Επχιακές μεταβλές της πιότητας της λιβαδικής παραγωγής σε φρυγανλίβαδα της δυτικής Κρήτης σε σχέση με τ υψόμετρ Σ. Λ. Κυριακάιcης 1 και Β. Π. Παπαναστάης2 1 Διεύθυνση Δασών Χανίων, 73100 Χανιά 2 Εργαστήρι Δασικών Βσκτόπων Αρισττέλει Πανεπιστήμι θεσσαλνίκης, 506 θεσσαλνίκη. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα φρυγανλίβαδα είναι mo εκτεταμένς τύπς λιβαδιών στην Κρήτη. Καλύπτυν τ ένα τρίτ τυ νησιύ και απα ντύν σε όλα τα υψόμετρα, από τ επίπεδ της θάλασσας μέχρι την αλmκή ζώνη. Η πρωτγενής λtβαδική παραγωγή υφίσταται επχιακές μεταβλές στη χημική της σύσταση ω; απτέλεσμα της μεταβλή:; τυ υψμέτρυ και των κλψατικών συνθηκών. Οι πιτικές αυτές μεταβλές μελετήθηκαν, σε μία ευρεία υψμετρική ζώνη των Λευκών Ορέων της δυτική:; Κρήτης. Εγκαταστάθηκαν τρείς θέσεις μελέτης, στη χαμηλή, μεσαία και υψηλή ικλγική ζώνη, σε υψόμετρ 25μ., 675μ. και 10μ. αντίστιχα. Οι δειγματληψίες έγιναν στ τέλς κάθε επχή:;, ξεκινώντας από τ φθινόπωρ ω; τ τέλς της αυξητική:; περιόδυ (1987-88). Από τις χημικές αναλύσεις της βιμάζας βρέθηκε ότι, α. Η περιεκτικότητα των φρυyάνων σε ακάθαρτη πρωτεϊνη στη χαμηλή και μεσαία ζώνη ακε από 9% τ φθινόπωρ σε 13% στ τέλς τυ χειμώνα και έκττε ακλύθησε πτωτική τάση. Στην υψηλή ζώνη τ μέγιστ παρατηρήθηκε πρς τ τέλς της άνιξης. Αντίθετα, η μέγιστη τιμή σε ακάθαρτη πρωτεϊνη της πώδυς φυτμάζας παρατηρήθηκε στ τέλς τυ φθινπώρυ στη χαμηλή ( 13,64%) και μεσαία ζώνη ( 19, 14%). Στην υψηλή ζώνη, η πώδης λάστηη ήταν πλύσια ε πρωτεϊνη μέχρι και τ τέλς της άνιξης (16%). - Η περιεκτικότητα σε ακάθαρτη κυτταρίνη και σε λιγνίνη ακλύθησε αντίστρφη πρεία σε σχέση με την πρωτεϊνη Λέξεις κλειδιά : Ακάθαρτη πρωτεϊνη, κυτταρίνη, φρυγανλίβαδα, υψόμετρ, δυτική Κρήτη. ΕΙΣΑΓΩΓΉ Τα φρυγανλίβαδα είναι πλέν εκτεταμένς τύπς λιβαδιών και απτελύν τ 35% της συνλικής επιφάνειας της Κρήτης και τυ νμύ Χανίων ειδικότερα. Εκτείννται σε ευρεία υψμετρική ζώνη, από τ επίπεδ της θάλασσας μέχρι τις κρυφές της ψευδαλπικής ζώνης. Στη μεγαλύτερή τυς έκταση τα φρυγανλι'βαδα απτελύν διαδχικό τύπ βλάστησης, απτέλεσμα της μακρχρόνιας και αλόγιστης χρήσης των φυσικών πόρων στ νησί. Στη βτανική τυς σύνθεση συμμετέχυν κυρίως επχιακά διμρφικί ημίθαμνι, τα γνωστά ώς "φρύγανα ". Μεταξύ των φρυγάνων και κάτω απ αυτά αναπτύσνται πλυάριθμα πώδη είδη, συνήθως γεώφυτα, θερόφυτα και ακανθώδη (Παπαναστάσης, 1984). Τα φρύγανα, έχντας εξελιχθεί υπό την επίδραση της βόσκησης και των πυρκαγιών, έχυν αναπτύξει μηχανισμύς πρσαρμγής στις διαταραχές αυτές. Εχυν υπστεί δμικές και φυσιλγικές μετατρπές πυ τα καθιστύν ικανά να αναπτύσσνται και να αξιπιύν ξηρά και άγνα περιβάλλντα (Margaris and Vokou, 1982). Κάνυν πλύ απτελεσματική χρήση τυ νερύ, με δυνατότητα παραγωγής 8 χλγ. ξηρής υσίας στ εκτάρι και για κάθε χλσ. βρχής (Mooney and Dunn, 1970). Τα φύλλα των φρυγάνων είναι πλύσια σε χλωραρύλλη, άζωτ και φώσφρ, πράγμα πυ τυς