Ανάπτυξη Σχεδίου ιαχείρισης Υδατικών Πόρων και Περιβαλλοντική Προστασία στη Λίµνη Τριχωνίδα

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 309 Ανάπτυξη Σχεδίου ιαχείρισης Υδατικών Πόρων και Περιβαλλοντική Προστασία στη Λίµνη Τριχωνίδα Ι. ΖΑΧΑΡΙΑΣ Η. ΗΜΗΤΡΙΟΥ Θ. ΚΟΥΣΟΥΡΗΣ ρ. Γεωλόγος ΜSc Γεωλόγος ρ. Περιβαλλοντολόγος Περίληψη Η ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων αποτελεί ευρέως διαδεδοµένη πρακτική σήµερα αφού µπορεί να συνεισφέρει στην περιβαλλοντική προστασία και στην οικονοµική ανάπτυξη µιας περιοχής. Η συγκεκριµένη µελέτη αναπτύσσει µια µεθοδολογία εκπόνησης διαχειριστικών σχεδίων νερού συνδυάζοντας σύγχρονες τεχνικές όπως Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών (GIS), τηλεµετρία, και υδρολογικά µοντέλα προσοµοίωσης. Η ε- φαρµογή της µεθοδολογίας πραγµατοποιήθηκε στην υδρολογική λεκάνη της λίµνης Τριχωνίδας όπου τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί µη ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων που οδήγησε στη σηµαντική ετήσια διακύµανση της στάθµης της λί- µνης µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση των υγροτόπων της περιοχής. Η εφαρµογή αυτή επέδρασε θετικά στο υδρολογικό καθεστώς αλλά και στους υγροτόπους της περιοχής αφού συνέβαλλε στην σηµαντική µείωση της ετήσιας διακύµανσης της στάθµης, κάλυψε όλες τις ανθρωπογενείς ανάγκες νερού και διατήρησε θετικό το υδατικό ισοζύγιο της περιοχής. Abstract Sustainable water management comprises a widely adopted practice nowadays since it contributes to both environmental preservation and economic development. This study used technologically advanced scientific methods such as GIS applications, remote sensing techniques and hydrologic modeling to quantify the existing water resources and formulate a sustainable management scheme. This scheme has been applied in Trichonis lake catchment where non rational management of the water resources occurred during the recent decades which has led to the significant degradation of the regional wetlands. This application had positive effects on the area s hydrologic regime and on the wetlands since it eliminated the high annual water level fluctuations and covered all the human needs. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάγκη για βιώσιµη διαχείριση των υδατικών πόρων έχει γίνει επιτακτική τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της αισθητής µείωσης των αποθεµάτων νερού που οφείλεται στην αύξηση των σχετικών αναγκών, στη µη ορθολογική χρήση του νερού και κατά ένα ποσοστό στη µείωση των βροχοπτώσεων. Παρόλα αυτά, οι διαχειριστικές πρακτικές των υδάτων σε τοπικό αλλά και ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο είναι ελλιπής και αποσκοπούν κυρίως στην κάλυψη των αναγκών που αποφέρουν άµεσα οικονοµικά οφέλη, χωρίς να συνυπολογίζουν το περιβαλλοντικό κόστος και τις ενδεχόµενες