1. Το Πρόγραµµα «Ο ΥΣΣΕΑΣ»: Θεωρητικό υπόβαθρο

Από τη θεωρία στην πράξη: Ο ΥΣΣΕΑΣ 2000-2004 1. Το Πρόγραµµα «Ο ΥΣΣΕΑΣ»: Θεωρητικό υπόβαθρο 1.1. Γενική περιγραφή Η προετοιµασία των αυριανών πολιτών, ώστε να µπορέσουν να αντεπεξέλθουν δυναµικά στις ανάγκες της Κοινωνίας της Πληροφορίας, και η πραγµάτωση των σύγχρονων και διαχρονικών παιδαγωγικών και κοινωνικών ιδεωδών αποτελεί έργο των δηµοτικών σχολείων, τα οποία οφείλουν να εντάξουν τις νέες τεχνολογικές εφαρµογές στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στα ανωτέρω πλαίσια, από τις αρχές του 2001, υλοποιείται στην Κύπρο το πρόγραµµα Ο ΥΣΣΕΑΣ, κεντρικός πυρήνας µιας συλλογικής προσπάθειας στην οποία συµµετέχουν το Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισµού της Κύπρου, το Τµήµα Πληροφορικής του Πανεπιστηµίου Κύπρου και τα Παιδαγωγικά Τµήµατα ηµοτικής Εκπαίδευσης Αθηνών και Κρήτης. Οι µαθητές και οι δάσκαλοι των δύο σχολείων που συµµετέχουν στο πρόγραµµα αποτέλεσαν συστατικά στοιχεία ενός ανοικτού µαθησιακού περιβάλλοντος, στα πλαίσια του οποίου εφαρµόστηκαν, σε πραγµατικές συνθήκες, έννοιες όπως η τηλεδιδασκαλία, η εικονική τάξη και η τηλεσυνεργασία. 1.2. Στόχοι προγράµµατος Ο βασικός στόχος της πιλοτικής αυτής προσπάθειας είναι οι µαθητές να εξοικειωθούν σταδιακά µε ένα κλιµακούµενο υβριδικό µαθησιακό περιβάλλον (Anastasiades, 2003) στα πλαίσια του οποίου η εφαρµοζόµενη µεθοδολογία θα τους δώσει τη δυνατότητα να αποτελέσουν ενεργά του συστατικά στοιχεία, ευρισκόµενα σε πλήρη αλληλεπίδραση, τόσο µεταξύ τους όσο και µε τους δάσκαλούς τους. Το υβριδικό µαθησιακό περιβάλλον αποτελεί την εννοιολογική και λειτουργική ολοκλήρωση των παραδοσιακών εκπαιδευτικών µεθόδων και των νέων σύγχρονων προσεγγίσεων. Επίσης, οι εµπειρίες που θα αποκτήσουν οι διδάσκοντες αλλά και οι λοιποί εµπλεκόµενοι θα τους δώσουν τη δυνατότητα µέσα από την καταγραφή των εµπειριών τους και την αντιµετώπιση πιθανών προβληµάτων, σε πραγµατικό χρόνο,- να εκπονήσουν εναλλακτικά σχέδια προσέγγισης της νέας µορφής εκπαιδευτικής διαδικασίας στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση. 1.3 Το παιδαγωγικό µοντέλο Η εκπαίδευση διαδραµατίζει τον πλέον σηµαντικό ρόλο στο σύγχρονο διεθνές οικονοµικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Ιδιαίτερα στην εποχή της παγκοσµιοποίησης και των νέων τεχνολογιών, η γνώση αποτελεί τον κυριότερο παραγωγικό συντελεστή της νέας οικονοµίας (Αναστασιάδης, 2000). Η διαδικασία της µάθησης και της διδασκαλίας, στο πλαίσιο της αναδυόµενης Κοινωνίας της Πληροφορίας, αλλάζουν σηµαντικά, καθώς µε τη βοήθεια του υπολογιστή ως γνωστικού εργαλείου οδεύουµε σε ένα µαθητοκεντρικό και ανοικτό µαθησιακό περιβάλλον, στα πλαίσια του οποίου αµβλύνονται πολλά από τα στεγανά που είχε εγκαταστήσει η εκπαίδευση της βιοµηχανικής κοινωνίας. Στεγανά ανάµεσα στα γνωστικά αντικείµενα, στους φορείς της αγωγής και τους µαθητευόµενους, στη σχέση ανάµεσα στο σχολείο και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Οι αποστάσεις εκµηδενίζονται, η γεωγραφική εγκατάσταση των ανθρώπων δεν αποτελεί πλέον το σηµαντικότερο εµπόδιο για την επικοινωνία τους, ενώ το άνοιγµα των κοινωνιών είναι ανάγκη να συνοδεύεται και από ένα άνοιγµα στη σκέψη, στις στάσεις και στην επικοινωνία, µε την ενίσχυση της αυτόνοµης, της κριτικής και της συνεργατικής διά βίου µάθησης (Ράπτης και Ράπτη, 2004). Τα δίκτυα, η τηλεδιάσκεψη και πλήθος τεχνολογικών και επικοινωνιακών εφαρµογών αποτελούν µερικά από τα συστατικά στοιχεία του παγκόσµιου χωριού (Rheingold, 2000). Όµως είναι σηµαντικό να σηµειώσουµε πως η µάθηση δεν µπορεί να αντιµετωπίζεται σαν προϊόν, το οποίο µεταφέρεται διαµέσου της διδακτικής πράξης από µία πηγή σε µία άλλη ή από µία περιοχή σε µία άλλη ή ακόµα από µία εµπειρική φιλοσοφική διάσταση σε µία άλλη (Λιοναράκης, 2003). Η διαµεσολάβηση της διδακτικής υποστηρικτικής παρέµβασης είναι καταλυτικής σηµασίας. Σηµαντική προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήµατος της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών στο σχολικό περιβάλλον, µε στόχο την αλλαγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της κουλτούρας της µάθησης (Ράπτης & Ράπτη 2002), αποτελεί η εκπόνηση διδακτικών και παιδαγωγικών προσεγγίσεων (Φλουρής, 1989), που θα ανταποκρίνονται στο νέο εκπαιδευτικό 15