πρσδίδει υψηλή φωτσυνθετική ικανότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά αντισταθμίζυν τη χαμηλή βιμάζα των φρυγανικών κιντήτων σε σύγκριση με τυς θαμνώνες αειφύλλων πλατιχρύλλων ώστε τα δύ ικ()(jι)(π)'ιματα να έχυν ίση παραγωγικότητα (Margaris, 1980). Η λιβαδική παραγωγή στην π εριχή της Μ εσγείυ υπόκειται σε ακραίες διακυμάνσεις. Τη χειμερινή περίδ με υπερεπάρκεια βσκήσιμης ύλης διαδέχεται η θερινή περίδς με σφδρή έλ λειψη. Τ καλκαίρι απτελεί την κρίσιμη επχή για περιχές με έντν μεσγειακό κλίμα, ό πως η Κρήτη. Επίσης για την ίδια χρνική περίδ, η διαθεσιμότητα και θρεπτική αξία της β σκήσιμης ύλης διαφέρει μεταξύ των ικλγικών ζωνών, εξαιτίας της μεταβλής των κλιματικών συνθηκών (Παπαναστάσης, 1982, Kyriakakis and Papanastasis, 1993).
105 Για την πληρέστερη αξιπίηση της λιβαδικής παραγωγής και για μια πλέν λελγισμένη χρήση των λιβαδιών χρειάζνται σαφείς πληρφρίες για την πιότητα της βσκήσιμης ύλης στις διάφρες επχές και στις διάφρες ικλγικές ζώνες. Ο σκπός της παρύσας εργασίας ήταν να μελετηθύν ι διαφρές στη βτανική σύνθεση και θρεπτική αξία των φρυγανλίβαδων σε μια ευρεία υψμετρική ζώνη της δυτικής Κρήτης και για όλες τις επχές τυ χρόνυ. θεσεισ ΜΕΛΕΤΗΣ Η μελέτη έγινε σε τρεις θέσεις πυ εγκαταστάθηκαν σε φρυγανλίβαδα τυ Ν. Χανίων στη δυτική Κρήτη, με υψόμετρ 25μ. 675μ. και 10μ. αντίστιχα, κατά τη χρνική περίδ από τν Οκτώβρι τυ 1987 έως τν Οκτώβρι τυ 1988. Οι θέσεις αυτές αντιπρσώπευαν τη χαμη λή, μεσαία και υψηλή ζώνη, με αντ ίστιχυς βικλιματικύς τύπυς: ύφυγρ -ήπι, υγρό -δρσερό και υπέρυγρ-ψυχρό. Με εξαίρεση τ υψόμετ ρ, υπήρξε μέριμνα ώστε ι τρείς θέσε ις να είναι ό μιες από την άπψη της πιότητας τόπυ. Τα κριτήρια πυ χρησιμπιήθηκαν ήταν : η κλίση (15%), τ βάθς εδάφυς (30cm), η έκθεση (βόρεια) και η ιστρία χρήσης (βόσκηση με αιγπρό βατα). Τα εδάφη στις τρείς θέσεις είχαν παραπλήσια φυσικ -χημικά χαρακτηριστικά όπως πρέ κυψε από αναλύσεις σχετικών δειγμάτων πυ έγιναν στ Εργαστήρι Δασικής Εδαφλγίας τυ Α. Π.Θ. Τα απτελέσματα φαίννται στν πίνακα Ι. Πίνακας l. Μηχανική και χημική ανάλυση εδαφών στις τρείς θέσεις μελέτης JΟικλγική ζώνη r-.ατηγρία εδάφυς Ph Οργανική υσία Ρλικό άζωτ (%) IP (Olsen) ppm (%) Χαμηλή Πηλώδες 6,36 3,94 0,18 13,33 Μεσαία Αμμπηλώδες 5,53 3,61 0,19 12,00 Υumλή Αμμπηλώδες 6,02 4,18 0,25 12,67 Από τα στιχεία της βρχόπτωσης και των θερμκρασιών πυ παρατίθενται στυς πίνακες 2 και 3 αντίστιχα, είναι εμφανής η διαφρπίηση των τριών θέσεων μελέτης ως πρς τις κλιμα τικές συνθήκες. Η κλιματική παράμετρς πυ δεν εμφανίζεται είναι η μρφή των κατακρημνι σμάτων. Τ χιόνι στη ρεινή ζώνη απτελεί απφασιστικό παράγντα τόσ για τη λιβαδική πα ραγωγή όσ και για την περίδ βόσκησης. Πίνακας 2. Στιχεία βρχόπτωσης στις τρεις θέσεις κατά την περίδ μελέτης (Οκτώβρις 1987 - Οκτώβρις 1988) Οικλγική Ετήσια Φθινόπωρ Χειμώνας( Ανιξη Πρώτη βρχή Τελευταία ζώνη (mm) (mm) mm) (mm) 31η Οκτ. απτελεσμ. fujcjx;ή Μεσαία 1000 2 606 174 27mm 14η Απριλίυ Υumλή 1525 314 975 222 mm 2α Μαϊυ Πίνακας 3. Στιχεία θερμκρασία ς στις τρείς θέσεις μελέτης κατά την περίδ μελέτης (Οκτώβρις 1987 - Οκτώβρις 1988) Mfurιθiwoκρασία Μέση ελάχιστη θερμκρασία oc Οtι<σλγική Ετήσια Νέμβρις Ι Χειμώνας Ανιξη Ετήσια Νέμβρις Χειμώνας Ανιξη ζώνη Χαμηλή 17,9 15,5 12,0 15,7 12,6 106 12,0 15 7 Μεσαία 14 5 11,2 8 3 131 96 80 83 131 Υψηλή 114 8,5 5,5 10 I 70 54 5,5 10 I I Αναφέρεται η μέση θερμκρασία τυ Νεμβρίυ αντί τυ Φθινπώρυ επειδή η αυξητική περίδς άρχισε μετά την πρώτη απτελεσματική βρχή πυ συνέβη την 31 η Οκτωβρίυ. Χαμηλή 518 I 17 282 119 16mm 16η Μαρτίυ
106 Υ ΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕθΟΔΟΙ Σε κάθε θέση μελέτης περιφράχθηκε μια επιφάνεια 0τ.μ. τ καλκαίρι τυ 1987. Τ πλέν μιγενές τμήμα της διαιρέθηκε σε επιφάνειες, η κάθε μία I τ.μ. (!μ Χ lμ). Στ τέλς τυ φθινπώρυ έγινε η πρώτη δειγματληψία σε I Ο τυχαίες επιφάνειες σε κάθε θέση. Η δειγματληψία επαναλήφθηκε στ τέλς τυ χειμώνα, της άνιξης και τυ καλκαιριύ τυ 1988. Κατα τη δειγματληψία, η βλάστηση από κάθε επιφάνεια κόπηκε με ψαλίδι στ επίπεδ τυ εδάφυς και τπθετήθηκε σε πλαστικό σάκκ. Στ Εργαστήρι χωρίστηκε αρχικά η πώδης βλάστηση από τα επιμέρυς φρύγανα. Ακλύθησε διαχωρισμός της παλαιάς φυτμάζας από την παραγωγή τυ τρέχντς έτυς (ζωντανή φυτμάζα) και στις δύ κατηγρίες και η ξήρανσή τυς στ φύρν για 48 ώρες στυς 700C. Τ ξηρό βάρς κάθε κατηγρίας εκφράσθηκε σε γρ/τ.μ.. Η χημική ανάλυση έγινε στ Εργαστήρι Δασικών Βσκτόπων τυ Α.Π.θ. και περιέλαβε τν πρσδιρισμό τυ λικύ αζώτυ (micro-kjeldah\) και της ακάθαρτης κυτταρίνης (NDF) στη ζωντανή φυτμάζα της πώδυς βλάστησης και χωριστά σε κάθε ένα από τα κυρίαρχα φρύγανα, για κάθε επχή και για κάθε θέση μελέτης. Ο πρσδιρισμός της λιγνίνης έγινε μόν στην πώδη φυτμάζα. Ο πρσδιρισμός της φυτκάλυψης και της βτανικής σύνθεσης εγινε σε υπδείγμα τριών από τις 10 τυχαίες επιφάνειες πυ πρριζόταν για κπή της βλάστησης σε κάθε επχή δειγματληψίας. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ Βτανική σύνθεση Η βτανική σύνθεση στη χαμηλή και μεσαία θέση ήταν σχεδόν ταυτόσημες. Οπως φαίνεται στν πίνακα 4 τα επικρατύντα φρύγανα ήταν κινά. Η μεσαία θέση είχε κινά φρύγανα και με την υψηλή. Οσν αφρά την πώδη βλάστηση αυτή χαρακτηρίστηκε από μεγάλη πκιλότητα ειδών, πάνω από 30 είδη σε κάθε θέση μελέτης. Ειδικότερα στη χαμηλή ζώνη επισημάνθηκε η παρυσία των αγρωστωδών θερμής επχής, Andropogon distachyos L. και Hypaπhenia hirta (L.) Stapf, ενώ στην υψηλή ζώνη aφθνύσαν είδη Ranuncu/us και κυριαρχύσε τ Taraxacum megalorhizon, τυλάχιστν στην αρχή της αυξητικής περιόδυ. θρεπτική αξία Η θρεπτική αξία της βσκήσιμης ύλης, όσ αυτή εκφράζεται από την ακάθαρτη πρωτεϊνη, α κάθαρτη κυτταρίνη (NDF) και λιγνίνη, παρυσίασε έντνες επχιακές μεταβλές για όλα τα είδη και τις ικλγικές ζώνες.