µακροχρόνιες οικονο- µικές συνέπειες. Οι υγρότοποι γενικότερα αποτελούν πολύ σηµαντικά οικοσυστήµατα που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και προστασίας αφού φιλοξενούν σπάνια και ενδηµικά είδη φυτών και ζώων συνεισφέροντας έτσι στη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε υψηλά επίπεδα [1] αλλά συγχρόνως αποτελούν σηµαντικές αποθήκες νερού που µπορούν να γίνουν εκµεταλλεύσιµες κατά τη διάρκεια άνυδρων περιόδων. Επιπλέον, τα υγροτοπικά συστήµατα χρησιµοποιούνται και για την φίλτρανση του εδαφικού νερού ε- µποδίζοντας έτσι σηµαντικά ρυπαντικά φορτία να καταλήξουν στο υδάτινο σώµα που περιβάλλουν, ενώ διευθετούν µε τέτοιο τρόπο την ροή και την κατανοµή του ύδατος ώστε να δυσχεραίνεται η εκδήλωση εκτεταµένων πληµµυρικών γεγονότων [2]. Η συγκεκριµένη ερευνητική προσπάθεια επιχείρησε την εκπόνηση ενός βιώσιµου διαχειριστικού σχεδίου υδατικών αποθεµάτων µε στόχο την µακροχρόνια κάλυψη των ανθρωπογενών αλλά και περιβαλλοντικών αναγκών νερού. Αναλυτικότερα, στην ευρύτερη περιοχή της λί- µνης Τριχωνίδας, Ν. Αιτωλοακαρνανίας (Εικόνα 1), απαντώνται οικοσυστήµατα µεγάλης οικολογικής σπουδαιότητας ανάµεσα στα οποία είναι και οι ασβεστούχοι βάλτοι µε Cladium mariscus και Carex spp. οι οποίοι χαρακτηρίζονται σαν οικότοποι προτεραιότητας και προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή νοµοθεσία. Παρόλα αυτά στην συγκεκριµένη περιοχή, η µη ορθολογική χρήση του νερού και η εντατικοποίηση των καλλιεργειών οδήγησε σε διαµόρφωση δυσµενών υδρολογικών συνθηκών για τα οικοσυστήµατα των ασβεστούχων βάλτων µε αποτέλεσµα την σταδιακή υποβάθµιση τους που οφείλεται κυρίως στην έντονη ετήσια διακύµανση της στάθµης. 1.2 Περιοχή µελέτης Η υδρολογική λεκάνη της λίµνης Τριχωνίδας (Εικόνα 1) έχει έκταση περίπου 400 km 2 και µέσο υψόµετρο 340m. Στο κέντρο της εν λόγω λεκάνης απορροής βρίσκεται η οµώνυµη λίµνη, η οποία έχει έκταση 97km 2 και

310 Ποιότητα, ιαχείριση και Αποκατάσταση Λιµνών και Παράκτιων Υδατικών Οικοσυστηµάτων Περιοχές υγροτόπων Εικόνα : Γεωλογικός χάρτης της περιοχής µελέτης όγκο νερού 2,6x10 9 m 3, γεγονός που την καθιστά την µεγαλύτερη σε όγκο νερού λίµνη στην Ελλάδα. Περιφερειακά της λίµνης και ιδιαίτερα κατά µήκος της νότιας ακτογραµµής της απαντώνται οι οικότοποι των ασβεστούχων βάλτων που ανήκουν στο Ευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας Natura οι οποίοι εξαρτώνται άµεσα από την εδαφική υγρασία και εποµένως από την στάθµη της λί- µνης Τριχωνίδας. Τα τελευταία χρόνια η µη ύπαρξη διαχειριστικού σχεδίου νερού και η υπεράντληση νερού για άρδευση αποµακρυσµένων περιοχών οδήγησε σε τιµές ετήσιας διακύµανσης της στάθµης που φτάνουν το 1m περίπου και σηµαίνουν την αποξήρανση των υγροτόπων κατά τους καλοκαιρινούς µήνες. