Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΕ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ: Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Καπετανάκη Κ. 1, Καπασσά Μ. 2 1 Περιβαλλοντολόγος Μsc-Υπεύθυνη Εφαρµογής Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης ήµου Αµαρουσίου, Βας. Σοφίας 9 & ηµ. Μόσχα, 15124 Μαρούσι, Ε-mail:kapkat@maroussi.gr 2 Χηµικός, Μsc- Ειδική Σύµβουλος Περιβάλλοντος-Υπεύθυνη Γραφείου ιασφάλισης Ποιότητας ήµου Αµαρουσίου, Βας. Σοφίας 9 & ηµ. Μόσχα, 15124 Μαρούσι, Ε-mail:mkapassa@maroussi.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης επιτρέπουν στους οργανισµούς που τα εφαρµόζουν να αναλάβουν, σε εθελοντική βάση, τη δέσµευση να αξιολογούν και να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους σε θέµατα περιβάλλοντος. Ο ήµος Αµαρουσίου είναι ο πρώτος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης που εγκατέστησε πριν πέντε χρόνια (2005) το σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης ΕΜΑS, σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του Κανονισµού (ΕΚ) αριθ.761/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η εµπειρία του ήµου Αµαρουσίου, τα δυνατά και τα αδύνατα σηµεία, οι επιτυχίες και οι προοπτικές έτσι όπως έχουν αποτυπωθεί, ενώ παράλληλα αναπτύσσονται προβληµατισµοί που αφορούν στην εφαρµογή του συστήµατος σε έναν Οργανισµό Τοπικής Αυτοδιοίκησης. IMPLEMENTATION OF AN ENVIRONMENTAL MANAGEMENT SYSTEM IN LOCAL PUBLIC ADMINISTRATION-THE INNOVATIVE CASE OF THE MUNICIPALITY OF AMAROUSSION Kapetanaki Κ. 1, Kapassa M. 2 1 Environmental Scientist Μsc-Responsible for the Environmental Management System in the Municipality of Amaroussion, Vas.Sofias 9 & D.Mosha, 15124 Maroussi, Greece Ε-mail:kapkat@maroussi.gr 2 Chemist, Msc, Μsc-Special Advisor-Ηead of the Quality Dpt in the Municipality of Amaroussion, Vas.Sofias 9 & D.Mosha, 15124 Maroussi, Greece, e-mail:mkapassa@maroussi.gr SUMMARY Environmental management systems allow administrations to undertake on a voluntary basis, the commitment to evaluate and to improve their environmental performance. Municipality of Amaroussion, is the first Greek local public administration that has set five years ago (2005) the EMAS system, according to the requirements of the European Regulation (#761/2001) of the European Council. In this paper, we present the experience of the Municipality of Amaroussion, the strength and weak points, the successes and the perspectives. In addition several thoughts are developed regarding to the implementation of the environmental system in a local public administration.