107 Πίνακας 4. Φυτκάλυψη (%)στις τρείς ικλγικές ζώνες (με τ σύμβλ+ σημειώννται τα είδη με κάλυψη <5%) Είδη Χαμηλή ζώνη Μεσαία(ώνη Υψηλή (ώνη Fumana thymifo1ia (L.) Spach ex Webb + He1ianthemum spp. + Sarcopoterium spinosum (L.) Spach 23 15 Cistus incanus L. 11 8 Cistus sa1νiifo1ius L. 6 12 Ca1ycotome νillosa (Poiret) Link + + Laνandu1a stoechas L. + + Hypericum empetrifo1ium Willd. + + Asparagus aphyllus L. + + Erica arborea L. + Ononis spinosa L. + Chamaecytisus creticus Rothm. + + Origanum νu1gare L. + + Euphorbia acanthothamnos He1dr. & Sart. + Verbascum spinosum L. + Cichorium spinosum L. + Πώδη φυτά 45 55 Γυμνό έδαφς, ξηρφυλλάδα 10 5 15 Σύγκριση μεταξύ επχών Γενικά, η περιεκτικότητα της συνλικής βσκήσιμης ύλης σε ακάθαρτη πρωτεϊνη ήταν υψηλότερη στην αρχή της αυξητικής περιόδυ και μικρότερη στα μετέπειτα στάδια (Πίνακας 5), γεγνός πυ συμφωνεί με αντίστιχες έρευνες σε θαμνώνες της Μακεδνίας (Παπαχρήστυ, 1990). Στην χαμηλή και μεσαία ζώνη, παρατηρήθηκε μία αύξηση από τ φθινόπωρ μέχρι τ τέλς τυ χειμώνα και κατόπιν ακλύθησε πτωτική τάση. Στην υψηλή ζώνη, η συνλική ζωντανή φυτμάζα περιλάμβανε μόν πώδη βλάστηση στις αναλύσεις τυ φθινπώρυ και τυ χειμώνα και μάλιστα μόν τη μαρυλίδα ( Taraxacum mega/orhizon), επειδή τ κυρίαρχ φρύγαν Ononis spinosa δεν είχε φύλλωμα. Τα κυτταρικά τιχώματα ακλύθησαν αντίστρφη πρεία σε σύγκριση με την ακάθαρτη πρωτεϊνη, όπως φαίνεται στν Πίνακα 5. Οι χαμηλές τιμές των κυτταρικών τιχωμάτων στην υψηλή ζώνη φείλνται και πάλι στην απυσία φρυγανικής βλάστησης τ φθινόπωρ και χειμώνα και στη συγκρότηση της πώδυς φυτμάζας εξλκλήρυ από μαρυλίδα. Πίνακας 5. Επχιακές μετ αβλές της θρεπτικής αξίας της συνλικής ζωντανής φυτμάζας στις τρείς ικλγ ικές ζώνες. Ακάθαρτη πρωτεϊνη (%) Κυτταρικά τιχώματα (NDF) (%) oλoγucri Φθινόηrφ Χειμώνας Ανlξη Καλκαίρι Φθινόηrφ Χειμώνας Ανlξη Καλκαίρι Χαμηλή Μεσαία Υψηλή 10,27 9,53 25,32 11,63 13,13 23,02 7,59 9,72 12,77 5,01 6,37 6,78 32,31 36,49 16,74 32,04 33,28 18,44 34,84 39,23 33,97 42,14 53,26 52,64 Τα επιμέρυς φρύγανα παρυσίασαν τις εξής τάσεις: Sarcopoterium spinosum. Η ακάθαρτη πρωτείνη στ τέλς τυ φθινπώρυ ήταν 11,54% στη χαμηλή θέση και 9,88% στη μεσαία θέση. Η μέγιστη τιμή της βρέθηκε στ τέλς τυ χειμώνα, 12,11% και 13,22% για τη χαμηλή και μεσαία θέση αντίστιχα. Εκττε ακλύθησε πτωτική πρεία μέχρι και τ τέλς τυ καλκαιριύ, όπως φαίνετα ι στην εικόνα 1. Η ακάθαρτη κυτταρίνη ακλύθησε αντίστρφη πρεία από την πρωτεϊνη, με ελάχιστ τν χειμώνα και μέγιστ τ καλκα ίρι (Εικ. 1).