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 2.1. Μορφολογία Η συγκεκριµένη επιστηµονική προσπάθεια στηρίχθηκε στην υιοθέτηση απλών, βασιζόµενων σε γνωστές φυσικές διεργασίες, αριθµητικών µοντέλων σε συνδυασµό µε τη χρήση τεχνολογιών Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (GIS) και αξιόπιστων µετρήσεων προκει- µένου να ποσοτικοποιηθούν οι περιβαλλοντικές παράµετροι της περιοχής και να δηµιουργηθούν έπειτα τα εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης. Συγκεκριµένα, το Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους (DTM) της υδρολογικής λεκάνης αλλά και της λίµνης Τριχωνίδας αναπτύχθηκε µε την συµβολή τοπογραφικών χαρτών και του προγράµµατος ArcView (GIS). Το πακέτο 3D Analyst σε συνδυασµό µε το Ψηφιακό Μοντέλο Βαθυµετρίας της λίµνης και σχετικές µετρήσεις στάθµης παρείχε την δυνατότητα της ποσοτικοποίησης των µηνιαίων διακυµάνσεων όγκου νερού της λίµνης Τριχωνίδας. Τα επιµέρους στοιχεία του υδατικού ισοζυγίου υπολογίστηκαν µε χρήση απλών και ευρέως αποδεκτών επιστηµονικών µεθοδολογιών οι οποίες περιελάµβαναν: α) την µέθοδο των πολυγώνων του Thiessen για τον υπολογισµό της βροχόπτωσης στην υ- δρολογική λεκάνη, β) την µέθοδο Penman για τον υπολογισµό της εξατµισοδιαπνοής, και γ) συντελεστές απορροής από πρόσφατες σχετικές µελέτες που διεξήχθησαν στην περιοχή [3] για να υπολογιστεί η επιφανειακή απορροή. Οι µηνιαίες διακυµάνσεις των αποθεµάτων νερού σε συνδυασµό µε τις ανωτέρω υπολογισθείσες παραµέτρους ενσωµατώθηκαν σε ένα απλό αριθµητικό µοντέλο υδατικού ισοζυγίου και παρείχαν τα µηνιαία ισοζύγια της λίµνης Τριχωνίδας. Επίσης, στα υδατικά ισοζύγια συµπεριλήφθησαν οι απολήψεις νερού για άρδευση και ύδρευση καθώς και η εκροή νερού από την λίµνη Τριχωνίδα µέσω της τάφρου που ενώνει αυτήν µε την παρακείµενη λίµνη Λυσιαµαχία. Επιπρόσθετα υπολογίστηκαν στην συγκεκριµένη επιστηµονική εργασία οι µελλοντικές ανάγκες νερού λαµβάνοντας υπόψη τις

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 311 οικονοµικές, πληθυσµιακές και αναπτυξιακές τάσεις στην περιοχή ενδιαφέροντος σε χρονικό ορίζοντα 20ετίας. Έτσι συγκεντρώνοντας τα προαναφερθέντα στοιχεία, ενσωµατώνοντας τα σε λογισµικό υδατικού ισοζύγιου και διαχείρισης νερού που κατασκευάστηκε για την παρούσα µελέτη και λαµβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές ανάγκες και τις διαχειριστικές υποδοµές της περιοχής, δη- µιουργήθηκαν τα εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης των αποθεµάτων τα οποία βασίστηκαν στις εξής αρχές: Α) στη κάλυψη των παροντικών και µελλοντικών αναγκών νερού, Β) στη διατήρηση του υδατικού ισοζυγίου στη σηµερινή, θετική κατάσταση του, Γ) στο περιορισµό του κινδύνου εµφάνισης φαινοµένων πληµµύρας και ξηρασίας, ) στην ελαχιστοποίηση της ετήσιας διακύµανσης της στάθµης της λίµνης Τριχωνίδας, που θα δηµιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες υγρασίας στις παραλίµνιες εκτάσεις προκειµένου να διατηρηθούν τα υγρόφιλα οικοσυστήµατα, Ε) στη βιωσιµότητα και