Το ηµοτικό Σχολείο στην Κοινωνία της Πληροφορίας περιβάλλον, σε συνδυασµό µε τη συνεχή επιµόρφωση και ενθάρρυνση του σηµαντικότερου όρου της εκπαιδευτικής διαδικασίας, του εκπαιδευτικού λειτουργού (Vosniadou, & Kollias,2001). Έχει επανειληµµένως τονιστεί ότι οι σύγχρονες αλληλεπιδραστικές τεχνολογίες των προσοµοιώσεων και της δυναµικής µοντελοποίησης προβληµάτων, τα εκπαιδευτικά πολυµέσα, τα δίκτυα, η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελούν τους προποµπούς της νέας εποχής στο χώρο της εκπαίδευσης (Harley, 2001). Τα τεχνολογικά εργαλεία από µόνα τους δεν αποτελούν παρά το πρώτο βήµα στη µετάβαση από τη σηµερινή συµβατική σχολική αίθουσα στο νέο µοντέλο της εικονικής τάξης (Norton, 2001) και του υβριδικού σχολείου (Rosbottom, 2001). Παράλληλα, απαιτείται η εκπόνηση παιδαγωγικών µοντέλων, τα οποία θα αποτελέσουν την αναγκαία θεωρητική βάση και θα καθορίσουν το πλαίσιο όπου οποίο θα ενταχθούν οι νέες εκπαιδευτικές τεχνολογίες (Ράπτης και Ράπτη, 2004, Μακράκης 2000, Σολωµονίδου, 2000). Η προετοιµασία των αυριανών πολιτών, ώστε να µπορέσουν να αντεπεξέλθουν δυναµικά στις ανάγκες της Κοινωνίας της Πληροφορίας, καθώς και η συµβολή στο µετασχηµατισµό της Εκπαίδευσης µε βάση τα σύγχρονα παιδαγωγικά και κοινωνικά ιδεώδη, αποτελούν έργο των δηµοτικών σχολείων, τα οποία οφείλουν να εντάξουν τις νέες τεχνολογικές εφαρµογές στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στα ανωτέρω πλαίσια, από τις αρχές του 2001, υλοποιείται στην Κύπρο το πρόγραµµα Ο ΥΣΣΕΑΣ, ως κεντρικός πυρήνας µιας συλλογικής προσπάθειας, φορείς υλοποίησης της οποίας είναι το Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισµού της Κύπρου, το Τµήµα Πληροφορικής του Πανεπιστηµίου Κύπρου και η Τράπεζα Κύπρου. Το πρόγραµµα Ο ΥΣΣΕΑΣ συµβάλλει στην εξοικείωση των µαθητών µε ένα νέο µαθησιακό περιβάλλον, στα πλαίσια του οποίου η εφαρµοζόµενη µεθοδολογία διδασκαλίας από απόσταση, µέσω τηλεδιάσκέψεων, θα τους δώσει τη δυνατότητα να αποτελέσουν ενεργά συστατικά του στοιχεία, ευρισκόµενα σε πλήρη αλληλεπίδραση, τόσο µεταξύ τους όσο και µε τους δάσκαλούς τους. Τα τελευταία τριάντα χρόνια έχουν γίνει πολύ σηµαντικές συζητήσεις και έχουν αναπτυχθεί αρκετές θεωρίες σε σχέση µε το παιδαγωγικό µοντέλο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το οποίο διαχωρίζεται από το παραδοσιακό µοντέλο διδασκαλίας. Ενδεικτικά αναφέρεται η µεθοδολογία των ανεξάρτητων σπουδών (Wedmeyer, 1977), της αυτόνοµης µάθησης (Moore, 1972, 1994) και της αλληλεπιδραστικής µάθησης (Holmberg, 1989). Μια συγκριτική ανάλυση όλων των θεωριών, ενώ αναγνωρίζει τη σηµαντικότητά τους, διαπιστώνει την αδυναµία τους να θεωρηθούν ως ένα ολοκληρωµένο παιδαγωγικό µοντέλο (Keegan,1993). Στις µέρες µας, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση γίνεται ολοένα πιο ανθρωποκεντρική και πολλές φορές συνδυάζεται µε παραδοσιακά προγράµµατα σπουδών. Από την άλλη πλευρά η παραδοσιακή εκπαίδευση χρησιµοποιεί ολοένα και περισσότερο τις νέες εκπαιδευτικές τεχνολογίες, µε αποτέλεσµα τη σύγκλιση της παραδοσιακής διδασκαλίας και της εξ αποστάσεως µάθησης (Picciano, A. 2001,pp.67, Keegan, 1996). Το τελικό συµπέρασµα αυτής της θεώρησης είναι ότι σήµερα προέχει η ανάπτυξη ενός παιδαγωγικού µοντέλου που θα υποστηρίζει την σύγκλιση της παραδοσιακής και της εξ αποστάσεως διδασκαλίας (Clark 1983). Η υιοθέτηση της θεώρησης του Clark δίνει µια άλλη διάσταση στην έννοια του υβριδικού εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Η µετάβαση από το κυρίαρχο µοντέλο της συµβατικής τάξης στο νέο υβριδικό µαθησιακό περιβάλλον δεν αποτελεί µια απλή υπόθεση, καθώς υπάρχουν αρκετοί παράγοντες οι οποίοι δυσχεραίνουν τις προσπάθειες ανανέωσης και της αλλαγής των εκάστοτε συνθηκών (Αναστασιάδης, 2002). Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, η µεθοδολογία η οποία εκπονήθηκε στηρίζεται στη σχολή της Κοινωνικής Βιβλιογραφίας (Eastmond 1995, σ. 46, Mathiews B, 1992, Wiesenberg και Hutton 1995, Dede 1996, Jonassen, 1995), σύµφωνα µε την οποία η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στη σχολική τάξη είναι επιβεβληµένη για παιδαγωγικούς, κοινωνικούς, οικονοµικούς και πολιτικούς λόγους. Η έµφαση δηλαδή δίνεται στο δάσκαλο, ως πολιτιστικό διαµεσολαβητή κατά τη µαθησιακή διαδικασία στη νέα της µορφή, ενώ η αποτίµηση των κοινωνικών επιπτώσεων των νέων τεχνολογιών οφείλει να είναι συνεχής. Οι φάσεις υλοποίησης στηρίζονται σε µεγάλο βαθµό στην αποδοχή του µοντέλου της Αµερικάνικης Ένωσης για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (ADEC, 1996). Σύµφωνα µε την ADEC οι αρχές που πρέπει να διέπουν τέτοιου είδους προγράµµατα είναι τα εξής: Οι στόχοι, τα µέσα και η µεθοδολογία υλοποίησης τέτοιου είδους προγραµµάτων πρέπει να είναι σαφώς οροθετηµένα. Ο εκπαιδευτής πρέπει να έχει συµµετοχή στις κυριότερες φάσεις του προγράµµατος. 16

Από τη θεωρία στην πράξη: Ο ΥΣΣΕΑΣ 2000-2004 Το νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον οφείλει να κάνει χρήση µιας ποικιλίας τεχνολογικών µέσων. Τα νέα µαθησιακά περιβάλλοντα πρέπει να ενθαρρύνουν τη δηµιουργία εικονικών µαθητικών κοινοτήτων µε βάση τα κοινά ενδιαφέροντα των παιδιών. Τα προγράµµατα αυτά πρέπει να στηρίζονται τόσο στη διερευνητική (ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση), όσο και στη γνωστική µαθησιακή µεθοδολογία (επαναφορά, κατανόηση, εφαρµογή). Το νέο περιβάλλον οφείλει να δίνει ιδιαίτερη σηµασία στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας, τόσο των παιδιών όσο και των δασκάλων. Η ανάπτυξη ενός παιδαγωγικού µοντέλου εξ αποστάσεως εκπαίδευσης απαιτεί ιδιαίτερη παιδαγωγική σχεδίαση, προκειµένου να πετύχουµε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα (Egan, 1991, Sclosser και Anderson, 1994). Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται τα κυριότερα συστατικά στοιχεία της ανάπτυξης παιδαγωγικού µοντέλου του προγράµµατος Ο ΥΣΣΕΑΣ, τα οποία είναι η επιλογή των διδακτικών ενοτήτων, η εκπόνηση της διδακτικής µεθοδολογίας, ο καθορισµός του µοντέλου επικοινωνίας και χωροταξικού σχεδιασµού, η επιλογή τεχνολογικής υποστήριξης και, τέλος, η σχεδίαση του οργανωτικού και υποστηρικτικού µοντέλου. Η ανάπτυξη του παιδαγωγικού µοντέλου Ο ΥΣΣΕΑΣ ακολουθεί τη διαδικασία εκπαιδευτικής ανάπτυξης (Instructional Model), (Dick και Carey, 1990, Gustafson και Powell, 1991) και ιδιαίτερα τις φάσεις του σχεδιασµού, της ανάπτυξης, της αξιολόγησης και της αναθεώρησης. Οριοθέτηση υβριδικού µαθησιακού περιβάλλοντος (Αναστασιάδης, 2000, Clark,1983 ) Αρχές υλοποίησης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (ADEC, 1996). Αρχές ανάπτυξης παιδαγωγικού µοντέλου (Instructional Model: Dick & Carey, 1990; Gustafson & Powell, 1991) Κοινωνικές επιπτώσεις (Anastasiades 2002, Eastmond 1995, Mathiews B., 1992, Wiesenberg and Hutton 1995, Dede 1996, Jonassen, 1995) Μεθοδολογία και βήµατα υλοποίησης (Αναστασιάδης, 2001) Ολιστική αξιολόγηση (Calder, 1995) Σχήµα 1.1: Το θεωρητικό υπόβαθρο του παιδαγωγικού µοντέλου Ο ΥΣΣΕΑΣ 17