108 45 35 _:._ 30 Ε! 25 Ό 8 15 ι= 10 1- Εικ.Ι. Επχιακές μεταβλές της ακάθαρτης κυτταρίνης και ακάθαρτης πραιτείνης στ Sarcopotcrium spinosum στις δύ - ------... ζώνες, χαμηλή (ΧΖ) και μεσαία (ΜΖ). "'- --+-ΧΖ κυτταρίνη -ιι- ΜΖ κυτταρίνη -.-xz πρωτεϊνη -*-ΜΖ πρωτεϊνη Φθινόπωρ Χειμώνας Ανιξη Καλκαίρι Cistus spp. Η ακάθαρτη πρωτεϊνη παρυσίασε την ίδια τάση όπως και στ Sarcopoterium spinosum, αλλά με τιμές χαμηλότερες κατά μία περίπυ μνάδα. Οι τιμές της ακάθαρτης κυτ ταρίνης κυμάνθηκαν σε ευρύτερα όρια στη μεσαία σε σύγκριση με τη χαμηλή θέση (Εικόνα 2). Επίσης σε σύγκριση με τ S. spinosum, τα Cistus παρυσίασαν εντνότερες μεταβλές. Εικ.2. Επχιακές μεταβλές της ακάθαρτης κυτταρίνης και ακάθαρτης πραιτείνης στα Cίstus spp. στις δύ ζώνες, χαμηλή (ΧΖ) και μεσαία (ΜΖ). 60,------------------------------------, 50 ιof-====:ιi=::::===-====j 0+-----------+-----------r--------- Φθινόπωρ Χειμώνας Ανιξη Καλκαίρι --+-ΧΖ κυτταρίνη -ιι- ΜΖ κυτταρίνη -.-xz πρωτείνη -*-ΜΖ πρωτείνη Λιπά φρύyαvα. Οπως φαίνεται στην εικόνα 3, η ακάθαρτη πρωτείνη στην χαμηλή θέση α κλύθησε την πρεία των πρηγυμένων φρυγάνων. Αντ ίθετα, στη μεσαία θέση η μέγιστη τιμή παρατηρήθηκε στ τέλς της άνιξης. Η διαφρπίηση αυτή φείλεται στη σύνθεση των "λιπών φρυγάνων". Στην κατηγρία αυτή συμμετείχαν ψυχανθή κινά με την υψηλή θέση ( Ononis spinosa, Chamaecytisus creticus), πυ η αυξητική τυς δραστηριότητα ξεκινά αργότερα και είναι πλυσιότερα σε πρωτείνη. Η θετική συμβλή των ψυχανθών επιβεβαιώνεται και από τις τιμές της πρωτεϊνης στην υψηλή θέση, όπυ στην κατηγρία "λιπά φρύγανα" συμμετείχε απκλειστικά η Ononis spinosa.
