ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΠΙΠΕΡΙΑΣ ΣΕ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ (Capsicum annuum L.) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ειρήνη Νιάνιου, Λέκτορας Εξεταστική Επιτροπή : Ειρήνη Νιάνιου, Λέκτορας Μεταξία Κούτσικα Σωτηρίου, Καθηγήτρια Μαγδαληνή Κουκουρίκου Πετρίδου, Καθηγήτρια

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται στην κ. Ειρήνη Νιάνιου, λέκτορα, για την ανάθεση του θέματος καθώς επίσης και για την γενικότερη καθοδήγησή της σε όλη τη διάρκεια της μεταπτυχιακής διατριβής. Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται στα μέλη της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής κ. Μεταξία Κούτσικα Σωτηρίου, καθηγήτρια, για την πολύτιμη βοήθεια και τις παρατηρήσεις στην διάρκεια της εκτέλεσης και ολοκλήρωσης της μεταπτυχιακής διατριβής και Μαγδαληνή Κουκουρίκου Πετρίδου, καθηγήτρια, για την κριτική ανάγνωση του κειμένου. Επιπλέον ευχαριστίες εκφράζονται σε όλους τους καθηγητές της ειδίκευσης και ιδιαίτερα στους κ. Ηλία Ελευθεροχωρινό, καθηγητή, και κ. Απόστολο Φασούλα, καθηγητή, για τις σημαντικές συμβουλές που μου έδιναν καθ όλη τη διάρκεια του ΠΜΣ, όπως και τον κ. Γεώργιο Μενεξέ, λέκτορα, για την σημαντική βοήθεια στην στατιστική ανάλυση των μετρήσεων της μεταπτυχιακής διατριβής. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την διεύθυνση και το προσωπικό της εταιρίας Θερμοκήπια Δράμας Α.Ε για την βοήθεια που μου προσέφεραν κατά την εκπόνηση της μεταπτυχιακής διατριβής. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου για την υπομονή που έκαναν κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών και ιδιαίτερα την κόρη μου Σοφία από την οποία έκλεψα πολύτιμο χρόνο που όφειλα να αφιερώσω σε εκείνη.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. 1 SYMMARY.. 3 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 4 2.ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ. 5 2.1 ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΠΙΠΕΡΙΑΣ 5 2.2 ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ 7 2.3ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΝ ΠΙΠΕΡΙΑΣ. 10 2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ 13 2.5 ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ. 16 2.5.1 Προέλευση και εξημέρωση 16 2.5.2 Πηγές γενετικού υλικού... 17 2.5.3 Κατηγοριοποίηση ποικιλιών πιπεριάς.. 18 2.5.4 Βασικά επιτεύγματα γενετικής βελτίωσης της πιπεριάς 21 2.5.5 Αρρενοστειρότητα στην πιπεριά 21 2.6 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ 22 2.6.1 Απαιτήσεις σε κλίμα.. 22 2.6.2 Απαιτήσεις σε έδαφος.. 22 2.6.3 Απαιτήσεις σε λίπανση. 23 2.6.4 Απαιτήσεις σε νερό 23 2.6.5 Πολλαπλασιασμός. 24 2.7 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ.. 24 2.7.1 Εποχή σποράς. 24 2.7.2 Πολλαπλασιασμός και πυκνότητα φύτευσης 24 2.7.3 Μεταφύτευση και πυκνότητα σποράς. 25 2.7.4 Υποστύλωση και κλάδεμα 25 2.7.5 Απαιτήσεις ανεπτυγμένων φυτών σε θερμοκρασία και υγρασία. 26 2.7.6 Καρπόδεση. 27 2.7.7 Λίπανση. 27 2.7.8 Υδρολίπανση. 27 3.ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ.. 28 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 28 3.2 ΦΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ. 28 3.3 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ. 29 3.4 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ 37 3.5 ΠΟΣΟΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΥΨΟΥΣ ΚΑΡΠΩΝ ΠΙΠΕΡΙΑΣ.. 40 3.6 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ.. 41 3.7 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ.. 42 4.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ. 43 4.1 ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ (ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΥΨΟΣ) ΚΑΡΠΩΝ 44 4.1.1 Διάμετρος καρπών... 44

4.1.2 Ύψος καρπών... 45 4.1.3 Βάρους καρπών... 46 4.2 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΥ. 48 4.2.1 Διάμετρος καρπών και χρόνος. 48 4.2.2 Ύψος καρπών και χρόνος 50 4.2.3 Βάρος καρπών και χρόνος.. 51 4.3 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ. 53 5.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.. 58 6.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 59 7.ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. 64

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα μεταπτυχιακή εργασία αξιολογήθηκαν 6 ποικιλίες (Red spider, Ferrari, Derby, Glory, Kelly και Viper) γλυκιάς πιπεριάς θερμοκηπίου ως προς μορφολογικά χαρακτηριστικά (διάμετρος και ύψος καρπού), βάρος καρπού, απόδοση και σταθερότητα συμπεριφοράς. Οι καρποί που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ώριμοι προς κατανάλωση και σε στάδιο στο οποίο είχε εκδηλωθεί ο χρωματισμός της κάθε ποικιλίας. Από τα αποτελέσματα των μετρήσεων του βάρους νωπού καρπού και της εκτιμούμενης απόδοσης, βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ποικιλιών. Η διακύμανση της διαμέτρου καρπού ήταν μικρότερη σε σύγκριση με τη διακύμανση του ύψους καρπού στις 6 ποικιλίες. Η μεγαλύτερη μέση τιμή βάρους (208,05 g) και η μεγαλύτερη μέση τιμή διαμέτρου (79,75 mm) παρατηρήθηκε στην ποικιλία Viper ενώ στην ποικιλία Ferrari μετρήθηκε η μεγαλύτερη μέση τιμή ύψους καρπών (86,28 mm). Συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ μέσης τιμής βάρους, ύψους και διαμέτρου καρπών με την υψηλότερη να παρατηρείται μεταξύ διαμέτρου και ύψους καρπών. Δεν βρέθηκε άμεση σχέση μεταξύ βάρους καρπών και απόδοσης ποικιλιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ποικιλία Ferrari η οποία εμφάνισε τη μικρότερη μέση τιμή βάρους καρπού (176,33 g) αλλά παρουσίασε την υψηλότερη απόδοση (19,79 Kg/m 2 ) και μεγαλύτερη σταθερότητα στην απόδοση από όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες. Μεγαλύτερη σταθερότητα ως προς το βάρος καρπών παρατηρήθηκε στην ποικιλία Kelly, στη διάμετρο καρπών στην ποικιλία Red spider και στο ύψος καρπών στις ποικιλίες Viper και Glory. Αθροιστικά, όσον αφορά και τις 6 ποικιλίες, ο Μάιος ήταν ο μήνας στον οποίο παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη μέση τιμή βάρους (211,67 g), διαμέτρου (81,56 mm) και ύψους καρπών (88,15 mm) και ο Ιούνιος (18,63 Kg/m 2 ) ήταν ο μήνας στον οποίο παρατηρήθηκε η υψηλότερη απόδοση. Οι μέγιστες μέσες τιμές Βάρους, Ύψους και Διαμέτρου παρατηρήθηκαν για την ποικιλία Glory τον μήνα Μάρτιο και για τις ποικιλίες Red spider, Ferrari, Derby, Kelly και Viper τον μήνα Μάιο. 1

Θετική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ της προσπίπτουσας ηλιοφάνειας και της εκτιμούμενης απόδοσης των ποικιλιών. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, η ποικιλία Ferrari παρουσίασε την υψηλότερη απόδοση και έδειξε την μεγαλύτερη σταθερότητα στην απόδοση με αποτέλεσμα να ενδείκνυται ως η περισσότερο οικονομικά συμφέρουσα ποικιλία για καλλιέργεια θερμοκηπίου. 2

SUMMARY In the present work 6 greenhouse sweet pepper varieties (Red spider, Ferrari, Derby, Glory, Kelly and Viper) were evaluated for morphological characteristics (fruit diameter and length), fruit weight, yield and the stability of the above characteristics. The fruits that were used at normal stage of consumption in stage which they had expressed coloration. From the results of measurements of fruit weight and estimated yield, statistically significant differences were observed between varieties. Fruit diameter variation was lower compare to fruit length variation in the 6 varieties. Variety Viper had the greater mean fruit weight (208,05 g) and mean fruit diameter (79,75 mm) while the variety Ferrari had greater mean fruit length (86,28 mm). A correlation was observed between mean fruit weight, height and diameter with stronger correlation between diameter and fruit length. No significant correlation was observed between fruit weight and yield. As a characteristic example, the variety Ferrari which had the smaller of fruit weight (176,33 g) but had the higher yield (19,79 Kg/ m 2 ) and greater yield stability compare to the other varieties. Higher stability in fruit weight was observed at the variety Kelly, in fruit diameter at the variety Red spider and in fruit height at the varieties Viper and Glory. Cumulatively, considering all 6 varieties, May was the month when the higher mean fruit weight (211,67 g), fruit diameter (81,56 mm) and length (88,15 mm) was observed and June the month when the highest yield (18,63 Kg/m 2 ). The greater values for mean fruit weight, and diameter were observed at March for variety Glory and at May for the varieties Red spider, Ferrari, Derby, Kelly and Viper. A positive correlation was found between the incident solar radiation and the estimated yield of varieties. In conclusion, the variety Ferrari had the higher yield and stability and is recommended for cultivation in the greenhouse. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πιπεριά (Capsicum annuum var annuum L.) είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και δημοφιλή λαχανοκομικό φυτό της οικογένειας Solanaceae με καταγωγή από περιοχές της τροπικής και υποτροπικής Αμερικής. Περιλαμβάνει πολλούς γενοτύπους που παράγουν μεγάλη ποικιλία καρπών, από γλυκούς έως πολύ καυτερούς, από στενόμακρους στο σχήμα έως σφαιρικούς και διαφόρων χρωμάτων. Τα λαχανοκομικά φυτά μεταξύ των οποίων σημαντική θέση κατέχει η πιπεριά έχουν ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη στη χώρα μας. Καλλιεργείται παγκόσμια για τον καρπό της ο οποίος καταναλώνεται νωπός ή προωθείται στην βιομηχανία για μεταποίηση όπου με κατάλληλες διεργασίες μετατρέπεται σε διαφορετικά προϊόντα που έχουν ευρεία χρήση και κατανάλωση. Στον Ελληνικό χώρο η πιπεριά καλλιεργείται τόσο στην ύπαιθρο όσο και υπό κάλυψη (θερμοκήπια) και χαρακτηρίζεται καλλιέργεια με δυναμική λόγω των υψηλών αποδόσεων και φυσικά εσόδων που έχει, αλλά και λόγο της συνεχώς αυξανόμενης έκτασης τα τελευταία χρόνια. Η συνεχής βελτίωση στην πιπεριά έχει δώσει περισσότερο παραγωγικά υβρίδια και ποικιλίες που διαφέρουν μεταξύ τους σε χαρακτηριστικά όπως σχήμα, μέγεθος, χρώμα καρπού αλλά και στην απόδοση σε νωπό βάρος. Έτσι η καλλιέργεια φυτών πιπεριάς με καρπούς μακρόστενους ή φουσκωτούς, γλυκούς ή καυτερούς και χρώματος κόκκινου, κίτρινου, πορτοκαλί ως και ιώδους, συνεχώς αυξάνεται. Στην παρούσα μεταπτυχιακή εργασία επιχειρείται εκτίμηση της απόδοσης και των μορφολογικών χαρακτηριστικών 6 διαφορετικών ποικιλιών πιπεριάς τύπου καμπάνας (bell) οι οποίες καλλιεργήθηκαν σε θερμοκήπιο τελευταίας τεχνολογίας με σύστημα υδροπονίας. Οι μετρήσεις που έγιναν αφορούσαν τους μέσους όρους βάρους καρπού, διαμέτρου ύψους καρπού. Βρέθηκε ο μήνας με την υψηλότερη μέση τιμή διαμέτρου, ύψους και βάρους καρπών. Επίσης γίνεται εκτίμηση του μήνα κατά τον οποίο οι ποικιλίες έχουν τη μεγαλύτερη μέση τιμή βάρους, ύψους και διαμέτρου καρπών και εκτίμηση συσχέτισης μεταξύ βάρους, ύψους και διαμέτρου καρπών. Επίσης εκτιμήθηκε η συσχέτιση ηλιοφάνειας και απόδοσης των ποικιλιών Τέλος με βάση τον μέσο όρο βάρους καρπών και τον αριθμό καρπών ανά φυτό έγινε εκτίμηση της απόδοσης των ποικιλιών και εκτίμηση του μήνα στον οποίο η κάθε ποικιλία παρουσίασε την μέγιστη απόδοση αλλά και του μήνα ο οποίος παρουσίασε με την υψηλότερη απόδοση ανεξάρτητα από ποικιλία. 4

