Εγχειρίδιο καλών πρακτικών για την προστασία των εδαφών

2014 Εγχειρίδιο καλών πρακτικών για την προστασία των εδαφών Κατάλογος με καλές πρακτικές για την προστασία των εδαφών οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πρακτικές αυτές αφορούν περιοχές με ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά οι οποίες είναι ευάλωτες στην υποβάθμιση των εδαφών τους και παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης εδαφικής διάβρωσης. Περιφέρεια Πελοποννήσου LIFE/ENV/IT/428 - SoilPro Monitoring for Soil Protection

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 2 2. Καλές πρακτικές εφαρμοζόμενες στην ΕΕ... 3 2.1 Συγκαλλιέργεια... 3 2.2 Υπεδάφια καλλιέργεια... 4 2.3 Καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών... 6 2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες)... 8 2.5 Χρήση οργανικού λιπάσματος... 13 2.6 Άρδευση με κινητό κρουστικό εκτοξευτήρα (mobile rain gun)... 16 2.7 Χρήση αυτοκινούμενου συστήματος άρδευσης (boom irrigators)... 17 2.8 Άρδευση με σταγόνες (trickle/drip irrigation)... 19 2.9 Ζώνες ανάσχεσης... 22 2.10 Φυσικοί φράκτες... 24 2.11 Γεωργία διατήρησης της ποιότητας των εδαφών... 27 2.12 Δασογεωργικά συστήματα... 30 2.13 Δασολιβαδικά συστήματα... 33 2.14 Δημιουργία κορμοφραγμάτων σε καμένες δασικές εκτάσεις... 35 2.15 Χρήση επιστρωμάτων και ρολών ινών για την σταθεροποίηση εδαφών με μεγάλη κλίση... 36 3. Φωτογραφικό Υλικό Καλών Πρακτικών... 39 1

1. Εισαγωγή Το παρόν εγχειρίδιο περιλαμβάνει έναν κατάλογο με καλές πρακτικές για την προστασία των εδαφών οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πρακτικές αυτές αφορούν περιοχές με ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά, οι οποίες είναι ευάλωτες στην υποβάθμιση και παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης εδαφικής διάβρωσης. Ειδικότερα, ο κατάλογος περιλαμβάνει καλές πρακτικές άρδευσης, καλλιέργειας και διαχείρισης εκτάσεων γης με αγροτικά προϊόντα καθώς και μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν σε ευπαθή ζώνες με στόχο την προστασία και την σταθεροποίηση του εδάφους τους. Για κάθε καλή πρακτική, παρουσιάζονται: Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Περιοχή Εφαρμογής Περιγραφή πρακτικής Περιορισμοί / αδυναμίες Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς της πρακτικής στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας με την πηγή της πληροφορίας Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης Στο τέλος του εγχειριδίου ακολουθεί φωτογραφικό υλικό με κάθε μια από τις πρακτικές που παρουσιάζονται. Ο κατάλογος που ακολουθεί συντάχθηκε στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου LIFE/ENV/IT/000428 - SOILPRO Monitoring for Soil Protection στο οποίο ήταν μέλος της εταιρικού σχήματος η Περιφέρεια Πελοποννήσου. Το εγχειρίδιο εκπονήθηκε από την Περιφέρεια Πελοποννήσου με την υποστήριξη της ένωσης εταιρειών Living Prospects Ε.Π.Ε (επικεφαλής) ΕΤΑΜ Α.Ε. Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνήσουν με την εταιρεία Living Prospects. Living Prospects Ε.Π.Ε ΙΙ Υπηρεσίες Ανάπτυξης & Περιβάλλοντος ΙΙ Κωστή Παλαμά 46 ΙΙ 17237 ΙΙ Τηλ. & Φαξ. 2103800750 & 2155600440 ΙΙ www.livingprospects.gr 2

2. Καλές πρακτικές εφαρμοζόμενες στην ΕΕ 2.1 Συγκαλλιέργεια Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Εφαρμογής Περιγραφή Περιοχή Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην Η συγκαλλιέργεια έχει ως στόχο να ενισχύσει την συνολική σταθερότητα του συστήματος (όπως την ανθεκτικότητα της καλλιέργειας κατά των παρασίτων, των ασθενειών και των ζιζανίων), την αύξηση της βιοποικιλότητας του εδάφους, τη μείωση της οργανικής ουσίας και την απώλεια των θρεπτικών ουσιών μετά την συγκομιδή της βασικής καλλιέργειας. Αυτή η πρακτική βοηθάει τους κύκλους θρεπτικών ουσιών και οδηγεί στην αύξηση της παραγωγής. Γενικά, η συγκαλλιέργεια προστατεύει τα εδάφη από διάβρωση. Η συγκαλλιέργεια είναι δύσκολο να εφαρμοστεί σε περιοχές με μεγάλες κλίσεις εδαφών. Στην Ελλάδα, η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν πιο εκτεταμένα τις δεκαετίες του 60 και του 70 στα κτηνοτροφικά φυτά (π.χ. καλαμπόκι-φασόλι) και συνεχίζεται να εφαρμόζεται επιτυχώς σε διάφορες χώρες της Ευρώπης μέχρι και σήμερα. Ένα επιτυχημένο παράδειγμα εφαρμογής της είναι στη λεκάνη απορροής του ποταμού Svratka (Δημοκρατία της Τσεχίας). Συγκαλλιέργεια είναι η μέθοδος ανάπτυξης δύο ή περισσοτέρων καλλιεργειών σε γειτονικές λωρίδες με μεταβαλλόμενο πλάτος ή στο ίδιο τμήμα γεωργικής έκτασης αλλά σε διαφορετικά στρώματα (υποσπαρμένες καλλιέργειες), την ίδια σπαρτική περίοδο. Για παράδειγμα μπορούμε να σπείρουμε γρασίδι ή τριφύλλι (υποσπαρμένες καλλιέργειες) μαζί με σιτάρι (βασική καλλιέργεια). Άλλη πετυχημένη συγκαλλιέργεια θεωρείται αυτή του φασολιού με το καλαμπόκι. Αυτή η μέθοδος ευνοεί την αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών ειδών φυτών μετριάζοντας παράλληλα την υδατική και αιολική διάβρωση και απορροφώντας παράλληλα τους ρύπους του εδάφους. Η πρακτική αυτή εμφανίζει δυσκολίες εφαρμογής σε εδάφη με μεγάλη κλίση. Επίσης, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους συνδυασμούς των καλλιεργειών που επιλέγονται όταν αποφασιστεί να εφαρμοστεί η μέθοδος της συγκαλλιέργειας. Λάθος επιλογή εμβόλιμης καλλιέργειας μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολικό ανταγωνισμό για πόρους, επηρεάζοντας έτσι την παραγωγή και αποφέροντας μειωμένες σοδειές σε σχέση με τις αυτόνομες καλλιέργειες. Άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει την απόδοση της συγκαλλιέργειας είναι το κλίμα της περιοχής. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη η συχνότητα των βροχοπτώσεων και οι θερμοκρασίες που εμφανίζουν οι περιοχές πριν την επιλογή των ειδών για συγκαλλιέργεια. Τέλος, η προετοιμασία του εδάφους για σπορά μπορεί να αποδειχθεί ακριβή εξαιτίας των σχετικά υψηλών δαπανών για την αγορά των σπόρων. Σχετικότητα: Οι συγκαλλιέργειες μετριάζουν την εδαφική διάβρωση. Μπορούν να βρουν εφαρμογή στις καλλιεργούμενες εκτάσεις με μόνιμες καλλιέργειες (αμπελώνες, οπωρώνες, ελαιώνες), ετερογενείς γεωργικές περιοχές και εκτάσεις με σύνθετα συστήματα καλλιέργειας, με μέση ετήσια απώλεια εδάφους > 20 τόνους ανά εκτάριο γης. Θα πρέπει ωστόσο η κλίση του εδάφους να είναι μικρή, κάτι που στις περισσότερες 3

