ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΙ...9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Πότε και πώς εμφανίζεται νόσος στις αρτηρίες της καρδιάς...17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πώς γίνεται μια στεφανιαιογραφία...23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Τι είναι η επεμβατική καρδιολογία και ποιοι την ασκούν...30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Πώς γίνεται η αγγειοπλαστική («μπαλονάκι»)...39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Τι είναι το stent...45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Πότε συμβαίνει επαναστένωση μετά από αγγειοπλαστική ή stent... 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τα stent που απελευθερώνουν φάρμακο (drug-eluting stents)...58
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Τι είναι το ενδοστεφανιαίο υπερηχογράφημα...65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ασταθής στηθάγχη: επεμβάσεις που αποτρέπουν το έμφραγμα...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Επέμβαση καρδιάς κατά την εξέλιξη του εμφράγματος...75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Τι είναι το χειρουργείο (μπαϊπάς)...86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Πώς γίνεται χειρουργείο με την καρδιά σε λειτουργία...91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Επεμβάσεις με stent στα μοσχεύματα του μπαϊπάς...98 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Αγγειοπλαστική με stent, χειρουργική επέμβαση ή φαρμακευτική αντιμετώπιση;...102 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: Οι στεφανιαίες αρτηρίες ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: Tα αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ: Κείμενο ενημέρωσης του ασθενούς από τους Ευρωπαίους καρδιολόγους και καρδιοχειρουργούς ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ... 130
ΠΡΟΛΟΓΟΣ του καθηγητη ΠΑΥΛΟΥ TOYTOYZA Η διατήρηση καλής υγείας έχει πάψει να αποτελεί στόχο των ιατρών μόνο ή της Πολιτείας. Οι ίδιοι οι πολίτες επηρεάζουν την υγεία τους, με την επιλογή τρόπου ζωής. Κάθε πρόσωπο πρέπει να γνωρίζει τα επίπεδα της χοληστερίνης στο αίμα του, την περιφέρεια της μέσης του και τις επιπτώσεις που έχει το κάπνισμα και η καθιστική ζωή στην υγεία του. Η έλλειψη άσκησης, η παχυσαρκία, που συνοδεύονται συχνά από υψηλές τιμές πιέσεως και σακχάρου, το κάπνισμα, καθώς και οι υψηλές τιμές χοληστερίνης στο αίμα αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, δηλαδή την πιθανότητα να πάθουμε έμφραγμα ή εγκεφαλικό. Η πιθανότητα αυτή μειώνεται με αλλαγή τρόπου ζωής και φαρμακευτική αγωγή, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Πέραν αυτού, ο αυξημένος καρδιαγγειακός κίνδυνος αποτελεί ένδειξη για δοκιμασία κοπώσεως, προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπάρχει ισχαιμία μυοκαρδίου. Όταν διαπιστώνεται ισχαιμία, ακόμη και αν δεν υπάρχουν συμπτώματα, η θεραπευτική παρέμβαση είναι ίδια όπως σε ασθενείς με συμπτώματα. Τέλος, είναι κρίσιμο να γνωρίζει κανείς πότε θα αναζητήσει επείγουσα ιατρική φροντίδα. Η πλειονότητα των αιφνίδιων απωλειών από έμφραγμα του μυοκαρδίου συμβαίνουν εκτός νοσοκομείου και θα είχαν αποφευχθεί εάν ο πάσχων είχε κινητοποιηθεί από