2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1. ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Η καλλιεργούμενη πιπεριά (Capsicum annuum var. annuum L.) ανήκει στην οικογένεια Solanaceae και στο γένος Capsicum spp. από το ελληνικό κάπτω = καυτερός, καυστικός. Κατάγεται από διάφορες περιοχές της τροπικής και υποτροπικής Αμερικής. Υπάρχουν ενδείξεις πως το είδος αυτό καλλιεργήθηκε αρχικά στο Περού και Μεξικό πριν από το 5.000 π.χ. και μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, διαδόθηκε η καλλιέργειά της σε πολλές περιοχές της γης. Περιλαμβάνει πολλούς γενοτύπους που παράγουν γλυκούς ή καυτερούς καρπούς. Το άγριο είδος από το οποίο πιστεύεται ότι προήλθε το παραπάνω καλλιεργούμενο είδος πιπεριάς είναι το Capsicum annuum var aviculare, που είναι αυτοφυές στις περιοχές που προαναφέρθηκαν. Η πιπεριά (Capsicum spp.) καλλιεργείται σήμερα σε μεγάλες εκτάσεις στις εύκρατες και τροπικές ζώνες, κυρίως για τον καρπό της, που χρησιμοποιείται σαν λαχανικό ή μπαχαρικό καρύκευμα. Υπάρχουν αρκετά είδη και βοτανικές ποικιλίες στο γένος Capsicum, γεγονός που συντελεί στη μεγάλη διαφοροποίηση που υπάρχει στους καρπούς, όσον αφορά το βαθμό καυστικότητας, σχήμα, μέγεθος, χρώμα κ.λ.π (Ντόγρας, 1998). Οι γλυκές πιπεριές έχουν το πιο ήπιο άρωμα και την πιο ελαφρά καυστικότητα από όλες τις πιπεριές. Καταναλώνονται νωπές σε σαλάτες ή μαγειρεμένες με διάφορους τρόπους, όπως γεμιστές, τηγανιτές, ή ακόμη παρασκευάζονται ως τουρσί. Η συγκομιδή του καρπού γίνεται στο στάδιο του ώριμου πράσινου καρπού ή του ώριμου κόκκινου, κίτρινου, πορτοκαλί, ιώδους κ.α χρωμάτων (Εικόνα 1). Εκτός από το είδος Capsicum annuum var. annuum, σε ορισμένες περιοχές της γης, και κυρίως στην Αμερικανική Ήπειρο, καλλιεργούνται σε μικρότερη κλίμακα τα εξής είδη: Capsicum frutescens L. Είναι αυτοφυές (άγριο) είδος της τροπικής Αμερικής και της Ν.Α Ασίας (που πιστεύεται ότι είναι ένα δευτερογενές κέντρο καταγωγής), υπάρχουν όμως και μερικώς βελτιωμένοι γενότυποι που καλλιεργούνται στις προαναφερθείσες περιοχές. Ο περισσότερο γνωστός γενότυπος του είδους αυτού είναι η ποικιλία Tabasco, που καλλιεργείται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Αμερικής, και παράγει πολύ καυτερούς καρπούς από τους οποίους προκύπτει ένα επεξεργασμένο προϊόν σε μορφή σκόνης ή πολτού που είναι γνωστό ως Tabasco και χρησιμοποιείται ως καρύκευμα. 5

Εικόνα 1 Ώριμοι καρποί πιπεριάς διαφορετικού σχήματος και χρώματος Capsicum chinense L. Είναι είδος που καλλιεργείται στην τροπική Αμερική και κυρίως στην περιοχή του Αμαζονίου. Οι καρποί του μοιάζουν μορφολογικά με εκείνους των ειδών Capsicum annuum και Capsicum frutescens, είναι πολύ καυτεροί και έχουν άρωμα που μοιάζει με εκείνο των καρπών των εσπεριδοειδών. Capsicum pubescens L. Καλλιεργείται στα πεδινά των χωρών της Κεντρικής Αμερικής καθώς και στα υψίπεδα (2000 3000 m) των Άνδεων δεδομένου ότι ευδοκιμεί και σε σχετικά ψυχρό περιβάλλον. Capsicum baccatum, L. var pendulum Καλλιεργείται κυρίως στην περιοχή της Βολιβίας, Ισημερινού, Περού και Χιλής και παράγει καρπούς των οποίων η γεύση διαφέρει σημαντικά από εκείνη των άλλων ειδών πιπεριάς. 6

Σε περιοχές της Αμερικής, όπου πολλά άγρια είδη πιπεριάς είναι αυτοφυή, συλλέγονται και καταναλίσκονται οι καρποί τους οι οποίοι έχουν κατά κανόνα μικρό μέγεθος και είναι πολύ καυτεροί. Τα κυριότερα αυτοφυή είδη πιπεριάς που παράγουν εδώδιμους καρπούς που συλλέγονται είναι το Capsicum annuum(var aviculare) καθώς και οι αβελτίωτοι (άγριοι) τύποι των ειδών Capsicum frutescens και Capsicum chinense. Επίσης εδώδιμοι καρποί παράγονται και από τα αυτοφυή είδη : Capsicum galapogense, Capsicum chacoense, Capsicum tovarii, Capsicum praetermissum και Capsicum cardenassii (Ολύμπιος, 2001). 2.2 ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Είναι φυτό μονοετές ή διετές ποώδες με κορμό και βλαστούς ελαφρά ξυλώδεις στη βάση (τα γηραιότερα στελέχη) διακλαδίζεται αρκετά και έχει την τάση να αναπτύσσεται προς τα πάνω (ορθόκλαδο). Χωρίς επεμβάσεις οι βλαστοί αναπτύσσονται σε ύψος 0.3 0.8 m είναι εύθραυστοι και με το βάρος της καρποφορίας πολλές φορές σπάζουν. Όπως η τομάτα και η μελιτζάνα, η πιπεριά είναι πολυετής στις τροπικές χώρες και μονοετής στις εύκρατες περιοχές. Αρχικά το φυτό αναπτύσσεται μονοστέλεχο, σχηματίζει δηλ. κορμό (κύριο βλαστό) στη συνέχεια διακλαδίζεται, χωρίζεται δηλ. και σχηματίζει δύο ή και τρεις βλαστούς (βλαστοί 1 ης τάξης). Μεταξύ των δύο αυτών βλαστών, σχηματίζεται ο πρώτος οφθαλμός άνθος που θα δώσει τον πρώτο καρπό. Ο οφθαλμός αυτός λέγεται βασικός οφθαλμός (crown bud). Κάθε βλαστός 1 ης τάξης μετά την παραγωγή ενός ή δυο φύλλων, διακλαδίζεται και δίνει δυο βλαστούς (βλαστοί 2 ης τάξης ) που στη διακλάδωση φέρουν ανθοφόρους οφθαλμούς. Η διεργασία αυτή, συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο δηλ. κάθε καινούργιος βλαστός διακλαδίζεται και στη διακλάδωση σχηματίζεται οφθαλμός που θα δώσει καρπό. Με τον τρόπο αυτό ανάπτυξης, το φυτό ελεύθερα παίρνει θαμνώδη μορφή. Άλλα είδη πιπεριάς μπορεί να αποκτήσουν θαμνώδη μορφή, π.χ. το Capsicum frutescens, τα φυτά του Capsicum annuum όταν καλλιεργούνται σε θερμοκήπιο μπορεί να ξεπεράσουν τα 2 m με το κατάλληλο κλάδεμα, ενώ οι βλαστοί του ξυλοποιούνται καθώς αναπτύσσεται. Μια σημαντική διαφορά με την τομάτα και τη μελιτζάνα είναι ότι η πιπεριά δεν φέρει βλαστάνουσα κορυφή. Αν τα φυτά κλαδευτούν το φθινόπωρο ή αρχές άνοιξης αναβλαστάνουν σαν διετή (Ολύμπιος, 2001). 7

Ρίζα Το ριζικό σύστημα μπορεί να φθάσει σε βάθος 60 120 εκ. σε έδαφος βαθύ, χωρίς αδιαπέραστο ορίζοντα. Το φυτό έχει την ικανότητα να σχηματίζει κεντρική ρίζα δυνατή, η οποία συνήθως κόβεται ή σταματά να αναπτύσσεται μετά την φύτευση και δημιουργούνται πλευρικές διακλαδιζόμενες ρίζες που μπορούν να φθάσουν σε ανάλογο βάθος. Βλαστοί Οι βλαστοί της πιπεριάς είναι περιορισμένης ανάπτυξης σε ύψος δεδομένου ότι σταματά η επιμήκυνσή τους με τον σχηματισμό ενός άνθους στην κορυφή. Φύλλα Είναι απλά, λεπτά, ελλειπτικά, οξύληκτα, ακέραια με βαθύ πράσινο χρώμα στην άνω επιφάνεια, και πιο ανοικτό πράσινο στην κάτω. Ο μίσχος των φύλλων έχει μήκος 3 5 εκ. Άνθη Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα αυτογονιμοποιούμενα και μερικώς σταυρογονιμοποιούμενα. Τα άνθη εμφανίζονται μονήρη στις διακλαδώσεις των βλαστών και φέρουν μίσχο με μήκος περίπου 1,5 εκ. φέρουν κωδωνοειδή κάλυκα με 5 ή περισσότερα οδοντωτά σέπαλα που συνήθως μεγαλώνουν και περιβάλλουν τη βάση του άνθους. Φέρουν στεφάνη διαμέτρου 8 15 χλστ. με 5 ή περισσότερα πέταλα που είναι συνήθως λευκά ή λευκοπράσινα. Φέρουν 5 ή περισσότερους στήμονες που βρίσκονται κοντά στη βάση της στεφάνης. Οι ανθήρες έχουν ιώδη απόχρωση και σχίζονται κατά μήκος. Η ωοθήκη είναι δίχωρος ή τρίχωρος και φέρει στύλο που είναι απλός άσπρος ή ιώδης (Εικόνα 2). Διαφέρει από το άνθος της τομάτας στο ότι ο στύλος είναι πιο μακρύς από τους στήμονες. 8