2.1 Συγκαλλιέργεια Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης περιοχές που εξετάζουμε δεν ισχύει αφού, η κλίση τους υπερβαίνει το 10%, καθιστώντας την εφαρμογή της πρακτικής αυτής πολύ δύσκολη. Αποτελεσματικότητα: Η συγκεκριμένη πρακτική εφαρμόζεται επιτυχώς σε χώρες τις Ευρώπης καθώς και στην Ελλάδα. Η αποτελεσματικότητα της εξαρτάται από τα καλλιεργούμενα είδη που θα επιλεχθούν και λαμβάνοντας υπόψη και τις κλιματολογικές συνθήκες τις περιοχής. Γενικά, θα πρέπει να γίνεται πολύ προσεχτική επιλογή, συγκαλλιεργόντας είδη τα όποια θα μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς να δημιουργείται ανταγωνισμός μεταξύ τους στην κατανάλωση πόρων. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Η πρακτική αυτή μπορεί να εφαρμοστεί επιτυχώς αν υποστηριχθεί από κατάλληλα γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, παρέχοντας κίνητρα για την εφαρμογή της από τους γεωργούς και παρέχοντας τους ένα συμβουλευτικό οδηγό με καλλιέργειες οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν παράλληλα αυξάνοντας την παραγωγή και προστατεύοντας την επιφάνεια του εδάφους από διάβρωση. Καινοτομία: Οι μονοκαλλιέργειες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εδαφικής διάβρωσης μπορούν να προστατευθούν και να ενισχυθεί η σταθερότητα τους, συγκαλλιεργόντας παράλληλα άλλα είδη. Συμπέρασμα αξιολόγησης: Η πρακτική αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει μια αξιόπιστη λύση εάν οι περιοχές που εξετάζουμε δεν είχαν μεγάλες κλίσεις και μετά από προσεχτική επιλογή των ειδών συγκαλλιέργειας. Ωστόσο, οι πολύ μεγάλες κλίσεις του εδάφους στις ζώνες που εξετάζουμε δεν καθιστούν την πρακτική εύκολα υλοποιήσιμη. Η συγκαλλιέργεια, επιπλέον συμβάλει στην διάχυση και γρήγορη απορρόφηση της ρύπανσης του εδάφους European Commission - Joint Research Centre Institute for Environment and Sustainability Marc Van Liedekerke (tel.+39-0332-785179) Panos Panagos (tel. +39-0332-785574) FAO - www.fao.org DEFRA JRC - Sustainable agriculture and Soil Conservation / Aειφόρος γεωργία και διατήρηση της ποιότητας των εδαφών (SoCo Project) - agrilife.jrc.ec.europa.eu/rural_soco.htm ftp.fao.org/agl/agll/docs/lw8e.pdf 2.2 Υπεδάφια καλλιέργεια Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Οι περιοδικές υπεδάφιες καλλιέργειες (μέχρι 40-45 cm) στοχεύουν στην αποκατάσταση των απολεσθέντων ιδιοτήτων του εδάφους και στην 4

2.2 Υπεδάφια καλλιέργεια Γεωγραφική Εφαρμογής Περιγραφή Περιοχή Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην χαλάρωση τους συμπιεσμένου εδαφικού ορίζοντα κάτω από το βάθος άροσης, χωρίς να τον αναστρέφουν. Συμβάλλουν επίσης στην στράγγιση του εδάφους και μπορούν να διευκολύνουν την ανάπτυξη ριζών για την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών και του νερού. Η μέθοδος αυτή βοηθάει στην μείωση της επιφανειακής απορροής μετριάζοντας το πρόβλημα της υδατικής διάβρωσης. Εφαρμόζεται σε εδάφη που είναι σε συμπαγή κατάσταση και τα οποία δεν χαρακτηρίζονται από ρηχές επιφάνειες, οι οποίες μπορεί να δημιουργήθηκαν από βόσκηση. Ένα επιτυχημένο παράδειγμα εφαρμογής της είναι στο χωριό Belozem (νότια Βουλγαρία). Η άροση γης για μεγάλο χρονικό διάστημα και η χρήση βαρέων οχημάτων, μπορούν να συμπιέσουν το έδαφος δημιουργώντας ένα συμπαγές (τσιμεντοποιημένο) στρώμα μεγάλου βάθους. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των ριζών καθώς και την απορρόφηση θρεπτικών ουσιών και νερού. Οι υπεδάφιες καλλιέργειες συμβάλλουν στην χαλάρωση του συμπιεσμένου εδαφικού ορίζοντα και στην ανάπτυξη των ριζών, αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο την απορρόφηση νερού και την μείωση των ανοδικών τριχοειδών κινήσεων των υπογείων υδάτων με υψηλή περιεκτικότητα σε άλας. Το βάθος εργασίας του υπεδάφιου αρότρου εξαρτάται από τον βαθμό της συμπύκνωσης καθώς και από την υγρασία του εδάφους στο εν λόγω βάθος. Οι υπεδάφιες καλλιέργειες εμφανίζουν περιορισμένης χρονικής διάρκειας αποτελέσματα και αποτελούν ένα προσωρινό μέτρο εφόσον δεν παρθούν επιπλέον μέτρα για την βελτίωση του εδάφους. Η εν λόγω πρακτική έχει περισσότερο χαρακτήρα αποκατάστασης καθώς τα συμπυκνωμένα στρώματα εδάφους ενδέχεται να επανεμφανιστούν εφόσον δεν απομακρυνθούν τα αίτια που προκαλούν τη συμπύκνωση και τη φτωχή δομή του. Η καλλιέργεια απαιτεί υψηλά ποσά ενέργειας, ενώ δεν είναι αποτελεσματική στις ρηχές επιφάνειες που προήλθαν από ακατάλληλη χρήση κτηνοτροφικών βοσκοτόπων. Σχετικότητα: Οι ευάλωτες ζώνες που εξετάζουμε είναι κυρίως ορεινές περιοχές με μεγάλες κλίσεις, στις οποίες η πιθανότητα εμφάνισης συμπιεσμένων εδαφών (πχ. λόγω χρήσης βαρέων αγροτικών οχημάτων-μηχανημάτων) είναι πολύ μικρή ως αδύνατη. Για τον λόγω αυτό η πρακτική αυτή δεν έχει πρακτική εφαρμογή στις ζώνες που εξετάζουμε. Αποτελεσματικότητα: Η υπεδάφια καλλιέργεια μπορεί να εφαρμοστεί σε συμπιεσμένα εδάφη, αποτελώντας όμως ένα προσωρινό μέτρο, έχοντας περισσότερο χαρακτήρα αποκατάστασης. Για τον λόγο αυτό, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια μόνιμη λύση καθώς η υποβάθμιση του εδάφους θα επανεμφανιστεί εφόσον παραμείνουν τα αίτια που το προκαλούν. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Η πρακτική αυτή μπορεί να εφαρμοστεί παρέχοντας κίνητρα (επιδοτήσεις) για την εφαρμογή της από τους γεωργούς καθώς απαιτούν την χρήση 5

2.2 Υπεδάφια καλλιέργεια Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης γεωργικών οχημάτων και εξοπλισμού τα οποία καταναλώνουν υψηλά ποσά ενέργειας, εμφανίζοντας υψηλό κόστος. Καινοτομία: - Συμπέρασμα αξιολόγησης: Οι περιοχές που εξετάζουμε εμφανίζουν μεγάλες κλίσεις, για τον λόγο αυτό η εφαρμογή αυτής της πρακτικής δεν είναι δυνατή. Η υπεδάφια καλλιέργεια μπορεί να εφαρμοστεί κυρίως σε περιπτώσεις που το έδαφος έχει αποκτήσει συμπαγή μορφή και έχει χάσει τις θρεπτικές του ιδιότητες και την ικανότητα απορρόφησης των επιφανειακών υδάτων. Θα πρέπει όμως να αποτελεί μια προσωρινή λύση καθώς τα αίτια που προκαλούν την διάβρωση παραμένουν. Γενικά, η πρακτική αυτή απαιτεί κατανάλωση μεγάλων ποσών ενέργειας και μπορεί να εμφανίσει μεγάλο κόστος, για τον λόγο αυτό θα πρέπει να εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου είναι επιτακτική η ανάγκη να εξοικονομήσουμε χρόνο μέχρι να απομακρυνθούν τα αίτια που προκαλούν το πρόβλημα. Οι υπεδάφιες καλλιέργειες διευκολύνουν την έκπλυση υπερβολικής ποσότητας αλάτων στη επιφάνεια του εδάφους μετριάζοντας το πρόβλημα της αλάτωσης στην περιοχή ενώ παράλληλα συμβάλει στη βελτίωση της παραγωγής. European Commission - Joint Research Centre Institute for Environment and Sustainability Marc Van Liedekerke (tel.+39-0332-785179) Panos Panagos (tel. +39-0332-785574) DEFRA www.gov.uk/government/organisations/department-for-environmentfood-rural-affairs JRC - Sustainable agriculture and Soil Conservation / Aειφόρος γεωργία και διατήρηση της ποιότητας των εδαφών (SoCo Project) - agrilife.jrc.ec.europa.eu/rural_soco.htm 2.3 Καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Εφαρμογής Περιγραφή Περιοχή Η καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών έχει ως στόχο να μειώσει την απώλεια νερού αυξάνοντας την απορροφητική ικανότητα του εδάφους και προλαμβάνοντας τη διάβρωση του εδάφους λόγω άροσης. Η άροση κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών χρησιμοποιείται ευρέως ύστερα από την ένταξή της στον Κώδικα Ορθών Γεωργικών Πρακτικών (2001) και είναι υποχρεωτική σε πολλές περιοχές της Μεσογείου. Ένα επιτυχημένο παράδειγμα εφαρμογής της είναι στη λεκάνη της Guadalentín (Murcia, Ισπανία). Η διάβρωση λόγω υδάτων αποτελεί έναν από του βασικούς λόγους υποβάθμισης του εδάφους. Οι κύριες προληπτικές πρακτικές που έχουν 6