10 ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΑΝΟΣ τα πρόδρομα συμπτώματα του εμφράγματος και βρισκόταν εγκαίρως σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Παρακολουθώ τον κ. Σπανό από την εποχή της ειδίκευσής του στην καρδιολογία, στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου ξεχώριζε ως ιατρός και ως άνθρωπος και έχαιρε της ιδιαίτερης εκτίμησης των συναδέλφων του και όλου του νοσηλευτικού προσωπικού. Μετεκπαιδεύθηκε στη συνέχεια με υποτροφία της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας στο Μιλάνο, όπου είχε δάσκαλο τον Antonio Colombo, διεθνώς γνωστό για την πρωτοπορία του στην επεμβατική καρδιολογία. Ο κ. Σπανός εργάστηκε επί τριετία στο Μιλάνο, ολοκληρώνοντας μια λαμπρή κατάρτιση ως επεμβατικός καρδιολόγος, και έκτοτε διατηρεί άριστες σχέσεις και βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με τον Antonio Colombo. Έχω τη χαρά να συνεργάζομαι με τον κ. Σπανό επί σειρά ετών, μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, και στη διάρκεια αυτής της συνεργασίας εντυπωσιάστηκα από τις ικανότητές του στη χρησιμοποίηση των πλέον σύγχρονων μεθόδων στις επεμβάσεις καρδιάς, καθώς και από την επαφή του με τους ασθενείς. Οι ιδιαίτερες δεξιότητές του στην αντιμετώπιση πολλαπλών, δύσκολων στενώσεων των στεφανιαίων αρτηριών εξασφαλίζουν τη δυνατότητα θεραπευτικού αποτελέσματος σε ασθενείς που θεωρήθηκαν μη αντιμετωπίσιμοι από έγκριτους επεμβατικούς καρδιολόγους. Από το 2003 που του εμπιστεύομαι τους ασθενείς μου, διαπιστώνω την εξαιρετική πορεία που έχουν μετά την τοποθέτηση των νέων stent με φάρμακο, ενώ παλαιότερα θα οδηγούνταν σε χειρουργική επέμβαση. Είναι θαυμάσιο σε επανεξέταση με στεφανιαιογραφία μετά από τρία, έξι και οκτώ
ΚΑΡΔΙΑ: ΕΜΑΘΕΣ; ΣΩΘΗΚΕΣ! 11 χρόνια να βλέπω την άριστη λειτουργία των stent χωρίς πρόσθετη βλάβη. Ως αποτέλεσμα της άριστης διατήρησης των stent, η συνεχιζόμενη φαρμακευτική θεραπεία στην οποία υποβάλλονται οι ασθενείς μετά την αγγειοπλαστική, αποβλέπει κυρίως στην αναστολή εμφάνισης στενώσεων σε άλλα σημεία των αρτηριών, ώστε να μην προκύψει πρόβλημα στο μέλλον. Διάβασα με χαρά αυτό το βιβλίο. Στις σελίδες του επισημαίνονται τα πρόδρομα συμπτώματα του εμφράγματος και εξηγούνται τόσο η στεφανιαία νόσος (που οδηγεί στο έμφραγμα) όσο και οι ενδεικνυόμενες θεραπευτικές επεμβάσεις καρδιάς, σε γλώσσα απόλυτα κατανοητή, με διατήρηση ταυτόχρονα της υψηλής επιστημονικής εγκυρότητας του βιβλίου. Αυτό που θα ξαφνιάσει ευχάριστα τον αναγνώστη είναι πως το βιβλίο διαβάζεται πολύ εύκολα από την αρχή ως το τέλος. Εκτός από πολύτιμη πηγή ουσιαστικής ενημέρωσης αποτελεί και ένα απροσδόκητα ευχάριστο ανάγνωσμα. Παύλος Τούτουζας Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας (ΕΛ.Ι.ΚΑΡ)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ του καθηγητη ANTONIO COLOMBO Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έλεγε: «Όλα πρέπει να γίνονται όσο το δυνατόν πιο απλά, χωρίς όμως να υπεραπλουστεύονται». Αυτό το απόφθεγμα δύναται να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς της ζωής. Ο άνθρωπος που κάνει τα πράγματα «απλά, χωρίς όμως να τα υπεραπλουστεύει» κατανοεί την πραγματική αλληλουχία των γεγονότων, κι έτσι κάθε επόμενο βήμα του δεν αποτελεί μια μνημονική εργασία, αλλά ένα λογικό επακόλουθο. Η άγνοια δεν αντιμετωπίζεται με απλουστεύσεις και παρακάμψεις. Αυτό είναι το «λάιτ μοτίφ» του κ. Βασίλη Σπανού: μια εμπεριστατωμένη προσπάθεια παρουσίασης των βασικών όψεων της στεφανιαίας νόσου και των στεφανιαίων επεμβάσεων. Το ίδιο απόφθεγμα, από διαφορετική οπτική, δύναται να θεωρηθεί το «λάιτ μοτίφ» της επεμβατικής καρδιολογίας. Από την πρώτη κιόλας εμφάνιση της προσέγγισης, που ήταν η απλή αγγειοπλαστική με μπαλόνι του πρωτοπόρου Andreas Gruentzig, για τον οποίο γίνεται ειδική μνεία σε αυτό το βιβλίο, η επεμβατική καρδιολογία βρίσκεται σε αέναη εξέλιξη, καθιστώντας τις στεφανιαίες επεμβάσεις «όσο το δυνατόν πιο απλές», προς όφελος όλων των ασθενών παγκοσμίως. Αυτό το βιβλίο επεξηγεί βασικές όψεις της επεμβατικής καρδιολογίας σε άτομα που δεν είναι εξοικειωμένα με αυτήν.