Εικόνα 2 Άνθος και βλαστός πιπεριάς Το μήκος της ημέρας (διάρκεια φωτός) δεν επηρεάζει σημαντικά τον σχηματισμό και την εμφάνιση ανθέων. Στα άνθη της πιπεριάς, η ωρίμανση του στίγματος και των ανθήρων είναι ταυτόχρονη, και η επικονίαση και γονιμοποίηση μπορεί να γίνει με το άνοιγμα του άνθους. Το άνθος παραμένει ανοικτό για 2 3 ημέρες. Η αυτογονιμοποίηση ευνοείται γιατί ο ποδίσκος του άνθους κυρτώνεται ώστε το άνθος να βλέπει προς τα κάτω με αποτέλεσμα η γύρη να πέφτει εύκολα προς το στίγμα. Επίσης κατά το άνοιγμα του άνθους ο στύλος κυρτώνεται και αγγίζει τους ανθήρες (Εικόνα 3). Εικόνα 3 Κύρτωση του ποδίσκου για να προωθηθεί η αυτογονιμοποίηση 9

Το άνθος της πιπεριάς δεν προσελκύει τα έντομα, αν και μπορεί τα έντομα να προκαλέσουν σταυρογονιμοποίηση (Ολύμπιος, 2001). 2.3 ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΝ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Ο καρπός είναι ράγα, ο οποίος ποικίλει σε μορφή μέγεθος και χρωματισμό ανάλογα με την ποικιλία, είναι πολύχωρος και πολύσπερμος και φέρει κοιλότητα μεταξύ του πλακούντα και των τοιχωμάτων του καρπού (Εικόνα 4). Αρχικά το χρώμα του είναι πράσινο ή πρασινοϊώδες και όταν ωριμάσει χρωματίζεται ερυθρός, καστανέρυθρος, κίτρινος, κιτρινοπράσινος, πορτοκαλής ή ιώδης. Το χρώμα του καρπού οφείλεται σε μίγμα καροτενοειδών, με κυριότερη ουσία την καψανθίνη (C 40 H 58 O 3 ) και σε μικρότερο βαθμό α και β καροτένια, ξανθοφύλλη, ζεαξανθίνη, κρυπτοξανθίνη (Hernandez and Smith, 1985). Ειδικά για το κόκκινο χρώμα στους καρπούς της πιπεριάς αναφέρθηκε ότι οφείλεται σε ένα γονίδιο το οποίο επάγει την συνθάση της καψανθίνης καψορουμπίνης (capsanthin capsorubin synthase) (Lefebvre et al., 1998). Οι ανάγκες της αγοράς και η συνεχής βελτίωση της πιπεριάς οδήγησε σε δημιουργία ποικιλιών και υβριδίων με ποικίλα χρώματα. Η καλλιέργεια φυτών πιπεριάς παγκόσμια, λόγο αυξημένης εμπορευσιμότητας κυρίως των χρωματιστών καρπών, συνεχώς αυξάνεται, με αποτέλεσμα την αύξηση της προσόδου των καλλιεργητών πιπεριάς (Shaw and Cantliffe, 2003) Η γεύση στις γλυκές πιπεριές είναι ευχάριστη δροσιστική με πολύ ελαφρά δριμύτητα (καυστικότητα). Η καυστικότητα οφείλεται στην αλκαλοειδή καυστική ουσία την καψαϊκίνη (C 18 H 27 ΝΟ 3 ) που βρίσκεται συγκεντρωμένη κυρίως στα διαφράγματα septa και στον πλακούντα του καρπού και όχι τόσο στα τοιχώματα του καρπού. Οι σπόροι επίσης έχουν μικρή ποσότητα της καυστικής ουσίας. Το φυτό είναι πολύ παραγωγικό δεδομένου ότι η ανθοφορία είναι συνεχής (για την ακρίβεια γίνεται κατά κύματα ) και η συγκομιδή των ώριμων καρπών γίνεται διαδοχικά. Αφού γονιμοποιηθούν ορισμένα άνθη και αρχίσει η ανάπτυξη των καρπών, απορρίπτονται τα υπόλοιπα άνθη και μετά την συγκομιδή των ώριμων καρπών ή των ώριμων πράσινων, ακολουθεί ένα νέο κύμα ανθοφορίας, καρπόδεσης και ανάπτυξης των νέων καρπών. Αυτή η διαδοχή ανθοφορίας καρπόδεσης ανάπτυξης καρπών και συγκομιδής μπορεί να συνεχίζεται για πολλές εβδομάδες μέχρις ότου, νεκρωθεί το φυτό λόγω δυσμενών συνθηκών περιβάλλοντος (Ολύμπιος, 2001). Η χημική σύνθεση του καρπού της πράσινης νωπής γλυκιάς πιπεριάς παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 1) (Ντόγρας, 1998). 10

Πίνακας 1. Περιεκτικότητα καρπού πιπεριάς σε θρεπτικές ουσίες (ανά 100 g). Capsicum annuum Capsicum frutescens Ώριμος Πράσινος Κόκκινος Κόκκινος (Ποικιλίες (γλυκιές ποικιλίες) (καυτερές Tabasco) ποικιλίες) Νερό (%) 93 80 88 83 Θερμίδες 24 25 40 65 61 Υδατάνθρακες (%) 5,0 5,3 10 16 13 Πρωτεΐνες (%) 0,9 1,2 2,0 2,3 2.6 Λίπη (%) 0,3 0,5 0,2 0,5 1,0 Ίνες (%) 1,2 1,3 1,8 2,3 1,7 Βιταμίνη C (mg) 0,08 0,14 0,09 1,4 0,14 Βιταμίνη B 1 (mg) 0,05 0,08 0,1 0,2 0,13 Βιταμίνη B 2 (mg) 0,5 0,6 1,0 2,9 1,5 Βιταμίνη B 6 (mg) 6 8 9 18 33 Νιασίνη (mg) 0,16 0,3 Ασβέστιο (mg) 22 46 49 60 Φώσφορος (mg) 195 204 340 420 340 Κάλιο (mg) 3 5 7 17 7 Νάτριο (mg) 14 16 27 25 Μαγνήσιο (mg) 0,8 1,3 1,1 1,2 2 Μετά την συγκομιδή οι καρποί και πριν από την προώθησή τους στην αγορά, οδηγούνται στη διαλογή και διαχωρίζονται με βάση την ποιότητά τους που είναι καθοριστική στη διαμόρφωση της τιμής πώλησης. Όταν ο καρπός προορίζεται για την ντόπια αγορά τα κριτήρια διαλογής είναι λιγότερο αυστηρά και αρκεί ο καρπός να είναι καλοσχηματισμένος, ώριμος, ακέραιος, χωρίς κηλίδες ρωγμές ή σήψεις. Στην περίπτωση όμως που ο καρπός προορίζεται για εξαγωγή απαιτείται καλή ποιότητα και τυποποιημένο προϊόν που να συμφωνεί με καθορισμένες ποιοτικές προδιαγραφές (Standards), ανάλογα με την αγορά που προορίζεται ο καρπός. Στην Ελλάδα τα χαρακτηριστικά που λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαλογή των καρπών στην πιπεριά για εξαγωγή είναι αυτά που έχει θεσπίσει η Ε.Ε και ισχύουν σε όλα τα κράτη μέλη (MAFF, 1977) και είναι το χρώμα, το μέγεθος και η ποιότητα, βάσει των οποίων οι καρποί χωρίζονται σε δύο ποιοτικές κατηγορίες, τις : α) Ποιοτική κατηγορία Ι και β) Ποιοτική κατηγορία ΙΙ (Ολύμπιος, 2001). Τα ελάχιστα χαρακτηριστικά ποιότητας για τις πιπεριές είναι : 11

Ακέραιες Νωπής εμφάνισης Υγιείς Καθαρές Καλά ανεπτυγμένες Χωρίς ελαττώματα από τον παγετό Χωρίς τραύματα Χωρίς ηλιοκαύματα Με μίσχο Με φυσιολογική εξωτερική υγρασία Χωρίς ξένη οσμή και γεύση Τα χαρακτηριστικά των δύο ποιοτικών κατηγοριών παρατίθενται παρακάτω: 1. Ποιοτική κατηγορία Ι Οι πιπεριές για να καταταγούν στην κατηγορία αυτή πρέπει να είναι καλής ποιότητας και επιπλέον : σφικτές, κανονικής ανάπτυξης (ως προς το μέγεθος), χρωματισμού ανάλογα με την ποικιλία, με ποδίσκο κομμένο, όχι λιγότερο από 1 cm από τον κάλυκα και χωρίς σημάδια (πρακτικά χωρίς κηλίδες). 2. Ποιοτική κατηγορία ΙΙ Οι πιπεριές αυτές πρέπει να ανταποκρίνονται στα ορισθέντα ελάχιστα χαρακτηριστικά ποιότητας, μπορούν όμως να παρουσιάσουν τα παρακάτω ελαττώματα, που όμως δεν θα μειώνουν σοβαρά την εμφάνισή τους : ατέλειες σχήματος, ηλιοκαύματα και τραύματα επιφάνειας μικρότερα του 1 cm και επιμήκη ελαττώματα μικρότερα από 2 cm. Ελαφρές ρωγμές ξερές και επιφανειακές, που το μήκος τους να μην υπερβαίνει τα 3 cm. Να είναι λιγότερο σφικτές και όχι μαραμένες και ο ποδίσκος να είναι κομμένος ή να έχει ελαττώματα (Ολύμπιος, 2001). Ταξινόμηση με βάση το χρώμα και το μέγεθος Η ταξινόμηση με βάση το χρώμα είναι απλή και έχει σχέση με το διαχωρισμό των καρπών με βάση τον χρωματισμό ολόκληρου του καρπού και όχι μέρους αυτού. Η ταξινόμηση με βάση το μέγεθος καθορίζεται από τη μεγάλη διάμετρο της ισημερινής διατομής των καρπών. Η διαφορά διαμέτρου μεταξύ της μεγαλύτερης και της μικρότερης πιπεριάς να μην υπερβαίνει τα 20 mm. Η διάμετρος των καρπών να μην είναι: μικρότερη των 30 mm για τις επιμήκεις, 12