στη ορθολογική εκµετάλλευση των υδατικών αποθεµάτων, που θα οδηγήσει στη διατήρηση της ποιότητας και ποσότητας νερού σε υψηλά επίπεδα στην περιοχή και ΣΤ) στη εύκολη εφαρµογή τους από τους τοπικούς φορείς καθώς επίσης και στη αναβαθµισιµότητα τους. Τέλος, αφού δηµιουργήθηκαν όλα τα εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης, επιλέχθηκε το βέλτιστο σε συνεργασία µε τις αρµόδιες τοπικές αρχές, µε βάση την δυνατότητα εφαρµογής του υπό τις παρούσες συνθήκες υποδοµής, τις ελάχιστες δυνατές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την καλύτερη κάλυψη των πάσης φύσεως αναγκών νερού. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. Το υδατικό δυναµικό της λίµνης Τριχωνίδας Από το υδατικό ισοζύγιο της λίµνης Τριχωνίδας προέκυψε ότι οι ετήσιες εισροές νερού είναι 430x10 6 m 3 ενώ οι εκροές φτάνουν τα 428x10 6 m 3, από τα οποία 176x10 6 m 3 χρησιµοποιούνται για κάλυψη αρδευτικών αναγκών εντός και εκτός της λεκάνης απορροής και περίπου 114x10 6 m 3 από αυτά διοχετεύονται µέσω µιας ενωτικής τάφρου στη λίµνη Λυσιµαχία και έπειτα µέσω της σήραγγας Σ1 στις περιοχές του Κάτω ρου του Αχελώου [4]. Οι αστικές και βιοµηχανικές χρήσεις νερού δεν είναι ιδιαιτέρως αυξηµένες αφού δεν ξεπερνούν τα 2x10 6 m 3 νερού (0.5% των συνολικών ετήσιων εκροών). Επιπρόσθετα, οι φυσικές εκροές (εξατµισοδιαπνοή, υπόγειες εκροές) φτάνουν τα 107x10 6 m 3 ετησίως, (25% των συνολικών ετήσιων εκροών) ενώ η υπόλοιπη ποσότητα νερού που εκρέει από τη Τριχωνίδα (79x10 6 m 3 ) αφορά ποσοστό της χει- µερινής περίσσειας νερού η οποία κατευθύνεται σκοπί- µως εκτός της λεκάνης απορροής προκειµένου να αποφευχθούν πιθανές πληµµύρες. Το σηµαντικό πρόβληµα µη ορθολογικής διαχείρισης στη συγκεκριµένη περιοχή εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ κατά τη θερινή περίοδο οι εισροές νερού στη λίµνη Τριχωνίδα είναι ελάχιστες, οι εκροές µέσω της ενωτικής τάφρου για κάλυψη αρδευτικών αναγκών σε καλλιεργού- µενες εκτάσεις εκτός της λεκάνης απορροής είναι οι µεγαλύτερες ετησίως. Επιπλέον, οι ανθρωπογενείς αυτές εκροές δεν ακολουθούν κάποιο οµαλό ρυθµό αλλά µεταβάλλουν τις διαφυγές νερού απότοµα µε αποτέλεσµα να διαταράσσουν ανάλογα και το καθεστώς της στάθµης της λίµνης δηµιουργώντας έτσι τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προαναφέρθηκαν. Όσο αφορά τη χειµερινή περίοδο, η διαχείριση των εκροών είναι ελλιπής µε αποτέλεσµα να ανέρχεται σηµαντικά η στάθµη λόγω των µεγάλων φυσικών εισροών, δηµιουργώντας έτσι σηµαντική ετήσια διακύµανση που φτάνει το 1 m (Eικόνα 2). Συνεπώς, µια ορθολογική µεταβολή του καθεστώτος διαχείρισης που θα περιελάµβανε οµαλοποίηση των ρυθµιζόµενων εκροών νερού σε συνδυασµό µε την διοχέτευση νερού για κάλυψη των αρδευτικών αναγκών συναρτήσει των φυσικών αποθεµάτων, θα µπορούσε να ελαχιστοποιήσει το πρόβληµα της διακύµανσης της στάθµης και να καλύψει παράλληλα όλες τις ανάγκες νερού. 