Περπατώ µες στο δάσος και µε ό,τι µαζεύω δηµιουργώ

Περπατώ µες στο δάσος και µε ό,τι µαζεύω δηµιουργώ ήµου Ε. 1, Βαλαβάνη. 2 1. Νηπιαγωγός Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάµου e-mail: evivoula@mailbox.gr 2. Νηπιαγωγός Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάµου e-mail: dimitrita@hotmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Περπατώ εις το δάσος, που υλοποιείται από το Κ.Π.Ε. Βάµου, επιχειρεί να περάσει περιβαλλοντικά µηνύµατα µέσα από ποικίλες δραστηριότητες, αρκετές εκ των οποίων έχουν ως σηµείο αναφοράς τους την τέχνη. Τα παιδιά χρησιµοποιούν υλικά από τη φύση ή ακόµα και σκουπίδια και µε απλές τεχνικές τα µετατρέπουν σε µικρά έργα τέχνης ή σε αντικείµενα χρηστικά. Κατ' αυτόν τον τρόπο µεταδίδονται µηνύµατα για την ανάγκη της προστασίας του περιβάλλοντος, προτείνονται εναλλακτικοί τρόποι επαναχρησιµοποίησης υλικών και διαπιστώνεται η διαλεκτική σχέση µεταξύ κοινωνίας, περιβάλλοντος και τέχνης. Το πρόγραµµα απευθύνεται σε µαθητές/τριες τόσο της Πρωτοβάθµιας όσο και της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης και ακολουθεί έναν κοινό κορµό δραστηριοτήτων, µε επιµέρους ωστόσο διαφορές που καθορίζονται από την εκάστωτε βαθµίδα εκπαίδευσης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, δραµατοποίηση, τέχνη, δηµιουργική γραφή, ανακύκλωση ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πολλές ιστορίες, παραµύθια αλλά και θεατρικά έργα εκτυλίσσονται στα δάση πολλοί ζωγράφοι έχουν αποτυπώσει την οµορφιά τους σε καµβά, µα και πολλοί ποιητές έχουν εµπνευσθεί από τα κάλλη τους! Έχοντας σαν δεδοµένο ότι το δάσος είναι ένας ιδιαίτερα αγαπητός χώρος για εφαρµογή διαφόρων µορφών τέχνης και µε την πεποίθηση ότι εκπαίδευση, περιβάλλον και τέχνη είναι ένα τρίπτυχο άρρηκτα συνδεδεµένο µε τη ζωή του ανθρώπου, χτίσαµε ένα πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης µε τίτλο: Περπατώ εις το δάσος που απευθύνεται σε όλες τις βαθµίδες εκπαίδευσης και αφορά στο δασικό οικοσύστηµα και στη σχέση του µε την τέχνη. Γενικός µας σκοπός είναι, µέσα από το εν λόγω πρόγραµµα, όπως υπαγορεύει και ο ορισµός της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης από τους Hungerford, Peyton και Wilke (Hungerford H., Peyton R., Wilke R.,1980: 42) οι µαθητές να αποκτήσουν γνώση του περιβάλλοντος και πάνω από όλα να γίνουν ικανοί και αποφασισµένοι, να έχουν διάθεση να εργαστούν, ατοµικά και συλλογικά, για την επίτευξη και τη διατήρηση ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 203