2.3 Καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην υιοθετηθεί είναι η άροση κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών, το μειωμένο όργωμα και ο περιορισμός γραμμικών καλλιεργειών σε απότομες πλαγιές. Οι καλλιέργειες κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών που μπορούν να εφαρμοστούν στους αγρούς περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων άροση, αυλάκωμα και φύτευση (σε ορθές γωνίες στην κανονική ροή της απορροής, και όχι πάνω και κάτω στο πρανές). Με αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνεται η επιβράδυνση της ταχύτητας απορροής, παρέχοντας χρόνο για την απορρόφησή των υδάτων μέσα στον επιφανειακό εδαφικό ορίζοντα. Για κλίσεις εδάφους μεγαλύτερες από 10 %, το όργωμα κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών πρέπει να συνδυάζεται με πρόσθετα μέτρα, όπως καλλιέργεια σε αναβαθμίδες ή καλλιέργεια σε ζώνες. Ο σχεδιασμός των συστημάτων καλλιέργειας κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών και παράγοντες όπως το έδαφος, το κλίμα, η θέση της πλαγιάς και η χρήση της γης των μεμονωμένων αγροτεμαχίων καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της πρακτικής όσον αφορά τη διατήρηση του νερού και του εδάφους. Σχετικότητα: Η καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών θα μπορούσε να βρει εφαρμογή στις ευάλωτες από εδαφική διάβρωση περιοχές με αρόσιμες καλλιέργειας των ορεινών ζωνών του Μαινάλου, Ζήρειας, Ταυγέτου Πάρνωνα, Κυπαρισσίας και Δυτικής ζώνης εφόσον οι καλλιέργειες βρίσκονται σε περιοχές με κλίση < 10%. Οι ζώνες όμως που εξετάζονται έχουν μεγαλύτερη κλίση, για τον λόγο αυτό η πρακτική έχει δυσκολία εφαρμογής. Αποτελεσματικότητα: Εφαρμόζοντας την πρακτική αυτή σε περιοχές με κλίση μικρότερη 10%, μειώνεται η ταχύτητα απορροής, παρέχοντας χρόνο για την απορρόφησή των υδάτων μέσα στον επιφανειακό εδαφικό ορίζοντα και μειώνοντας έτσι την υδατική διάβρωση. Γενικά, ο σχεδιασμός των συστημάτων καλλιέργειας κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών και παράγοντες όπως το έδαφος, το κλίμα, η θέση της πλαγιάς και η χρήση της γης των μεμονωμένων αγροτεμαχίων καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Η πρακτική αυτή θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε περιοχές με κλίση < 10%, αν υποστηριχθεί από κατάλληλα γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, παρέχοντας κίνητρα για την εφαρμογή της από τους γεωργούς και παρέχοντας τους ένα συμβουλευτικό οδηγό για άροση ( π.χ. αυλάκωμα και φύτευση σε ορθές γωνίες στην κανονική ροή της απορροής, και όχι πάνω και κάτω στο πρανές, κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών). Καινοτομία: Η καινοτομία της πρακτικής έγκειται στο ότι οι καλλιέργειες θα περιοριστούν σε γραμμική μορφή στις απότομες πλαγιές και δεν θα γίνουν διάσπαρτα πάνω ή κάτω από αυτήν. Συμπέρασμα αξιολόγησης: Στις περιπτώσεις που οι αρόσιμες καλλιέργειες βρίσκονται κατά μήκος των πλαγιών με μικρή κλίση, η καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπύλων αποτελεί μια καλή πρακτική που θα μειώσει την ταχύτητα απορροής του νερού, προλαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο την εμφάνιση υδατικής 7

2.3 Καλλιέργεια κατά μήκος των ισοϋψών καμπυλών Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης διάβρωσης. Ωστόσο, στις ζώνες που εξετάζονται, η κλίση του εδάφους είναι μεγαλύτερη του 10%, καθιστώντας την εφαρμογή της ιδιαίτερα δύσκολη. European Commission - Joint Research Centre Institute for Environment and Sustainability Marc Van Liedekerke (tel.+39-0332-785179) Panos Panagos (tel. +39-0332-785574) DEFRA www.gov.uk/government/organisations/department-for-environmentfood-rural-affairs JRC - Sustainable agriculture and Soil Conservation / Aειφόρος γεωργία και διατήρηση της ποιότητας των εδαφών (SoCo Project) - agrilife.jrc.ec.europa.eu/rural_soco.htm 2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες) Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Οι αναβαθμοί έχουν ως στόχο: Να μεταβάλλουν τις επικλινείς επιφάνειες μεγάλης κλίσης σε πιο ήπιες, διευκολύνοντας τις όποιες αγροτικές εργασίες Γεωγραφική Εφαρμογής Περιγραφή Περιοχή Να ανακατανείμουν το εδαφικό υλικό στις πλαγιές με μέτριο ή ρηχό βάθος εδάφους Να αυξήσουν το βάθος του ριζοστρώματος των φυτών για την απορρόφηση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων Να μειώσουν την επιφανειακή απορροή και να αυξήσουν την απορροφητική ικανότητα του εδάφους στις μεγάλες βροχοπτώσεις Να καθαρίσουν τον αγρό από εμπόδια που μπορούν να προκαλέσουν φθορές στα γεωργικά μηχανήματα (π.χ. πέτρες) Να ελέγξουν την διάβρωση στις πλαγιές Οι αναβαθμοί αποτελούν μια από τις κύριες τεχνικές προστασίας και καλλιέργειας του εδάφους από υδατική διάβρωση σε περιοχές με κλίση. Πολλές περιοχές της Μεσογείου καλύπτονται από αναβαθμίδες (Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, νότια Γαλλία, Μάλτα) με εφαρμογή κυρίως σε αμπελώνες και ελαιώνες. Οι αναβαθμοί αποτελούν μια ανθρώπινη παρέμβαση σε ημι-φυσικά τοπία υπό κλίση, τα οποία αντιμετωπίζουν προβλήματα κυρίως με την σταθερότητα τους. Παρακάτω γίνεται περιγραφή μερικών σύγχρονων και παραδοσιακών κατασκευών αναβαθμών: 8

2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες) Ακανόνιστοι σε θύλακες : κατασκευάζονται σε ζιγκ-ζαγκ επάνω στην πλαγιά, συνδεδεμένοι με διόδους διέλευσης στα άκρα Αλλουβιακοί : διαμορφώνονται στο κατώτερο τμήμα της κοιλάδας ή στη κοίτη του ποταμού τα οποία συνήθως αποτελούν σημείο αναφοράς για την διάβρωση του εδάφους Κλιμακωτοί ή σε λωρίδες : ακολουθούν συνήθως τις καμπύλες της επιφάνειας του εδάφους και είναι παράλληλοι προς τις ισοϋψείς Ατομικοί σε μορφή τσέπης : ημικυκλικές πέτρινες κατασκευές που διευκολύνουν την ανάπτυξη των ριζών των φυτών όπως ελαιόδεντρα Ευρείας βάσης ή ορθογωνισμένοι αγροί: αγροί διαμορφωμένοι σε αναβαθμούς ώστε το ένα άκρο να είναι υψηλότερα από την πλαγιά του λόφου και το άλλο χαμηλότερα Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Οι συμβατικοί αναβαθμοί κατασκευάζονται κυρίως με μπουλντόζες και γκρέιντερ ενώ δεν θα πρέπει να έχουν μήκος μεγαλύτερο από 600 μέτρα ή 375 μέτρα σε έντονα χαραδρωμένη εδαφική επιφάνεια. Στις περιοχές της Μεσογειακής Ευρώπης καλλιεργούνται κυρίως δημητριακά, λαχανικά, αμπέλια και ελιές κατά μήκος των συμβατικών αναβαθμών ενώ κατά μήκος των σύγχρονων η καλλιέργεια είναι πλήρως μηχανοποιημένη. Οι αναβαθμοί μεταβάλλουν το τοπίο ταχύτατα, απομακρύνουν και αναμιγνύουν το έδαφος, καταστρέφοντας τις αρχικές εδαφοτομές και μεταβάλλοντας τις εδαφικές ιδιότητες μαζί με την μικρο-χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Μπορούν να δημιουργήσουν ασταθή τοπία σε επικλινείς καλλιεργούμενες εκτάσεις, στα οποία θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την διατήρηση της παραγωγικότητας τους. Γενικά, πολλές περιοχές της Μεσογείου με παραδοσιακούς αναβαθμούς έχουν εγκαταλειφθεί για τους ακόλουθους λόγους: Δυσκολία στην πρόσβαση και την χρήση γεωργικών μηχανημάτων Έχουν μεγάλο κόστος συντήρησης Οι μεγάλες επενδύσεις για την γεωργία γίνονται πλέον στις πεδινές περιοχές Μεγάλες δαπάνες εργασίας με χαμηλές τιμές γεωργικών προϊόντων Μετανάστευση ανθρώπων από αγροτικές προς αστικές περιοχές Στις περιοχές όπου συνεχίζεται η εκμετάλλευση της γης ενώ έχει γίνει διακοπή των αναβαθμών λόγω κόστους, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος υποβάθμισης, διάβρωσης και ερημοποίησης τους. Ύστερα από λεπτομερείς μελέτες κατάρρευσης αναβαθμών (ξηρολιθιών) 9