50 mm για τις τετράγωνες μη οξύληκτες, 40 mm για τις τετράγωνες επιμήκεις, 55 mm για τις πεπλατυσμένες. Η ταξινόμηση αυτή δεν είναι υποχρεωτική για την ποιοτική κατηγορία ΙΙ, με επιφύλαξη ότι τηρούνται τα ελάχιστα μεγέθη που αναφέρθηκαν προηγουμένως (Ολύμπιος, 2001). 2.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Σε παγκόσμια κλίμακα η καλλιέργεια της πιπεριάς κυριαρχεί στην Ασία, με την πρωτιά να κατέχει η Κίνα. (Εικόνα 4) Εικόνα 4. Ποσοστό (%) συμμετοχής των ηπείρων στην παγκόσμια παραγωγή της πιπεριάς για την καλλιεργητική περίοδο 2003 2004. Η παγκόσμια παραγωγή της πιπεριάς (κόκκινης ξερής και πράσινης νωπής) το 2004 έφθασε στους 24.027.000 τόνους η οποία προήλθε από έκταση 16.556.000 στρέμματα. Η παραγωγή που προήλθε από 10.023.000 στρ. στην Κίνα ήταν 12.028.000 τόνοι και κάλυπτε το 50 % της παγκόσμιας παραγωγής. Σημαντική είναι η παραγωγή από χώρες όπως Μεξικό και Τουρκία. (Πίνακας 2) Από τα κράτη μέλη της ευρωπαϊκής ένωσης ξεχωρίζει η Ισπανία με 1.006.000 τόνους και έκταση 218.000 στρ. Όσον αφορά τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε αυτές εμφανίζουν χαμηλή παραγωγή αλλά με υψηλές αποδόσεις που στην Ολλανδία έφθασε τα 26.500 κιλά/στρ. Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται αναλυτικά οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, η παγκόσμια παραγωγή και η μέση απόδοση της καλλιέργειας της πιπεριάς για το έτος 2004 (Γεωργία Κτηνοτροφία, 2005 και Αθανασιάδης, 2008). 13

Πίνακας 2. Παγκόσμια παραγωγή της πιπεριάς (κόκκινης ξερής και πράσινης νωπής) την περίοδο 2003 2004 (Πηγή FAOStat) Η εξέλιξη της καλλιέργειας πιπεριάς στην Ελλάδα την περίοδο 1961 2003 φαίνεται στα διαγράμματα 1 3 (Στοιχεία Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων). Τόσο η καλλιεργούμενη έκταση όσο και η απόδοση και η συνολική παραγωγή πιπεριάς στη χώρα μας παρουσιάζει σαφή αυξητική τάση. 14

Διάγραμμα 1. Εξέλιξη έκτασης πιπεριάς στην Ελλάδα. (Έτη 1961 2003) Διάγραμμα 2. Εξέλιξη παραγωγής πιπεριάς στην Ελλάδα. (Έτη 1961 2003) Διάγραμμα 3. Εξέλιξη απόδοσης πιπεριάς στην Ελλάδα. (Έτη 1961 2003) 15

Με βάση τα στοιχεία του ΥΠΑΑΤ 2003 η καλλιέργεια πιπεριάς θερμοκηπίου κατέλαβε το 2003 έκταση 6.392 στρέμματα και είχε μέση απόδοση 7.786 κιλά/στρ. Για το 2004 η έκταση ήταν περίπου 6.500 στρέμματα και η παραγωγή 50.000 τόνοι περίπου. Κέντρα θερμοκηπιακής καλλιέργειας πιπεριάς είναι το Λασίθι με 2.650 στρέμματα, η Ημαθία με 1.515 στρέμματα, η Τριφυλία με 700 στρέμματα, το Ηράκλειο με 340 στρέμματα και η Θεσσαλονίκη με 314 στρέμματα. Την ίδια χρονιά (2003) η υπαίθρια καλλιέργεια πιπεριάς κατέλαβε 32.239 στρέμματα και είχε μέση απόδοση 1.894 κιλά/στρέμμα. Σημαντικά κέντρα υπαίθριας καλλιέργειας πιπεριάς είναι η Ηλεία με 6.000 στρέμματα, η Ξάνθη με 3.400 στρέμματα, τα Τρίκαλα με 3.000 στρέμματα, η Εύβοια με 1500 στρέμματα, η Καβάλα με 1.400 στρέμματα, η Ημαθία με 1.350 στρέμματα και η Θεσσαλονίκη με 1.300 στρέμματα. Τέλος πιο πρόσφατα στοιχεία από την ΕΣΥΕ για τα έτη 2005 2007 η καλλιέργεια χλωρής πράσινης πιπεριάς είναι 43.367 στρέμματα για το έτος 2005, 46.810 στρέμματα για το 2006 και 45.337 στρέμματα για το 2007 με αποδόσεις 104.650, 113.180 και 106.556 τόνους αντίστοιχα για τα έτη που αναφέραμε (Γεωργία Κτηνοτροφία, 2005). 2.5 ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ 2.5.1 Προέλευση και εξημέρωση Εκτεταμένες αποδείξεις έχουν συλλεχτεί από βοτανολόγους και ιστορικούς για την πιπεριά. Αρχικά η λέξη Capsicum χρησιμοποιήθηκε από τον Turnefourt το 1719 για να περιγράψει το γένος και αργότερα υιοθετήθηκε από τον Linnaeus. Πριν από αυτό υπήρχε αρκετή σύγχυση με την δυσκολία διάκρισης της πιπεριάς με τη μαύρη πιπεριά (black pepper) Piper spp. Όλα τα είδη του γένους Capsicum προήλθαν από την περιοχή της τροπικής Αμερικής. Το Μεξικό όπως προαναφέρθηκε αποτελεί το κέντρο της παραλλακτικότητας για το Capsicum annuum L., το πιο σημαντικό από τα καλλιεργούμενα είδη. Άγρια είδη επίσης βρέθηκαν από τις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ (Τέξας) έως την Αργεντινή (Pickersgill, 1969). Η περιοχή του Αμαζονίου αποτελεί το κέντρο παραλλακτικότητας του Capsicum frutesens και Capsicum chinense με δεύτερο κέντρο την Κεντρική Αμερική και τα νησιά της Καραϊβικής. Η εξημέρωση της πιπεριάς ξεκίνησε 4.000 χρόνια πριν (Pickersgill, 1969). Αναφορές γίνονται για εξημέρωση της πιπεριάς από τους ιθαγενείς της Αμερικής 8.000 χρόνια πριν. Η παραλλαγή στο χρώμα, σχήμα καρπού (Εικόνα 5), στον τύπο του φυτού, στην καυστικότητα του καρπού μέσα στο είδος Capsicum annuum δείχνουν την εκτενή επίδραση του ανθρώπου που με την συνεχή επιλογή υπάρχει σήμερα 16

τόσο μεγάλη παραλλακτικότητα κατά την διάρκεια των γενεών. Τέλος, τον τελευταίο αιώνα, μεγαλύτερο βάρος έχουν δώσει οι βελτιωτές στην επιλογή μέσα στο είδος Capsicum annuum από τα υπόλοιπα είδη (Pickersgill, 1969). Εικόνα 5. Καρποί πιπεριάς που ποικίλουν σε χρώμα και σχήμα. 2.5.2 Πηγές γενετικού υλικού Υπάρχουν 25 είδη στο γένος Capsicum στην ήπειρο της Αμερικής από τις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ (Τέξας) έως την Αργεντινή (IBPGR, 1983). Οι αρχέγονοι τύποι στα καλλιεργούμενα και άγρια είδη είχαν την τάση να έχουν μικρούς καρπούς με πολλούς σπόρους και λεπτή σάρκα. Αυτό πιθανώς είχε σαν σκοπό την διασπορά με τα πουλιά και άλλα μέσα, των σπόρων των φυτών πιπεριάς. Εκτεταμένο άγριο και βελτιωμένο φυτικό υλικό των 5 καλλιεργούμενων ειδών: Capsicum annuum, Capsicum baccatum, Capsicum frutescens, Capsicum pubescens και Capsicum chinense υπάρχει σε όλη την περιοχή της τροπικής Αμερικής. Το Μεξικό είναι το κύριο κέντρο γενετικής παραλλακτικότητας για το Capsicum annuum με δευτερεύοντα κέντρα την Κεντρική και τη Νότια Αμερική (Andrews, 1984). Άλλα κέντρα παραλλακτικότητας για το Capsicum annuum είναι οι Ινδίες, η περιοχή της Μεσογείου και η Νοτιοανατολική Ασία. Τοπικές ποικιλίες αυτών των ειδών έχουν αναπτυχθεί από γεωργούς τόσο σε πεδινές όσο και σε ορεινές περιοχές. 17

Για τα υπόλοιπα 4 είδη, το Capsicum pubescens περιορίζεται στα υψίπεδα της Βολιβίας και του Περού και τα υπόλοιπα είδη έχουν ως κέντρο παραλλακτικότητας την περιοχή του Αμαζονίου (Bosland and Votava, 2000). Τέλος οι πεδιάδες των νησιών της Καραϊβικής είναι ένα δευτερογενές αλλά σημαντικό κέντρο παραλλακτικότητας και εξημέρωσης για το Capsicum chinense. Τόσο ιδιωτικές αλλά και δημόσιες πρωτοβουλίες έχουν σαν αποτέλεσμα την δημιουργία συλλογών εκτεταμένου φυτικού υλικού των καλλιεργούμενων ειδών για περισσότερο από 100 έτη. Η μεγαλύτερη συλλογή παγκόσμια είναι αυτή του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας (USDA ARS GRIN). Η έδρα της βρίσκεται στην πολιτεία της Γεωργίας και έχει πάνω από 5000 προσθήκες καλλιεργούμενων και άγριων ειδών πιπεριάς. Τα 4000 περίπου από αυτά ανήκουν στο Capsicum annuum. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν αρκετές χώρες που διαθέτουν συλλογές φυτικού υλικού του γένους Capsicum με σημαντικότερο το ινστιτούτο της Γαλλίας INRA (Maggioni, 2004) και (Pickersgill, 1997). 2.5.3 Κατηγοριοποίηση ποικιλιών πιπεριάς Υπάρχουν πάνω από 10 ομάδες ποικιλιών πιπεριάς από τις οποίες οι περισσότερες ανήκουν στο είδος Capsicum annuum. Επίσης και στα είδη Capsicum chinense και Capsicum baccatum υπάρχουν ομάδες ποικιλιών με κοινά χαρακτηριστικά. Οι ομάδες αυτές διακρίνονται με βάση το σχήμα, το μέγεθος, την καυστικότητα και το χρώμα του καρπού πιπεριάς των διαφόρων ποικιλιών (Andrews, 1984 και Bosland and Votava, 2000). Οι ομάδες αυτές είναι : 1. Τύπου Bell Αυτή η ομάδα ποικιλιών περιλαμβάνει μεγάλους, με χοντρή σάρκα (5 10 mm), καρπούς οι οποίοι έχουν το χαρακτηριστικό να μην είναι καυτεροί. Ο καρπός έχει 100 120 mm πλάτος και 100 200 mm μήκος και έχει 3 4 λοβούς. Χρησιμοποιείται κυρίως για νωπή κατανάλωση και προέρχεται από καλλιέργεια θερμοκηπίου. Παλαιότερα συγκομιζόταν ο καρπός πράσινος με κανονικό μέγεθος, αλλά με την ανάπτυξη των θερμοκηπίων η τάση τείνει προς συγκομιδή χρωματιστών ώριμων καρπών πιπεριάς. Το χρώμα του καρπού μπορεί να είναι κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί ακόμη και λευκό και εξαρτάται από την κατάσταση των αλληλομόρφων των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την κωδικοποίηση ενζύμων υπεύθυνα για τη 18