µιας δυναµικής ισορροπίας µεταξύ της ποιότητας της ζωής και της ποιότητας του περιβάλλοντος. Στην προσπάθειά µας αυτή, σηµαντικός αρωγός είναι η λογοτεχνία, η οποία κατανοεί και προσεγγίζει µε ευαισθησία και υπευθυνότητα τα αιτήµατα των καιρών και µεταφέρει την προβληµατική τους µέσα από καλλιτεχνικές παραστάσεις και βιώµατα στα παιδιά και στους νέους (Αναγνωστόπουλος, 1996: 82). Το φυσικό περιβάλλον απασχόλησε τη λογοτεχνία και τη συνέδεσε µε την περιβαλλοντική αγωγή εδώ και πολλά χρόνια. Ήδη από το 1974, ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου είχε προκηρύξει διαγωνισµό µε θέµα «το φυσικό περιβάλλον». Σήµερα τα λογοτεχνικά έργα που αφορούν στη µόλυνση του περιβάλλοντος, τη ρύπανση των υδάτων, την εξαφάνιση των δασών κ.τ.λ. γεµίζουν όλο και πιο συχνά τα ράφια των βιβλιοπωλείων και τις βιβλιοθήκες των σχολείων. Σ αυτή την προσπάθεια διαµόρφωσης οικολογικής συνείδησης και µε αφορµή τις φωτιές στην Πελοπόννησο το Καλοκαίρι του 2007, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάµου εξέδωσε ένα οικολογικό παραµύθι µε τίτλο «Ο Νάσος περπατά στο δάσος» το οποίο αναφέρεται στα δασικά οικοσυστήµατα της Κρήτης και στους κινδύνους που τα απειλούν. Με συνοδοιπόρο το Νάσο, ένα περιβαλλοντικά ευαισθητοποιηµένο ξωτικό, τα παιδιά εισάγονται στο κόσµο της ηθικής συνείδησης γνωρίζοντας και κατανοώντας παράλληλα την πολυπλοκότητα του δασικού οικοσυστήµατος. Επιπλέον, µε τη µέθοδο της δηµιουργικής γραφής, η οποία αποτελεί ένα εκπαιδευτικό τεχνολογικό εργαλείο εγκεκριµένο από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων (ΥΠ.Ε.Π.Θ) και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Π.Ι.) το οποίο εντάσσεται στη γνωστική περιοχή της Γλώσσας και µε αφορµή ήχους, φυσικές εικόνες και φυσικά ή τεχνητά αντικείµενα, τα παιδιά γράφουν µικρά κείµενα, ποιήµατα ή πεζά, ζωγραφίζουν ή διηγούνται µια δική τους ιστορία. Εκτός όµως από την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων που χρειάζονται για την προστασία του Περιβάλλοντος, µία ακόµη βασική αρχή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σύµφωνα µε το ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών (.Ε.Π.Π.Σ.), είναι η ευαισθητοποίηση στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Σύµµαχοι στην επίτευξη των δύο αυτών σηµαντικών αρχών της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στοχεύοντας παράλληλα στην ολιστική προσέγγιση του θέµατος, είναι διάφορες µορφές τέχνης όπως η ζωγραφική και η γλυπτική αλλά και διάφορες καλλιτεχνικές τεχνικές όπως decoupage σε πέτρα και ξύλο ή κατασκευή ανακυκλώσιµου χαρτιού. Θεωρώντας ότι η συναισθηµατική και κινητήρια δύναµη της Τέχνης είναι σε θέση να υποκινήσει τον ενθουσιασµό των µαθητών τόσο για τη µελέτη των περιβαλλοντικών ζητηµάτων, όσο και για να εκφράσουν τις περιβαλλοντικές ανησυχίες τους, κάνουµε µια µικρή διαδροµή στην ιστορία της τέχνης µέσα από προβολή εικαστικών έργων καλλιτεχνών που δηµιουργήθηκαν το 1960, και σήµερα βρίσκουν πολλούς υποστηριχτές. Μορφές έκφρασης που χρησιµοποιούν φυσικά υλικά, τη Γη, το νερό, τα φυσικά φαινόµενα για την δηµιουργία µόνιµων ή εφήµερων έργων τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως Land Art, Environmental Art, Arte Povera κ.τ.λ. αλλά και καλλιτεχνικά κινήµατα όπως η Trash Art και η Recycle Art που χρησιµοποιούν ανακυκλώσιµα ή µη υλικά. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 204

ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το πρόγραµµα του Κ.Π.Ε. Βάµου Περπατώ εις το δάσος χρησιµοποιεί ενεργητικές µεθόδους µάθησης και προσεγγίζει βιωµατικά τους στόχους που θέτει µέσα από µια διεπιστηµονική οπτική. Στόχοι του προγράµµατος Να γνωρίσουν τα παιδιά το δάσος και να κατανοήσουν την χρησιµότητα του. Να κατανοήσουν ότι αποτελεί ένα οικοσύστηµα, να διαπιστώσουν τις αλληλεξαρτήσεις που υπάρχουν ανάµεσα στη χλωρίδα, την πανίδα και τον άνθρωπο. Να διαµορφώσουν στάσεις, αξίες και πεποιθήσεις πιο φιλικές προς το περιβάλλον. Να ευαισθητοποιηθούν σε θέµατα όπως: η προστασία του δάσους, η διαχείριση απορριµµάτων, η άσκοπη καταναλωτική συµπεριφορά, το πρόβληµα της οικολογικής καταστροφής. Να έρθουν σε επαφή µε το πρόβληµα των απορριµµάτων και ν αναγνωρίσουν την ανακύκλωση και την επαναχρησιµοποίηση σαν λύση. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Το πρόγραµµα στηρίζεται στις αρχές που διέπουν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.), δηλαδή στην ολιστική θεώρηση του φυσικού, κοινωνικού και πολιτισµικού περιβάλλοντος, στην ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των µαθητών αυριανών πολιτών, στην κατανόηση ότι άνθρωπος, κοινωνία και φύση διέπονται από µια σχέση διαλεκτική. Χρησιµοποιείται κυρίως η βιωµατική επικοινωνιακή µάθηση, δηλαδή η µέθοδος που δίνει έµφαση στην προβολή των βιωµάτων των παιδιών και την ενεργό συµµετοχή τους µέσα από µια ισότιµή επικοινωνιακή σχέση. Οι οµαδικές δραστηριότητες και εργασίες αποσκοπούν στην ανάδειξη του ρόλου και της αξίας του κάθε µαθητή ξεχωριστά, όπου τα ενδιαφέροντα, οι προβληµατισµοί και οι ανάγκες των µελών της οµάδας διαδραµατίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Κατ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά κινητοποιούνται γνωστικά και συναισθηµατικά µέσα από δραστηριότητες που οδηγούν στην έκφραση, στη συζήτηση και στην καταγραφή απόψεων. Στο πρόγραµµα επιχειρείται η σύνδεση Τέχνης και Περιβάλλοντος όπως έχει διατυπωθεί στα καλλιτεχνικά κινήµατα του εικοστού αιώνα Trash Art, Land Art, Fluxus κ.τ.λ. τα οποία συµπορεύονται µε τη φύση µια και στοχεύουν στη δηµιουργία έργων από φυσικά υλικά και υλικά που αντιµετωπίζονται ως απορίµµατα. Τα παιδιά, είτε µε Τέχνες πεδίου όπως είναι κατεξοχήν η Land Art και η Earth Art, είτε µε Τέχνες που χρησιµοποιούν απορρίµµατα, βιοµηχανικά είδη και κάθε λογής «ανορθόδοξο» αντικείµενο για τη δηµιουργία έργων τέχνης όπως η Trash Art, η Cheap Art, η Recycle Art κ.τ.λ. καθοδηγούνται σε µια εικαστική επεξεργασία των υλικών που µαζεύουν από τη φύση καθώς και των καταναλωτικών αγαθών που τα ίδια έχουν φροντίσει να συλλέξουν. Έτσι τα παιδιά, µέσω της τέχνης και χρησιµοποιώντας δηµιουργικά, φυσικά υλικά αλλά και σκουπίδια, στέλνουν το µήνυµα για την ανάγκη της προστασίας του περιβάλλοντος, γνωρίζουν ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 205