109 Εικ.3. Επχιακές μεταβλές της ακάθαρτη ς κυτταρίνης πραιτείνης στα λιπά φρύύανα στις τρεις ζώνες, χαμηλή (ΧΖ), μεσαία (ΜΖ) και υψηλή (ΥΖ). και,.:.. <:S...... - "'" t:> I:: 60 50 30 10 -+-ΧΖ κυτταρίνη -+-ΜΖ κυτταρίνη._υζ κυτταρίνη -+-ΧΖ πρωτείνη -e-mz πρωτείνη --/r- ΥΖ πραιτε ϊνη Φθινόπωρ Χειμώνας Α νιξ η Καλκαt'ρ ι Πώδης φυτμάζα. Η πώδης φυτμάζα ήταν πλυσιότερη από τα φρύγανα σε ακάθαρτη πρωτείνη και τα μέγιστα παρατηρήθηκαν στ τέλς τυ φθινπώρυ, πότε ι τιμές της κυμάνθηκαν από 13,64% στη χαμηλή μέχρι 25,32% στην υψηλή ζώνη. Στη μεσαία ζώνη η τιμή ήταν ενδιάμεση (19,14%). Η περιεκτικότητα σε ακάθαρτη κυτταρίνη ήταν χαμηλότερη σε σύγκριση με τα φρύγανα και ακλύθησε αντίστρφη πρεία από την πρωτεϊνη, με ευθύγραμμη αύξηση από τ φθινόπωρ μέχρι τ καλκαίρι, όπως φαίνεται στην εικόνα 4. <:S... "'"... - I:: 45 35 30 25 15 10 Εικ.4. Επχιακές μεταβλές της ακάθαρτης κυτταρίνης και πραιτεϊνης στην πώδη φυτμάζα στις τρεις θέσεις, χαμηλή (ΧΖ), μεσαία (ΜΖ) και υ'ι'ηλή (ΥΖ). -+-ΧΖ κυτταρίνη...μζ κυτταρίνη._υζ κυτταρίνη -+-ΧΖ πρωτείνη -e-mz πρωτείνη --/r- ΥΖ πρωτείνη Φθ ινόπαιρ Χειμώνας Ανιξη Καλκαίρι Η περιεκτικότητα σε λιγνίνη παρυσίασε την ίδια τάση με την ακάθαρτη κυτταρίνη. Από την εικόνα 5 απυσιάζυν ι τιμές της λιγνίνης στην υψηλή θέση τ φθινόπωρ και τ χειμώνα της πλύσιας σε κυτταρικά περιεχόμενα (80%) φυτμάζας πυ πρερχόταν από τη μαρυλίδα.
110 Εικ.S. Επ χ ιακές μεταβλές της λιγνίνης στην πώδη φυτμάζα στις τρεις θέσεις, χαμηλή (ΧΖ), μεσαία (ΜΖ) και υψηλή (ΥΖ). <:I! " ι:: -+-ΧΖ λιγνίνη -8-ΜΖ λιγνίνη..._υζ λιγvίvη Φθιvόπωρ Χειμώνας Αvιξη Καλκαίρι Σύγκριση μεταξύ θέσεων Η περιεκτικότητα της φυτμάζας σε ακάθαρτη πρωτεϊνη για όλα τα είδη έδειξε να αυξάνεται με την αύξηση τυ υψμέτρυ. Η μέση τιμή για τη χαμηλή ζώνη βρέθηκε 8,59%, για τη μεσαία 10,51% και για την υψηλή 13,89%. Οι αυξημένες τιμές της πρωτείνης φείλνται τόσ σε χλω ριστικές διαφρές όσ και στην τρυφερότητα της φυτμάζας (ΙΙαπαχρήστυ, 1990). Η έναρξη της αυξητικής δραστηριότητας όπως και όλες ι φάσεις ανάπτυξης ήταν πρωιμότερες στη χαμη λή ζώνη κατά τρείς εβδμάδες περίπυ σε σύγκριση με τη μεσαία ζώνη. Στην υψηλή θέση, η αυξη τική δραστηριότητα των φρυγάνων ξεκίνησε στην αρχή της άνιξης, ενω τα πώδη φυτά δραστηριπιήθηκαν από τ τέλς τυ Οκτωβρίυ. SarcopoteriUJn spinosum. Η μέση περιεκτικότητα σε ακάθαρτη πρωτεϊνη στη χαμηλή και μεσαία θέση ήταν 9,29% και 9,59% αντίστιχα. Για όλες τις επχές, πλήν τυ φθινπώρυ, ι τιμές της πρωτεϊνης ήταν ελαφρά υψηλότερες στη μεσαία ζώνη (Εικ. 6). Αντίθετα, ι τιμές της α κάθαρτης πρωτεϊνης ήταν σαφώς μεγαλύτερες στη μεσαία ζώνη σε όλες τις επχές. Εικ. 6 Λιαφρές μεταξύ ικλγικών ζωνών σε ακάθαρτη κυτταρίνη και ακάθαρτη πρωτείνη για κάθε επχή στ Sarcopotcrium spinosum 180 160 1 1 <:I 100.. =".. 80 " 60 ι:: ΙΙΙΚαλιcαίρι DΑvιξη DΧειμώvας Φθιvόπωρ Χαμηλή ζώνη Πρωτείνη Μεσαία ζώνη Χαμηλή ζώνη Κυτταρίνη Μεσαία ζώνη