βιοσύνθεση των καροτενοειδών (Hernandez and Smith, 1985). 2. Τύπου Pimento Η ομάδα αυτή μοιάζει με την προηγούμενη. Οι καρποί που ανήκουν σε αυτή την ομάδα είναι καρδιόσχημοι ή κωνικοί. Έχουν αρκετά χοντρή σάρκα (4 10 mm). Πολλές από τις γλυκές ποικιλίες πιπεριάς που διακινούνται στην Ευρώπη ανήκουν σε αυτή την ομάδα και χρησιμοποιούνται για φρέσκια πιπεριά σε σαλάτες ή για βράσιμο. 3. Τύπου Anacheim ή Green chile Στην ομάδα αυτή ανήκουν καρποί που είναι μετρίως καυτεροί, μακρείς (120 160 mm), λείοι, με λεπτή σάρκα (2 4 mm) που χρησιμοποιούνται για ξηρό τσίλι ή για συστατικά της μαγειρικής. Το χρώμα των καρπών ποικίλει από ανοικτό πράσινο μέχρι φωτεινό κόκκινο. Το κόκκινο χρώμα είναι αποτέλεσμα του λόγου καψανθίνη προς άλλα καροτενοειδή και είναι το κλειδί της ποιότητας το οποίο μετρείται με την κλίμακα ASTA (American Spice Trade Assocition). 4. Τύπου Ancho ή Poblano Οι καρποί αυτής της ομάδας είναι μακρείς με βαθύ πράσινο χρώμα και είναι πολύ δημοφιλείς στις αγορές του Μεξικό. Η νωπή μορφή του καρπού ονομάζεται Poblanos και η ξηρή ονομάζεται Ancho και χρησιμοποιείται για προσθήκη αρώματος στα Μεξικάνικα πιάτα. Οι καρποί είναι 2 3λοβοι, κωνικοί με 3 6 mm σάρκα και 120 160 mm μήκος. 5. Τύπου Paprika Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει πιπεριές μέσου μήκους ανοικτού πράσινου χρώματος οι οποίες παράγονται για αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία υψηλής ποιότητας σκόνης chili. Ο πιο κοινός τύπος είναι ο Hungarian ο οποίος έχει καρπούς λείους με μήκος 80 120 mm και σάρκα 1 3 mm. Η ανάπτυξη και η απόδοση των φυτών πιπεριάς επηρεάζεται από την απόσταση μεταξύ των γραμμών και από την θέση των φυτών πάνω στη γραμμή (Somas, 1984). Αντίθετα οι Mavengahama et al., 2009 ανέφεραν ότι δεν επηρεάσθηκε η απόδοση των φυτών με αλλαγή του αριθμού φυτών ανά m 2. 19

6. Τύπου Cayenne Οι καρποί που ανήκουν σε αυτή την οικογένεια είναι χρώματος ανοικτού πράσινου, γενικά μακρύς (200 250 mm) και στενοί, με μέτριο ως υψηλό επίπεδο καυστικότητας. Σε υψηλές πυκνότητες φύτευσης οι καρποί που βρίσκονται στο χαμηλότερο μέρος του φυτού είναι λιγότεροι από ότι στις αραιές φυτεύσεις (Decoteau and Hatt Graham, 1994). 7. Τύπου Tabasco Η μοναδική ποικιλία που ανήκει στο είδος Capsicum frutescens. Έχει καρπούς μικρούς (20 30 mm) με σχήμα βολίδας, χρώμα κιτρινοπράσινο μέχρι κόκκινο. Οι καρποί παράγονται από ετήσια ψηλά φυτά ( 300 500 mm). 8. Τύπου Jalapeño Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει τις πιο εμπορικές ποικιλίες καυτερών πιπεριών στις ΗΠΑ και το Μεξικό. Ο καρπός είναι μικρός σε σχήμα βολίδας με μήκος 50 100 mm και πλάτος 20 40 mm. Οι καρποί ποικίλουν σε χρώμα και παράγονται από κοντά σχετικά φυτά (300 500 mm). 9. Τύπου Hot chiles Σε αυτή την ομάδα συμμετέχουν ποικιλίες με αρκετά καυτερούς καρπούς. Οι περισσότερες ποικιλίες παράγουν καρπούς σε υψηλά φυτά (800 1000 mm) με πολλούς βραχίονες. Οι καρποί είναι λείοι με μήκος 50 120 mm και πλάτος 8 12 mm. 10. Τύπου Yellow wax Οι πιπεριές αυτού του τύπου πήραν το όνομά τους από την κίτρινη κηρώδη εμφάνιση σε μη ώριμο στάδιο. Το σχήμα των καρπών είναι κωνικό, με μήκος 100 200 mm και έχουν σάρκα με πάχος 5 8 mm. Η καυστικότητά τους ποικίλει από γλυκούς έως πολύ καυτερούς. Οι χώρες παραγωγής είναι κυρίως οι ΗΠΑ και οι χώρες της Μεσογείου. 11. Τύπου Habanero Σε αυτή την ομάδα ανήκουν ποικιλίες του είδους Capsicum chinense. Οι καρποί παράγονται σε ψηλά φυτά (800 1200 mm) τα οποία είναι πολυετή στις τροπικές χώρες. Οι καρποί είναι κοντοί (25 40 mm πλάτος και 30 50 mm μήκος). Το χρώμα των καρπών ποικίλει από βαθύ πράσινο ανώριμο, το οποίο μετατρέπεται σε ώριμο πορτοκαλί, κίτρινο ή κόκκινο. Πολλά μέλη της ομάδας παράγουν καρπούς που καίνε πολύ αλλά και καρπούς που δεν καίνε καθόλου (Prohens and Nuez, 2008). 20

2.5.4 Βασικά επιτεύγματα γενετικής βελτίωσης της πιπεριάς Τα χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν τους βελτιωτές πιπεριάς είναι τα ίδια με εκείνα των άλλων καλλιεργειών οπωροκηπευτικών. Αυτά είναι η ποιότητα καρπού, η αντοχή σε ασθένειες, η πρωιμότητα και η απόδοση, η αντοχή σε καταπονήσεις και η μορφολογία του φυτού. Αξιοσημείωτη είναι η πρόοδος στην δημιουργία εμπορικών ποικιλιών πιπεριάς στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Οι ποικιλίες ελεύθερης επικονίασης (open pollinated) πιπεριάς ήταν η γενετική βάση για την δημιουργία των μοντέρνων ποικιλιών και υβριδίων πιπεριάς. Πολλά επιτεύγματα της βελτίωσης ανήκουν στην εξέλιξη των ποικιλιών αυτών. Όσον αφορά την βελτίωση του καρπού, αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τους βελτιωτές είναι η ομοιομορφία του καρπού. Άλλα χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν είναι η καυστικότητα του καρπού και το άρωμά του. Επίσης τα τελευταία χρόνια, λόγω του ότι ο καρπός της πιπεριάς είναι μια εξαιρετική πηγή αντιοξειδωτικών ενέσεων οι οποίες επηρεάζουν θετικά την ανθρώπινη υγεία, η βελτίωση της πιπεριάς οδηγείται σε βελτιωμένες ποικιλίες με ομοιόμορφα υψηλά επίπεδα σε ασκορβικό οξύ, καροτενοειδή και φλαβονοειδή. Όσον αφορά την βελτίωση της αντοχής σε ασθένειες το μεγαλύτερο μέρος καταλαμβάνει η βελτίωση της αντοχής στους ιούς που προσβάλουν τα φυτά της πιπεριάς. Επίσης βελτίωση υπάρχει και στην αντοχή στο βακτήριο Xanthomonas campestris pv vesicatoria, στη φυτόθφορα (Phytophthora capsici), και στους Νηματώδεις (Meloidogyne spp.) (Prohens and Nuez, 2008). 2.5.5 Αρρενοστειρότητα στην πιπεριά Το χαρακτηριστικό της αρρενοστειρότητας ενδιαφέρει τους γενετιστές διότι με απουσία βιώσιμης γύρης μπορεί να παραχθεί υβριδιόσπορος χωρίς αυτογονιμοποίηση. Αυτό επιτρέπει την εκμετάλλευση της ετέρωσης στην F 1 γενεά υβριδίων. Επίσης βοηθά τους βελτιωτές και τους παραγωγούς σπόρων να προστατεύουν τις σειρές από αναπαραγωγή χωρίς την άδειά τους. Δύο υποτελή γονίδια έχουν περιγραφεί ως υπεύθυνα για την αρρενοστειρότητα (Shifriss and Frankel, 1969, Shifriss and Rylsky, 1972 και Shifriss, 1997). 21