εναλλακτικούς τρόπους χρησιµοποίησης των ανακυκλώσιµων φυσικών ή τεχνικών υλικών και συνειδητοποιούν ότι τα πάντα γύρω µας είναι αλληλένδετα και χρήσιµα. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ - ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Το πρόγραµµα περιλαµβάνει τα παρακάτω στάδια: υποδοχή των µαθητών και παιχνίδια γνωριµίας, δραστηριότητες στο Κέντρο, δραστηριότητες στο πεδίο, φύλλα εργασίας, κατασκευές µε υλικά από τη φύση ή θεωρούµενα άχρηστα υλικά. Πρόκειται για µια σειρά δραστηριοτήτων µέσω των οποίων τα παιδιά τροφοδοτούνται µε νέες πληροφορίες, εισάγονται οικολογικές έννοιες και γίνεται συζήτηση για ζητήµατα που αφορούν την τροφική αλυσίδα, τη ρύπανση και τις ανθρώπινες παρεµβάσεις. Βασικός στόχος είναι να γίνει ανίχνευση των αντιλήψεων των παιδιών σχετικά µε το δάσος, να εξοικειωθούν µε έννοιες όπως αειφορία, φωτοσύνθεση, οικοσύστηµα, να πληροφορηθούν σχετικά µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δάσους του Αγίου Ματθαίου όπου θα γίνουν οι εργασίες πεδίου και να υιοθετήσουν στάσεις και συµπεριφορές που θα συµβάλλουν στη βελτίωση και την προστασία του δασικού οικοσυστήµατος. Στη συνέχεια, µε σκοπό την εµπέδωση των πληροφοριών σχετικά µε το δασικό οικοσύστηµα, οι µαθητές οµαδοσυνεργατικά κάνουν κάποια φύλλα εργασίας που υπάρχουν στο αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό του Κ.Π.Ε. που έχει εκδοθεί για το δάσος, «άσος, αυτός ο κόσµος ο Μικρός ο Μέγας» και «Περπατώ εις το δάσος-μονοπάτι ανάµεσα στα δέντρα». Στην προσπάθεια να επιτευχθούν οι στόχοι που προαναφέρθηκαν το πρόγραµµα κάθε φορά προσαρµόζεται έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις διδακτικές ανάγκες κάθε εκπαιδευτικής βαθµίδας. Εφαρµογή του προγράµµατος στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση Οι δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί στα πλαίσια του παραπάνω προγράµµατος για τα παιδιά της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης είναι ποικίλες. Αφορούν δράσεις που σχετίζονται µε την παρατήρηση και την εξερεύνηση του δασικού οικοσυστήµατος της περιοχής καθώς και µε την γνωριµία µε τη χλωρίδα και την πανίδα της Κρήτης. Ωστόσο κάποιες δράσεις επικεντρώνονται ειδικότερα σε ζητήµατα που αφορούν την ανακύκλωση, την επαναχρησιµοποίηση και την τέχνη. Οι δράσεις αυτές περιλαµβάνουν : ραµατοποίηση παραµυθιού: οι µαθητές/τριες οδηγούνται στην αίθουσα θεατρικού παιχνιδιού, όπου πραγµατοποιείται η δραµατοποίηση του παραµυθιού «Ο Νάσος περπατά στο δάσος», το οποίο γράφτηκε από τα µέλη της παιδαγωγικής οµάδας του Κέντρου. Τα παιδιά υποδύονται ρόλους ζώων που πρωταγωνιστούν στο παραµύθι και συµµετέχουν ενεργά στην ροή και εξέλιξη της ιστορίας. Παρόλο που το παραµύθι έχει µια συγκεκριµένη πλοκή, η δραµατοποίηση δεν προσκολλάται σε αυτή, αλλά αφήνει το περιθώριο στα παιδιά µέσα από δικές τους υποδείξεις, µε γνώµονα τη δηµιουργική τους φαντασία, να καθορίσουν πτυχές της εν λόγω ιστορίας. ραστηριότητες στο πεδίο: Οι µαθητές/τριες οδηγούνται σ ένα δάσος της περιοχής. Χωρίζονται σε οµάδες µέσα από ένα παιχνίδι και η κάθε οµάδα, µε ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 206

