζόμασταν και ποιος θα μπορούσε να μας δώσει αυτές τις πληροφορίες (ειδικός). Στη συνέχεια καταγράφαμε τις ερωτήσεις που θα θέταμε και ορίζαμε τους μαθητές που θα έπαιρναν τη συνέντευξη. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης κάποιες φορές παρεμβαίναμε διακριτικά, για να δώσουμε τυχόν διευκρινίσεις που θα βοηθούσαν τη σύνδεση του θέματος με το γνωστικό αντικείμενο. Μετά την πραγματοποίηση μιας συνέντευξης, γίνονταν στην τάξη επεξεργασία της βιντεοσκόπησης (Μοντάζ) και παρουσίασή της στην ολομέλεια. Παράλληλα γινόταν σχολιασμός των πληροφοριών που συλλέχθηκαν και διασύνδεσή τους με το γνωστικό αντικείμενο που σχετίζονταν. Προτάσεις διεύρυνσης της διδακτικής μας παρέμβασης Το μέλλον της μάθησης σε μία κοινωνία βασισμένη στη γνώση, χρειάζεται μία ολιστική προσέγγιση. Τα παραδοσιακά παιδαγωγικά μοντέλα μάθησης εστιάζουν στον μεμονωμένο μαθητή, ενώ αντίθετα τα κοινωνικά μοντέλα μάθησης δίνουν έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση ως πηγή γνώσης και αλλαγής συμπεριφοράς (Coutinho & Bottentuit, 2007). Οι μαθησιακές εμπειρίες είναι προκλητικές και ταυτόχρονα ελκυστικές, γιατί μετατρέπουν τους μαθητές σε δημιουργούς που δρουν σε νέα περιβάλλοντα, ωθούν τη φαντασία, τη δημιουργικότητα αυξάνοντας ταυτόχρονα τις απαιτήσεις τους. Το μοντέλο της παρούσας συνεργατικής πλατφόρμας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως έτοιμο Πρότυπο για το σχεδιασμό και την υλοποίηση συνεργατικών δραστηριοτήτων από τους καθηγητές Πληροφορικής, στο πλαίσιο μιας εναλλακτικής διδακτικής προσέγγισης των μαθημάτων τους, με προκαθορισμένες Ενότητες και σαφείς διδακτικούς στόχους σύμφωνα πάντα με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα του αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί ακόμη να δημιουργηθεί ένα Δίκτυο Υλοποίησης Συνεργατικών Μαθησιακών Δραστηριοτήτων, στο οποίο θα μπορούν να συμμετάσχουν πολλά σχολεία από διάφορες περιοχές με στόχο τη δημιουργία ενός αποθετηρίου μαθησιακών δραστηριοτήτων που θα αξιοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Τα καλύτερα αποτελέσματα των υπολογιστικών συνεργατικών συστημάτων στη μάθηση δεν οφείλονταν στη χρήση των τεχνολογικών μέσων αλλά στο γενικότερο παιδαγωγικό και διδακτικό πλαίσιο όπου εφαρμόζονταν (Solomonidou, 2001). Επομένως, οι προϋποθέσεις για την καλύτερη ανάπτυξη της παρούσας διδακτικής παρέμβασης στο σχολείο είναι οι εξής: Τεκμηριωμένη ενημέρωση με στόχο την κοινή συνειδητοποίηση, όλων των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία (εκπαιδευτικοί, μαθητές και γονείς), σχετικά με την αξία και τα οφέλη της εναλλακτικής αυτής διδακτικής προσέγγισης στη μαθησιακή διαδικασία. Θετική διάθεση και αλλαγή νοοτροπίας από τους εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να εμπλακούν δημιουργικά με στόχο την ανανέωση της διδακτικής τους εμπειρίας.