1ο Ενημερωτικό Δελτίο του έργου EU-WATER Διακρατική ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων στη γεωργία http://www.eu-water.eu

Εισαγωγή Η Ευρώπη και κυρίως οι ανατολικές και Μεσογειακές χώρες, αντιμετωπίζουν τις τελευταίες δεκαετίες σοβαρή έλλειψη υδατικών πόρων. Αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων, όπως είναι η ρύπανση και η κακή διαχείριση των υδάτων με την αλόγιστη χρήση τους στον γεωργικό, βιομηχανικό αλλά και οικιακό τομέα. Όσον αφορά στην ποσότητα των διαθέσιμων υδάτων, οι κλιματικές αλλαγές και η εποχική διακύμανση των βροχοπτώσεων επιδεινώνουν επιπλέον την κατάσταση. Όπως κατέδειξε η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση που εκπονήθηκε στα πλαίσια του επιχειρησιακού προγράμματος διακρατικής συνεργασίας «Νοτιοανατολική Ευρώπη», τα θέματα των υδάτων και κυρίως η επίδραση της γεωργίας στην ρύπανση των υδάτων και στην αύξηση της κατανάλωσης, αποτελούν βασικές περιβαλλοντικές προκλήσεις για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ενώ η γεωργία αποτελεί κύριο συστατικό των οικονομιών των χωρών αυτών, είναι επίσης και μια από τις κύριες απειλές για τα υδατικά αποθέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), κυρίως λόγω της αυξημένης χρήσης των υδάτων από την εντατικοποίηση των καλλιεργειών και της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων από τη συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων. Η «τρίτη έκθεση» σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση (EU Nitrates Directive), επιβεβαιώνει τη σημαντική συμβολή της γεωργίας στη ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων, καθώς και στην πρόκληση ευτροφισμού στα υδατικά οικοσυστήματα. Η έκθεση δίνει έμφαση στην καθυστέρηση της εφαρμογής της οδηγίας στις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου. Η ιδέα για το έργο EU.WATER προέκυψε από την αναγνώριση ότι η μόνη αποδοτική προσέγγιση για τη μακροχρόνια προστασία των υδατικών πόρων είναι η εφαρμογή μιας κοινής ορθολογιστικής διαχείρισης των υδάτων στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι οποίες αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα στους υδατικούς πόρους τους. Στο έργο EU.WATER συμμετέχουν 12 εταίροι από 8 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μη. Από την Ελλάδα συμμετέχει ο Τομέας Αγροτικής Οικονομίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Το έργο συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα διακρατικής συνεργασίας «Νοτιοανατολική Ευρώπη». Συντονιστής του έργου είναι η Επαρχία της Ferrara στην Ιταλία. Στόχος του έργου Γενικός στόχος του έργου είναι η ανάπτυξη κοινών μεθοδολογιών και η εφαρμογή καινοτόμων επεμβάσεων στη διαχείριση των υδατικών πόρων σε γεωργικές περιοχές, έτσι ώστε να εφαρμόζεται ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης που να εξασφαλίζει τη βιώσιμη ανάπτυξή των αγροτικών περιοχών, όπως προβλέπεται και από την νομοθεσία της ΕΕ. Κύριος στόχος είναι να δοθούν λύσεις στα προβλήματα της κατανάλωσης και της ρύπανσης των υδατικών πόρων που προκαλούν οι εντατικές καλλιέργειες σε αγροτικές περιοχές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου η γεωργία είναι ο πιο σημαντικός κλάδος τόσο για τη χρήση φυσικών πόρων όσο και για την προσφορά περιβαλλοντικών υπηρεσιών. Το έργο EU.WATER υλοποιείται σε 8 αγροτικές περιοχές ισάριθμων χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αντιμετωπίζοντας το επείγον πρόβλημα της αυξημένης κατανάλωσης του νερού στη γεωργία αλλά και της ρύπανσης των υδατικών πόρων.