εµψυχωτή ένα µέλος από το κέντρο, πραγµατοποιεί έναν αναγνωριστικό περίπατο στο πευκοδάσος. Η διαδροµή αυτή ονοµάζεται «µονοπάτι της σιωπής» και ο πρωταρχικός στόχος είναι η παρατήρηση, η ενεργοποίηση των αισθήσεων και η ψυχοσυναισθηµατική ενσωµάτωση τους µε ένα περιβάλλον απόλυτα φυσικό. Όταν ολοκληρωθεί το «µονοπάτι της σιωπής», χωριστά κάθε οµάδα στέκεται σε κάποια σηµεία του δάσους, όπου γίνεται µια αναγνωριστική συζήτηση µε σκοπό να διαπιστωθεί τι γνωρίζουν ήδη τα παιδιά σχετικά µε το οικοσύστηµα, τη χλωρίδα και την πανίδα. Στη συνέχεια ακολουθούν οι παρακάτω δραστηριότητες : Τα παιδιά διαλέγουν ένα σηµείο στο δάσος που τους χαλαρώνει και κάθονται στο έδαφος, προκειµένου να ασχοληθούν µε µια δραστηριότητα που συνδυάζει την ζωγραφική µε την ακουστική τους αντίληψη. ιαλέγουν ένα φύλλο χαρτί και κηροµπογιές. Αφού µείνουν σιωπηλά για κάποιο διάστηµα, αρχίζουν να αποτυπώνουν στο χαρτί τους ήχους που ακούν µε ένα σύµβολο ή µια γραµµή. Αν για παράδειγµα ο ήχος του πουλιού έρχεται από τα δεξιά τότε το σύµβολο τοποθετείται στα δεξιά του χαρτιού. Τα αποτέλεσµα είναι η δηµιουργία ενός «ηχοχάρτη» και στη συνέχεια η σύνθεση µιας αυθόρµητης «ηχοϊστορίας», δηλαδή µιας ιστορίας που η πλοκή της καθορίζεται µέσα από τους ήχους που έχουν καταγράψει τα παιδιά. Η σύνθεση της ιστορίας γίνεται προφορικά στην περίπτωση των νηπίων, ενώ σε αυτήν του δηµοτικού γραπτά. Σε κάθε οµάδα δίνουµε ένα χρωµατιστό µαντήλι και ζητάµε από τα παιδιά να βρουν και να τοποθετήσουν πάνω σε αυτό αντικείµενα από το δάσος, που έχουν το αντίστοιχο χρώµα. Σε µια παραλλαγή της δραστηριότητας αυτής χρησιµοποιείται αντί για µαντήλι ένα κλαδί, πάνω στο οποίο δένονται τα επιλεγµένα αντικείµενα. Στη συνέχεια, ενθαρρύνοντας την λογοτεχνική τους έµπνευση, ζητάµε από τα παιδιά να συνθέσουν µια ιστορία ή ένα ποίηµα γύρω από τα αντικείµενα αυτά. είχνουµε στα παιδιά έναν πίνακα ζωγραφικής µε θέµα εµπνευσµένο από τη φύση και συζητάµε για τα χρώµατα που χρησιµοποίησε ο ζωγράφος, τις τεχνικές, την ιστορία του πίνακα και λίγα λόγια για τον ζωγράφο. Στη συνέχεια ζητάµε από τα παιδιά να εµπνευστούν κι εκείνα από τη φύση και να φτιάξουν ένα έργο τέχνης µε φυσικά υλικά που υπάρχουν γύρω τους, όπως φλούδες δέντρων, φύλλα, καρπούς, αρωµατικά βότανα, πέτρες, κλαδιά και πευκοβελόνες. ραστηριότητες στο Κ.Π.Ε. Κατά την επιστροφή στο Κ.Π.Ε. τα παιδιά ασχολούνται µε ποικίλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, που από τη µια έχουν στόχο τη χαλάρωση και την ανάπτυξη της δηµιουργικής φαντασίας και από την άλλη την πρόταση της ανακύκλωσης κι επαναχρησιµοποίησης ως τρόπο αντιµετώπισης της αλόγιστης χρήσης χαρτιού και γενικότερα των πρώτων υλών. Συγκεκριµένα: ιακόσµηση πέτρας ή ξύλου µε αποξηραµένα φύλλα ή εικόνες χρησιµοποιώντας την τεχνική του decoupage. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 207