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 7 Εκσυγχρονισμός του υπάρχοντος σχολικού εργαστηριακού εξοπλισμού με διαδραστικούς πίνακες, ψηφιακές κάμερες και εγκατάστασης σύνδεσης (ασύρματης/ενσύρματης) στο διαδίκτυο σ όλες τις αίθουσες διδασκαλίας και Γενικευμένη εφαρμογή του Νέου Προγράμματος Σπουδών σ όλα τα σχολεία της Α θμιας και Β θμιας Εκπ/σης, έτσι ώστε μέσω της διαθεματικότητας να επιτυγχάνεται η συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων αλλά και η ολιστική προσέγγιση της γνώσης από την πλευρά των μαθητών. Συμπεράσματα Η υλοποίηση των συνεργατικών μαθησιακών δραστηριοτήτων χαρακτηρίστηκε από τους εμπλεκόμενους ενδιαφέρουσα, απαιτητική, επίπονη αλλά δεν έλειψαν και τα απρόβλεπτα εμπόδια. Παρόλο που η διαδικτυακή πλατφόρμα εφαρμόστηκε πιλοτικά σ ένα μόνο τμήμα από κάθε σχολείο παρατηρήθηκαν κάποια λειτουργικά προβλήματα στις διαδικτυακές ομάδες εργασίας, λόγω παλαιότητας του υπάρχοντος εξοπλισμού ειδικά στο ένα σχολείο. Καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας των συνεργατικών δραστηριοτήτων φαίνεται να είναι ο λεπτομερής καθορισμός ενός επαρκούς παιδαγωγικού πλαισίου εφαρμογής με ξεκάθαρους μαθησιακούς στόχους. Γενικότερα, η υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων σ ένα σχολείο προϋποθέτει μια κουλτούρα συνεργασίας που διαμορφώνεται κυρίως από τον Διευθυντή και στη συνέχεια από τους εκπαιδευτικούς. Για την αποτελεσματική εφαρμογή τέτοιων πρωτοβουλιών απαιτείται μια άψογη συνεργασία της σχολικής κοινότητας με τους γονείς καθώς και η υποστήριξη των φορέων της τοπικής κοινωνίας στις εκπαιδευτικές δράσεις. Οι αλλαγές των ρόλων και των σχέσεων μαθητών-εκπαιδευτικών ήταν δύσκολο να επιτευχθούν σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα οι μαθητές να είναι ανέτοιμοι, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις μη δεκτικοί, να λειτουργήσουν στο νέο μαθησιακό περιβάλλον. Οι μαθητές που συμμετείχαν στο σχολικό αυτό δίκτυο δεν συνάντησαν ιδιαίτερες δυσκολίες στη χρήση των Web 2.0 εργαλείων αλλά επικεντρώθηκαν κυρίως στη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών και στη δημιουργία των αντίστοιχων κειμένων παρά στην ανάπτυξη νέων ιδεών. Όμως κατά τη διάρκεια υλοποίησης των συνεργατικών κειμένων οι περισσότεροι μαθητές βελτίωσαν τις δεξιότητές τους στην παραγωγή γραπτού λόγου. Με την υλοποίηση της διαδικτυακής πλατφόρμας ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων οι συνεργαζόμενοι εκπαιδευτικοί με τους μαθητές μας λειτουργήσαμε ως μια ψηφιακή κοινότητα ανταλλαγής γνώσεων, εμπειριών, ιδεών, απόψεων, μεθοδολογιών, εργαλείων και εκπαιδευτικού υλικού με στόχο τη βελτίωση της διδακτικής πρακτικής, μέσω της αλληλοϋποστήριξης και ανατροφοδότησης. Η ενασχόληση με τις επιμέρους δραστηριότητες της εναλλακτικής αυτής διδακτικής προσέγγισης έδωσε στους μαθητές μας τη δυνατότητα: να γνωρίσουν τις νέες δυνατότητες που προσφέρουν τα Web 2.0 εργαλεία, να συνεργαστούν σε ομάδες για την επίτευξη μακροπρόθεσμων στόχων, να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους δίνοντας το προσωπικό τους στίγμα, να συνειδητοποιήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους αποδεχόμενοι τη διαφορετικότητα των άλλων και να καταρρίψουν στερεότυπα, να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση και να ασκηθούν στην πειθαρχία, να αξιοποιήσουν δημιουργικά την έμπνευση, τις εμπειρίες και τις δεξιότητές τους στο πλαίσιο της καθοδηγούμενης ανακάλυψης, να εφαρμόζουν κριτήρια αξιολόγησης των πηγών και των πληροφοριών που χρησιμοποίησαν, να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους στην επίλυση αυθεντικών προβλημάτων, να ενσωματώσουν την αξιολόγηση στη μαθησιακή διαδικασία και τέλος να δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης τόσο μεταξύ τους όσο και με τους δασκάλους τους.