3.2. Εναλλακτικά διαχειριστικά σχέδια υδατικών αποθεµάτων Τα εναλλακτικά σχέδια διαχείρισης που δηµιουργήθηκαν έχουν ως εξής: Το 1 ο σενάριο (Πίνακας 1, Εικόνα 2) διατηρεί το ση- µερινό υδρολογικό καθεστώς το οποίο καλύπτει όλες τις ανθρωπογενείς ανάγκες αλλά εµπεριέχει τη µη ορθολογική χρήση των υδάτων, την σηµαντική ετήσια διακύµανση της στάθµης της λίµνης Τριχωνίδας και τα συνεπακόλουθα περιβαλλοντικά προβλήµατα που έχουν ήδη αναφερθεί, Το 2 ο εναλλακτικό σενάριο αφορά την διατήρηση του σηµερινού υδατικού ισοζυγίου και την κάλυψη όλων των αρδευτικών αναγκών. Οι µηνιαίες εκροές νερού από τη λίµνη έχουν οµαλοποιηθεί και η ετήσια διακύµανση της στάθµης έχει µειωθεί κατά 25% περίπου (Πίνακας 1, Εικόνα 2). Παρόλα αυτά τα επίπεδα της µηνιαίας αλλά και ετήσιας διακύµανσης της στάθµης παραµένουν σχετικά υψηλά και εξακολουθούν να δυσχεραίνουν την οµαλή διαβίωση των παραλίµνιων οικοσυστηµάτων, Το 3 ο σενάριο διαχείρισης προβλέπει µείωση των α- πολήψεων νερού για άρδευση κατά 15% στη θερινή περίοδο, οµαλοποίηση των µηνιαίων εκροών και αύξηση της περίσσειας νερού κατά τη χειµερινή περίοδο που εκφορτίζεται µέσω της ενωτικής τάφρου προς τη λίµνη Λυσι- µαχία. Τα επιπρόσθετα 20x10 6 m 3 που χρειάζονται για άρδευση µπορούν να προέλθουν από συνεισφορά νερού µέσω του υπάρχοντος δικτύου από κάποιο ταµιευτήρα της ΕΗ που βρίσκεται στην περιοχή. Η µείωση της ετήσιας και µηνιαίας διακύµανσης της στάθµης είναι

312 Ποιότητα, ιαχείριση και Αποκατάσταση Λιµνών και Παράκτιων Υδατικών Οικοσυστηµάτων σηµαντική αφού πλησιάζει το 50% και 40% αντίστοιχα, σε σχέση µε τις σηµερινές τιµές, γεγονός που ευνοεί σε µεγάλο βαθµό τους υγρότοπους της περιοχής. Το 4 ο εναλλακτικό σενάριο διαχείρισης των υδατικών αποθεµάτων της λίµνης Τριχωνίδας, µειώνει ακόµη περισσότερο τις εκροές αρδευτικού νερού, (κατά 40%), το οποίο σε συνδυασµό µε τις οµαλοποιήσεις των µηνιαίων εκροών ελαχιστοποιεί την ετήσια και µηνιαία διακύµανση της στάθµης αφού τις περιορίζει κατά 65% και 60% αντίστοιχα. Οι συνθήκες που θα διαµορφωθούν από την εφαρµογή του συγκεκριµένου σεναρίου θα εξασφαλίσουν σχετικά σταθερό καθεστώς υγρασίας στις παραλίµνιες εκτάσεις, γεγονός που θα ευνοήσει την ανάπτυξη των υδρόφιλων παραλίµνιων οικοσυστηµάτων. Παρόλα αυτά, πρέπει να τονιστεί ότι η κάλυψη των αρδευτικών αναγκών θα καταστεί προβληµατική αφού θα χρειαστούν επιπρόσθετα περίπου 40x10 6 m 3 νερού τα οποία µε τη παρούσα υποδοµή στην ευρύτερη περιοχή είναι δύσκολο να εξευρεθούν και να διατεθούν. Επιπλέον, οι µεγάλες εκροές νερού που προβλέπονται από το σενάριο αυτό κατά τη χειµερινή περίοδο (Εικόνα 2, Πίνακας 1), είναι πιθανό να δηµιουργήσουν πληµµυρικά γεγονότα στην παρακείµενη υδρολογική λεκάνη της λίµνης Λυσιµαχίας. Το 5 ο διαχειριστικό σενάριο των υδατικών αποθεµάτων της περιοχής παρουσιάζει την µικρότερη ετήσια και µηνιαία διακύµανση της στάθµης της