ηµιουργία ανακυκλωµένου χαρτιού και διακόσµηση µε πέταλα και φύλλα Κατασκευή αφίσας µε θέµα περιβαλλοντικό µε την τεχνική του κολάζ Κατασκευή µουσικών οργάνων: Μαράκες από ρολά χαρτιού κουζίνας ή πλαστικά µπουκάλια στα οποία τοποθετούνται φακές, φασόλια ή άµµος και διακοσµούνται µε κλωστές ή κορδέλες, µεταλλόφωνο από τενεκεδάκια, κουδουνίστρες από µεταλλικά καπάκια αναψυκτικών. Κατασκευή παιχνιδιών ή αντικειµένων από άχρηστα υλικά ή υλικά από τη φύση. Κάποια από τα έργα των παιδιών θα διακοσµήσουν το «ανακυκλόδεντρο», ένα δέντρο φτιαγµένο µε ανακυκλώσιµα υλικά. Εφαρµογή του προγράµµατος στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση Μετά την υποδοχή και τη γνωριµία παιχνιδιών το πρόγραµµα ξεκινά µε τη θεωρητική προσέγγιση του θέµατος που γίνεται αρχικά, µε τη χρήση power point, το οποίο έχει σχεδιαστεί από την παιδαγωγική οµάδα ειδικά για το πρόγραµµα «Περπατώ εις το δάσος». Με τη βοήθεια λοιπόν της τεχνολογίας, δύο ενδηµικά ζώα της Κρήτης, ο Ακανθοποντικός και ο Φουρόγατος, ξεναγούν τους µαθητές στο δασικό οικοσύστηµα, στα χαρακτηριστικά, την λειτουργία αλλά και την ωφέλειά του στον άνθρωπο. Παρουσιάζουν τα ενδηµικά φυτά και ζώα, τους οικολογικούς παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν τα είδη σε ένα οικοσύστηµα, ενηµερώνουν για τις ανθρώπινες παρεµβάσεις, τους κινδύνους που διατρέχουν τα δάση κ.τ.λ.. ραστηριότητες στο πεδίο: Φτάνοντας στο πεδίο, οι µαθητές χωρίζονται σε οµάδες και µε συντονιστές τα µέλη της παιδαγωγικής οµάδας του Κ.Π.Ε. ακολουθούν κάποιες συγκεκριµένες διαδροµές όπου παρατηρούν, ερευνούν, αναγνωρίζουν και καταγράφουν την χλωρίδα και πανίδα του δασικού οικοσυστήµατος, τις ανθρώπινες επεµβάσεις, τα είδη και τα χαρακτηριστικά των δέντρων, τα βιοτικά στοιχεία του δάσους, τους ήχους κ.τ.λ.. Στο τέλος των διαδροµών, και σε προκαθορισµένα σηµεία, γίνεται η επεξεργασία και η παρουσίαση των παραπάνω στοιχείων στις υπόλοιπες οµάδες. Οι δράσεις που επικεντρώνονται σε ζητήµατα που συνδέουν το περιβάλλον µε την τέχνη είναι οι ακόλουθες: «ηµιουργική Γραφή Και Έκφραση»: επιχειρώντας να προσεγγίσουµε διεπιστηµονικά το δάσος ως θέµα περιβαλλοντικής αγωγής, χρησιµοποιούµε τη µέθοδο της δηµιουργικής έκφρασης, γραφής, και τέχνης, που είναι συνήθως παραγκωνισµένα µέσα στο βαρύ καθηµερινό πρόγραµµα των σχολείων. Έτσι, κάθε οµάδα, µετατρέπεται σε ένα περιβαλλοντικό εργαστήρι µε θέµα «ηµιουργική Γραφή Και Έκφραση» και δουλεύει πάνω στα παρακάτω θέµατα: Ένας ήχος χίλιες λέξεις! Μια εικόνα µια γιορτή! Κάτι έχω να σας πω φυλαγµένο από καιρό! Περπατώ εις το δάσος όταν το σκουπίδι είναι εδώ! ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 208