14 ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΑΝΟΣ Είχα την τιμή να εκπαιδεύσω τον κ. Σπανό στις τεχνικές της επεμβατικής καρδιολογίας, καθώς και να εργαστώ μαζί του για μερικά χρόνια, και θεωρώ ότι διδάχτηκε άριστα την αξία της λειτουργικής προσέγγισης που υιοθετεί αυτό το βιβλίο. Καθ όλη τη ζωή μου, προσπαθούσα να επεκτείνω τους ορίζοντες αυτών των τεχνικών, κάνοντας τα πράγματα «απλά, αλλά χωρίς να τα υπεραπλουστεύω», ώστε να δημιουργηθεί μια νέα γενιά επεμβατικών καρδιολόγων όπως ο κ. Σπανός, που να συμμερίζεται την ανάγκη μου για συνεχή εξέλιξη των τεχνικών μας, προκειμένου να στηριχθεί ο ολοένα σημαντικότερος ρόλος που διαδραματίζει η επεμβατική καρδιολογία στην καθημερινή κλινική πράξη. Ο Βασίλης Σπανός ξεναγεί τον αναγνώστη στο συναρπαστικό εξελικτικό ταξίδι της επεμβατικής καρδιολογίας, από την αγγειοπλαστική με μπαλόνι της δεκαετίας του 1970, έως τα στεντ του 80 και τα σύγχρονα στεντ με εκλυόμενη φαρμακευτική ουσία που συντελούν τα μέγιστα στην εξέλιξη των στεφανιαίων επεμβάσεων. Ναι, ο κλάδος μας θα συνεχίσει να εξελίσσεται βάσει αυτού του θεμελιώδους πλαισίου. Οι επεμβατικοί καρδιολόγοι θα εξακολουθήσουν να «κάνουν τα πράγματα όσο το δυνατόν πιο απλά, χωρίς όμως να τα υπεραπλουστεύουν», προκειμένου να ωφεληθούν οι ασθενείς. Antonio Colombo MD, FACC, FAHA, FESC Διευθυντής Επεμβατικής Καρδιολογίας, Centro Cuore Columbus και San Raffaele Hospital του Μιλάνου, Επισκέπτης Καθηγητής Ιατρικής, Columbia University της Νέας Υόρκης
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να μας προδώσει η καρδιά μας και τα συμπτώματα που μας προειδοποιούν. Η σύγχρονη καρδιολογία προσφέρει άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις, φτάνει να αντιλαμβανόμαστε πότε πρέπει να ανησυχήσουμε. Είναι επίσης χρήσιμο να καταλάβουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να μας βοηθήσει μια επέμβαση καρδιάς. Η διαρκής πρόοδος στην καρδιολογία προσφέρει περισσότερες από μία θεραπευτικές επιλογές και ο ίδιος ο ασθενής ίσως κληθεί να συναποφασίσει, αφού ενημερωθεί για τα υπέρ και τα κατά κάθε τύπου θεραπείας. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας εξηγεί τη νόσο που προσβάλλει τις αρτηρίες της καρδιάς και μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα, με ιδιαίτερη αναφορά στις μη χειρουργικές επεμβάσεις καρδιάς, οι οποίες μπορούν να μας σώσουν από το έμφραγμα, αν αναγνωρίσουμε τα προειδοποιητικά του σημάδια. Στόχος είναι η έγκυρη επιστημονική πληροφόρηση, σε γλώσσα πλήρως κατανοητή από τον καθένα. Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών δίνεται με μορφή απαντήσεων σε ερωτήσεις, ώστε να διαβάζεται ευκολότερα. Όπου αναφέρονται πιο «ειδικές» πληροφορίες, παρουσιάζονται με πλάγια γραφή και μπορούν να παραλειφθούν, χωρίς να επηρεάζεται η κατανόηση του κειμένου.