2.6 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ 2.6.1 Απαιτήσεις σε κλίμα Η καλλιέργεια της πιπεριάς είναι αποδοτική μόνο σε περιβάλλον με ήπιο κλίμα δεδομένου ότι πρόκειται για φυτό ευπαθές στο ψύχος δηλαδή σε θερμοκρασία μικρότερης των 12 o C, περίπου. Για ικανοποιητική εκμετάλλευση του παραγωγικού δυναμικού του φυτού απαιτείται μακρά βλαστική περίοδος με ευνοϊκές θερμοκρασίες, δεδομένου ότι τα φυτά των πρώιμων ποικιλιών αρχίζουν να συγκομίζονται περίπου 3 4 μήνες μετά την σπορά και των όψιμων ποικιλιών μετά 4 5 μήνες, ενώ η περίοδος των διαδοχικών συγκομιδών συνεχίζεται για πολλές εβδομάδες, εφόσον οι συνθήκες του περιβάλλοντος ευνοούν την αύξηση και ανάπτυξη του φυτού. Άριστη αύξηση και ανάπτυξη της πιπεριάς επιτυγχάνεται σε θερμοκρασίες ημέρας 20 25 o C και νύχτας 16 20 o C. Όταν η θερμοκρασία της νύχτας ξεπερνά τους 20 o C η καρπόδεση είναι φτωχή. Σε θερμοκρασίες κάτω από 15 16 o C και πάνω από 30 32 o C είτε δεν γονιμοποιούνται τα άνθη, συνήθως λόγω έλλειψης γόνιμης γύρης οπότε παρατηρείται ανθόπτωση, είτε απορρίπτονται οι νεαροί καρποί λόγω θερμικής καταπόνησης του φυτού. Άριστες θερμοκρασίες για επικονίαση και γονιμοποίηση είναι 20 25 o C. Βρέθηκε πως τα είδη ή και οι ποικιλίες που παράγουν καυτερούς καρπούς αντέχουν περισσότερο σε υψηλές θερμοκρασίες και ίσως ορισμένες ευνοούνται από αυτές. Στις ακραίες θερμοκρασίες περιβάλλοντος περισσότερο ευαίσθητες είναι οι μεγαλόκαρπες ποικιλίες, οι οποίες παράγουν τότε παραμορφωμένους καρπούς λόγω ελλιπούς γονιμοποίησης. Ανθόπτωση και καρπόπτωση συμβαίνει επίσης σε συνθήκες ξηρασίας εδάφους και αέρα ή υπερβολικής υγρασίας. Σε χαμηλές θερμοκρασίες υποβαθμίζεται η γεύση και το χρώμα των παραγόμενων καρπών. Σύμφωνα με ορισμένα πειραματικά δεδομένα οι άριστες θερμοκρασίες για την σύνθεση των ερυθρών χρωστικών είναι 18 24 o C. Σε θερμοκρασίες κάτω από 12 o C, περίπου σταματά η σύνθεση χρωστικών ουσιών και γι αυτό οι καρποί που ωριμάζουν αργά το φθινόπωρο (Οκτώβριο στην Β. Ελλάδα) έχουν φτωχό χρώμα. Για την σύνθεση των ερυθρών χρωστικών δεν απαιτείται φως. Η ελάχιστη θερμοκρασία για την βλάστηση του σπόρου είναι 15 o C και η άριστη 25 30 o C. Η πιπεριά είναι φωτοπεριοδικά ουδέτερο φυτό (Ντόγρας, 1998). 2.6.2 Απαιτήσεις σε έδαφος Η πιπεριά ευδοκιμεί σε ελαφρά εδάφη (αμμοπηλώδη ή και πηλώδη) πλούσια σε οργανική ουσία με ph 5,5 6,8. Αργιλλώδη εδάφη είναι ακατάλληλα. Σε εδάφη με χαμηλή γονιμότητα η ποιότητα των παραγόμενων καρπών είναι υποβαθμισμένη, ιδιαίτερα όσον αφορά το χρώμα. Η ανάπτυξη 22

του φυτού είναι φτωχή σε αλατούχα εδάφη, καθώς και σε εκείνα με ανεπαρκή στράγγιση (Ντόγρας, 1998). 2.6.3 Απαιτήσεις σε λίπανση Η υψηλή απόδοση στα ελαφριά εδάφη εξαρτάται από την επαρκή οργανική και ανόργανη λίπανση. Συνήθως σε μέτριας γονιμότητας εδάφη απαιτείται οργανική λίπανση με 3 4 τόνους / στρέμμα, χωνεμένης κοπριάς και περίπου η ακόλουθη λίπανση: Βασική λίπανση (πριν τη σπορά ή μεταφύτευση) Άζωτο 6 8 κιλά/στρέμμα σε αμμωνιακή μορφή Φώσφορος 8 10 κιλά/στρέμμα Κάλιο 8 10 κιλά/στρέμμα Επιφανειακή λίπανση(μετά την έναρξη καρπόδεσης) Άζωτο 5 6 κιλά/στρέμμα σε νιτρική μορφή για να εξασφαλισθεί συνεχής και επαρκής βλαστική ανάπτυξη με ενδιάμεσα κύματα ανθοφορίας και καρπόδεσης. Σε φτωχά σε κάλιο εδάφη εφαρμόζονται επιφανειακά και 3 5 κιλά/στρέμμα καλίου. Για οικονομία η ανόργανη λίπανση μπορεί να εφαρμοσθεί μόνο σε λωρίδες εδάφους όπου θα αναπτυχθούν τα φυτά στις περιπτώσεις που η καλλιεργούμενη ποικιλία είναι μικρόσωμη (Ντόγρας, 1998). 2.6.4 Απαιτήσεις σε νερό Η πιπεριά είναι ευαίσθητο φυτό στην έλλειψη αλλά και στην περίσσεια υγρασίας. Οι περίοδοι ανθοφορίας και καρπόδεσης είναι ιδιαίτερα ευπαθείς στην έλλειψη υγρασίας η οποία προκαλεί ανθόπτωση ή καρπόπτωση. Επίσης κάτω από συνθήκες ελαφράς έλλειψης νερού σε συνδυασμό με υψηλή θερμοκρασία, οι καρποί εμφανίζουν συμπτώματα σήψης της κορυφής ενώ όταν προκύψει σοβαρότερη έλλειψη νερού παρατηρείται καρπόπτωση. Υπερβολική υγρασία αυξάνει την πιθανότητα προσβολής των νεαρών σποροφύτων από ασθένειες (Pythium spp) και των ανεπτυγμένων φυτών από Phytopthora. Όταν επιβραδυνθεί η βλαστική ανάπτυξη του φυτού λόγω έλλειψης υγρασίας η ανάκαμψη των φυτών καθυστερεί μόλις αυξηθεί πάλι η υγρασία, γι αυτό πρέπει η άρδευση να γίνεται έγκαιρα πριν μειωθεί η υγρασία του εδάφους σε ανεπαρκή επίπεδα. Έχει υπολογιστεί πως οι συνολικές ανάγκες 23

μιας καλλιέργειας πιπεριάς σε νερό κυμαίνονται από 500 800 mm ανάλογα με τις συνθήκες περιβάλλοντος και τον γενότυπο (Ντόγρας, 1998). 2.6.5 Πολλαπλασιασμός Στην Ελλάδα εφαρμόζεται η μέθοδος της παραγωγής φυτών στο σπορείο για μεταφύτευση στον αγρό, ενώ σε άλλες χώρες εφαρμόζεται και η απ ευθείας σπορά στον αγρό, κυρίως για καλλιέργειες των οποίων ο καρπός προορίζεται για βιομηχανική επεξεργασία. Στην περίπτωση της απ ευθείας σποράς στον αγρό η θερμοκρασία εδάφους σε βάθος περίπου 3 4 cm πρέπει να ξεπεράσει τους 15 o C. Το φύτρωμα καθυστερεί πολύ σε ψυχρά εδάφη και τα νεαρά φυτά επειδή αναπτύσσονται με αργό ρυθμό, κινδυνεύουν από προσβολές από διάφορα μικρόβια (π.χ Pythium spp). Για το φύτρωμα της πιπεριάς απαιτούνται 25 ημέρες στους 15 o C, 12 ημέρες στους 20 o C και 6 8 ημέρες στους 25 30 o C. Μπορεί να εφαρμοστεί προβλάστηση του σπόρου π.χ με ελεγχόμενη ενυδάτωση σε υψηλή θερμοκρασία για να επιτευχτεί μετά τη σπορά η βλάστησή του σε σχετικά χαμηλή θερμοκρασία. Απαιτούνται 200 300 g σπόρου για απ ευθείας σπορά στον αγρό (Ντόγρας, 1998). 2.7 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΙΠΕΡΙΑΣ ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ 2.7.1 Εποχή σποράς Η σπορά για την Νότιο Ελλάδα γίνεται σε δύο δόσεις, η πρώτη γίνεται τέλος Ιουλίου με αρχές Αυγούστου και η μεταφύτευση αρχές Σεπτεμβρίου και η δεύτερη γίνεται Οκτώβριο Νοέμβριο και μεταφύτευση τον Δεκέμβριο. Για την Βόρειο Ελλάδα η σπορά γίνεται Δεκέμβριο Ιανουάριο και η μεταφύτευση τον Φεβρουάριο Μάρτιο (Ντόγρας, 2008). 2.7.2 Πολλαπλασιασμός και πυκνότητα φύτευσης Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με παραγωγή φυτών στο σπορείο και μεταφύτευση των σποροφύτων στο έδαφος, όταν είναι ο πρώτος ανθοφόρος οφθαλμός ορατός, οπότε το φυτό έχει σχηματίσει 4 6 φύλλα. Εάν καθυστερήσει η μεταφύτευση αφαιρείται το πρώτο άνθος. Όμως η μεταφύτευση πρέπει να γίνει πριν εμφανιστούν τα επόμενα άνθη, δηλαδή το αργότερο όταν το φυτό έχει αποκτήσει 6 8 φύλλα. Για επιτάχυνση της βλάστησης του σπόρου η θερμοκρασία πρέπει να είναι αρχικά στους 27 30 o C ενώ αργότερα κατά την ανάπτυξη του σποροφύτου η θερμοκρασία πρέπει να είναι την ημέρα 22 26 o C και τη νύχτα 16 18 o C. Αν τα φυτά αναπτυχθούν σε χαμηλότερες θερμοκρασίες από τις πιο πάνω αποκτούν φτωχή βλάστηση και μειώνεται αργότερα η καρποφορία τους. Σε θερμοκρασίες νύχτας 10 12 o C σχεδόν σταματά η βλαστική ανάπτυξη του φυτού. Σύμφωνα με ορισμένες 24

απόψεις η άνθιση στην πιπεριά μπορεί να πρωϊμίσει και να αυξηθεί ο αριθμός ανθέων στο φυτό αν εφαρμοστεί η λεγόμενη ψυχρή μεταχείριση στα φυτά σπορείου (το ίδιο γίνεται και στην τομάτα) μεταβάλλοντας τη θερμοκρασία αέρος κατά την ανάπτυξη των σποροφύτων. Τα στάδια αυτής της μεταχείρισης έχουν ως εξής : Βλάστηση σπόρου στους 27 30 o C Όταν αρχίζει να αναπτύσσεται το τρίτο φύλλο του φυτού η θερμοκρασία αέρα πρέπει να μειωθεί στους 12 13 o C για περίοδο τεσσάρων εβδομάδων Μετά τη περίοδο αυτή η θερμοκρασία στο σπορείο αυξάνεται στα προηγούμενα επίπεδα (την ημέρα 22 26 o C και τη νύχτα 16 18 o C) Η ανάπτυξη των σποροφύτων μπορεί να επιταχυνθεί με υδρολίπανση που μπορεί να αρχίσει περίπου τέσσερεις εβδομάδες μετά τη βλάστηση του σπόρου χρησιμοποιώντας αραιά θρεπτικά διαλύματα Ν,Ρ,Κ και ιχνοστοιχείων που είναι ιδιαίτερα πλούσια σε φώσφορο. Τεχνητός φωτισμός και αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα μέχρι 1.000 ppm στο σπορείο επιταχύνουν την αύξηση των σποροφύτων. Η άριστη σχετική υγρασία στο σπορείο είναι 70 75 % (Ντόγρας, 2008). 2.7.3 Μεταφύτευση και πυκνότητα σποράς Η μεταφύτευση των σποροφύτων γίνεται όταν η θερμοκρασία εδάφους ξεπεράσει τους 17 18 o C. Η άριστη θερμοκρασία εδάφους είναι 22 24 o C. Η φύτευση γίνεται συνήθως σε ζεύγη δίδυμων γραμμών που απέχουν μεταξύ τους 100 150 cm. Οι δίδυμες γραμμές απέχουν μεταξύ τους 60 80 cm και τα φυτά απέχουν επί της γραμμής περίπου 50 cm. Η πυκνότητα φύτευσης ανά στρέμμα είναι 2.000 3.000 φυτά αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να φτάσει και τα 4.000 φυτά, μειώνοντας τις αποστάσεις φύτευσης(ντόγρας, 2008). 2.7.4 Υποστύλωση και κλάδεμα Η πιπεριά θερμοκηπίου διαμορφώνεται συνήθως σε σχήμα με 2 4 στελέχη (βλαστούς) τα οποία στηρίζονται σε κατακόρυφους σπάγκους. Σε ορισμένες καλλιέργειες μπορεί να μη γίνεται συστηματικό κλάδεμα στα φυτά αλλά να αφήνονται 8 10 βλαστοί που στηρίζονται σε οριζόντια πλέγματα από πλαστικό ή σύρμα με μεγάλα ανοίγματα π.χ 20Χ20 cm. Τα πλέγματα τοποθετούνται διαδοχικά καθώς αναπτύσσονται τα φυτά σε ύψος 50 60 cm το πρώτο και στις ίδιες κατακόρυφες αποστάσεις το δεύτερο και το τρίτο. Ο λόγος που εφαρμόζεται κλάδεμα στα φυτά γλυκιάς πιπεριάς θερμοκηπίου είναι για την διευκόλυνση της εισχώρησης του φωτός σε ολόκληρη τη 25