λίµνης Τριχωνίδας (περίπου 75% και 70% αντίστοιχα σε σχέση µε τις σηµερινές τιµές), αλλά µειώνει τις διαθέσιµες ποσότητες νερού για άρδευση κατά 60% περίπου, γεγονός που κάνει απαραίτητη την κατασκευή έργων υποδοµής και την συνεισφορά σηµαντικών ποσοτήτων νερού από τους υπάρχοντες ταµιευτήρες της ευρύτερης περιοχής. Έτσι, η εφαρµογή του συγκεκριµένου σχεδίου είναι ανέφικτη υπό τις παρούσες συνθήκες, αλλά θα πρέπει να επανεξετασθεί µελλοντικά εφόσον πραγµατοποιηθούν οι τεχνικές παρεµβάσεις που απαιτούνται. Έπειτα, αφού εξετάσθηκαν προσεκτικά όλα τα ανωτέρω διαχειριστικά σενάρια και σε συνεργασία µε τους αρµόδιους τοπικούς φορείς επιλέχθηκαν οι βέλτιστες λύσεις δίδοντας προτεραιότητα στη κάλυψη των ανθρωπογενών και περιβαλλοντικών αναγκών νερού, διατηρώντας το σηµερινό υδρολογικό καθεστώς και ελαχιστοποιώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την χρήση νερού. Έτσι επιλέχθηκε η εφαρµογή του 2 ου διαχειριστικού σεναρίου για ένα έτος προκειµένου να επέλθει σταδιακά η µεταβολή των υδρολογικών παραµέτρων και η τελική εφαρµογή του 3 ου διαχειριστικού σχεδίου το οποίο θα καλύψει τις κάθε είδους ανάγκες νερού και θα δηµιουργήσει σηµαντικά βελτιωµένες συνθήκες για τους υγροτόπους της περιοχής. Πίνακας 1: Επιπτώσεις από την εφαρµογή των εναλλακτικών διαχειριστικών σεναρίων νερού Προτάσεις διαχείρισης των υδατικών αποθεµάτων της υδρολογικής λεκάνης της λίµνης Τριχωνίδας Αναµενόµενη ετήσια διακύµανση της στάθµης (m) Αναµενόµενη µέγιστη µηνιαία διακύ- µανση (m) Ποσοστό αρδευτικών αναγκών περιοχών εκτός της λεκάνης απορροής της Τριχωνίδας (%) Ποσότητα νερού που απαιτείται από το υδάτινο σύστηµα του Αχελώου για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών (x10 6 m 3 ) 1 ο εναλλακτικό σενάριο 1 0.30 100-2 ο εναλλακτικό σενάριο 0.74 0.14 100-3 ο εναλλακτικό σενάριο 0.50 0.20 80 30-40 4 ο εναλλακτικό σενάριο 0.30 0.10 60 40-50 5 ο εναλλακτικό σενάριο 0.20 0.05 55 50-60 cm 100 80 60 40 20 0-20 1ο σενάριο 2ο σενάριο 3ο σενάριο 4ο σενάριο 5ο σενάριο 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Μήνες Εικόνα 2: ιακύµανση της στάθµης στη λίµνη Τριχωνίδα για κάθε εναλλακτικό σενάριο διαχείρισης νερού 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανάπτυξη και η ευηµερία υγροτοπικών συστηµάτων καθώς και πολλών φυτοκοινωνιών εξαρτώνται κυρίως από την ροή του ύδατος σε χωρικό και χρονικό επίπεδο και από την ποιότητα του. Επιπρόσθετα, αν και είναι ευρύτερα αποδεκτό από τους επιστήµονες ότι υπάρχει ση- µαντική σχέση ανάµεσα στα οικοσυστήµατα µιας περιοχής και στην υδροδυναµική της, η ποσοτικοποίηση της σχέσης αυτής είναι µέχρι σήµερα ελλιπής [5]. Συνεπώς, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για ανάπτυξη υδροοικολογικών µοντέλων τα οποία θα εξετάζουν και θα παρουσιάζουν τις επιπτώσεις πιθανών µεταβολών των υ- δρολογικών παραµέτρων στα οικοσυστήµατα της κάθε περιοχής.