Το ηµοτικό Σχολείο στην Κοινωνία της Πληροφορίας 1.4 Σχεδιασµός Φάσεις Θέµατα προς διερεύνηση Παραδοτέα 1 η Φάση: Ανάλυση αναγκών Ερωτήσεις που µας βοηθούν να αναλύσουµε τις ανάγκες µας Σχέδια, οδηγοί, αναφορές που χρειάζεται να δηµιουργήσουµε Ενέργεια 1: - Τεκµηρίωση της αναγκαιότητας για τη διδασκαλία µέσω τηλεδιάσκεψης Ενέργεια 2: Ανάλυση των χαρακτηριστικών των µαθητών που θα λάβουν µέρος Ενέργεια 3: Ανάλυση των χαρακτηριστικών των εκπαιδευτικών που θα λάβουν µέρος Ενέργεια 4: Ανάλυση των χαρακτηριστικών των σχολείων που θα επιλεγούν 2 η Φάση: παιδαγωγικός σχεδιασµός Ενέργεια 1 Σχεδιασµός πλαισίου στόχων Ενέργεια 2 Σχεδιασµός διδακτικών ενοτήτων Ενέργεια 3 Σχεδιασµός διδακτικού µοντέλου Ενέργεια 4 Σχεδιασµός ανάπτυξης υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Ενέργεια 5 Σχεδιασµός διδασκαλίας Ενέργεια 6 Σχεδιασµός µοντέλου επικοινωνίας - Ποιες είναι οµάδες- στόχοι στις οποίες απευθυνόµαστε; - Ποιες είναι οι µαθησιακές ανάγκες που καλύπτονται; -Η λύση που προτείνεται είναι εφικτή από διδακτικής απόψεως; - Η λύση που προτείνεται είναι εφικτή από τεχνολογικής απόψεως; - Η λύση που προτείνεται είναι εφικτή από οικονοµικής απόψεως; - ιαθέτουν βασικές δεξιότητες χρήσης Η/Υ και διαδικτύου; - Θα υπάρξει πρόβλεψη υποστήριξης σε µαθητές που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες; - Βασικές δεξιότητες χρήσης Η/Υ και διαδικτύου - Θα υπάρξει πρόβλεψη υποστήριξης σε δασκάλους που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες; Ανθρώπινοι πόροι -Εκπαιδευτικοί µε διάθεση προσφοράς; - Η διεύθυνση σχολείου είναι ανοιχτή σε αλλαγές και καινοτοµίες; Τεχνολογικοί πόροι - Είναι διαθέσιµο σύστηµα τηλεδιάσκεψης; - Υπάρχει εργαστήριο Η/Υ \ κτιριακή υποδοµή: - Υπάρχει ο κατάλληλος χώρος για αίθουσα Τ/ ; Ερωτήσεις που µας βοηθούν να αναλύσουµε τις ανάγκες µας - Σε ποιο πλαίσιο θα κινηθώ; - Ποιοι είναι οι στόχοι µου; - Ποιες ενότητες θα επιλέξω προκειµένου να εκπληρώσω τους στόχους µου; - Ποιες θεωρίες µάθησης θα επιλέξουµε; - Ποιο διδακτικό µοντέλο ανταποκρίνεται καλύτερα στους στόχους που έχουν τεθεί; - Τι δραστηριότητες θα σχεδιάσουµε; - Θα χρησιµοποιήσουµε πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό; -Τι χαρακτηριστικά θα έχει; - Με ποιο τρόπο θα σχεδιάσω τη διδασκαλία µου; - Με ποιο τρόπο θα σχεδιάσω τις δραστηριότητες; - Πόσες τάξεις θα συµµετέχουν; - Πόσοι δάσκαλοι και µαθητές ανά τάξη; - Κατανοµή ρόλων Αναφορά - Γενικό περίγραµµα - Οµάδες -στόχοι - ιδακτικοί στόχοι - Τεχνολογικά χαρακτηριστικά - Εκτίµηση οικονοµικών µεγεθών Αναφορά - Καθορισµός ελάχιστων απαιτήσεων - Σχέδιο / οδηγός για µαθητές Αναφορά - Καθορισµός ελάχιστων απαιτήσεων Σχέδιο / οδηγός για δασκάλους Οδηγός - Καθορισµός απαιτούµενων ανθρώπινων πόρων - Καθορισµός απαιτούµενων τεχνολογικών πόρων - Καθορισµός προδιαγραφών αίθουσας τηλεδιάσκεψης Σχέδια, οδηγοί, αναφορές που χρειάζεται να δηµιουργήσουµε 1.1 Εισαγωγή 1.2 Γενικό περίγραµµα 1.3 Γενικοί και ειδικοί στόχοι ιδακτικές ενότητες Κατευθύνσεις παιδαγωγικού σχεδιασµού Σχεδιασµός διδακτικού µοντέλου Μεθοδολογία ανάπτυξης Υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού Σχεδιασµός φόρµας µαθηµάτων Σχεδιασµός φύλλων δραστηριοτήτων Σχεδιασµός µοντέλου/ων επικοινωνίας 18

Από τη θεωρία στην πράξη: Ο ΥΣΣΕΑΣ 2000-2004 Ενέργεια 7 Χωροταξικός σχεδιασµός αιθουσών Ενέργεια 8 Σχεδιασµός τεχνολογικού εξοπλισµού Ενέργεια 9 Σχεδιασµός χρονοδιαγράµµατος Ενέργεια 10: Σχεδιασµός οργανωτικής και διοικητικής υποστήριξης Ενέργεια 11: Σχεδιασµός ενεργειών διάδοσης και ευαισθητοποίησης Ενέργεια 12: Σχεδιασµός αξιολόγησης - Πώς θα είναι η αίθουσα διδασκαλίας; -Υποστηρίζονται οµαδοσυνεργατικές δραστηριότητες; - Πού θα είναι ο δάσκαλος, οι µαθητές; Ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά του συστήµατος τηλεδιάσκεψης; Ποιες βασικές λειτουργίες θα είναι σε θέση να υποστηρίζει; Αγορά εξοπλισµού ή επιλογή άλλων λύσεων; Τι πόροι τεχνολογικοί και ανθρώπινοι απαιτούνται για την λειτουργία του