2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες) με παραδοσιακούς γραμμικούς ή ατομικούς αναβαθμούς στην Λέσβο, διαπιστώθηκε ότι η σταθερότητα τους εξαρτάται από την κλίση της επιφάνειας, τον εδαφικό τύπο, την σύσταση των λίθων και την καλλιεργητική πρακτική. Όσοι αναβαθμοί κατασκευάζονται από πέτρες προερχόμενες από ηφαιστειακή λάβα, σχίστη και φλύσχη, εμφανίζουν μεγαλύτερους ρυθμούς κατάρρευσης λόγω του μεγαλύτερου ρυθμού αποσάθρωσης σε σύγκριση με πέτρες που προέρχονται από ασβεστόλιθο. Επιπλέον, με βάση τις μελέτες κατάρρευσης των αναβαθμών, έγινε ο διαχωρισμός τους σε τρεις κλάσεις κλίσεων: Κανένας κίνδυνος: αναβαθμοί που κατασκευαστήκαν σε κλίσεις μικρότερες από 15% και παραμένουν σχεδόν αμετάβλητοι Ευαίσθητοι: το ποσοστό κατάρρευσης αυξήθηκε σχεδόν γραμμικά με την αύξηση της κλίσης από 15% σε 35% Επικίνδυνοι: το ποσοστό κατάρρευσης ήταν πολύ μεγάλο σε κλίσεις μεγαλύτερες από 35% Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην Σχετικότητα: Στις ορεινές ζώνες του Μαινάλου, Ζήρειας, Ταυγέτου, Πάρνωνα, Κυπαρισσίας και Δυτικής ζώνης, οι οποίες εμφανίζουν σημαντικές κλίσεις εδάφους και ετήσια εδαφικής διάβρωσης >20 τόνων ανά εκτάριο γη, συνίσταται η διατήρηση και η επιδιόρθωση των αναβαθμών όπου αυτές έχουν καταστραφεί ή η επιλεκτική κατασκευή νέων. Αποτελεσματικότητα: Οι αναβαθμοί αποτελούν μια από τις κύριες τεχνικές προστασίας και καλλιέργειας του εδάφους από διάβρωση σε περιοχές με κλίση. Στις ευάλωτες ζώνες καλλιέργειας της περιφέρειας που έχουμε ορίσει, οι αναβαθμοί μπορούν να : Να μεταβάλλουν τις επικλινείς επιφάνειες μεγάλης κλίσης σε πιο ήπιες, διευκολύνοντας τις όποιες αγροτικές εργασίες Να ανακατανείμουν το εδαφικό υλικό στις πλαγιές με μέτριο ή ρηχό βάθος εδάφους Να αυξήσουν το βάθος του ριζοστρώματος των φυτών για την απορρόφηση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων Να μειώσουν την επιφανειακή απορροή και να αυξήσουν την απορροφητική ικανότητα του εδάφους στις μεγάλες βροχοπτώσεις 10

2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες) Να καθαρίσουν τον αγρό από εμπόδια που μπορούν να προκαλέσουν φθορές στα γεωργικά μηχανήματα (π.χ. πέτρες) Να ελέγξουν την διάβρωση στις πλαγιές Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Οι αναβαθμοί απαιτούν πολλές φορές μεγάλα χρηματικά ποσά για να κατασκευαστούν για τον λόγω αυτό είναι πολλές φορές προτιμότερο να γίνεται συντήρηση των ήδη υπαρχουσών και όχι η κατασκευή καινούργιών. Γενικά, παράγοντες που καθορίζουν την συντήρηση ή όχι των υπαρχουσών αναβαθμίδων ή την κατασκευή νέων είναι: Το έργο κλίσης να είναι κατάλληλο για την κατασκευή αναβαθμών Ο υπάρχων κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους Τα χαρακτηριστικά του τοπίου Το ελάχιστο βάθος εδάφους και η παρουσία περιοριστικών υπόεπιφανειακών εδαφικών οριζόντων Η ικανότητα της γης και η καταλληλότητα του εδάφους για συγκεκριμένες χρήσεις Το μέγεθος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και των ωφελημάτων Η ζημιά που προκαλείται στο τοπίο από τα γεωργικά μηχανήματα μεγάλου βάρους Η συμβατότητα με τις υπάρχουσες πολιτικές Η επίπτωση στους υδατικούς πόρους Οι επιπτώσεις στις κατώτερες πεδινές περιοχές από τις διαβρώσεις και τις πλημμύρες Τα κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά και οι συνθήκες υποδομής Ο αναμενόμενος δείκτης κόστους-ωφέλειας Η συμφωνία και η δέσμευση των εμπλεκομένων Πρόσθετες πληροφορίες Καινοτομία: - Συμπέρασμα αξιολόγησης: Δεδομένου των κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών που επικρατούν σήμερα, η κατασκευή αναβαθμών πρέπει να περιοριστεί στα δυναμικά παραγωγικά, με ήπιες κλίσεις εδάφη, αποφεύγοντας την δαπανηρή εκμετάλλευση της μορφολογίας τους. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην αύξηση της φυσικής κάλυψης για την σταθεροποίηση των επικλινών εκτάσεων και εστιάζοντας κυρίως στην δημιουργία βιώσιμων γεωργικών οικοσυστημάτων και λιγότερο στην δημιουργία νέων αναβαθμών. Για αυτό θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα η συντήρηση και η προστασία των παλαιών ξηρολιθιών, κυρίως στις ευαίσθητες από διάβρωση περιοχές. Οι κύριοι τύποι αναβαθμίδων που κατασκευάζονται σήμερα είναι οι κατά λωρίδες ή οι ευρείας βάσης. Η κατακόρυφη απόσταση (VI, σε μέτρα) μεταξύ δύο γειτονικών αναβαθμών σχετίζεται με τη 11

2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες) βροχόπτωση, το βαθμό κλίσης εδάφους και τον τύπο καλλιέργειας. Μπορεί να υπολογιστεί με τη ακόλουθη εξίσωση: (Vertical Interval) VI = x*s+y Όπου: x παράγοντας βροχή (τιμές 0.12-0.24) S βαθμός κλίσης (%) y παράγοντας εδάφους και καλλιέργειας (τιμές 0.3-1.2) Η οριζόντια απόσταση (ΗΙ σε μέτρα) υπολογίζεται από την εξίσωση: (Horizontal Interval) ΗΙ = (VI / S)*100 Πολλά εθνικά Προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης έχουν ως στόχο την διατήρηση των αναβαθμίδων ως σημαντικά στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς Η εγκατάλειψη των περιοχών με αναβαθμούς μπορεί να έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στην προστασία του εδάφους. Θετικές επιπτώσεις έχει στις περιοχές όπου οι γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της φυτικής βλάστησης ενώ αρνητικές επιπτώσεις, όπου η σταθερότητα του εδάφους και των κλίσεων επιτρέπουν την κατάρρευση των αναβαθμών, η οποία συνοδεύεται με άμεση απομάκρυνση του εδάφους με την βαρύτητα ή την επιφανειακή απορροή του νερού βροχής. Στοιχεία επικοινωνίας Κ. Κοσμάς (Καθηγητής), e-mail: ckosm@aua.gr, τηλ.: 210 5294097 Ν. Γιάσογλου, Αικ. Κουναλάκη, Ορ. Καΐρης Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο εδαφολογίας και Γεωργικής Χημείας Lucinda geografia.fcsh.unl.pt/lucinda/default_gr.html European Commission - Joint Research Centre Institute for Environment and Sustainability Marc Van Liedekerke (tel.+39-0332-785179) Panos Panagos (tel. +39-0332-785574) 12