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 113 Εξωγενείς παράγοντες που δυσχεραίνουν την εφαρ- µογή βιώσιµων διαχειριστικών πρακτικών είναι πολλές φορές οι οικονοµικές προτεραιότητες, η αποσπασµατική επιστηµονική προσέγγιση στον ευρύτερο τοµέα της διαχείρισης και η ακριβής εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων [6]. Αναλυτικότερα, η έλλειψη σωστού σχεδιασµού και αποφάσεων δεν επιτρέπει συχνά την επιλογή των βέλτιστων αναπτυξιακών πρακτικών που θα συνδυάζουν το οικονοµικό όφελος και την διατήρηση του περιβάλλοντος. Ένα επιπρόσθετο εµπόδιο αποτελεί και το γεγονός ότι δεν έχουν αποδοθεί ακόµη πλήρως αποδεκτές οικονοµικές αξίες σε περιβαλλοντικά στοιχεία έτσι ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση µιας σχεδιαζόµενης οικονο- µικής δραστηριότητας µε τα οικονοµικά κόστη που προέρχονται από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις (costbenefit analysis). Παρόλα αυτά, η βιώσιµη και ορθολογική διαχείριση των υδατικών αποθεµάτων άρχισε να ε- φαρµόζεται πριν από περίπου 50 χρόνια στην Ευρώπη [7] και έχει αποδειχθεί ότι µπορεί να συµβάλλει στην ανάπτυξη και του οικονοµικού αλλά και του περιβαλλοντικού τοµέα, αφού εκτός των άλλων η προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος προωθεί νέες οικονοµικές δυνατότητες όπως αυτές του οικοτουρισµού, οι οποίες αναπτύσσονται ραγδαία κατά την τελευταία δεκαετία. Η συγκεκριµένη επιστηµονική προσπάθεια έδειξε ότι υπάρχει αρνητική συσχέτιση µεταξύ της ανάπτυξης του οικοτόπου προτεραιότητας των ασβεστούχων βάλτων µε Cladium mariscus και Carex spp. και της έντονης διακύ- µανσης της στάθµης της λίµνης Τριχωνίδας, η οποία ο- φείλεται κυρίως σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Ο σχεδιασµός και η εφαρµογή βιώσιµου διαχειριστικού σχεδίου των υδατικών αποθεµάτων µπορεί να παρέχει λύση στο περιβαλλοντικό αυτό πρόβληµα, χωρίς να περιορίσει την οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι σκοπός αυτής της επιστηµονικής προσπάθειας δεν ήταν η πλήρης σταθεροποίηση του υ- δρολογικού καθεστώτος της λίµνης Τριχωνίδας αλλά η ελαχιστοποίηση της επίδρασης του ανθρώπινου παράγοντα πάνω σε αυτή. Συνεπώς, επιχειρήθηκε η µείωση της διακύµανσης της στάθµης της λίµνης σε επίπεδα που θα υπήρχαν αν εξέλιπε η µη ορθολογική διαχείριση των υδάτων, έτσι ώστε να προσεγγιστεί όσο το δυνατόν περισσότερο το φυσικό καθεστώς διακύµανσης της στάθµης. Το προτεινόµενο σενάριο διαχείρισης των υδατικών αποθεµάτων της υδρολογικής λεκάνης της λίµνης Τριχωνίδας ξεκίνησε να εφαρµόζεται από τις αρµόδιες τοπικές αρχές το 2002 και κατάφερε να επιτύχει τον στόχο του αφού το καλοκαίρι του 2001 η πτώση της στάθµης ήταν περίπου 80cm ενώ µετά την εφαρµογή του σχεδίου, στην αντίστοιχη περίοδο του 2002 η στάθµη ταπεινώθηκε µόνο κατά 40 cm (Εικόνα 3) χωρίς να παρουσιαστεί πρόβληµα στην εξυπηρέτηση των αρδευτικών αναγκών της ευρύτερης περιοχής. Έτσι δηµιουργούνται θετικές προοπτικές για το περιβάλλον της περιοχής και γίνονται ορατά τα οφέλη από την βιώσιµη διαχείριση των υδατικών πόρων στους κατοίκους και στους τοπικούς φορείς. Επιπλέον, εάν ακολουθηθεί µια καλύτερη προσέγγιση στο θέµα της οικονοµίας νερού, ιδιαίτερα όσο αφορά την άρδευση, τότε θα µπορέσει