Cistus spp. Στις λαδανιές ι διαφρές μεταξύ των δύ ζωνών ήταν περισσότερ εμφανείς, ό πως φαίνεται και στην εικόνα 7. Σε όλες τις επχές, η ακάθαρτη πρωτείνη ήταν υψηλότερη στη μεσαία θέση έναντι της χαμηλής. Τ ίδι ισχύει και για τη μέση τιμή, 7,92% στη χαμηλή και 9,35% στη μεσαία ζώνη. Επίσης, υψηλότερες ήταν ι τιμές της ακάθαρτης κυτταρίνης. 111 Εικ.7 Διαφρές μεταξύ ικλγικών ζωνών σε ακάθαρτη κυτταρίνη και ακάθαρτη πρωτείνη για κάθε επχή στα Cistus spp. 160 1 1 100 ζj... 80 ι= "' 60 ΙΙDΚαλκαίρι ι:ιαvιξη Ο Χειμώνας 8Φθιvόπωρ Χαμηλή ζώνη Μ ε σαία ζώνη Χαμηλή ζώνη Μεσαία ζώνη Πρωτείνη Κυτταρίνη Λιπά Φρύyαvα. Σ'αυτή την κατηγρία φυτμάζας η ακάθαρτη πρωτεϊνη ήταν υψηλότερη στη χαμηλή θέση μόν στ τέλς τυ φθινπώρυ έναντι της μεσαίας. Στις υπόλιπες επχές ή ταν υψηλότερη στη μεσαία θέση και ιδιαίτερα την άνιξη, όπως φαίνεται και στην εικόνα 8. Η τελευταία διαφρά φείλεται στην παρυσία των ψυχανθών φρυγάνωv Cytisus και Ononis στη μεσαία ζώνη. Τα είδη αυτά ξεκινύν και κλείνυν την αυξητική τυς δραστηριότητα αργότερα από τα υπόλιπα φρύγανα. Οι μέσες τιμές ακάθαρτης πρωτεϊνης παρυσίασαν θετική συσχέτιση με τ υψόμετρ. Αυξήθηκαν από 8,88% στη χαμηλή σε 10,17% στη μεσαία και σε 11,74% στην υψηλή ζώνη. Εικ.8 Λ ιαφρές μεταξύ ικλγικών ζωνών σε ακάθαρτη κυτταρίνη και ακάθαρτη πρωτείνη για κάθε επχή στα Λιπά φρύγανα 0,------------------------------------------------------, 180 160 1 1 ζj 100 g 80 60 mκαλκαίρι []Ανιξη Ο Χειμώνας Χ.ζώνη Μ. ζώνη Πρωτείνη Υ.ζώνη Χ.ζώνη Μ.ζώνη Κυτταρίνη Υ. ζώνη
112 Πώδης φυτμάζα. Η εικόνα 9 δείχνει σαφέστατα την αύξηση της περιεκτικότητας σε ακά θαρτη πρωτεϊνη από την χαμηλή ζώνη στην υψηλή για όλες τις επχές, εκτός από τ καλκαίρι πυ η μέγιστη τιμή παρατηρήθηκε στη μεσαία ζώνη. Οι μέσες τιμές πρωτεϊνης κυμάνθηκαν από 8,28% στη χαμηλή σε 12,91% στη μεσαία και 16,04% στην υψηλή ζώνη. Η ακάθαρτη κυτταρίνη ακλύθησε αντίστρφη πρεία από την πρωτεϊνη. Οι μέσες τιμές της για την χαμηλή, μεσαία και υψηλή ζώνη βρέθηκαν 36,18%, 30,77% και,33% αντίστιχα. Παρόμια ήταν και η τάση πυ ακλύθησε η λιγνίνη. Για όλες τις επχές ι τιμές της ήταν υψηλότερες στη χαμηλή θέση και μειωνόταν με την αύξηση τυ υψμέτρυ, με μέσες τιμές 8,19%, 6,31% και 5,74% για τη χα μηλή, μεσαία και υψηλή ζώνη, αντίστιχα. Εικ.9. Λιαφρές μεταζύ ικλγικών ζωνών σε ακάθαρτη κυτταρίνη, ακάθαρτη πρωτείνη και λιyνίνη yια κάθε επχή στην πώδη φυτμάζα 160 1 _..:.. 1 100 tj... 80 ι= - 60 8 t:: ΙΙΙΚαλκαίρι Ι:ΙΑνιξη Ι:ΙΧειμώνας 8Φθινόπωρ ΧΖ. ΜΖ. ΥΖ. ΧΖ. ΜΖ. ΥΖ. ΧΖ. ΜΖ. ΥΖ. Πρωτείνη Κυτταρίνη Λιyνίνη ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τ Α Η βσκήσιμη ύλη των φρυγανλίβαδων της χαμηλής ζώνης είναι διαθέσιμη από τ τέλς τυ χειμώνα πότε πλησιάζει τη μέγιστη τιμή της και παράλληλα έχει υψηλή θρεπτική αξία. Η αξιπίησή της συνιστάται για τη χειμερινή περίδ και για τν πρόσθετ λόγ ότι ι επικρατύσες ήπιες θερμκρασίες είναι ευνϊκές για την άσκηση της κτηντρφίας. Στη μεσαία ικλγική ζώνη, ι χαμηλές θερμκρασίες δεν επιτρέπυν τη σώρευση μεγάλης πσότητας βιμάζας την περίδ τυ χειμώνα. Την άνιξη επιταχύνεται ρυθμός αύξησης της βσκήσιμης ύλης και ταυτόχρνα η θρεπτική της αξία παραμένει υψηλή. Η επχή αυτή είναι η πλέν κατάλληλη για την αξιπίηση των λιβαδιών της μεσαίας ζώνης. Στην