Πρόοδος του έργου και επόμενες δράσεις Οι συμμετέχοντες εταίροι αρχικά συγκέντρωσαν και οργάνωσαν μελέτες και έρευνες που έχουν εκπονηθεί και αφορούν στη διαχείριση των υδάτων σε αγροτικές ζώνες των περιοχών του έργου. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε μια εμπεριστατωμένη εικόνα για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων βασισμένη σε εμπειρίες και επιστημονικά αποτελέσματα από την εφαρμογή της σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες. Οι εταίροι αυτή τη στιγμή εργάζονται στη διαμόρφωση μιας κοινής οριζόντιας στρατηγικής (joint transnational strategy) για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων στη γεωργία, η οποία να συμφωνεί με τις αρχές της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα και της Οδηγίας για τα Νιτρικά και κατόπιν στην πιλοτική εφαρμογή της σε κάθε μια περιοχή που συμμετέχει στο έργο μέσω τοπικών σχεδίων διαχείρισης. Έτσι, το EU.WATER θα οδηγήσει στα εξής αποτελέσματα: (1) εφαρμογή των Ευρωπαϊκών οδηγιών που αφορούν στη διατήρηση της καλής ποιότητας των υδάτων και στη μείωση των νιτρικών σε όλες τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (2) ανάπτυξη πρακτικών εκμάθησης και εφαρμογή καινοτόμων λύσεων που θα βοηθήσουν στην μετάβαση από την παραδοσιακή γεωργία στην γεωργία που σέβεται και προστατεύει το τοπικό περιβάλλον (3) σχεδιασμό κινήτρων στους αγρότες για την υιοθέτηση οικολογικών πρακτικών. Οι επόμενες δράσεις του έργου περιλαμβάνουν:! σχεδιασμό μηχανισμών και πολιτικών υποστήριξης για την εισαγωγή νέων τεχνολογιών και συστημάτων στον αγροτικό τομέα (όπως πχ. βιώσιμες πρακτικές χρήσης φυτοφαρμάκων, τεχνολογίες μειωμένης χρήσης νερού για άρδευση, κλπ.), με στόχο την άμεση υποστήριξη ενός σημαντικού αριθμού αγροτών,! υποστήριξη δημόσιων φορέων που εμπλέκονται στον χωροταξικό σχεδιασμό και στη διαχείριση των χρήσεων γης σε αγροτικές περιοχές για την προώθηση σχεδίων γεωργικής παραγωγής με χαμηλή περιβαλλοντική επιβάρυνση σύμφωνα με τις οδηγίες της ΕΕ,! ενθάρρυνση όλων των ενδιαφερομένων στις τοπικές αγροτικές κοινωνίες να αναλάβουν δράση και να εφαρμόσουν βιώσιμες λύσεις για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα, έτσι ώστε να απολαύσουν τα οφέλη μιας σωστής διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τοπικό δίκτυο εφαρμογής Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή του έργου γίνεται με στόχο να καλυφθούν τόσο οι ανάγκες των φορέων που συμμετέχουν στον σχεδιασμό αναπτυξιακών σχεδίων όσο και οι ανάγκες των περιοχών και των ενδιαφερομένων ομάδων τους. Οι δράσεις του έργου εκτελούνται με γνώμονα τη στενή συνεργασία με τοπικούς και περιφερειακούς οργανισμούς και ενδιαφερόμενους στις περιοχές εφαρμογής καθ' όλη τη διάρκεια του έργου, με στόχο να εφαρμοστούν τα αποτελέσματα του έργου στην τοπική κοινωνία. Για τον σκοπό αυτό θα δημιουργηθεί ένα Τοπικό Δίκτυο Εφαρμογής στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ) όπου η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων οργανισμών και ομάδων θα εξασφαλίσει την αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα του έργου. Αν ενδιαφέρεστε να συμμετάσχετε στο δίκτυο, παρακαλούμε επικοινωνήστε με τον κ. Βασίλη Γκούτζιο (vgkoutzios@mou.gr) στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.