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Περιβαλλοντική ιαχείριση έχει εξελιχθεί σε σηµαντικό θέµα για πολλούς οργανισµούς. Ο ήµος Αµαρουσίου θεωρείται σε εθνικό επίπεδο ένας από τους πιο δραστήριους ήµους σε θέµατα που αφορούν στο περιβάλλον και στη βιώσιµη ανάπτυξη. Έχει ήδη υλοποιήσει πολλά έργα, τα οποία έχουν συγχρηµατοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ κάποια άλλα βρίσκονται σε στάδιο υλοποίησης. Στο πλαίσιο της εφαρµογής του χρηµατοδοτικού εργαλείου LIFE, ο ήµος Αµαρουσίου υλοποίησε το έργο GALA (Green Games And Local Authorities), βασικός σκοπός του οποίου ήταν η εγκατάσταση ενός συστήµατος Περιβαλλοντικής διαχείρισης. Το 2005, ο ήµος Αµαρουσίου εγκατέστησε το σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης ΕΜΑS, σύµφωνα µε τις απαιτήσεις των κανονισµών (ΕΚ) αριθ. 761/2001 και 196/2006, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, για την εκούσια συµµετοχή οργανισµών σε κοινοτικό σύστηµα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου. Το σύστηµα αυτό ενσωµατώθηκε στο προϋπάρχον σύστηµα ιαχείρισης Ποιότητας (Πιστοποιηµένο κατά ISO 9001:2000), µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός ενιαίου Συστήµατος ιαχείρισης Ποιότητας & Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (Σ Π & Π ). Μέσα στο 2010 ο ήµος Αµαρουσίου επαναπιστοποιήθηκε κατά ΙSO 14001. Σήµερα µε την εφαρµογή και του προτύπου ΕΛΟΤ 1429:2008 ο ήµος Αµαρουσίου εφαρµόζει Σύστηµα ιαχείρισης Ποιότητας, Περιβαλλοντικής ιαχείρισης & ιαχειριστικής Επάρκειας την εποπτεία του οποίου έχει το αυτοτελές Γραφείο «Εφαρµογής Εσωτερικών ιαδικασιών και ιασφάλισης Ποιότητας». Παράλληλα έχει συσταθεί µία οµάδα ποιότητας από στελέχη διαφόρων διευθύνσεων η οποία συνεπικουρεί στην βελτίωση του συστήµατος. Με αφορµή την εφαρµογή του συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης, η ιοίκηση έχει υιοθετήσει µία σειρά δεσµεύσεων για την προστασία του περιβάλλοντος, οι οποίες αποτυπώνονται στην περιβαλλοντική της πολιτική. Οι δεσµεύσεις αυτές διασφαλίζουν µία σωστή ισορροπία ανάµεσα στις βραχυπρόθεσµες οικονοµικές και µακροπρόθεσµες περιβαλλοντικές ανάγκες της κοινωνίας µας και ενσωµατώνονται στις δράσεις του περιβαλλοντικού προγράµµατος. Στο σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης του ήµου Αµαρουσίου έχουν πιστοποιηθεί συνολικά έξι υπηρεσίες: 1. Ο Οργανισµός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Ποιότητας Ζωής 2. Το Τµήµα Πρασίνου 3. Το Τµήµα Προµηθειών-Αποθήκης Υλικών 4. Το Γραφείο Αξιοποίησης Ευρωπαϊκών και Εθνικών πόρων 5. Το Γραφείο Εφαρµογής Εσωτερικών ιαδικασιών και ιασφάλισης Ποιότητας 6. Η Κοινωφελής Επιχείρηση Συγκοινωνίας και Κυκλοφορίας ενώ στόχο αποτελεί η σταδιακή επέκταση και εφαρµογή του συστήµατος στο σύνολο του Οργανισµού. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, ο ήµος ανέπτυξε µεγάλη δυναµική και εισήγαγε καινοτόµα στοιχεία περιβαλλοντικής διαχείρισης σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Η εφαρµογή του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης επέφερε πολλαπλά οφέλη στο ήµο Αµαρουσίου, κυρίως όµως τον βοήθησε: Να συµµορφωθεί µε την εθνική και τη διεθνή περιβαλλοντική νοµοθεσία. Να επιτύχει εξοικονόµηση οικονοµικών πόρων µέσω της ελάττωσης της χρήσης των φυσικών πόρων.