συστήµατος; Ποιες είναι βασικές ενότητες ραστηριοτήτων; Πώς θα τις κατανείµουµε χρονικά; Πώς θα οργανωθεί η όλη προσπάθεια; Ποιοι θα συµµετέχουν; Με τι ρόλους και κατανοµή αρµοδιοτήτων; Γονείς άκαλοι Μαθητές -Τι θα αξιολογηθεί; -Πώς θα αξιολογηθεί; -Πότε θα αξιολογείται; -Ποιος θα αξιολογεί; Σχεδιασµός µοντέλου/ων χωροταξικού σχεδιασµού αίθουσας -Προδιαγραφές συστήµατος τηλεδιάσκεψης - Εισήγηση για επιλογή και διαµόρφωση αίθουσας -Σχεδιασµός απαιτήσεων συµπληρωµατικού εξοπλισµού Σχεδιασµός χρονοδιαγράµµατος Σχεδιασµός µοντέλου οργανωτικής και διοικητικής υποστήριξης Σχεδιασµός ενεργειών Εκπόνηση µεθοδολογίας αξιολόγησης 3 η Φάση: Υλοποίηση Ενέργεια 1: Καθορισµός στόχων Ενέργεια 2: Συγκρότηση οµάδας έργου Ενέργεια 3: Καθορισµός διδακτικών ενοτήτων Ενέργεια 4: Καθορισµός διδακτικού µοντέλου Ενέργεια 5: Καθορισµός εκπαιδευτικού υλικού Ενέργεια 6 Καθορισµός µοντέλου επικοινωνίας Ενέργεια 7 Καθορισµός χωροταξικού σχεδιασµού αιθουσών Ενέργεια 8 Καθορισµός τεχνολογικού εξοπλισµού Ενέργεια 9 Καθορισµός χρονοδιαγράµµατος Εισαγωγή -Γενικό περίγραµµα- Στοχοθεσία Μοντέλο οργανωτικής, διοικητικής και τεχνικής υποστήριξης ιδακτικές ενότητες ιδακτικό µοντέλο Εκπαιδευτικό υλικό Μοντέλο επικοινωνίας Μοντέλο χωροταξικού σχεδιασµού αίθουσας Χαρακτηριστικά συστήµατος τηλεδιάσκεψης Χρονοδιάγραµµα 19

Το ηµοτικό Σχολείο στην Κοινωνία της Πληροφορίας Ενέργεια 10 Υλοποίηση διδασκαλίας Ενέργεια 11: ιαµορφωτική και συµπερασµατική αξιολόγηση Ενέργεια 11: Σχεδιασµός ενεργειών διάδοσης και ευαισθητοποίησης 4 η Φάση: Αξιολόγηση - Κοινωνικές επιπτώσεις - Μαθησιακή αποτελεσµατικότητα Φόρµα µαθηµάτων Φύλλα δραστηριοτήτων ιδασκαλία Συµπλήρωση ερωτηµατολογίων Επεξεργασία δεδοµένων Παρουσίαση αποτελεσµάτων Οδηγός καλών πρακτικών Συνέδρια - ηµερίδες ηµοσιεύσεις ιαµορφωτική και συµπερασµατική Ερωτηµατολόγια - Συνεντεύξεις Επεξεργασία δεδοµένων Παρουσίαση αποτελεσµάτων 1.5. ιδακτική µεθοδολογία Βήµατα υλοποίησης Οι µαθητές θα έλθουν σε επαφή µε το νέο σύστηµα διδασκαλίας σταδιακά, προκειµένου να ενταχθούν µε τον πλέον οµαλό τρόπο στο νέο µαθησιακό περιβάλλον. Αυτό θα επιτευχθεί µε την υλοποίηση τεσσάρων φάσεων, δηλαδή της περιόδου προετοιµασίας, της τηλεδιδασκαλίας, της εικονικής τάξης και της τηλεσυνεργασίας (Αναστασιάδης, 2002). Τηλεσυνεργασία (Β3) Εικονική Τάξη (Β2) Τηλεδιδασκαλία (Β1) Περίοδος προετοιµασίας (Α1) Σχήµα 1.2: Τα στάδια της διδακτικής µεθοδολογίας 1.4.1. Προπαρασκευαστική περίοδος (Φάση Α): Με βάση την ανωτέρω µεθοδολογία, τα βήµατα προετοιµασίας περιγράφονται ως ακολούθως: Α1: Εξοικείωση των δασκάλων µε τη νέα πραγµατικότητα: Α1.1. Εξοικείωση των εκπαιδευτικών µε τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του νέου µαθησιακού περιβάλλοντος (νέοι ρόλοι, παιδαγωγικοί προβληµατισµοί κτλ). Α1.2. Σεµινάρια βασικών γνώσεων για τους Η/Υ και το διαδίκτυο. 20

Από τη θεωρία στην πράξη: Ο ΥΣΣΕΑΣ 2000-2004 Α1.3. Εξοικείωση µε εκπαιδευτικά διαδραστικά πολυµέσα. Α1.4. Γνώσεις χειρισµού των απαιτούµενων τεχνολογικών εργαλείων, προκειµένου να υλοποιηθούν οι διαδικασίες της τηλεδιάσκεψης και της τηλεσυνεργασίας. Α1.5. Ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση του νέου περιβάλλοντος. Α1.6. Τεχνικές ενθάρρυνσης και υποστήριξης µαθητών. Α2: Προετοιµασία σχολικών µονάδων. Α2.1. Προµήθεια όλων των απαραίτητων τεχνολογικών µέσων και εφαρµογών. Α2.2. Λογισµικό. Α2.3. Υλικό. Α2.4. Επικοινωνιακό καθεστώς. Α2.5. ικτύωση σχολείων. Α2.6. Πρόσληψη εξειδικευµένου τεχνικού προσωπικού, προκειµένου να υποστηρίζει σε τεχνικά θέµατα τον εκπαιδευτικό. Α3: Προετοιµασία γονέων, συνδέσµων κ.