8 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Ήταν η πρώτη φορά που αξιοποιήθηκαν τα Wikis ως εκπαιδευτικά εργαλεία και από τα δύο σχολεία που συμμετείχαν, οπότε η δραστηριότητα μπορεί να θεωρηθεί ως πιλοτική με στόχο την περαιτέρω αξιολόγησή τους στην εκπαιδευτική πράξη. Ο τρόπος εφαρμογής του Wiki αναμένεται να διαφοροποιηθεί στο μέλλον, καθώς οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί θα εξοικειωθούν με τη χρήση του και θα εκμεταλλευτούν το σύνολο των δυνατοτήτων που παρέχει. Η συγκεκριμένη εργασία επικεντρώθηκε στη χρήση του Wiki ως εργαλείο για συνεργατική δημιουργία γνώσης. Παρόλα αυτά οι εφαρμογές των Wikis και το κοινωνικό λογισμικό γενικότερα, χρήζουν περαιτέρω έρευνας στα πεδία της εκμάθησης και εκπαίδευσης (Grant, 2006). Αναφορές Coutinho, C.P., Bottentuit, Jr. J.B., (2007). Collaborative learning using wiki: A pilot study with master students in educational technology in Portugal. Proceedings of World Conference on Educational Multimedia. 1786-1791. Vancouver, Canada. Duffy, P., Bruns, A., (2006). The use of blogs, wikis and RSS in education: A conversation of possibilities. In Proceedings Online Learning and Teaching Conference 2006, Brisbane. Retrieved November 2006 from https://olt.qut.edu.au/udf/olt2006/gen/static/papers/duffy_olt2006_paper.pdf. Grant, L,. (2006). Using wikis in schools: a case study. Retrieved May 2006 from http://www.futurelab.org.uk Gonzalez-Reinhart, J., (2005). Wiki and the Wiki Way: Beyond a Knowledge Management Solution. University of Houston, Information Systems Research Center, 1-22. Guzdial, M., Ludovice, P., Realff, M., Morley, T., & Carroll, K. (2002). When collaboration doesn t work. Proceedings of the International Conference of the Learning Sciences, Seattle, Washington, 125-130. Hew, K.F., Cheung, W.S., (2009). Use of wikis in k-12 and higher education: a review of the research. Internal Journal of Continuing Engineering Education and Life Long Learning. Vol.19, 141-165. Jonassen, D.H., Peck, K.L., & Wilson, B.G. (1999). Learning with technology: A constructivist perspective. Columbus, OH: Prentice Hall. Mejias, U., (2006). Teaching social software with social software. Innovate 2(5). Retrieved April 2008, from http://www.innovateonline.info/index.php?view=article&id=260 Raitman, R., Augar, N., & Zhou, W., (2005). Employing wikis for Online Collaboration in the E-Learning Environment: Case Study. Proceedings of the third International Conference on Information Technology and Applications, Vol.2, P.142-146. Schaffert, S., Bischof, D., Buerger, T., Gruber, A., Hilzensauer, W. & Schaffert, S. (2006a). Learning with semantic Wikis. Proceedings of the First Workshop on Semantic Wikis From Wiki To Semantics (SemWiki2006), Budva, Montenegro: June, 109-123. Schaffert, S., Gruber, A. & Westenthaler, R. (2006b). A semantic wiki for collaborative knowledge formation. In S. Reich, G. Güntner, T. Pellegrini, A. & Wahler (Eds.): Semantic Content Engineering, Austria. Schwartz, L., Clark, S., Cossarin, M. & Rudolph, J. (2004). Educational wikis: Features and selection criteria. International Review of Research in Open and Distance Learning, 5(1). Solomonidou, C., (2001) Teachers and pupils developments within an ICT constructivist learning environment: the case of a pilot program introducing ICT in Greek primary schools. In Y. Manolopoulos, S. Evripidou (eds) 8th Panhellenic Conference in Informatics, Cyprus, Nikosia, 11/2001, Proceedings, Vol.2, pp. 500-509. Κουφού, Α., Τσώλης Δ., Εργαζάκη, Μ., Κόμης, Β., Ζόγκζα, Β., (2012). Μελέτη των αλληλεπιδράσεων σε ένα συνεργατικό περιβάλλον μάθησης μέσω της καταγραφής της ατομικής και συνεργατικής οικοδόμησης της γνώσης με τη χρήση εννοιολογικών χαρτών. Μελέτη περίπτωσης. Πρακτικά 6 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής. Κωτσάκης, Σ., Ταταράκη, Α., (2012). Wiki: Ένα εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού.workshop proceedings Workshop on Informatics in Education WIE 2010. Η Πληροφορική στην Εκπαίδευση, 164-173.