ενδεχοµένως να βελτιωθεί το προτεινόµενο διαχειριστικό σενάριο και να µην απαιτηθεί συνεισφορά νερού από άλλες πηγές εκτός της υδρολογικής λεκάνης της Τριχωνίδας. Συµπερασµατικά πρέπει να σηµειωθεί ότι ο σωστός σχεδιασµός, η αρµονική συνεργασία όλων των αρµόδιων φορέων, η συνεχής παρακολούθηση της κατάστασης των υδάτων, η ενηµέρωση και δραστηριοποίηση του κοινού προς τη κατεύθυνση της ορθολογικής χρήσης νερού και η εφαρµογή βιώσιµων διαχειριστικών σχεδίων των υδατικών αποθεµάτων που θα εµπεριέχουν και την περιβαλλοντική προστασία, µπορούν να εξασφαλίσουν την επάρκεια και την υψηλή ποιότητα νερού σε κάθε περιοχή και να αποκλείσουν πιθανά φαινόµενα λειψυδρίας και ερη- µοποίησης. (m) 17 16.5 16 15.5 15 14.5 10/7/2000 10/10/2000 10/1/2001 10/4/2001 Εικόνα 3: ιακύµανση της στάθµης στην λίµνη Τριχωνίδα πριν και µετά την εφαρµογή του προτεινόµενου διαχειριστικού σχεδίου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2001: 80cm 10/7/2001 10/10/2001 1 Miladorov R. M., Marjanovic P., Cukic Z., (1995), Water Resources Assesment as the basic tool for sustainable and environmnentally sound river basin management, Water Science and Technology, 32, 45-53 2 Silvius M.J., Oneka M., Verhagen A.,(2000), Wetlands: Lifeline for people at the edge, Physics and Chemistry of the Earth, Part B: Hydrology, Oceans and Atmosphere, 25,(7-8), 645-652 3 Ψιλοβίκος Α. & συνεργάτες, (1995). Έρευνα εκτίµησης και διαχείρισης του υδατικού δυναµικού της λεκάνης του κάτω Αχελώου για την ανάπτυξη και την περιβαλλοντική αναβάθµιση του έλτα των Λιµνοθαλασσών του και του συνόλου της περιοχής. Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. Γενική Γραµµατεία ηµοσίων Έργων /νση Εγγειοβελτιωτικών Έργων ( 7), Τεχνική Έκθεση, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα Γεωλογίας και Φυσικής Γεωγραφίας, στάδιο 3, τεύχος Γ1, σελ.462-465. 4 ηµητρίου Η., Ζαχαρίας Ι., Κουσουρής Θ., (2000), Μελέτη για το υδατικό ισοζύγιο της υδρολογικής λεκάνης της λίµνης Τριχωνίδας, τελική έκθεση, σελ. 83 Στο: Ζαχαρίας Ι. και Κουσουρής Θ. 10/1/2002 2002: 40cm 10/4/2002 10/7/2002 10/10/2002 10/1/2003 10/4/2003

114 Ποιότητα, ιαχείριση και Αποκατάσταση Λιµνών και Παράκτιων Υδατικών Οικοσυστηµάτων (Εκδότες), ράσεις για την προστασία των ασβεστούχων βάλτων της λίµνης Τριχωνίδας, Τεχνική Έκθεση, ΕΚΘΕ/ΙΕΥ. 5 Bradley C., Gilvear D., J., (2000), Saturated and unsaturated flow dynamics in a floodplain wetland, Hydrological Processes, 14, 2945-2958 6 Nakamura F., Swanson F. J., Wondzell M.,(2000). Disturbance regimes of stream and riparian systems a disturbance- cascade perspective, Hydrological Processes, 14,, 2849-2860. 7 Robins N. S., Jones H. K., Ellis J., (1999), An Aquifer Management Case Study The Chalk of the English South Dows, Water Resources Management, Vol:13, pp:205-218 Ι. Ζαχαρίας, Γεωλόγος, ρ., ΕΚΘΕ, Μαύρο Λιθάρι, Ανάβυσσος Αττικής, 19013. Τηλ./Fax: 2291076389/ 2291076323. E-mail: thakis@ncmr.gr. Η. ηµητρίου, Γεωλόγος, MSc, ΕΚΘΕ, Μαύρο Λιθάρι, Ανάβυσσος Αττικής, 19013. Τηλ./Fax: 2291076389/ 2291076323. E-mail: elias@ncmr.gr. Θ. Κουσουρής, Περιβαλλοντολόγος, ρ., ΕΚΘΕ, Μαύρο Λιθάρι, Ανάβυσσος Αττικής, 19013. Τηλ./Fax: 2291076389/ 2291076323. E-mail: tkouss@ncmr.gr.