ά. Α3.1. Ενηµέρωση των γονέων σχετικά µε το γεγονός ότι το παιδί τους θα ενταχθεί στο πιλοτικό πρόγραµµα. Α3.2. Βραχυπρόθεσµο σεµινάριο προκειµένου οι γονείς: - να κατανοήσουν τη σηµασία αυτού του γεγονότος - να καταρτιστούν έτσι ώστε να υποστηρίξουν το παιδί τους, αν χρειαστεί - να αποφύγουν τις υπερβολές (ασφυκτική πίεση για προσαρµογή του παιδιού, αρνητική προδιάθεση και αδιαφορία για το εγχείρηµα) Α4: Προετοιµασία εκπαιδευοµένων (µαθητών): Α4.1. Εισαγωγικές αναφορές σε σχέση µε το πιλοτικό πρόγραµµα. Α4.2. Εξοικείωση των µαθητών µε τους Η/Υ. Α4.3. Εξοικείωση των παιδιών µε τα εκπαιδευτικά πολυµέσα. Α4.4. Εξοικείωση των µαθητών µε το νέο µαθησιακό περιβάλλον (προβολή σε βίντεο τηλεδιασκέψεων άλλων σχολείων κτλ.). Στα πλαίσια του σχεδιασµού των µαθηµάτων καταρτίζονται οι φόρµες του µαθήµατος και τα φύλλα εργασίας (Παραρτήµατα 1-11), σύµφωνα µε το πλαίσιο που έχει θέσει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Ελλάδας (http://hdtc.pi-schools.gr/material/scenaria.htm). 1.4.2. Τηλεδιδασκαλία (Φάση Β1): Β1. Περιγραφή ράσης: Η διδασκαλία του µαθήµατος θα γίνεται από τη δασκάλα του ηµοτικού Σχολείου Λευκωσίας και θα παρακολουθούν τόσο τα παιδιά της τάξης της, όσο και τα παιδιά του ΙΘ ηµοτικού Σχολείου Λεµεσού, µέσω τηλεδιάσκεψης. Σε προκαθορισµένο χρόνο οι δύο τάξεις είναι έτοιµες για τη δράση Β1. Μόλις τελειώσει η δασκάλα την παράδοση, 20 25 λεπτά, η τηλεδιάσκεψη τερµατίζεται και τα παιδιά των δύο τάξεων συζητούν απορίες και αναπτύσσουν θέµατα µε τους δασκάλους στις συµβατικές τους τάξεις. Στόχος της παρούσας φάσης είναι δάσκαλοι και µαθητές να εξοικειωθούν µε την έννοια της τηλεδιδασκαλίας. 21

Το ηµοτικό Σχολείο στην Κοινωνία της Πληροφορίας Β1.2. Αξιολόγηση: Β1.2.1. Αξιολόγηση µαθητών (αξιολόγηση γνώσεων, εµπειρίας από τη διαδικασία κτλ.) από τους δασκάλους. Β1.2.2. Αξιολόγηση δασκάλων (καταγραφή προβληµάτων, τρόποι επίλυσης, εναλλακτικές προσεγγίσεις κτλ) από τους ίδιους σε συνεργασία µε άλλους συναδέλφους τους, ειδικούς κτλ.). Β1.2.3. Αξιολόγηση διαδικασίας. Β1.3. Καταγραφή αποτελεσµάτων αξιολόγησης: Η δράση Β1 πραγµατοποιείται και δεύτερη φορά µε αντιστροφή των ρόλων των δασκάλων, προκειµένου να παίξουν τους ρόλους του ενεργητικού και παθητικού δράστη. (Παραρτήµατα) 1.4.3 Εικονική τάξη (Φάση Β2): Β2: ηµιουργία εικονικής τάξης (Τηλεδιδασκαλία Τηλεσυνεργασία) Β2.1. Περιγραφή δράσης: Σε αυτή τη φάση επιχειρείται να δηµιουργηθεί ένα ολοκληρωµένο µαθησιακό περιβάλλον, όπου η τηλεδιδασκαλία θα καταλάβει το σύνολο της διδακτικής ώρας, στη διάρκεια της οποίας θα ενθαρρύνονται ερωτήσεις και από τις δύο τάξεις (συζήτηση, ανταλλαγή απόψεων, άλλες δραστηριότητες). Ο στόχος αυτής της φάσης είναι να δηµιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, προκειµένου να αναπτυχθεί το σύνολο των δραστηριοτήτων που παρατηρούνται στα πλαίσια µιας συµβατικής τάξης. άσκαλοι και µαθητές εξοικειώνονται µε την έννοια της εικονικής τάξης. Β2.2 Αξιολόγηση: Β2.2.1. Αξιολόγηση µαθητών (αξιολόγηση γνώσεων, εµπειρίας από τη διαδικασία κτλ.) από τους δασκάλους. Β2.2.2. Αξιολόγηση δασκάλων (καταγραφή προβληµάτων, τρόποι επίλυσης, εναλλακτικές προσεγγίσεις κτλ.) από τους ίδιους σε συνεργασία µε άλλους συναδέλφους τους, ειδικούς κτλ. Β2.2.3. Αξιολόγηση διαδικασίας συνολικά. Β2.3. Καταγραφή αποτελεσµάτων αξιολόγησης. 1.4.4 Τηλεσυνεργασία (Φάση Β3) Β3: Ανάπτυξη συλλογικών δραστηριοτήτων µεταξύ των τηλετάξεων: Β3.1. Περιγραφή δράσης: Στα πλαίσια αυτής της φάσης επιδιώκεται η δηµιουργία ενός ανοικτού συνεργατικού περιβάλλοντος µεταξύ των ενεργών µαθητών των δύο τάξεων. Στην ουσία επιχειρείται η δηµιουργία µιας οµάδας εργασίας η οποία θα συνεργάζεται εξ αποστάσεως στα πλαίσια υλοποίησης µιας κοινής δραστηριότητας. Σε αυτή τη φάση οι µαθητές είναι οι πρωταγωνιστές του νέου συνεργατικού περιβάλλοντος, ενώ οι δάσκαλοι ασκούν ένα περισσότερο εποπτικό-καθοδηγητικό ρόλο, παρεµβαίνοντας σε διάφορες χρονικές στιγµές, όταν οι ίδιοι κρίνουν απαραίτητο. Β3.2 Αξιολόγηση: Β3.2.1. Αυτοξιολόγηση µαθητών (αξιολόγηση διαδικασίας από τους ίδιους τους µαθητές). Β3.2.2. Αξιολόγηση µαθητών από τους δασκάλους (καταγραφή προβληµάτων, τρόποι επίλυσης, εναλλακτικές προσεγγίσεις κτλ.) από τους ίδιους σε συνεργασία µε άλλους συναδέλφους τους, ειδικούς κτλ. Β3.2.3 Αξιολόγηση διαδικασίας συνολικά. Β3.3 Καταγραφή αποτελεσµάτων αξιολόγησης. 22