Να βελτιώσει τον διαχειριστικό έλεγχο στο εσωτερικό της αρχής και να περιορίσει το παθητικό του σε θέµατα περιβάλλοντος. Να δεσµευτεί απέναντι στο προσωπικό και στους πολίτες για την έµπρακτη ευαισθητοποίησή και δράση του σε θέµατα περιβάλλοντος. Να ενσωµατώσει τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης στη λειτουργία του οργανισµού, σύµφωνα µε την τοπική Ατζέντα 21 (Local Agenda 21), η οποία αποτέλεσε και τη βάση για την εφαρµογή µιας ολοκληρωµένης πολιτικής για το περιβάλλον. Η επιτυχηµένη εφαρµογή του συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης αποδεικνύεται και από µια σειρά διακρίσεων του ήµου Αµαρουσίου στον τοµέα αυτό, καθώς του έχουν απονεµηθεί: - Το «Εθνικό βραβείο EMAS 2009», στο πλαίσιο της επιβράβευσης των οργανισµών που µειώνουν ενεργά τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις εφαρµόζοντας πράσινες προµήθειες στην αλυσίδα εφοδιασµού τους, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. - Το «ΠΡΑΣΙΝΟ» βραβείο για την πρωτοπορία στα θέµατα ανακύκλωσης, στο πλαίσιο του «Green Economy 2009». - Το «Βραβείο καλής πρακτικής 2007» στον τοµέα των πράσινων προµηθειών, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Βασική επιδίωξη της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιαστούν : - Η εφαρµογή της µεθοδολογίας και τα βήµατα που ακολουθήθηκαν για την εφαρµογή του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης στην περίπτωση του ήµου Αµαρουσίου ως παράδειγµα καλής πρακτικής. - Τα δυνατά και τα αδύνατα σηµεία έτσι όπως προέκυψαν από την εφαρµογή αλλά και την καθηµερινή λειτουργία του συστήµατος µε δεδοµένο τον πρωτοποριακό χώρο εφαρµογής του, δηλαδή έναν ελληνικό οργανισµό τοπικής Αυτοδιοίκησης. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η εφαρµογή ενός συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης απαιτεί από τους οργανισµούς: - Να εκτελούν µια προκαταρκτική περιβαλλοντική ανάλυση. - Να φροντίζουν για την ενεργό συµµετοχή του προσωπικού στην εφαρµογή του συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης. - Να θέτουν στη διάθεση του κοινού και των άλλων ιθυνόντων τις χρήσιµες πληροφορίες [1]. Στο πλαίσιο αυτό ο ήµος Αµαρουσίου ακολούθησε µια συγκεκριµένη µεθοδολογία, βασιζόµενη στις βασικές αρχές εφαρµογής, προσαρµοσµένη όµως στις δυνατότητες ενός Οργανισµού Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
2.1 ΣΤΑ ΙΑ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑΣ Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάµβανε τα παρακάτω στάδια: 1. Τη δέσµευση της ιοίκησης: Αποτελεί βασικό στοιχείο για την επιτυχή υλοποίηση ενός συστήµατος Περιβαλλοντικής διαχείρισης. 2. Την κατάρτιση της περιβαλλοντικής πολιτικής: Η περιβαλλοντική πολιτική αποτυπώνει µε σαφήνεια τους κύριους άξονες µε βάση τους οποίους επιτυγχάνεται η βιώσιµη ανάπτυξη. Κοινοποιείται στο σύνολο των εµπλεκοµένων, δηλαδή στο προσωπικό, στους προµηθευτές, στους κατοίκους και τους εργαζόµενους της πόλης και σε κάθε άλλο φορέα ή πρόσωπο που σχετίζεται µε τις λειτουργίες του ήµου. 3. Τον σχεδιασµό του συστήµατος: Ο σχεδιασµός του συστήµατος ακολούθησε τις βασικές αρχές εφαρµογής, δηλαδή την περιβαλλοντική ανάλυση, των προσδιορισµό των περιβαλλοντικών πτυχών, τη σύνταξη του περιβαλλοντικού προγράµµατος, τη σύνταξη της αρχικής περιβαλλοντικής δήλωσης, τον έλεγχο και την επαλήθευσή του από εξωτερικό φορέα επαλήθευσης και τελικά την καταχώρηση στο ελληνικό µητρώο EMAS. 4. Την εγκατάσταση του συστήµατος: Σε διάστηµα περίπου ενός έτους τέθηκε σε εφαρµογή το σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης µε τη συµµετοχή αρχικώς τεσσάρων διοικητικών µονάδων του Οργανισµού. 5. Την εφαρµογή και παρακολούθηση του συστήµατος: Σε ετήσια βάση διενεργούνται εσωτερικές επιθεωρήσεις από το προσωπικό του γραφείου ποιότητας, το οποίο έχει λάβει σχετική εκπαίδευση, εντοπίζονται τα αδύνατα-προβληµατικά σηµεία και προωθούνται οι απαραίτητες ενέργειες για την απαλοιφή τους. Με τον τρόπο αυτό ενώ παρακολουθείται δυναµικά το σύστηµα προκειµένου να εξασφαλιστεί η λειτουργία του. 6. Την ανασκόπηση της ιοίκησης-σύνταξη περιβαλλοντικής ήλωσης: Η ιοίκηση ενηµερώνεται για την ετήσια λειτουργία του συστήµατος και εγκρίνει την ανανεωµένη Περιβαλλοντική ήλωση του συστήµατος. Η λειτουργία των σταδίων αυτών εξασφαλίζει ότι το σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης υπόκειται στη διαδικασία της συνεχούς βελτίωσης, προς την κατεύθυνση της προστασίας του περιβάλλοντος. Η παραπάνω µεθοδολογία απεικονίζεται στο σχεδιάγραµµα Νο.1. Σχεδιάγραµµα 1 : Μεθοδολογία του ήµου Αµαρουσίου για την εφαρµογή και τη συνεχή βελτίωση του Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης.
