Ηλεκτρονικός εκφοβισμός: στα δίχτυα του διαδικτύου Ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα αντιμετώπισης του ηλεκτρονικού εκφοβισμού Χ. Αθανασιάδου, επίκουρος καθηγήτρια Τμήμα Ψυχολογίας Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσ/νίκης
Ηλεκτρονικός εκφοβισμός Οποιαδήποτε αυθαίρετη, επαναλαμβανόμενη και επιθετική ενέργεια που προέρχεται είτε από ένα άτομο, είτε από μια ομάδα ατόμων, με στόχο να βλάψει κάποιο άλλο άτομο (το θύμα) και η οποία επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης της τεχνολογίας και των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας (όπως είναι τα κινητά τηλέφωνα, τα διαδικτυακά μηνύματα ή οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης). Hinduja & Patchin, 2008. Smith, et al., 2008. Willard, 2004.
Μορφές ηλεκτρονικού εκφοβισμού Παρενόχληση (cyberharassment). Καταδίωξη (cyberstalking). Δυσφήμιση (denigration). Εξαπάτηση ή ξεμπρόστιασμα (trickery/outing). Αποκλεισμός (exclusion). Πλαστοπροσωπία (impersonation). Li, 2007. Smith, et al., 2008. Yilmaz, 2010
Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα... Ποσοστά θυμάτων από 2% (Φιλανδία) έως 34,5% (Βέλγιο). Ποσοστά θυτών από 1% (Φιλανδία) έως 25,8% (Αγγλία). Ελλάδα: 17% θύματα και 4% θύτες. Συχνότεροι τρόποι θυματοποίησης αποτελούν τα μηνύματα μέσω διαδικτύου και κινητών τηλεφώνων. Οι μισοί σχεδόν μαθητές/τριες στο σχολείο γίνονται μάρτυρες περιστατικών εκφοβισμού. Τα πρόσωπα στα οποία απευθύνονται τα θύματα είναι πρωτίστως οι φίλοι και οι συμμαθητές. Hinduja & Patchin, 2010. Kapatzia & Sygkollitou, 2008. Kowalski & Limber, 2007. Smith et al., 2008. Walrave, 2011.
Συμβατικός & ηλεκτρονικός εκφοβισμός Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός διαφέρει και είναι συχνά πιο καταστρεπτικός σε σχέση με το συμβατικό εκφοβισμό, λόγω της ταχύτατης διάδοσης του επιζήμιου μηνύματος, της συνεχούς έκθεσης του θύματος στην απειλή, της διαθεσιμότητας της απειλής σε μεγάλο ακροατήριο, αλλά και της ανωνυμίας του θύτη. Eίναι πιο εύκολο να γίνει κανείς σκληρός όταν χρησιμοποιεί την «απρόσωπη» τεχνολογία και όταν οι ενήλικες αισθάνονται ότι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν ή να ελέγξουν τη διαδικτυακή συμπεριφορά των μαθητών ή των παιδιών τους. Hinduja & Patchin, 2008, 2010. Wollak, et al., 2007. Yilmaz, 2010.
Πρόληψη και αντιμετώπιση Δύο ζητήματα που δυσχεραίνουν την πρόληψη ή/και αντιμετώπιση του φαινομένου (Hinduja & Patchin, 2010): Πολλοί άνθρωποι δεν κατανοούν ποιο είναι το πρόβλημα και πιστεύουν ότι υπάρχουν πολύ πιο σοβαρές μορφές επιθετικότητας. Ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη της αντίδρασης ή του ελέγχου της ακατάλληλης και επικίνδυνης χρήσης της νέας τεχνολογίας: οι γονείς ή οι εκπαιδευτικοί;
Η σημαντικότερη προληπτική δράση που μπορούν να εφαρμόσουν άμεσα τα σχολεία είναι να εκπαιδεύσουν τη σχολική κοινότητα (μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς και γονείς) σε σχέση με την υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου, αναπτύσσοντας κατάλληλες οδηγίες και ενημερώνοντας για τη σημασία της ασφαλούς χρήσης.
Οι περισσότεροι ερευνητές αναγνωρίζουν ότι δεν είναι σωστό να απαγορευθεί στα παιδιά η χρήση της νέας τεχνολογίας. Επομένως, η προσέγγιση που οφείλουμε να ακολουθήσουμε όλοι μας (συμπεριλαμβανομένων και των σχολείων) θα πρέπει να διασφαλίζει και όχι να περιορίζει τη χρήση των νέων μέσων ενημέρωσης και επικοινωνίας.
Το Πρόγραμμα «T.Α.Β.Β.Υ. in Internet» (Threat Assessment of Bullying Behaviour of Youngsters in Internet) στοχεύει στην ανάπτυξη μιας μεθόδου που θα βοηθήσει τους/τις μαθητές/τριες, αλλά και τους εκπαιδευτικούς ή/και τους γονείς, να αναγνωρίζουν τους κινδύνους που συνδέονται με τη μη ασφαλή χρήση του διαδικτύου και να αναλαμβάνουν δράση, έτσι ώστε να περιορίσουν τον κίνδυνο που διατρέχουν οι νέοι να βλάψουν άλλους ή να γίνουν στόχος τέτοιων ανεπιθύμητων συμπεριφορών. http://www.tabby.eu/el/
Έρευνα στα σχολεία Δείγμα: 314 μαθητές/τριες της Β Γυμνασίου. Το 87,7% έχει σελίδα σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο. Το 49,3% περνά καθημερινά 2-4 ώρες στο διαδίκτυο. Το 9,4% περνά στο διαδίκτυο πάνω από 6 ώρες καθημερινά. Το 36,7% δήλωσε ότι οι γονείς τους δεν τους μιλούν για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Το ίδιο δήλωσε το 44,4% των μαθητών/τριών για τους εκπαιδευτικούς.
Έρευνα στα σχολεία Προφίλ μαθητών/τριών στο Tabby. 23,3% πράσινο προφίλ. 58,6% κίτρινο προφίλ. 17,2% πορτοκαλί προφίλ. 0,9% κόκκινο προφίλ. Το 75,8% των μαθητών/τριών διατρέχει κάποιο κίνδυνο από τη χρήση του διαδικτύου.
Αποτελεσματικότητα παρέμβασης Παρέμβαση: συμπλήρωση ερωτηματολογίου + προβολή βίντεο + συζήτηση μέσα στην τάξη με τον εκπαιδευτικό. Εκπαίδευση εκπαιδευτικών ειδικό σεμινάριο 9 ωρών. Επανέλεγχος μετά από 6 μήνες. Μειώθηκε τόσο η συχνότητα της θυματοποίησης, όσο και η πιθανότητα να θυματοποιηθεί κάποιος/α στο μέλλον.