ΛΕΚΑΝΗ ΣΑΡΙΓΚΙΟΛ, ΕΛΛΑΔΑ Γενικά Η Ελληνική πιλοτική περιοχή του έργου είναι η λεκάνη απορροής της Σαριγκιόλ στον Νομό Κοζάνης της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Η λεκάνη της Σαριγκιόλ παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον λόγω του συνδυασμού βιομηχανικών και αγροτικών δραστηριοτήτων στην περιοχή. Η λεκάνη εκτείνεται σε μια έκταση 469χμ2 ενώ 10% της έκτασής της καλύπτεται από τις εγκαταστάσεις του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας (ΛΚΔΜ). Η περιοχή περικλείεται από ορεινούς όγκους εκτός από την Βόρεια πλευρά της, όπου και βρίσκεται το νότιο τμήμα των λιγνιτωρυχείων και το τεκτονικό κέρας του Κομανού. Σε αυτή την περιοχή της Ελλάδας εντοπίζονται τα σπουδαιότερα κοιτάσματα λιγνίτη στα Βαλκάνια, και παράγεται το 65% της εγχώριας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η συνολική καλλιεργήσιμη γη καλύπτει περίπου 200χμ2. Οι βασικές καλλιέργειες είναι το μαλακό και σκληρό σιτάρι, ο αραβόσιτος, το κριθάρι, το ζαχαρότευτλο, η βρώμη, οι πατάτες, κλπ. Προκλήσεις στη διαχείριση της λεκάνης απορροής της Σαριγκιόλ Οι τεράστιες εκτάσεις που καλύπτουν τα λιγνιτωρυχεία του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας (ΛΚΔΜ) προκαλούν σοβαρά οικολογικά προβλήματα τόσο στο τοπίο (π.χ. αποδάσωση), όσο και στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα (π.χ. αυξημένη κατανάλωση νερού από τα υδρο-ηλεκτρικά εργοστάσια, υποβάθμιση της στάθμης των υπόγειων υδάτων, μετατόπιση των κοιτών του ποταμού, 66% απώλεια νερού από τη λίμνη Βεγορίτιδα στο βόρειο τμήμα της λεκάνης, ατμοσφαιρική ρύπανση, επίδραση στο μικροκλίμα της περιοχής). Οι αγροτικές δραστηριότητες στην περιοχή επιδεινώνουν περαιτέρω την κατάσταση: η άρδευση προκαλεί αυξημένη ζήτηση νερού, ενώ τα φυτοφάρμακα και τα χημικά που χρησιμοποιούνται για την διατήρηση της παραγωγικότητας του εδάφους προκαλούν έντονη νιτρορύπανση. Τα ανεπεξέργαστα βιομηχανικά και κτηνοτροφικά λύματα καθώς και η έλλειψη εγκαταστάσεων επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, προκαλούν επιπλέον υποβάθμιση της ποιότητας των υπόγειων υδάτων. Στόχοι του έργου για την Ελληνική πιλοτική περιοχή! Συγκέντρωση και αναδιοργάνωση όλων των δεδομένων που υπάρχουν για την λεκάνη απορροής της Σαριγκιόλ;! Ανάπτυξη μιας στρατηγικής ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδάτων που να καλύπτει τις ανάγκες της λεκάνης Σαριγκιόλ;! Σχεδιασμός και ανάπτυξη δράσεων και οικονομικών μηχανισμών στήριξης για την είσοδο νέων καινοτόμων τεχνολογιών και συστημάτων παραγωγής στον αγροτικό τομέα (όπως πχ. βιώσιμες πρακτικές χρήσης φυτοφαρμάκων, τεχνολογίες μειωμένης χρήσης νερού για άρδευση κτλ). Ανταλλαγή εμπειριών και γνώσεων με τους υπόλοιπους εταίρους του έργο;! Απόκτηση σημαντικών γνώσεων όσον αφορά στον γεωργικό προγραμματισμό και στη διαχείριση των χρήσεων γης στη λεκάνη Σαριγκιόλ! Οργάνωση της γεωργικής παραγωγής και ανάπτυξη σχεδίων παραγωγής με χαμηλή περιβαλλοντική επιβάρυνση όπως απαιτούν οι οδηγίες της ΕΕ.! Ενθάρρυνση όλων των ενδιαφερομένων στις τοπικές αγροτικές κοινωνίες να αναλάβουν δράση και να εφαρμόσουν βιώσιμες