1 Πότε και πώς εμφανίζεται νόσος στις αρτηρίες της καρδιάς Οι αρτηρίες της καρδιάς ονομάζονται στεφανιαίες αρτηρίες και η νόσος που τις προσβάλλει στεφανιαία νόσος. Η στεφανιαία νόσος έχει άμεση σχέση με την ανάπτυξη αθηρωματικών πλακών, οι οποίες αποτελούνται από χοληστερίνη και υλικό από το αίμα και το τοίχωμα της αρτηρίας (Σχήμα 1Β). Η στεφανιαία νόσος μπορεί να εκδηλωθεί με στηθάγχη, δηλαδή ενόχληση στο στήθος, που περιγράφεται από τον πάσχοντα ως Φυσιολογικά τοιχώματα (Α) Έξω χιτώνας Μέσος χιτώνας Ενδοθήλιο (Β) Σχήμα 1 Σχηματική αναπαράσταση φυσιολογικής αρτηρίας (Α) και αρτηρίας με παρουσία αθηρωματικής πλάκας σε ένα σημείο του τοιχώματός της (Β) «πλάκωμα», «σφίξιμο», «κάψιμο» ή «βάρος» πίσω από το στέρνο και προς τα αριστερά του θώρακα. Η στηθάγχη εμφανίζεται συνήθως κατά τη διάρκεια φυσικής δραστηριότητας και οφείλεται στην κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους μιας αρτηρίας από αθηρωματική πλάκα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το αίμα εμποδίζεται να περάσει
18 ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΑΝΟΣ από τον στενωμένο αυλό της αρτηρίας, ιδιαίτερα όταν αυξάνονται οι απαιτήσεις της καρδιάς για επαρκέστερη αιμάτωσή της (σταθερή στηθάγχη). Η επικίνδυνη μορφή στηθάγχης, όμως, παρουσιάζεται ξαφνικά, χωρίς να προϋποθέτει αυξημένη σωματική δραστηριότητα (ασταθής στηθάγχη, Κεφ. 9). Αυτό συμβαίνει όταν το περιεχόμενο μιας αθηρωματικής πλάκας έρχεται σε επαφή με το αίμα, ενεργοποιώντας μια διαδικασία συσσώρευσης αιμοπεταλίων (κυττάρων του αίματος) που σχηματίζουν θρόμβο φράζοντας την αρτηρία (Σχήμα 2). Ο οργανισμός αντιστέκεται στην αρχόμενη έμφραξη της αρτηρίας και υπάρχουν περιπτώσεις αυτοδιάλυσης του θρόμβου Ρήξη Αθηρωματικής Πλάκας Αιμοπετάλια Λιπώδης πυρήνας (Α) Σχήμα 2 Αναπαράσταση αρχόμενης έμφραξης μιας αρτηρίας από σχηματισμό θρόμβου του κυκλοφορούντος αίματος (B) μετά από ρήξη σε κάποιο ευένδοτο σημείο της αθηρωματικής πλάκας (A). και απελευθέρωσης της ροής του αίματος. Όταν η έμφραξη της αρτηρίας ολοκληρώνεται, το τμήμα της καρδιάς που αυτή τροφοδοτούσε με αίμα νεκρώνεται, με συνέπεια το έμφραγμα (Κεφ. 10). Η στεφανιαία νόσος μπορεί να υπάρχει για πολλά χρόνια, να προκαλεί ή όχι στηθάγχη κατά τη σωματική δραστηριότητα, χωρίς να έχει ποτέ προκαλέσει έμφραγμα. Μπορεί, αντίθετα, το έμφραγμα να είναι η αρχική της εκδήλωση. Σε κάθε περίπτωση, ενόχλημα στο στήθος (στηθάγχη) που παρουσιάζεται για πρώτη φορά, πρέπει να μας κινητοποιεί, επειδή δεν αποκλείεται να αποτελεί προοίμιο εμφράγματος. (Β)