2.4 Κατασκευή αναβαθμών (πεζούλες) Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης DEFRA - The Code of Good Agricultural Practice for the Protection of Water DEFRA - Controlling soil erosion A manual for the assessment and management of agricultural land at risk of water erosion in lowland England 2.5 Χρήση οργανικού λιπάσματος Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Εφαρμογής Περιγραφή Περιοχή Η συστηματική χρήση μεγάλων όγκων οργανικού λιπάσματος (ζωικά περιττώματα φυτικά υπολείμματα) έχει ως στόχο να αυξήσει το οργανικό υλικό του εδάφους συμβάλλοντας στην σταθερότητα του εδαφικού ορίζοντα (topsoil 8-20 εκατ. βάθος). Με αυτό τον τρόπο μετριάζουμε το πρόβλημα της υδατικής διάβρωσης σε μια περιοχή. Η χρήση οργανικού λιπάσματος εφαρμόζεται επιτυχώς σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις χώρων της Ευρώπης. Ωστόσο, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στις περιοχές που βρίσκονται κοντά σε υδάτινες επιφάνειες καθώς σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να λαμβάνονται πρόσθετα μέτρα προστασίας. Επίσης, την περίοδο των έντονων βροχοπτώσεων και σε επικλινή εδάφη προτείνεται να αποφεύγονται οι επιφανειακές αζωτούχες λιπάνσεις. Σύμφωνα με την οδηγία του 1991 της ΕΕ για την αποφυγή νιτρορρύπανσης, το συνολικό άζωτο που προέρχεται από οργανικό λίπασμα δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 170 κιλά ανά εκτάριο γης ετησίως (17 κιλά ανά στρέμμα). Αυτό το όριο επιτυγχάνεται όταν το οργανικό λίπασμα που συλλέγεται από βοοειδή δεν ξεπερνά τους 28 τόνους ανά εκτάριο γης. Το οργανικό λίπασμα από χοιρίδια και πτηνά, το οποίο είναι επίσης αποτελεσματικό για τη σταθερότητα του εδαφικού ορίζοντα, θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε μικρότερες ποσότητες καθώς κυρίως αυτό που προέρχεται από τα πτηνά είναι πιο πλούσιο σε άζωτο. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει ενδεικτικά τις ποσότητες κοπριάς που περιέχουν 1 κιλό αζώτου ανάλογα με τα ζώα: Είδος ζώου Ποστητα κοπριάς σε κιλά που περιέχουν 1 κιλό αζώτου Αιγοπρόβατα 240 Βοοειδή 140 Χοίροι 80 Πουλερικά 70 Η χρήση υγρού οργανικού λιπάσματος μπορεί επίσης να συμβάλει στην αύξηση της οργανικής ύλης του εδάφους. Για μη αραιωμένο οργανικό λίπασμα υγρής μορφής από βοοειδή, προτείνεται η χρήση 34 m 3 /εκτάριο (περίπου 34.000 λίτρα / εκτάριο) όπου θα παράσχει 170 kg/ha ετησίως του συνολικού αζώτου. Για υγρό οργανικό λίπασμα προερχόμενο από χοίρους, το ποσοστό πρέπει να είναι χαμηλότερο. Γενικά, η χρήση οργανικού λιπάσματος σε γυμνό έδαφος συμβάλει 13

2.5 Χρήση οργανικού λιπάσματος σημαντικά στην μείωση του ποσοστού διήθησης. Αμέσως μετά τη χρήση υγρού και στερεού οργανικού λιπάσματος που εφαρμόζεται σε ευπαθείς από διάβρωση περιοχές, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την μείωση της αμμωνίας και της οσμής του, διαμορφώνοντας μια τραχιά επιφάνεια στο έδαφος. Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Άλλα οργανικά υλικά όπως λίπασμα από πράσινα απόβλητα και υπολείμματα καλλιεργειών μπορούν επίσης να συμβάλουν στη βελτίωση της σταθερότητας του εδαφικού ορίζοντα ενσωματώνοντάς τα σε αυτήν. Γενικά είναι χρήσιμο να γίνονται αναπροσαρμογές στον τρόπο διοχέτευσης λιπασμάτων στις καλλιέργειες, ώστε να εμπλουτιστούν οι τελευταίες από τα θρεπτικά συστατικά των εφαρμοζόμενων οργανικών καταλοίπων (ζωικών - φυτικών). Η χρήση του οργανικού λιπάσματος θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και με τακτικούς ελέγχους σε όλη την διάρκεια εφαρμογής των παραπάνω μέτρων. Ειδικότερα, θα πρέπει να αποφεύγονται οι συγκεντρώσεις υπερβολικών ποσοτήτων αζώτου και φωσφόρου στο έδαφος καθώς σε περίπτωση απορροής του οργανικού υλικού σε υδάτινες επιφάνειες, μπορεί να προκληθεί περιβαλλοντική ρύπανση. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι σημαντική η λήψη πρόσθετων μέτρων όπως οι περίοδοι εφαρμογής του μέτρου ή η λήψη πρόσθετων προστατευτικών μέτρων (ζώνες ανάσχεσης) κοντά σε υδατορέματα. Μερικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη πριν την εφαρμογή των οργανικών λιπασμάτων είναι: Ο χρόνος και ο τόπος εφαρμογής τους Η εδαφολογική και υδατική κατάσταση της περιοχής Οι περιοχές που δεν επιτρέπεται η χρήση τους Οι συγκεντρώσεις αζώτου να είναι χαμηλές (συνολικά πρέπει να έχουμε ετήσιες συγκεντρώσεις 170 κιλών ανά εκτάριο) Τα εδάφη μεγάλου κινδύνου, όπου η χρήση των λιπασμάτων πρέπει να γίνονται προκαθορισμένες περιόδους Οι αποστάσεις από υδάτινες επιφάνειες και πηγές Όσο αφορά τον τελευταίο παράγοντα θα πρέπει: - Να μην γίνεται χρήση υγρού οργανικού λιπάσματος για εδάφη με κλίση > 8% - Να μην εφαρμόζονται τα υγρά κτηνοτροφικά απόβλητα σε αποστάσεις < 20 μέτρων από επιφανειακά νερά και < 50 μέτρων από πηγές, πηγάδια ή γεωτρήσεις που προορίζονται για ύδρευση Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια της στην Σχετικότητα: H xρήση οργανικού λιπάσματος θα μπορούσε να αποτελέσει μια καλή πρακτική για τις ευάλωτες από διάβρωση ζώνες (Ζηρεία, Μαίναλος, Κυπαρισσία, Ταΰγετος, Πάρνωνας και Δυτικής ζώνης), εφόσον η κλίση των εδαφών ήταν μικρότερη από 10%. Ωστόσο στις περιοχές που εξετάζουμε, οι κλίσεις είναι μεγαλύτερες και υπάρχει 14

2.5 Χρήση οργανικού λιπάσματος Πελοποννήσου κίνδυνος απορροής και μόλυνσης των επιφανειακών υδάτων. Επίσης, θα πρέπει να αποκλείεται η χρήση οργανικού λιπάσματος σε υγρή μορφή, ιδιαίτερα σε περιοχές που βρίσκονται κοντά σε υδάτινες επιφάνειες. Αποτελεσματικότητα: Γενικά, η σωστή χρήση οργανικού λιπάσματος μπορεί να αυξήσει σημαντικά το οργανικό υλικό, σταθεροποιώντας τον εδαφικό ορίζοντα και αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά την εδαφική διάβρωση. Η χρήση ζωικού και φυτικού οργανικού λιπάσματος ενδείκνυται σε περιοχές με βιολογικές καλλιέργειες. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Λόγω του κινδύνου να προκληθεί ρύπανση, η εφαρμογή της πρακτικής αυτής θέλει ιδιαίτερη προσοχή, και ακολουθώντας πάντα τον κανονισμό για προστασία των υδάτων από νιτρορρύπανσης της ΕΕ. Γενικά, λόγω των κλίσεων του εδάφους που εμφανίζουν οι ορεινές ζώνες της Ζηρείας, του Μαινάλου, της Δ. Κυπαρισσίας, του Ταϋγέτου, και του Πάρνωνα, είναι δύσκολη η εφαρμογή της στις περισσότερες περιοχές των ζωνών αυτών. Γενικά, με κατάλληλη υποστήριξη από γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα και παρέχοντας κίνητρα για την εφαρμογή της από τους γεωργούς, το οργανικό λίπασμα μπορεί να αποτελέσει μια καλή λύση σε ευάλωτες περιοχές με μικρή κλίση εδάφους. Καινοτομία: - Συμπέρασμα αξιολόγησης: Η χρήση οργανικού λιπάσματος αποτελεί μια καλή πρακτική για την αντιμετώπιση της εδαφικής διάβρωσης. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος ρύπανσης και δυσκολία εφαρμογής σε εδάφη με κλίση ή σε περιοχές που βρίσκονται κοντά σε υδάτινες επιφάνειες. Για τον λόγο αυτό πριν την εφαρμογή της πρακτικής αυτής θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολη στις περιοχές που εξετάζουμε. Σε περίπτωση εφαρμογής της σε περιοχές με μικρές κλίσεις, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι περιορισμοί και οι κανονισμοί που αναφέρθησαν. Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας DEFRA - www.gov.uk/government/organisations/department-forenvironment-food-rural-affairs Ευρωπαϊκή Επιτροπή Η οδηγία της ΕΕ για την νιτρορρύπανση http://ec.europa.eu/environment/water/water-nitrates/index_en.html Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης, «Οδηγίες προς τους γεωργούς για την εφαρμογή πολλαπλής συμμόρφωσης στο πλαίσιο της νεας ΚΑΠ», www.minagric.gr Πηγές περαιτέρω DEFRA - The Code of Good Agricultural Practice for the Protection of πληροφόρησης Water DEFRA - Controlling soil erosion A manual for the assessment and management of agricultural land at risk of water erosion in lowland England DEFRA - Controlling soil erosion Incorporating former advisory leaflets on grazing livestock, wind, outdoor pigs and the uplands Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής-Κύπρος 15