επιφάνεια του φυλλώματος για υψηλότερη απόδοση. Η απουσία κλαδέματος προκαλεί τη δημιουργία πολύ πυκνής βλάστησης που δυσκολεύει τη συγκομιδή και ευνοεί την ανάπτυξη ασθενειών (Ντόγρας, 2008). Οι Guo et al., (1990) ανέφεραν υψηλότερη απόδοση σε καλλιέργεια γλυκιάς πιπεριάς στην οποία εφαρμόσθηκε κλάδεμα 2 βλαστών με 4,5 φυτά/m 2 σε σχέση με φυτά 4 βλαστών και 2,25 φυτά/m 2. Επίσης αναφέρθηκε ότι υψηλότερη απόδοση εμφάνιζαν φυτά τα οποία είχαν 1 βλαστό για ανάπτυξη και 8 φυτά/m 2 ή 4 φυτά/m 2 με 2 βλαστούς (Cebula, 1995). Για την ενίσχυση της αρχικής βλαστικής ανάπτυξης του φυτού που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της απόδοσης ανά φυτό, οι παραγωγοί συνήθως αφαιρούν τα πρώτα 1 3 άνθη στο φυτό, (που βρίσκονται στις δύο πρώτες διακλαδώσεις των βλαστών) ώστε να καθυστερήσει η καρποφορία προς όφελος της βλαστικής ανάπτυξης. Στην Ολλανδία αφαιρούν μέχρι και τα 10 πρώτα άνθη για τον ίδιο σκοπό (Bakker 1989). 2.7.5 Απαιτήσεις ανεπτυγμένων φυτών σε θερμοκρασία και υγρασία Η άριστη θερμοκρασία αέρα ημέρας είναι 22 24 o C και νύχτα 18 19 o C. Θερμοκρασίες πάνω από τους 30 o C προκαλούν ανθόρροια. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες (Bakker και van Uffelen, 1988) στην Ολλανδία, μεγαλύτερο ρόλο στη βλαστική ανάπτυξη και καρποφορία της πιπεριάς παίζει η μέση θερμοκρασία του εικοσιτετραώρου παρά η διαφορά θερμοκρασίας ημέρας και νύχτας. Το μέγιστο της απόδοσης (κατά την περίοδο Νοεμβρίου Ιανουαρίου) βρέθηκε να συμβαίνει σε μέση θερμοκρασία εικοσιτετραώρου 21 21,5 o C, ενώ η άριστη μέση θερμοκρασία 24ώρου για βλαστική ανάπτυξη βρέθηκε ότι είναι 21 23 o C. Στις περιπτώσεις αυτές η διαφορά θερμοκρασίας ημέρας νύχτας ήταν 7 9 o C. Σύμφωνα με άλλη έρευνα (Ali και Kelly, 1993) όταν η θερμοκρασία ήταν συνεχώς 18 o C, οι περισσότεροι καρποί που σχηματίστηκαν ήταν κακοσχηματισμένοι και επομένως μη εμπορεύσιμοι. Οι καλύτεροι ποιοτικά καρποί παράχθηκαν σε θερμοκρασία ημέρας 25 o C και νύχτας 18 o C. Άλλοι ερευνητές βρήκαν ότι σε θερμοκρασία ημέρας 18 o C και νύχτας 15 o C η πιπεριά παράγει μικρούς καρπούς μη εμπορεύσιμους (Ολύμπιος, 2001). Στα μη θερμαινόμενα θερμοκήπια της Ελλάδας παρατηρούνται συχνά θερμοκρασίες νύχτας κάτω από τους 15 o C, με αποτέλεσμα να μην είναι συμφέρουσα η καλλιέργεια της πιπεριάς κατά τους χειμερινούς μήνες στις περιοχές που επικρατούν αυτές οι θερμοκρασίες. Η άριστη σχετική υγρασία για την ανάπτυξη της πιπεριάς είναι 70 75 %. Σε σχετική υγρασία χαμηλότερη από 65 % παρατηρείται ανθόρροια, ενώ σε σχετική υγρασία υψηλότερη από 80 % παρατηρείται αύξηση των 26

προσβολών από ασθένειες και ιδίως του βοτρύτη. Η καρπόδεση ευνοείται από υψηλή σχετική υγρασία ημέρας, όχι όμως και της νύχτας (Bakker, 1989). 2.7.6 Καρπόδεση Η καρπόδεση στην πιπεριά θερμοκηπίου γίνεται φυσιολογικά μετά την επικονίαση και γονιμοποίηση, εφόσον επικρατούν οι κατάλληλες θερμοκρασίες και σχετική υγρασία αέρα. Χρήση καρποδετικών ορμονών δεν είναι αποτελεσματική στην πιπεριά. Για την αποφυγή ανεπιθύμητης σταυρογονιμοποίησης, τοποθετούνται από ορισμένους παραγωγούς, δίχτυα στα παράθυρα των θερμοκηπίων για αποφυγή εισόδου εντόμων και κυρίως μελισσών (Ντόγρας, 2008). 2.7.7 Λίπανση Σε πειράματα στο εξωτερικό βρέθηκε ότι για την παραγωγή 3 τόνων καρπών πιπεριάς προσλαμβάνονται από το έδαφος περίπου 16 Kg N, 1,5 Kg P και 16 Kg K. Εφόσον δεν υπάρχει ανάλυση εδάφους, για μέσης γονιμότητας εδάφη που είναι φτωχά σε οργανική ουσία, συνιστάται κατά προσέγγιση, η εξής βασική λίπανση ανά στρέμμα : κοπριά χωνεμένη 3 4 τόνους, Ρ 30 35 μονάδες και Κ 20 25 μονάδες. Αφού περάσουν 3 4 εβδομάδες μετά τη μεταφύτευση αρχίζει η επιφανειακή υδρολίπανση ανά εβδομάδα με διαλύματα που περιέχουν Ν 100 150 ppm και Κ 150 300 ppm. Για ενίσχυση της βλαστικής ανάπτυξης εφαρμόζονται διαλύματα που περιέχουν Ν/Κ σε αναλογία 1:1, ενώ για ενίσχυση της καρποφορίας εφαρμόζονται διαλύματα με σχέση Ν/Κ σε αναλογία 1:2 (Ντόγρας, 2008). Ο Amor, (2007) ανέφερε ότι με μείωση των χημικών λιπασμάτων και αναπλήρωσή τους με οργανικά ή ορυκτά λιπάσματα επέτυχε μείωση του κόστους παραγωγής και μείωση της ρύπανσης των νερών χωρίς να υπάρχει μείωση της παραγωγής. 2.7.8 Υδρολίπανση Σε υδροπονική καλλιέργεια πιπεριάς σημαντικό ρόλο παίζει τόσο η συχνότητα των υδρολιπάνσεων όσο και η ποσότητα του θρεπτικού διαλύματος η οποία διοχετεύεται στα φυτά. Σε πειράματα βρέθηκε ότι η συχνότητα υδρολίπανσης σε φυτά πιπεριάς επηρεάζει τόσο την παραγωγή όσο και το κόστος παραγωγής. Έτσι υπολογίστηκε ότι με 12 16 υδρολιπάνσεις ανά ημέρα των 74 ml/υδρολίπανση επιτεύχθηκε απόδοση 9 Kg/m 2 (Jovicich et al., 2003ac). Αντίθετα οι Jovicich et al., 2003a ανέφεραν ότι με μείωση του αριθμού των υδρολιπάνσεων από 62 σε 6 ανά ημέρα η απόδοση των εμπορεύσιμων καρπών μειώθηκε από 9,1 σε 3,7 Kg/m 2. 27

3.ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πείραμα της παρούσης μεταπτυχιακής διατριβής διεξήχθη στη Δράμα στις εγκαταστάσεις του θερμοκηπίου της εταιρίας Θερμοκήπια Δράμας α.ε κατά την καλλιεργητική περίοδο 2008 2009. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν και οι μέθοδοι που εφαρμόσθηκαν περιγράφονται παρακάτω. 3.2 ΦΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Χρησιμοποιήθηκαν 360 φυτά (60 ανά ποικιλία) γλυκιάς πιπεριάς τύπου Καμπάνα (Bell) των παρακάτω ποικιλιών: Red spider, Ferrari, Derby, Glory, Kelly και Viper. Οι καρποί που χρησιμοποιήθηκαν για τις μετρήσεις βρισκόταν στο στάδιο πλήρους ωρίμανσης το οποίο είναι κατάλληλο για διάθεση του προϊόντος στην αγορά. Σε αυτό το στάδιο οι καρποί από κάθε ποικιλία έχουν εκδηλώσει τον χαρακτηριστικό χρωματισμό για την κάθε ποικιλία (3 ποικιλίες κόκκινου χρώματος : Red spider, Ferrari και Viper, 2 ποικιλίες κίτρινου χρώματος : Derby και Kelly και 1 ποικιλία πορτοκαλί χρώματος : Glory). Παρακάτω βλέπουμε τις ποικιλίες που χρησιμοποιήθηκαν και γίνεται περιγραφή αυτών με τα χαρακτηριστικά αυτών όπως τα αναφέρουν οι διακινητές των ποικιλιών. Εικόνα 6. Καρποί ποικιλίας Ferrari Εικόνα 7. Καρποί ποικιλίας Red spider Εικόνα 8. Καρποί ποικιλίας Glory Εικόνα 9. Καρποί ποικιλίας Derby 28