Από τη θεωρία στην πράξη: Ο ΥΣΣΕΑΣ 2000-2004 1.6. Επιλογή µαθηµάτων - διδακτικών ενοτήτων και χρονοδιάγραµµα υλοποίησης H εφαρµογή πιλοτικών προγραµµάτων οφείλει να σέβεται τις βασικές αρχές, πάνω στις οποίες είναι δοµηµένο το εκπαιδευτικό σύστηµα µιας χώρας, αλλά και τις ιδιαιτερότητες ενός σχολείου. Η προσαρµογή των ανωτέρω αρχών στα κυπριακά δεδοµένα και τις ιδιαίτερες ανάγκες των τεσσάρων σχολείων είχε ως αποτέλεσµα την εκπόνηση µιας αυτοδύναµης µεθοδολογίας, τα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της οποίας είναι τα εξής: α. Αποδοχή και χρήση του υπάρχοντος Αναλυτικού Προγράµµατος του Υπουργείου Παιδείας της χώρας, στην οποία υλοποιείται το πρόγραµµα. β. Αποδοχή και χρήση της επικρατούσας διδακτικής µεθοδολογίας και προσαρµογής της στο µέγιστο βαθµό στα δεδοµένα του νέου µαθησιακού περιβάλλοντος. γ. ηµιουργία ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού από τους δασκάλους και τους µαθητές των σχολείων. δ. Συνεχής και ολοκληρωµένη διαδικασία αξιολόγησης όλων των φάσεων στη βάση συγκεκριµένης µεθοδολογίας. Με βάση το διδακτικό µοντέλο που αναλύθηκε στην παράγραφο 1.4, σχεδιάστηκε η διδακτική µεθοδολογία για τα µαθήµατα της Eπιστήµης και των Mαθηµατικών, όπως φαίνεται στα σχήµατα 3, 4. 1.7. Το µοντέλο επικοινωνίας Η φιλοσοφία που διέπει το µοντέλο επικοινωνίας και χωροταξικού σχεδιασµού είναι το αποτέλεσµα των συµπερασµάτων της ηµερίδας που διοργανώθηκε από το Τµήµα Πληροφορικής του Πανεπιστηµίου Κύπρου (διαθέσιµα στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.umuc.edu/ide/modeldata.html) και του «Μοντέλου Α» του Πανεπιστηµίου του Maryland των Η.Π.Α. (IDE, 1996), δηλαδή µιας µεγάλης τηλετάξης που συγκροτείται από οµάδες µαθητών, οι οποίοι βρίσκονται σε δύο ή περισσότερες αποµακρυσµένες περιοχές. Η παρουσία δασκάλων και στις δύο τάξεις κρίθηκε επιβεβληµένη, λόγω της ηλικιακής διάρθρωσης του ακροατηρίου. άσκαλος Μαθητές ISDN άσκαλος Μαθητές Τάξη Α Τάξη Β Σχήµα 1.3: Το µοντέλο επικοινωνίας 1.8. Το µοντέλο του χωροταξικού σχεδιασµού Επιλέγεται η µεθοδολογία διαχωρισµού του ακροατηρίου σε ενεργητικό και παθητικό (Αναστασιάδης, 2002). Το ενεργητικό ακροατήριο αποτελείται από 6-8 µαθητές που κάθονται σε σχηµατισµό τριγώνου, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ο δάσκαλος και ο πίνακας. Οι µαθητές του ενεργητικού ακροατηρίου εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια των µαθηµάτων, προκειµένου να βιώσουν την εµπειρία του πιλοτικού προγράµµατος όλα τα παιδιά κάθε τάξης. Η εννοιολογική σύγκλιση του «Μοντέλου Α», µε την κατάτµηση του ακροατηρίου σε ενεργητικό και παθητικό, συγκροτεί µια πρωτότυπη µεθοδολογικά µεταβατική, η οποία από εδώ και στο εξής θα ονοµάζεται «µεθοδολογία µετάβασης». Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της προσέγγισης αποτελεί η εναλλαγή του ενεργητικού και παθητικού ακροατηρίου στα πλαίσια του «Μοντέλου Α». Η «µεθοδολογία µετάβασης» διασφαλίζει την ισότιµη συµµετοχή του συνόλου των µαθητών της υπάρχουσας τάξης στο νέο µαθησιακό περιβάλλον, χωρίς να διαταράσσει το µαθητικό πληθυσµό, σε σχέση µε την υπάρχουσα δοµή του παραδοσιακού ωρολογίου προγράµµατος στο σχολείο, καθώς δεν πρέπει να µας διαφεύγει το γεγονός ότι το πιλοτικό πρόγραµµα πραγµατοποιείται στα πλαίσια λειτουργίας των δύο σχολείων. 23