2.6 Άρδευση με κινητό κρουστικό εκτοξευτήρα (mobile rain gun) Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Περιοχή Εφαρμογής Περιγραφή Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην Στόχος αυτής της πρακτικής είναι η επίτευξη κατάλληλου ρυθμού και τρόπου άρδευσης, ο οποίος θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, κυρίως στις καλλιεργήσιμες που είναι ευάλωτες από εδαφική διάβρωση. Συνίσταται για επίπεδες, μεγάλης έκτασης, καλλιεργήσιμες περιοχές, που δεν επηρεάζονται από την μεγάλη πίεση εκτόξευσης του νερού. Εφαρμόζεται ευρέως σε χώρες όπως η Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Γερμανία κα, ενώ στην Ελλάδα εντοπίζεται σε περιοχές με μεγάλες πεδινές καλλιέργειες όπως αυτή της Θεσσαλίας. Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και του εδάφους θα πρέπει να γίνει η κατάλληλη επιλογή του αρδευτικού συστήματος που θα μετριάσει με αυτόν τον τρόπο την πιθανότητα εμφάνισης διάβρωσης λόγω υδάτων. Γενικά, το μέγεθος της σταγόνας του νερού παίζει μεγάλο ρόλο για τον έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους, καθώς όσο μεγαλύτερη είναι η σταγόνα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα διάβρωσης του. Μεγάλες σε μέγεθος σταγόνες σε συνδυασμό με έναν υπερβολικό ρυθμό άρδευσης, μπορούν να αποσπαστούν και να παρασύρουν τα σωματίδια του εδάφους μέσω επιφανειακής απορροής ή να καταστρέψουν τις ευαίσθητες καλλιέργειες. Σε περίπτωση άρδευσης με κινούμενους κρουστικούς εκτοξευτήρες θα πρέπει, όπου αυτό είναι δυνατό, να γίνει η εγκατάστασή τους κατά μήκος της πλαγιάς και όχι πάνω ή κάτω από αυτήν. Θα πρέπει ο ρυθμός άρδευσης είναι χαμηλός ώστε να μην δημιουργηθούν προβλήματα επιφανειακής απορροής και ελέγξτε ότι δεν υπάρχουν διαρροές από τον σωλήνα παροχής νερού. Το μηχάνημα και όλες οι σχετικές σωληνώσεις πρέπει να αποστραγγίζονται προσεκτικά προς τα κάτω πριν τη μεταφορά τους, δεδομένου ότι μια επιφανειακή ροή μπορεί να δημιουργήσει ένα ρυάκι στο χαλαρό χώμα. Με την χρήση κακής ποιότητας νερού, λόγω ότι διαβρέχεται το φύλλωμα των καλλιεργειών, μπορεί να δημιουργήσει τοξικότητα στα φύλλα, μειώνοντας την εμπορική του αξία (π.χ. τα λαχανικά). Επίσης θα πρέπει να δώσουμε προσοχή κατά τις μέρες με άνεμο καθώς μπορεί να αρδεύσουν ανομοιόμορφα. Σε καλλιέργειες με μεγάλες κλίσεις, υπάρχουν δυσκολίες και κίνδυνοι εμφάνισης υδατικής διάβρωσης λόγω επιφανειακής απορροής των υδάτων. Σχετικότητα: Η πρακτική αυτή εμφανίζει δυσκολίες εφαρμογής στις ζώνες που έχουν εμφανίσει υψηλό κίνδυνο εδαφικής διάβρωσης (Ζήρεια, Μαίναλο, Δυτική Ζώνη, Κυπαρισσία, Ταΰγετος, Πάρνωνας). Ο λόγος είναι ότι οι περιοχές αυτές εμφανίζουν μεγάλες κλίσεις εδάφους οι οποίες δεν ευνοούνται από το συγκεκριμένο αρδευτικό σύστημα. Αποτελεσματικότητα: Η άρδευση με κινούμενο κρουστικό εκτοξευτήρα αποτελεί μια καλή πρακτική για μεγάλης έκτασης καλλιέργειες με μικρή ή καθόλου κλίση εδάφους. Ανάλογα την καλλιέργεια και την κλίση επιλέγεται και ο ρυθμός εκτόξευσης του νερού. Στις ζώνες μελέτης που έχουν οριστεί δεν είναι εύκολη η εφαρμογής τους. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Η πρακτική αυτή δεν εφαρμόζεται σε περιοχές με μεγάλες κλίσεις εδάφους. 16

2.6 Άρδευση με κινητό κρουστικό εκτοξευτήρα (mobile rain gun) Καινοτομία: - Συμπέρασμα αξιολόγησης: Το συγκεκριμένο αρδευτικό σύστημα έχει επιτυχημένη εφαρμογή σε πεδινές καλλιέργειες μεγάλης έκτασης. Εξαιτίας όμως της κλίσης του εδάφους που υπάρχει στις περιοχές μελέτης, είναι πολύ δύσκολη η εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος άρδευσης. Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας DEFRA - www.gov.uk/government/organisations/department-forenvironment-food-rural-affairs Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου Τμήμα Γεωργίας Βελτιωμένα Συστήματα Άρδευσης - www.moa.gov.cy/moa/agriculture.nsf DEFRA - The Code of Good Agricultural Practice for the Protection of Water DEFRA - Controlling soil erosion A manual for the assessment and management of agricultural land at risk of water erosion in lowland England DEFRA - Controlling soil erosion Incorporating former advisory leaflets on grazing livestock, wind, outdoor pigs and the uplands 2.7 Χρήση αυτοκινούμενου συστήματος άρδευσης (boom irrigators) Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Περιοχή Εφαρμογής Περιγραφή Στόχος αυτής της πρακτικής είναι η επίτευξη κατάλληλου ρυθμού και τρόπου άρδευσης, ο οποίος θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, κυρίως στις καλλιεργήσιμες που είναι ευάλωτες από εδαφική διάβρωση. Προσφέρεται σε πεδινές καλλιεργήσιμες εκτάσεις ή σε περιοχές με μικρή κλίση, με ευρεία χρήση σε χώρες όπως Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Γερμανία. Στην Ελλάδα, η πρακτική αυτή εντοπίζεται εκτός των άλλων στην περιοχή της Θεσσαλίας. Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και του εδάφους θα πρέπει να γίνει η κατάλληλη επιλογή του αρδευτικού συστήματος που θα μετριάσει με αυτόν τον τρόπο την πιθανότητα εμφάνισης διάβρωσης λόγω υδάτων. Γενικά, το μέγεθος της σταγόνας του νερού παίζει μεγάλο ρόλο για τον έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους, καθώς όσο μεγαλύτερη είναι η σταγόνα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα διάβρωσης του. Μεγάλες σε μέγεθος σταγόνες σε συνδυασμό με έναν υπερβολικό ρυθμό άρδευσης, μπορούν να αποσπαστούν και να παρασύρουν τα σωματίδια του εδάφους μέσο επιφανειακής απορροής ή να καταστρέψουν τις ευαίσθητες καλλιέργειες. Τα αυτοκινούμενα συστήματα άρδευσης χρησιμοποιούνται σε φυτείες όπου μπορεί να χρειάζονται συμπληρωματική άρδευση, όταν η βροχόπτωση είναι ιδιαίτερα χαμηλή, για να υπάρξει ικανοποιητική παραγωγή. Τα συστήματα αυτά μπορούν να μεταφερθούν και να χρησιμοποιηθούν για την άρδευση άλλου τεμαχίου, κάτι που όμως απαιτεί υψηλό ενεργειακό κόστος. Ένα σύστημα σαν και αυτό, αποτελείται από ένα κανόνι υψηλής 17