Τα παιδιά ατοµικά, µε τη µέθοδο της δηµιουργικής γραφής και την καλλιέργεια της αποκλίνουσας σκέψης, εµπνέονται και συνθέτουν τη δική τους ιστορία, ποίηµα, τραγούδι, µε αφορµή αντίστοιχα, φυσικούς ήχους και εικόνες από το δάσος, φυσικά αντικείµενα που συλλέγουν και συνδέουν µεταξύ τους µε σπάγκο αλλά και τυχόν σκουπίδια που συνάντησαν στη διαδροµή τους. Οι ιστορίες διαβάζονται στην οµάδα και επιλέγεται µία ή και περισσότερες για να διαβαστούν στο σύνολο των µαθητών. Τέχνη στο πεδίο: Οι µαθητές εργάζονται µε την οµάδα τους εικαστικά, συνδυάζοντας στοιχεία από τα παραπάνω καλλιτεχνικά κινήµατα ώστε να δηµιουργήσουν ένα έργο τέχνης από φυσικά και µη υλικά, στο οποίο δίνουν ένα τίτλο και το παρουσιάζουν στις υπόλοιπες οµάδες. Μέσα από το «πάντρεµα» της εικαστικής δηµιουργίας µε το περιβάλλον, τα παιδιά συνειδητοποιούν την σύνδεση της τέχνης µε τα κοινωνικά προβλήµατα όπως είναι τα σκουπίδια και ο υπερκαταναλωτισµός καθώς και ότι µέσω αυτής της ένωσης, κύριος στόχος είναι η ανάπτυξη συναισθήµατός περιβαλλοντικής ευθύνης, η επίγνωση τρόπων ανακύκλωσης στο πλαίσιο µιας επαναχρησιµοποίησης των απορριµµάτων καθώς και η ψυχική γαλήνη και ηρεµία που το δάσος µπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο. ραστηριότητες στο Κ. Π. Ε: Παραµένοντας στη µαγική ατµόσφαιρα της Τέχνης και της δηµιουργίας και κουβαλώντας µαζί µας ένα µικρό λουλούδι ή ένα φύλλο, οδηγούµε τα παιδιά στο εργαστήρι της ανακύκλωσης όπου κατασκευάζουν χαρτί µε εφηµερίδες και πέταλα λουλουδιών έχοντας σαν στόχο την καλλιέργεια σεβασµού και προστασίας απέναντι στο δάσος αλλά και ευθύνης απέναντι στους κινδύνους που το απειλούν όπως είναι η αλόγιστη χρήση των πρώτων υλών. Και αν ο χρόνος το επιτρέπει, µε καλλιτεχνική διάθεση και περιβαλλοντική συνείδηση, µε ποικιλία ανακυκλώσιµων και µη υλικών, ακολουθώντας την πορεία του Fluxus, ενός καλλιτεχνικού κινήµατος που επιχειρεί να καταργήσει τα όρια µεταξύ των τεχνών, οι µαθητές κατασκευάζουν ένα τρισδιάστατο έργο τέχνης εµπνευσµένοι από το δάσος ή ακόµα και το ίδιο το δάσος! Αξιολόγηση του προγράµµατος Κατά την υλοποίηση ενός προγράµµατος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης η αξιολόγηση θεωρείται αναγκαία, διότι µέσω αυτής αφενός εκτιµάται η αποτελεσµατικότητα της εκπαιδευτικής πρακτικής και αφετέρου επιδιώκεται η συνεχής βελτίωση των µαθησιακών αποτελεσµάτων (ΥΠ.Ε.Π.Θ, 2002: 71). Φτάνοντας το περιβαλλοντικό πρόγραµµα στο τέλος του σκοπός µας είναι να διαπιστώσουµε αν οι γνώσεις που προήλθαν από τη βιωµατική εµπειρία των παιδιών ενίσχυσαν τις αντιλήψεις τους για το δασικό οικοσύστηµα και αν οι στόχοι µας σχετικά µε την ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των µαθητών για την προστασία του περιβάλλοντος επιτεύχθηκαν. Παραµένοντας στη µέθοδο της οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, δείχνουµε στους µαθητές του νηπαγωγείου και του δηµοτικού εικόνες ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 209