ΚΑΡΔΙΑ: ΕΜΑΘΕΣ; ΣΩΘΗΚΕΣ! 19 Τι προκαλεί τη στεφανιαία νόσο; Τα αίτια του σχηματισμού αθηρωματικής πλάκας δεν έχουν πλήρως διευκρινιστεί. Σε πρακτικό επίπεδο, γνωρίζουμε μια σειρά από παράγοντες που αυξάνουν τον σχετικό κίνδυνο εμφάνισής της και γι αυτό ονομάζονται παράγοντες κινδύνου. Η ύπαρξη σακχαρώδους διαβήτη, υψηλών τιμών πίεσης του αίματος, υψηλών τιμών χοληστερίνης, το κάπνισμα και η κληρονομικότητα είναι οι σημαντικότεροι από τους παράγοντες κινδύνου. Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε την ύπαρξη στεφανιαίας νόσου; Συνήθως μας βοηθά η εμφάνιση του ενοχλήματος στο στήθος (στηθάγχη). Όταν το αίμα εμποδίζεται στις στεφανιαίες αρτηρίες δεν μπορεί να τροφοδοτήσει ικανοποιητικά το αντίστοιχο τμήμα της καρδιάς. Ως αποτέλεσμα, οι πάσχοντες νιώθουν «πλάκωμα», «σφίξιμο», «κάψιμο» ή «βάρος» πίσω από το στέρνο και προς τα αριστερά του στήθους, που μπορεί να αντανακλώνται στην πλάτη ή στον αριστερό ώμο και αγκώνα. Είναι χαρακτηριστική η εμφάνιση στηθάγχης όταν αυξάνονται οι ανάγκες έργου της καρδιάς, όπως στην αυξημένη σωματική δραστηριότητα. Λιγότερο συχνά, αντί για στηθάγχη μπορεί να παρουσιάζεται «φούσκωμα» ή λαχάνιασμα. Όταν τα ενοχλήματα είναι χαρακτηριστικά, η στεφανιαιογραφία (Κεφ. 2), εξέταση κατά την οποία σκιαγραφούνται οι στεφανιαίες αρτηρίες, θα επιβεβαιώσει αλάνθαστα
20 ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΑΝΟΣ την ύπαρξη στεφανιαίας νόσου. Με τη στεφανιαιογραφία προσδιορίζεται επίσης η έκταση της νόσου, αν δηλαδή πρόκειται για μία ή περισσότερες βλάβες και σε πόσες και ποιες στεφανιαίες αρτηρίες εντοπίζονται σημεία με αυτές τις βλάβες. Στο πλαίσιο της στεφανιαιογραφίας, άλλωστε, μπορούν να αντιμετωπιστούν οι βλάβες των στεφανιαίων αρτηριών με θεραπευτική διάνοιξη με «μπαλονάκι» (Κεφ. 4) και τοποθέτηση stent (Κεφ. 5). Σε περιπτώσεις που τα συμπτώματα δεν είναι πειστικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λειτουργικές δοκιμασίες, με τις οποίες διαπιστώνεται ανεπαρκής αιμάτωση ή μειωμένη αποδοτικότητα ενός τμήματος της καρδιάς, όταν προκαλούμε αύξηση του καρδιακού έργου. Η δοκιμασία κοπώσεως είναι η απλούστερη από τις λειτουργικές δοκιμασίες. Ακριβέστερες και πιο ειδικές πληροφορίες μπορούμε να πάρουμε από το σπινθηρογράφημα καρδιάς με θάλλιο ή το υπερηχογράφημα καρδιάς υπό stress (stress-echo). Οι λειτουργικές δοκιμασίες ανιχνεύουν τις επιπτώσεις που έχει μια σοβαρή στένωση των αρτηριών στην αιματική ροή και στη λειτουργικότητα της καρδιάς, προσπαθώντας έτσι με έμμεσο τρόπο να διαγνώσουν την ύπαρξη στεφανιαίας νόσου. Στενώσεις στις στεφανιαίες αρτηρίες, που δεν περιορίζουν σε ικανό βαθμό την αιματική ροή, ούτε επηρεάζουν την καρδιακή λειτουργία, δεν ανιχνεύονται με τις δοκιμασίες αυτές. Υπάρχει, όμως, και ένα ποσοστό γύρω στο 10 με 20 τοις εκατό όπου οι λειτουργικές δοκιμασίες δεν καταφέρνουν να αναδείξουν υπάρχουσα σοβαρή στένωση, καθώς και ένα ποσοστό δοκιμασιών, περίπου 10 τοις εκατό, όπου υποδεικνύουν στένωση χωρίς να υπάρχει.