2.7 Χρήση αυτοκινούμενου συστήματος άρδευσης (boom irrigators) Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην παροχής και πίεσης (εκτοξευτήρας) το οποίο βρίσκεται τοποθετημένο πάνω σε κινητή βάση. Η τροφοδοσία γίνεται μέσω ενός εύκαμπτου αγωγού όπου το άλλο άκρο του συνδέεται με ένα τύμπανο πάνω στο οποίο τυλίγεται με ειδικό μηχανισμό. Τα κινητά συστήματα άρδευσης είναι πιο σταθερά και παράγουν μικρότερες σταγόνες σε σχέση με αυτό του κινητού κρουστικού εκτοξευτήρα. Προτείνεται να εφαρμόζονται κοντά στο έδαφος, έτσι ώστε η πιθανότητα διάβρωσης από την άρδευση να μειώνεται σημαντικά. Υψηλό ενεργειακό κόστος λειτουργίας Ορισμένα μηχανήματα έχουν υψηλό κόστος αγοράς (ανάλογα τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά και την χρήση λειτουργίας τους) Δυσκολία εφαρμογής σε καλλιέργειες με κλίση εδάφους Σχετικότητα: Η συγκεκριμένη πρακτική δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί στις ζώνες που εξετάζουμε (Ζήρεια, Μαίναλο, Ταΰγετος, Πάρνωνα, Δυτική Ζώνη, Κυπαρισσία) εξαιτίας τις μεγάλης κλίσης που εμφανίζουν τα συγκεκριμένα εδάφη. Αποτελεσματικότητα: Τα αυτοκινούμενα συστήματα άρδευσης είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε φυτείες όπου μπορεί να χρειάζονται συμπληρωματική άρδευση, όταν η βροχόπτωση είναι ιδιαίτερα χαμηλή, για να υπάρξει ικανοποιητική παραγωγή. Επίσης, είναι πιο σταθερά και παράγουν μικρότερες σταγόνες σε σχέση με αυτό του κινητού κρουστικού εκτοξευτήρα. Προτείνεται να εφαρμόζονται κοντά στο έδαφος, έτσι ώστε η πιθανότητα διάβρωσης από την άρδευση να μειώνεται σημαντικά. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Τα αυτοκινούμενα συστήματα άρδευσης έχουν την δυνατότητα να μεταφερθούν και να χρησιμοποιηθούν και σε άλλες καλλιέργειες. Το μειονέκτημα τους όμως είναι το μεγάλο ενεργειακό κόστος και η δυσκολία που έχουν στην πρόσβαση σε περιοχές με μεγάλες κλίσεις εδάφους όπως αυτές που εξετάζουμε. Καινοτομία: - Συμπέρασμα αξιολόγησης: Τα αυτοκινούμενα συστήματα άρδευσης, αποτελούν μια καλή πρακτική για εδάφη με μικρές κλίσεις εδάφους τα οποία έχουν πρόβλημα βροχοπτώσεων, το οποίο μπορεί να επηρεάσει την γεωργική παραγωγή. Ωστόσο, εμφανίζουν μεγάλο ενεργειακό κόστος και λόγω της μεγάλης κλίσης των ζωνών που εξετάζονται, θεωρούνται ακατάλληλα. Πρόσθετες πληροφορίες Στοιχεία επικοινωνίας DEFRA - www.gov.uk/government/organisations/department-forenvironment-food-rural-affairs Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου Τμήμα Γεωργίας Βελτιωμένα Συστήματα Άρδευσης - www.moa.gov.cy/moa/agriculture.nsf DEFRA - The Code of Good Agricultural Practice for the Protection of Water 18

2.7 Χρήση αυτοκινούμενου συστήματος άρδευσης (boom irrigators) DEFRA - Controlling soil erosion A manual for the assessment and management of agricultural land at risk of water erosion in lowland England DEFRA - Controlling soil erosion Incorporating former advisory leaflets on grazing livestock, wind, outdoor pigs and the uplands 2.8 Άρδευση με σταγόνες (trickle/drip irrigation) Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Περιοχή Εφαρμογής Περιγραφή Στόχος αυτής της πρακτικής είναι η επίτευξη κατάλληλου ρυθμού και τρόπου άρδευσης, για την κάλυψη καλλιεργήσιμων εκτάσεων που είναι ευάλωτες από εδαφική διάβρωση. Σε παγκόσμια κλίμακα, το επιφανειακό σύστημα άρδευσης με σταγόνα χρησιμοποιείται κυρίως για άρδευση λαχανοκομικών, ανθοκομικών, αρωματικών φυτών, δενδρωδών καλλιεργειών και άρδευση μόνιμων φυτειών. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ευρέως σε αμπελώνες, δενδρώδεις, λαχανοκομικές και εδαφοκαλυπτικές (τριφύλλι, γρασίδι) φυτείες. Η τοποθέτηση των σταλακτηφόρων αγωγών μπορεί να γίνει σε διάφορα βάθη εδάφους ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας (ετήσιαπολυετής), το βάθος ανάπτυξης του ριζοστρώματος, το είδος του εδάφους και τις διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες που απαιτούνται για την κάθε καλλιέργεια. Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και του εδάφους θα πρέπει να γίνει η κατάλληλη επιλογή του αρδευτικού συστήματος που θα μετριάσει με αυτόν τον τρόπο την πιθανότητα εμφάνισης διάβρωσης λόγω υδάτων. Γενικά, το μέγεθος της σταγόνας του νερού παίζει μεγάλο ρόλο για τον έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους, καθώς όσο μεγαλύτερη είναι η σταγόνα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα διάβρωσης του. Μεγάλες σε μέγεθος σταγόνες σε συνδυασμό με έναν υπερβολικό ρυθμό άρδευσης, μπορούν να αποσπάσουν και να παρασύρουν τα σωματίδια του εδάφους μέσο επιφανειακής απορροής ή να καταστρέψουν τις ευαίσθητες καλλιέργειες. Η άρδευση με σταγόνες μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη πιο αποτελεσματική χρήση του νερού με ελάχιστο κίνδυνο διάβρωσης. Στην πρακτική αυτή, το νερό δίνεται σε μικρές ποσότητες ξεχωριστά σε κάθε φυτό, υπό μορφή σταγόνας. Το σύστημα χρησιμοποιεί πλαστικές (πολυπροπυλένιο ή πολυαιθυλένιο) σταγόνες από όπου διέρχεται το νερό, ο τύπος και η απόσταση (από την γραμμή άρδευσης) των οποίων καθορίζονται από την παροχή και τον τύπο της σταγόνας, τον τύπο του εδάφους και το είδος της φυτείας. Χαρακτηριστικό αυτών των σταγόνων είναι η χαμηλή πίεση λειτουργίας (0,5 2 ατμόσφαιρες) και η χαμηλή παροχή. Οι σταγόνες μπορούν να τοποθετηθούν επιφανειακά ή υπόγεια (στο βάθος του ριζοστρώματος των φυτών). Επιφανειακή τοποθέτηση Οι σταγόνες διανέμονται στην επιφάνεια του εδάφους ανεξάρτητα της γραμμής άρδευσης. Μερικοί τρόποι τοποθέτησης περιγράφονται παρακάτω: 19