Το ηµοτικό Σχολείο στην Κοινωνία της Πληροφορίας Οθόνη Ενεργητικό ακροατήριο άσκαλος/α Παθητικό Ακροατήριο Πίνακας Σχήµα 1.4: το µοντέλο του χωροταξικού σχεδιασµού της τάξης 1.9. Το τεχνολογικό µοντέλο υποστήριξης Το τεχνολογικό µοντέλο ανά σχολική µονάδα υποστηρίζεται, από 3 ISDN γραµµές, 1 γραµµή διαδικτύου, 1 τηλεόραση, 1 κάµερα τηλεδιάσκεψης, 1 βίντεο, 1 ηλεκτρονικό υπολογιστή και 1 τηλεφωνική συσκευή. Η τεχνική υποστήριξη παρέχεται από τεχνικούς µε τους οποίους έχει κλείσει συµβόλαιο συνεργασίας η Τράπεζα Κύπρου και οι οποίοι θα πρέπει είναι σε θέση να εξυπηρετούν τις ανάγκες του προγράµµατος ανά πάσα στιγµή. Σχήµα 1.5: Τα συστατικά στοιχεία του τεχνολογικού µοντέλου 24

Από τη θεωρία στην πράξη: Ο ΥΣΣΕΑΣ 2000-2004 SUPPORTED STANDARDS, ITU-T H.320: ISDN, leased networks Video: H.261, H.263, Audio: G.711, G.722, G.728, Data: T.120 115200 kbps rate Proprietary protocol, MCU compatibility: H.243 FEATURES Bit-Rate: 56 384 kbps over ISDN, 56 384 kbps over V.35 (/L), Channel Aggregation: 384 Bonding Frame Rate: 30 fps, Video Resolution: FCIF 352x288 pixels, QCIF 176x144 pixels 4CIF 704x576 pixels, for still images (Annex D) Camera remote control: H.281 Audio Coding Band Bit rate, G.711 300 3400 Hz 56 kbps, G.722 50 7000 Hz 48/56 kbps G.728 50 3400 Hz 16 kbps, AUDIO FEATURES: Echo cancellation, Full Duplex, Automatic Gain Control (AGC) ± 12 db, Automatic Noise Suppression CAMERA: Type: 1/3 colour CCD, High-speed powered camera (80 /sec), 4 preset positions Optics - ZOOM x 12 5,4 68,4 mm F 1,8 2,7 MONITOR REQUIRED PAL format, Single monitor, PIP function ADDITIONAL FEATURES Internet access through the ISDN Modem feature by means of external PC as an alternative to a videoconference session (VEGA), T.120 infrastructure for multimedia over data channel by means of external PC, VideoInterphone (VIP) function for call trasfer to a standard analog telephone. Πίνακας 1: Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του συστήµατος τηλεδιάσκεψης 1.10 Το µοντέλο οργάνωσης και υποστήριξης Το µοντέλο αυτό ορίζει τους ρόλους που θα διαδραµατίσουν οι εταίροι του προγράµµατος. Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισµού της Κυπριακής ηµοκρατίας, και ιδιαίτερα το Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης, θα έχει το λειτουργικό συντονισµό της όλης προσπάθειας. Στα πλαίσια αυτά θα έχει την ευθύνη των σχολείων της Κύπρου, των δασκάλων και των τάξεων που θα συµµετάσχουν στο πρόγραµµα. Το Τµήµα Πληροφορικής του Πανεπιστήµιο Κύπρου θα αναλάβει τον επιστηµονικό συντονισµό του Προγράµµατος. Στα πλαίσια αυτά θα έχει την ευθύνη εκπόνησης της διδακτικής µεθοδολογίας και της διαδικασίας αξιολόγησης, της γεωγραφικής διάστασης του Προγράµµατος, του σχεδιασµού των δράσεων διάδοσης κτλ. Η Τράπεζα Κύπρου θα έχει την ευθύνη να προµηθεύει τα επιλεγµένα σχολεία της Κύπρου µε τον κατάλληλο εξοπλισµό, όπως αυτός περιγράφηκε ανωτέρω. Παράλληλα, θα αναλάβει την οικονοµική υποστήριξη του προγράµµατος, σύµφωνα µε τον εγκεκριµένο προϋπολογισµό, ενώ θα έχει την εποπτεία της οικονοµικής διαχείρισης του προγράµµατος. Επίσης, στα πλαίσια του προγράµµατος συγκροτούνται τρεις επιτροπές: Η Επιτροπή παρακολούθησης, η Επιτροπή έρευνας, σχεδιασµού και υλοποίησης και τέλος η Επιτροπή υποστήριξης. Η Επιτροπή παρακολούθησης του έργου απαρτίζεται από ορισµένους εκπροσώπους των Φορέων υλοποίησης και έχει την ευθύνη της γενικής εποπτείας του έργου. Η Επιτροπή έρευνας, σχεδιασµού και υλοποίησης αποτελείται από τον επιστηµονικό υπεύθυνο, τους συνεργαζόµενους επιστήµονες - ερευνητές και τους δασκάλους που συµµετέχουν στο πρόγραµµα. Έχει την ευθύνη εκπόνησης και υλοποίησης των µεθοδολογιών και των δράσεων υλοποίησης του προγράµµατος. Τέλος, η Επιτροπή υποστήριξης αποτελείται από µεταπτυχιακούς συνεργάτες και προπτυχιακούς φοιτητές, οι οποίοι υποστηρίζουν τη δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού, και γενικότερα την υποστήριξη εκτέλεσης των διαδικασιών του προγράµµατος. 25

26 Το ηµοτικό Σχολείο στην Κοινωνία της Πληροφορίας