ΚΑΡΔΙΑ: ΕΜΑΘΕΣ; ΣΩΘΗΚΕΣ! 21 Τα τελευταία χρόνια, χάρις στην αξιοσημείωτη πρόοδο της τεχνολογίας, τόσο η αξονική όσο και η μαγνητική τομογραφία έχουν χρησιμοποιηθεί στην απεικόνιση των στεφανιαίων αρτηριών. Ειδικά η αξονική στεφανιαιογραφία έχει σήμερα ποσοστά ακριβείας εφάμιλλα με το σπινθηρογράφημα και το stress-echo στην ανίχνευση της ύπαρξης στεφανιαίας νόσου, τουλάχιστον στους ασθενείς στους οποίους είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί. Δικαιούμαστε να ελπίζουμε ότι η συνεχιζόμενη εξέλιξη της αξονικής στεφανιαιογραφίας θα επιτύχει τελικά τη διάγνωση της στεφανιαίας νόσου με ακρίβεια στην πλειονότητα των αρρώστων. Πώς αντιμετωπίζεται η στεφανιαία νόσος; Η πρόληψη είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης. Η αεροβική άσκηση, η σωστή διατροφή με διατήρηση ιδανικού σωματικού βάρους, καθώς και η αποφυγή του καπνίσματος θα μειώσουν την πιθανότητα προσβολής από τη νόσο. Οι κανόνες αυτοί αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη αξία σε όσους έχουν κάποιον από τους παράγοντες κινδύνου, όπως κληρονομικό ιστορικό στεφανιαίας νόσου ή υψηλές τιμές αρτηριακής πίεσης. Στο πλαίσιο της πρόληψης, άλλωστε, αντιμετωπίζονται παράγοντες όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και η υψηλή αρτηριακή πίεση, με μεταβολή του τρόπου ζωής και φαρμακευτική αγωγή. Στην περίπτωση ασθενών που έχουν ήδη εκδηλώσει στεφανιαία νόσο είναι ακόμα πιο σημαντική η αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου, δηλαδή διακοπή του καπνίσματος, μείωση της χοληστερίνης, αντιμετώπιση
22 ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΑΝΟΣ υψηλών τιμών αρτηριακής πίεσης, καταπολέμηση της παχυσαρκίας, με υιοθέτηση σωστής διατροφής και καθημερινή σωματική δραστηριότητα. Φάρμακα όπως η ασπιρίνη και οι στατίνες (φάρμακα που μειώνουν τις τιμές της χοληστερίνης του αίματος) έχουν ευεργετική επίδραση στην πορεία της νόσου, μειώνοντας τα εμφράγματα και συντελώντας στην ομαλή πορεία των αρρώστων. Άλλα φάρμακα μας βοηθούν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των αρρώστων και μειώνοντας την ανάγκη για επέμβαση. (Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την πρόληψη και τη φαρμακευτική αγωγή θα βρείτε στον ιστοχώρο www.mathetinkardiasou.gr) Οι επεμβάσεις στις αρτηρίες της καρδιάς («μπαλονάκι», stent, μπαϊπάς) χρησιμοποιούνται είτε για να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα, προσφέροντας καλύτερη ποιότητα ζωής, είτε για να αυξήσουν την πιθανότητα μακροημέρευσης των αρρώστων. Σωτήρια είναι η επέμβαση καρδιάς σε ασθενείς με οξύ στεφανιαίο σύνδρομο (Κεφ. 9) ή κατά την εξέλιξη ενός εμφράγματος του μυοκαρδίου (Κεφ. 10). Βιβλιογραφία «Αρτηριακή Αθηροσκλήρυνση - Αθηρωματική πλάκα» από Τούτουζα Π., Εγχειρίδιο Καρδιολογίας, Αθήνα 2006, Επιστημονικές Εκδόσεις Γρηγόρη Παρισιάνου.