2.8 Άρδευση με σταγόνες (trickle/drip irrigation) Μονή γραμμή άρδευσης με σταγόνες κοντά στη γραμμή φύτευσης για την άρδευση λαχανοκομικών, ανθοκομικών και αρωματικών φυτών Διπλή γραμμή άρδευσης με σταγόνες αριστερά και δεξιά των γραμμών φύτευσης για την άρδευση δενδρωδών καλλιεργειών Σύστημα τοποθέτησης σταγόνων με την τοποθέτηση συνδέσμου πολλαπλών εξόδων μακαρόνι Σταγόνες τοποθετημένες κυκλικά στη λεκάνη πάνω σε αγωγό μικρότερης διαμέτρου από τη γραμμή άρδευσης, κυρίως για την άρδευση μόνιμων φυτειών Πλεονεκτήματα Υψηλή αποδοτικότητα (80-95%) Εύκολη εφαρμογή σε εδάφη διαφόρων τύπων και κλίσεων Χαμηλό ενεργειακό κόστος λόγω λειτουργίας υπό χαμηλή πίεση Άρδευση ανεξάρτητη του ανέμου Εξοικονόμηση ποσοτήτων νερού λόγω μικρής επιφανειακής απορροής, βαθιάς διήθησης ή μεταφοράς λόγω ανέμου Γίνεται μεγάλη αξιοποίηση των λιπασμάτων Δεν δημιουργούνται προβλήματα υγρασίας στο φύλλωμα των καλλιεργειών αφού παραμένει στεγνό Ο αριθμός των ζιζανίων είναι μικρός αφού οι γραμμές μεταξύ των δένδρων παραμένουν στεγνές Υπόγεια τοποθέτηση Οι γραμμές και το σύστημα άρδευσης τοποθετούνται υπόγεια στο έδαφος (βάθος ριζοστρώματος καλλιέργειας). Συνήθως οι γραμμές τοποθετούνται σε τρία βάθη: μικρό (>10 εκ.), μέτριο (10-25 εκ.) και μεγάλο (>25 εκ.). Σε εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, η υπόγεια τοποθέτηση των αρδευτικών γραμμών γίνεται μηχανικά με ειδικά εργαλεία συρόμενα από τρακτέρ και απαιτεί πολύ καλή και προσεχτική προετοιμασία εδάφους (βαθιά άρωση με ομοιόμορφη τοποθέτηση των γραμμών άρδευσης). Πλεονεκτήματα Μεγάλη αποδοτικότητα του νερού και ελαχιστοποίηση απωλειών του από επιφανειακή εξάτμιση και απορροή Ομοιομορφία άρδευσης (μέχρι 95%) λόγω απώλειας ανέμων Αποδοτικότερη χρήση λιπασμάτων και απορρόφησης των θρεπτικών στοιχείων καθώς εφαρμόζοντα στο ριζόστρωμα των φυτών Μπορεί να γίνει άρδευση με παράλληλη εκτέλεση εργασιών αφού η επιφάνεια παραμένει στεγνή 20

2.8 Άρδευση με σταγόνες (trickle/drip irrigation) Δυνατότητα άρδευσης τεμαχίων γρασιδιού με ακανόνιστα σχήματα ή σε επικλινή εδάφη με αποφυγή πιθανών ατυχημάτων (να γλιστρήσει κάποιος) Μετριάζονται οι ασθένειες λόγω έλλειψης υγρασίας του φυλλώματος Περιορισμοί εφαρμογής πρακτικής (αδυναμίες) Μειονεκτήματα από τη χρήση επιφανειακού συστήματος σταγόνων είναι: Φράζουν οι σταγόνες σε περίπτωση κακής ποιότητας νερού Δεν είναι εύκολος ο οπτικός εντοπισμός των προβλημάτων Χρειάζεται καλό φιλτράρισμα και έγχυση των υγρών για απόφραξη Μειονεκτήματα από τη χρήση υπόγειου συστήματος σταγόνων είναι: Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται και επιφανειακή άρδευση ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης του φυτού Εξειδικευμένες γνώσεις και προσωπικό για την εγκατάσταση του συστήματος Μεγάλος κίνδυνος να φράξουν οι αγωγοί (κακή ποιότητα νερού, εισδοχή ριζών) Περιορίζονται κάποιες καλλιεργητικές φροντίδες Αξιολόγηση δυνατότητας μεταφοράς πρακτικής Περιφέρεια Πελοποννήσου της στην Σχετικότητα: Η άρδευση με σταγόνα μπορεί να εφαρμοστεί στις περιοχές με αρόσιμες καλλιέργειες, όπως αμπελώνες και οπωρώνες, στις ευάλωτες ζώνες της Ζήρειας, Πάρνωνα, Ταΰγετου, Μαινάλου, Κυπαρισσίας και Δυτικής Ζώνης. Αποτελεσματικότητα: Η πρακτική αυτή αποτελεί μια αποτελεσματική μέθοδος αφού η άρδευση είναι απολύτως ελεγχόμενη, χωρίς να υπάρχουν απώλειες νερού ή κίνδυνος εμφάνισης διάβρωσης λόγω απορροής. Υπολογίζεται ότι το σύστημα έχει διάρκεια ζωής γύρω στα 10 χρόνια. Ικανότητα αναπαραγωγής/μεταφοράς πρακτικής: Το σύστημα άρδευσης με σταγόνα, μπορεί να εφαρμοστεί επιτυχώς στους οπωρώνες και αμπελώνες των περιοχών μελέτης. Στο παρελθόν η πρακτική αυτή έχει χρηματοδοτηθεί χωρίς να αποκλείεται πιθανή επιχορήγηση της στο μέλλον. Η άρδευση με σταγόνα δεν συνιστάται στις περιοχές με ελαιώνες, καθώς υπάρχει φθορά τους κατά το κλάδεμα και το μάζεμα των ελaιών. Καινοτομία: - Συμπέρασμα αξιολόγησης: Η πρακτική αυτή αποτελεί μια καλή μέθοδος άρδευσης στις ευάλωτες από εδαφική διάβρωση περιοχές των αμπελώνων και οπωρώνων που εξετάζονται και οι οποίοι εμφανίζουν μεγάλη κλίση εδάφους. Με την άρδευση της σταγόνας εξοικονομείται νερό και μειώνεται ο κίνδυνος διάβρωσης. Στο παρελθόν έχουν δοθεί οικονομικά κίνητρα στους αγρότες για την χρήση της χωρίς να αποκλείεται μελλοντική επιχορήγηση της εκ νέου. Η πρακτική αυτή δεν 21

2.8 Άρδευση με σταγόνες (trickle/drip irrigation) συνίσταται ωστόσο σε περιοχές με ελαιώνες καθώς ο κίνδυνος φθοράς της είναι μεγάλος. Πρόσθετες Η συντήρηση του συστήματος υπόγειας άρδευσης με σταγόνες απαιτεί πληροφορίες την λήψη απαραίτητων μέτρων για την τυχόν φραγή των σταλακτηφόρων αγωγών, αφού οπτικός έλεγχος είναι μη εφικτός. Σε περίπτωση που φράξουν οι αγωγοί, θα πρέπει να γίνει έγχυση στο σύστημα άρδευσης διαφόρων χημικών ουσιών όπως χρήση χλωρίνης στην περίπτωση που η φραγή οφείλεται σε βιολογικούς η χημικούς παράγοντες ή χρήση οξέων (φωσφορικό, νιτρικό κα) σε περίπτωση φραγής από χημικές εναποθέσεις. Σε περίπτωση φραγής των αγωγών από τις ρίζες των φυτών συνίσταται η χρήση ζιζανιοκτόνου (π.χ. trifluran) για την νέκρωση των ριζικών τριχιδίων που βρίσκονται κοντά στις σταγόνες. Στοιχεία επικοινωνίας DEFRA - www.gov.uk/government/organisations/department-forenvironment-food-rural-affairs Πηγές περαιτέρω πληροφόρησης Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου Τμήμα Γεωργίας Βελτιωμένα Συστήματα Άρδευσης - www.moa.gov.cy/moa/agriculture.nsf DEFRA - The Code of Good Agricultural Practice for the Protection of Water DEFRA - Controlling soil erosion A manual for the assessment and management of agricultural land at risk of water erosion in lowland England DEFRA - Controlling soil erosion Incorporating former advisory leaflets on grazing livestock, wind, outdoor pigs and the uplands 2.9 Ζώνες ανάσχεσης Στόχος / Αντιμετωπιζόμενο Πρόβλημα Γεωγραφική Εφαρμογής Περιοχή Στόχος της δημιουργίας ζωνών ανάσχεσης είναι να διαμορφωθεί μια κατάλληλη διάταξη των αγροτεμαχίων, η οποία θα ευνοήσει τον έλεγχο και την μείωση της υδατικής διάβρωσης. Ειδικότερα, οι ζώνες ανάσχεσης μπορούν να προστατεύσουν τις όχθες των υδατορεμάτων από διάβρωση μέσω της σταθεροποίησης του εδάφους εξαιτίας των ριζών της βλάστησης, ενώ μπορούν επίσης να αποτρέψουν την συγκέντρωση κοπριάς και ιζημάτων στα υδατορέματα λόγω επιφανειακής απορροής. Η πρακτική αυτή έχει εφαρμογή σε περιοχές ευάλωτες από υδατική διάβρωση και βρίσκονται κοντά σε υδατορέματα (π.χ. όχθες των ποταμών) και στις οποίες μπορεί να εκτελούνται κτηνοτροφικές δραστηριότητες όπου απογυμνώνουν το έδαφος, κάνοντας το ευάλωτο στην υδατική διάβρωση. Περιγραφή Οι ζώνες ανάσχεσης είναι λωρίδες με φυτοκάλυψη, πλάτους 5-50 μέτρων τοποθετημένες στον πυθμένα της περιοχής και οι οποίες πρέπει να διαχειρίζονται ξέχωρα από το υπόλοιπο χωράφι ενώ θα πρέπει παράλληλα να προστατεύονται από την κτηνοτροφική βόσκηση (π.χ. με περίφραξη). Σε μερικές περιπτώσεις, όπου η βόσκηση είναι σημαντική, 22