2.2 ΥΝΑΤΑ ΚΑΙ Α ΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ Από την µέχρι σήµερα εφαρµογή του συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης έχουν προκύψει και καταγραφεί κάποια δυνατά και αδύνατα σηµεία τα οποία θεωρούνται αξιοσηµείωτα για οποιονδήποτε φορέα αποφασίσει να προχωρήσει στην εφαρµογή του και παρατίθενται στην συνέχεια. Στα δυνατά σηµεία, και µε δεδοµένο το βασικότερο που αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, µπορούν να αναφερθούν: - Η ενεργός εµπλοκή και η δέσµευση της ιοίκησης ενός Οργανισµού Τοπικής Αυτοδιοίκησης µέσω της χάραξης της Περιβαλλοντικής Πολιτικής. - Η δηµιουργία ενός γραφείου εφαρµογής, παρακολούθησης και συνεχούς βελτίωσης των διαδικασιών που απαιτούνται για την εν λόγω εφαρµογή µε ίδιους πόρους. - Η εξοικονόµηση πόρων (οικονοµικών και ενεργειακών). - Η δηµιουργία ευαισθητοποιηµένων και ενεργών υπαλλήλων σε θέµατα περιβάλλοντος, µε διάθεση για προσφορά, οι οποίοι µεταφέρουν τις γνώσεις τους και στο οικείο περιβάλλον τους. Το σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης λειτουργεί ως «µέσο» διάχυσης οικολογικής ευαισθητοποίησης τόσο στην τοπική, όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. - Η αύξηση της ζήτησης πράσινων-οικολογικών προϊόντων συνεπάγεται και µείωση των µέχρι σήµερα υψηλών τιµών προσφοράς. - Η εκτίµηση και η διαχείριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις δράσεις του Οργανισµού. - Η πρόληψη ατυχηµάτων µε περιβαλλοντικές επιπτώσεις (π.χ. διαρροή ορυκτελαίων). - Η δυνατότητα ένταξης του συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης σε άλλα υπάρχοντα συστήµατα. - Η δυνατότητα διάχυσης συσσωρευµένης εµπειρίας σε άλλους ΟΤΑ. Στα αδύνατα σηµεία κατατάσσονται όλα εκείνα τα προβλήµατα που ήταν αναµενόµενα και σχετίζονται κυρίως µε την Ελληνική νοοτροπία. Ως αδύνατα σηµεία κατά τη γνώµη µας θεωρούνται: - Η έλλειψη σχετικού νοµοθετικού πλαισίου για την εφαρµογή του συστήµατος. - Η δυσκολία συλλογής και οργάνωσης του συνόλου του νοµοθετηµάτων και εγκυκλίων που σχετίζονται µε το περιβάλλον, καθώς µέχρι και σήµερα δεν υπάρχει ένας φορέας συλλογής και αξιολόγησης τους. - Η προσαρµογή των απαιτήσεων του συστήµατος στην καθηµερινή εργασία του προσωπικού αφού το τελευταίο καλείται να αλλάξει τρόπο σκέψης αλλά και συνήθειες ετών. - Η Οικονοµική επιβάρυνση για την εφαρµογή τόσο των απαιτήσεων του συστήµατος όσο και της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. - Το κόστος εκπαίδευσης του προσωπικού. Η εφαρµογή του συστήµατος απαιτεί την συνεχή κατάρτιση του προσωπικού του οργανισµού. - Η αύξηση του κόστους των προµηθειών οι οποίες καλούνται να τηρούν συγκεκριµένα κριτήρια (π.χ. ανακυκλωµένο χαρτί εκτύπωσης). - Το ετήσιο κόστος συντήρησης και πιστοποίησης του συστήµατος.