που απεικονίζουν σκηνές από τη ζωή στο δάσος, τα οφέλη, τους κινδύνους κ.τ.λ. και ζητάµε από τα παιδιά να τοποθετηθούν κοντά στην εικόνα που τους εκφράζει περισσότερο και αν θέλουν να το αιτιολογήσουν. Αντίστοιχα, στους µαθητές της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, διατηρώντας τις οµάδες που είχαν σχηµατιστεί στο δάσος, ζητάµε να αναπαραστήσουν συµβολικά, µε τη βοήθεια ενός σχοινιού, τα οφέλη που θεωρούν ότι αποκόµισαν από τα στάδια του προγράµµατος. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Συµπερασµατικά, από την µέχρι τώρα εφαρµογή του προγράµµατος, γίνεται η διαπίστωση, πως τα παιδιά ανταποκρίνονται θετικά στα περιβαλλοντικά µηνύµατα, όταν αυτά περνάνε µέσα από βιωµατικές δραστηριότητες όπως είναι αυτές που σχετίζονται µε την τέχνη. Βασική επιδίωξη είναι να δοθούν ερεθίσµατα για προβληµατισµό γύρω από τα αδιέξοδα που γεννά ο υπερκαταναλωτισµός, ο οποίος είναι συνιφασµένος µε τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Zητήµατα όπως αυτά της ανακύκλωσης και της επαναχρησιµοποίησης καταναλωθέντων υλικών προβάλλονται αφενός ως µέρος της λύσης του προβλήµατος κι αφετέρου προσφέρουν εύφορο πεδίο πάνω στο οποίο µπορεί να καλλιεργηθεί η δηµιουργικότητα των παιδιών και να παραχθεί τέχνη όπως αυτή προσδιορίζεται από τις Τέχνες πεδίου και τέχνες όπως η Trash Art, η Cheap Art, η Recycle Art. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναγνωστόπουλος, Β.. (1996). Τάσεις και εξελίξεις της Παιδικής Λογοτεχνίας,11 η έκδοση, Συµπληρωµένη, Αθήνα: Οι Εκδότες των Φίλων. Archer, M., (1997). Art Since 1960, London: Thames and Hudson Βίδου, Χ., Μανδηλαράς, Φ., Πασσιά, Α. (2007). Εργαστήρι δηµιουργικής γραφής για παιδιά, Αθήνα: Πατάκη.. Brian Wallis, (1998). Land and Environmental Art, London: Phaidon Press Ltd. Γεωργόπουλος Α., Τσαλίκη Ε., (1993) Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Αρχές, φιλοσοφία, µεθοδολογία, παιχνίδια, ασκήσεις. Εκδ.Gutenberg, Αθήνα. Christian C.Bakargiev, (2005), Arte povera (themes and movements), London: Phaidon Press. Hungerford H., Peyton R., Wilke R., (1980). Goals for curriculum development in environmental education. Journal of Environmental Education. Lailach, M. (2007). Land Art, The earth as canvas, London. Lea Vergine, (2007). When trash becomes art, Skira London. Ματσαγγούρας, Γ. Η.(2004). Οµαδοσυνεργατική διδασκαλία και µάθηση. Αθήνα: Γρηγόρης Μηλιώρη, Π. (2006). ηµιουργική γραφή για µελλοντικούς οµότεχνους. Αθήνα: Ψυχογιός. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και Κοινωφελές Ίδρυµα ΕΤΒΑ (1989). Ελληνικά άση, Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων (2002). ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών, Αθήνα ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 210