λύσεις για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα, έτσι ώστε να απολαύσουν τα οφέλη μιας σωστής διαχείρισης των υδατικών πόρων; Αποτελέσματα! Διεξαγωγή έρευνας στην περιοχή για τις χρήσεις γης, τα περιβαλλοντικά και υδρο-γεωλογικά δεδομένα, το κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον, το θεσμικό πλαίσιο και τη σχετική νομοθεσία.! Ανάπτυξη βάσης δεδομένων και ταξινόμηση για την εκτίμηση των κοινωνικοοικονομικών δεικτών και των συντελεστών γεωργικής παραγωγής, καθώς και τη βελτίωση των μεθοδολογιών διαχείρισης του νερού και των νιτρικών.! Ανάπτυξη μοντέλων βελτιστοποίησης και ενός συστήματος υποστήριξης αποφάσεων για την επίτευξη αρίστων σχεδίων γεωργικής παραγωγής στην περιοχή λαμβάνοντας υπόψη τους διαθέσιμους συντελεστές παραγωγής, περιβαλλοντικές και υδρο-γεωλογικές παραμέτρους και τον χάρτη τρωτότητας της περιοχής ώστε να αναπτυχθεί η βιωσιμότητα της περιοχής.! Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του έργου μέσω τοπικών διαβουλεύσεων, οι οποίες θα καταλήξουν σε ένα πακέτο κανονιστικών μέτρων, το οποίο θα υποστηρίζει την οικονομική βιωσιμότητα και την συνέχιση των προτεινομένων πρακτικών διαχείρισης.

Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ) με τον Καλλικράτη αναδιαρθρώθηκε, δυνάμωσε και αποτελείται από μόνιμο προσωπικό, όπως διοικητικό, μηχανικούς, γεωλόγους, οικονομολόγους, περιβαλλοντολόγους, περιφερειακής ανάπτυξης, χημικούς, δημοσιογράφους, τεχνικούς, κτλ. Η ΠΔΜ είναι οργανωμένη σε διάφορες Διευθύνσεις, μια εκ των οποίων είναι η Διεύθυνση Υδάτων που ασχολείται με θέματα διαχείρισης των υδάτων, με τον περιφερειακό σχεδιασμό και την εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων σε περιοχές λεκανών απορροής ποταμών στην περιοχή. Η ΠΔΜ θα χρησιμοποιήσει εξειδικευμένο προσωπικό και εξοπλισμό για την εκτέλεση του έργου. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) ιδρύθηκε το 1925 και είναι το μεγαλύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τα τελευταία 12 χρόνια, το Α.Π.Θ. έχει υλοποιήσει 4.500 προγράμματα, στα οποία συμμετείχαν 10.000 μέλη του προσωπικού του Πανεπιστημίου και εξωτερικοί συνεργάτες. Στα πλαίσια αυτών των προγραμμάτων, το Α.Π.Θ. έχει συνεργαστεί με Πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και άλλα ιδρύματα στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Σχολή Γεωπονίας ιδρύθηκε το 1928 και στεγάζεται στην πανεπιστημιούπολη, στο κέντρο της πόλης. Ορισμένα εργαστήρια και εγκαταστάσεις βρίσκονται στο αγρόκτημα της Σχολής. Η Σχολή Γεωπονίας έχει 7 τμήματα και προσφέρει 8 μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα. Ο Τομέας Αγροτικής Οικονομίας είναι ένας από τους επτά Τομείς της Σχολής. Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Ζ.Ε.Π. 50100 Κοζάνη, Ελλάδα Στοιχεία επαφής: Κος Βασίλης Γκούτζιος vgkoutzios@mou.gr Τηλ.: +30 24613 50915 Fax: +30 24613 50969 http://www.westernmacedonia.gr Τομέας Αγροτικής Οικονομίας Σχολή Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη 541 24, Ελλάδα Στοιχεία επαφής: Καθ. Βασίλης Μάνος manosb@agro.auth.gr Τηλ.: +30 2310 998805-27 Fax: +30 2310 998828