3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Είναι γεγονός ότι η εφαρµογή ενός συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης βοηθά έναν οργανισµό να συµµορφωθεί µε την εθνική και τη διεθνή περιβαλλοντική νοµοθεσία, να βελτιώσει τον διαχειριστικό έλεγχο στο εσωτερικό του, να περιορίσει το παθητικό του σε θέµατα περιβάλλοντος και να ενσωµατώσει τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης στη λειτουργία του. Ο ήµος Αµαρουσίου ως ο πρώτος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης που εγκατέστησε πριν πέντε χρόνια και πιστοποιήθηκε στο σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης ΕΜΑS, σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του Κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 761/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου [2], κατάφερε και ενσωµάτωσε το εν λόγω σύστηµα στην καθηµερινή λειτουργία του Οργανισµού. Είναι αξιοσηµείωτο ότι το EMAS ενσωµατώθηκε στο σύστηµα ιαχείρισης Ποιότητας ISO 9001 µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός ενιαίου Συστήµατος ιαχείρισης Ποιότητας & Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. Από την εφαρµογή του συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης προέκυψε ένα σύνολο δυνατών και αδύνατων σηµείων. Χρησιµοποιώντας τις περιβαλλοντικές πτυχές που προαναφέρθηκαν, είναι δυνατόν να σχεδιαστεί ένα πρόγραµµα διαχείρισης τους προκειµένου να µειωθεί ο περιβαλλοντικός τους αντίκτυπος. Πέραν όµως των δυσκολιών καθίσταται σαφές ότι η ιοίκηση ενός Τοπικού Οργανισµού, µπορεί εφόσον το θελήσει, να δεσµευτεί και να εφαρµόσει αποδεδειγµένα ένα σύνολο δράσεων για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και να ευαισθητοποιήσει το προσωπικό του. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης επιτρέπουν στους οργανισµούς που τα εφαρµόζουν να αναλάβουν, σε εθελοντική βάση, τη δέσµευση να αξιολογούν και να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους σε θέµατα περιβάλλοντος. Ένας ευαισθητοποιηµένος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποτελεί πάντα το παράδειγµα καλής πρακτικής αλλά και σηµείο αναφοράς για άλλους οργανισµούς. εν είναι λίγοι οι φορείς που έρχονται σε επαφή µε το ήµο Αµαρουσίου ζητώντας πληροφορίες σε ότι αφορά την εφαρµογή ενός συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Άλλωστε οι περισσότεροι δηµόσιοι οργανισµοί, ανεξαρτήτως µεγέθους, γεωγραφικής θέσης ή εθνικότητας έχουν παρόµοιες περιβαλλοντικές πτυχές επειδή εκτελούν παρόµοιες λειτουργίες και δραστηριότητες. Το θεωρητικό πλαίσιο της εφαρµογής υπάρχει, ωστόσο λίγοι είναι αυτοί που την τολµούν. Η υλοποίηση ενός συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης δεν είναι εύκολη υπόθεση, ωστόσο, αν υπάρχει η διάθεση της ιοίκησης για την εφαρµογή καινοτοµικών δράσεων µε αντίκτυπο στο περιβάλλον, ένα πιστοποιηµένο σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης, αποτελεί την εφαρµογή της θεωρίας στην πράξη. Ο ήµος Αµαρουσίου αποτελεί το παράδειγµα της εφαρµογής στην πράξη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική ιεύθυνση Περιβάλλοντος Πληροφοριακό δελτίο, [EL]- Μάιος 2001-Πρώτη έκδοση, στην ιστοσελίδα : http://www.europa.eu.int/comm/environment/emas/index.htm