υψηλή ζώνη η αύξηση παρατείνεται μέχρι και τ καλκαίρι και τα φρύγανα είναι ακόμη πλύσια σε θρεπτικά συστατικά. Επμένως, η θερινή βόσκηση είναι συμβατή με τις συνθήκες παραγωγής στη ζώνη αυτή. Για την απτελεσματικότερη αξιπίηση της λιβαδικής παραγωγής και την κάλυψη των α ναγκών των κτηντρφικών ζώων για μακρότερη περίδ συνιστάται η συνδιασμένη χρήση των λιβαδιών στις τρεις ικλγικές ζώνες ανάλγα με την διαθεσιμότητα και πιότητα της βσκήσιμης ύλης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Kyriakakis, S.D. and V.P. Papanastasis. 1993. Seasonal changes in rangeland production in relation to altitude in western Crete, p. 155-158. ln: Management of Mediteπanean Shrublands and Related Forage Resources. REUR Technical Seήes 28, FAO, Rome.
Margaris, N.S. 1980. Structure and dynarnics of Mediterranean type vegetation. Portug. Acta Biol. (Α) XVI (1-4) 45-48. Margaris, N.S. and D. Vokou. 1982 Structura\ and physiological features ofwoody plants in phryganic ecosystems re1ated to adaptive mechanisms. Eco1ogia Mediteπanea. T.VIII: 449-459. Mooney, Η. and Dunn, E.L. 1970. Photosynthetic systems of mediterranean-climate shrubs and trees ofcalifomia and Chile. Am. Nat. 104:447-453. Παπαναστάσης Β. Π. 1982. Παραγωγή των πλίβαδων σε σχέση με τη θερμκρασία αέρς και τη βρχή στη βόρεια Ελλάδα. Διατριβή επί Υφηγεσία. θεσσαλνίκη. Παπαναστάσης Β.Π. 1984. Παbδης βλάστηση και φρύγανα. Περιδικό Γεωτεχνικά Τ. 6 ΙΙαπαχρήστς Θ.Γ. 1990. Βτανική σύνθεση και θρεπτική αξία της τραρής των γιδιών πυ βόσκυν σε θαμνλίβαδα με διαφρετική αναλγία σε θαμνώδη και παbδη φυτά. Διδακτρική διατριβή. θεσσαλνίκη. Seasonal changes of forage quality in phrygranic rangelands of westem Crete in relation to altitude S. D. Kyήakakis 1 and V.P.Papanastasis 2 1 Direction offorests ofchania, 73100 Chania, Crete 2 Laboratory of Range Science, Aristot\e University of Thessa\oniki, 5 06 Thessaloniki, Greece SUMMARY Phrygana are the most extensive type of rangelands in Crete. They cover one third of the island and occur everywhere Πιη the see-level up to the alpine zone. Their production is undergoing seasonal changes both in quantity and in quality due to climatic variation. The changes in quality were studied along an elevation gradient in westem Crete. Three study sites were selected at the low, middle and high ecological zones with altitudes of25m, 675m and I 0m, respectively. Sampling was curried out at the end of each season, beginning in the autumn of the growing period 1987-88. The following results were obtained, a. crude protein content ofthe phryganic live phytoιηass was increased Πm the autumn (9%) to the winter (13%) and then declined till the end of summer. Herbs were richer and ranged Πm 14% at the low site to about % at the high site during autumn. b. cell walls (NDF) followed an opposite trend. They varied Πιη 30% in the winter to more than 50% at the end of summer. Phrygana were always richer than herbs. Key words: crude protein, NDF, phrygana, rangelands, westem Crete, altitude ho1d. 113