Εικόνα 10. Καρποί ποικιλίας Kelly Εικόνα 11. Καρπός ποικιλίας Viper Η ποικιλία Ferrari χαρακτηρίζεται υψηλοαποδοτική με σταθερή απόδοση. Έχει ομοιόμορφο, συνεκτικό καρπό με μέσο βάρος 185 g. Έχει πολύ υψηλό ποσοστό εμπορεύσιμων καρπών α ποιότητας με μεγάλη αντοχή στην τάπα (Blossom end rot). Η ποικιλία Red spider έχει τα εξής χαρακτηριστικά: είναι υψηλοαποδοτική με μέσο βάρος καρπού 190 g και μέσο ύψος καρπού 85 mm. Έχει μικρό ποσοστό μη εμπορεύσιμων καρπών, με καρπό ομοιόμορφο, συνεκτικό και με μεγάλη αντοχή στο σχίσιμο και στην τάπα (Blossom end rot). Η ποικιλία Glory χαρακτηρίζεται ως ποικιλία με ομοιόμορφο καρπό μεσαίου. Η ποικιλία Derby χαρακτηρίζεται υψηλοαποδοτική με ομοιόμορφους καρπούς μεγάλου μεγέθους. Η ποικιλία Kelly χαρακτηρίζεται υψηλοαποδοτική με μεγάλο και ομοιόμορφο καρπό. Φυτό εύρωστο. Η ποικιλία Viper χαρακτηρίζεται υψηλοαποδοτική με καρπούς μεγάλου μεγέθους, ομοιόμορφους και συνεκτικούς. 3.3 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Το πείραμα διεξήχθη σε θερμοκήπιο 10 εκταρίων τελευταίας τεχνολογίας, το οποίο είναι χωρισμένο σε 4 τμήματα (Sections) πλήρως ελεγχόμενων συνθηκών. Εντός του θερμοκηπίου γίνεται καλλιέργεια πιπεριάς τύπου Καμπάνας (Bell) σε πετροβάμβακα και με προηγμένο σύστημα υδροπονίας. Το θερμοκήπιο λειτουργεί με τη χρήση φυσικού αερίου το οποίο με την καύση του εκτός από την θέρμανση του νερού που κυκλοφορεί στο θερμοκήπιο και χρησιμοποιείται για θέρμανση του, παράγει και ηλεκτρική ενέργεια η οποία προωθείται στο δίκτυο της ΔΕΗ. Από την καύση του 29

φυσικού αερίου παράγεται CO 2 το οποίο διοχετεύεται μέσα στο θερμοκήπιο για χρήση από τα φυτά χωρίς να εκλύεται στην ατμόσφαιρα και να τη ρυπαίνει. Η εφαρμογή του CO 2 ξεκινά 3 4 εβδομάδες μετά την μεταφύτευση και σταματά 2 εβδομάδες περίπου πριν από την ολοκλήρωση της συγκομιδής. Η δόση που εφαρμόζεται ποικίλει με την εποχή του έτους, την ηλιοφάνεια και την υπάρχουσα καρποφορία που έχουν τα φυτά και κυμαίνεται από 700 1200 ppm. Η καλλιέργεια πιπεριάς να σημειωθεί ότι γίνεται υπό την επίβλεψη ολοκληρωμένης καταπολέμησης εχθρών και ασθενειών.tο θερμοκήπιο είναι χωρισμένο σε 4 τμήματα (sections) τα A, B, C, και D, στα οποία επικρατούν συνθήκες υγρασίας, θερμοκρασίας, άρδευσης και λίπανσης όμοιες καθ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Η καλλιεργητική περίοδος που διεξήχθη το πείραμα ήταν τα έτη 2008 2009. Ξεκίνησε στις 8 11 Αυγούστου 2008 με την τοποθέτηση των νεαρών φυταρίων στις οριστικές τους θέσεις στο θερμοκήπιο (Εικόνα 12). Ο συνολικός αριθμός φυτών του θερμοκηπίου ήταν 245531. Εικόνα 12. Μεταφύτευση νεαρών φυταρίων Όλα τα νεαρά φυτά εισάγονται από το εξωτερικό και συγκεκριμένα από την Ολλανδία. 30

Ο αριθμός φυτών ανά ποικιλία παρουσιάζεται παρακάτω (Πίνακας 3): Πίνακας 3. Αριθμός φυτών ανά ποικιλία στο θερμοκήπιο ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΥΤΩΝ RED SPIDER 81310 FERRARI 47748 DERBY 28852 GLORY 28239 KELLY 19030 VIPER 18338 ΣΥΝΟΛΟ 223517 Ένα μήνα μετά την τοποθέτηση των φυτών στο θερμοκήπιο και συγκεκριμένα στις 10 Σεπτεμβρίου 2008 (37 η εβδομάδα) έγινε το 1 ο κλάδεμα κατά το οποίο αφαιρείται η κορυφή του φυτού και κάτω από το σημείο κοπής αναπτύσσονται 3 βλαστοί. Μια εβδομάδα μετά έγινε το πρώτο δέσιμο των φυτών το οποίο ξεκινά από τον κεντρικό βλαστό του φυτού. Τον μήνα Οκτώβριο και συγκεκριμένα στις 10 Οκτωβρίου 2008 ξεκίνησε το οριστικό δέσιμο του φυτού (Εικόνα 13). Το δέσιμο αυτό περιλαμβάνει και τους 3 βλαστούς που αφέθηκαν μετά το κορφολόγημα. Εικόνα 13. Ολοκληρωμένο δέσιμο των φυτών. 31

Από την 43 η εβδομάδα περίπου και μετά οι εργασίες που γίνονται ανά εβδομάδα είναι : Μία ή δύο συγκομιδές ανά εβδομάδα. Κλάδεμα κάθε δυο εβδομάδες. Το κλάδεμα που εφαρμόστηκε στο θερμοκήπιο για την καλλιεργητική χρονιά 2008/2009 χωρίζεται σε δυο κατηγορίες ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στο θερμοκήπιο.την περίοδο Οκτωβρίου Φεβρουαρίου κατά την οποία οι καιρικές συνθήκες και συγκεκριμένα η ηλιοφάνεια είναι περιορισμένη έγινε αυστηρό κλάδεμα έτσι ώστε το ηλιακό φώς να φθάνει μέχρι τα κατώτερα φύλλα των φυτών. Την περίοδο Φεβρουαρίου Απριλίου, λόγω αύξησης της ηλιοφάνειας το κλάδεμα γίνεται όλο και πιο χαλαρό λόγω της αυξημένης ηλιοφάνειας. Για τους μήνες που διεξήχθη το πείραμα η ηλιοφάνεια μετρήθηκε από το θερμοκήπιο και ήταν αναλυτικά ανά μήνα όπως φαίνεται παρακάτω (Πίνακας 4): Πίνακας 4. Προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία (Joule/cm 2 ) ανά μήνα στο θερμοκήπιο. Μήνας Joule/cm 2 Οκτώβριος 43099 Νοέμβριος 21890 Δεκέμβριος 16622 Ιανουάριος 20889 Φεβρουάριος 27390 Μάρτιος 42713 Απρίλιος 52980 Μάιος 76333 Ιούνιος 80478 Ιούλιος 84461 Από τις σημαντικότερες εργασίες που εκτελούνται με μεγάλη συνέπεια στο θερμοκήπιο καθημερινά και καθ όλη την καλλιεργητική περίοδο είναι οι υδρολιπάνσεις. Αυτές γίνονται πάντα πρωινές ώρες και ξεκινούν με 10 ποτίσματα/ημέρα την περίοδο Αυγούστου Σεπτεμβρίου, συνεχίζουν με 5 ποτίσματα/ημέρα την χειμερινή περίοδο, τον Απρίλιο 32

αυξάνονται στα 20 ποτίσματα/ημέρα και καταλήγουν με 40 ποτίσματα /ημέρα από τον Μάιο έως την λήξη της καλλιεργητικής περιόδου. Με την άρδευση γίνεται και η λίπανση με συγκεκριμένες αναλογίες θρεπτικών (Πίνακας 5) ανάλογα με την χρονική περίοδο και το στάδιο ανάπτυξης των φυτών. Κάθε δυο εβδομάδες δείγμα από το νερό άρδευσης στέλνεται στην Ολλανδία όπου αναλύεται και δίνονται οδηγίες για αλλαγή ή όχι των αναλογιών των θρεπτικών συστατικών στο διάλυμα. Πίνακας 5. Σύνθεση θρεπτικού διαλύματος 1000 Λίτρων νερού για την περίοδο 17 Απριλίου έως 30 Απριλίου ΔΕΞΑΜΕΝΗ Α 17/4/2009 Θρεπτικό στοιχείο Ποσότητα Calcium nitrate (Νιτρικό ασβέστιο) 100 Κιλά Amnitra (Νιτρική αμμωνία) 9 Κιλά Potassium nitrate (Νιτρικό κάλιο) 40 Κιλά Nitric acid (Νιτρικό οξύ) 10 Λίτρα Chelated Fe (Χηλικός σίδηρος) 4,5 Λίτρα ΔΕΞΑΜΕΝΗ Β 17/4/2009 Θρεπτικό στοιχείο Monopotassium phosphate (Φωσφορικό μονοκάλιο) Ποσότητα 45 Κιλά Magnesium sulphate (Θειικό μαγνήσιο) 30 Κιλά Potassium nitrate (Νιτρικό κάλιο) 60 Κιλά Nitric acid (Νιτρικό οξύ) 20 Λίτρα Phosphoric acid (Φωσφορικό οξύ) 0 Magnesium nitrate (Νιτρικό μαγνήσιο) 12 Κιλά Manganese sulphate (Θειικό μαγγάνιο) 400 Γραμμάρια Borax (Βόρακας) 550 Γραμμάρια Zink sulphate (Θειικός ψευδάργυρος) 250 Γραμμάρια Copper sulphate (Θειικός χαλκός) 55 Γραμμάρια Sodium molybdate (Μολυβδαίνιο) 26,4 Γραμμάρια 33

Όσον αφορά τη θερμοκρασία αυτή διατηρείται σταθερή την ημέρα στους 21 0 C και την νύχτα στους 19 0 C. Η θερμοκρασία αλλάζει όταν πρέπει να γίνει το λεγόμενο σοκάρισμα στα φυτά ώστε αυτά να δώσουν περισσότερη ανθοφορία από βλαστοφορία. Αυτό το σοκάρισμα γίνεται με απότομη πτώση της θερμοκρασίας το απόγευμα στους 16 0 C η οποία διατηρείται για μια ώρα περίπου και μετά απότομα πάλι ανεβαίνει στους 19 0 C. Αυτή η διαδικασία προκαλεί στο φυτό διέγερση για αύξηση της ανθοφορίας. Η υγρασία ρυθμίζεται με αερισμό ο οποίος γίνεται με το άνοιγμα των παραθύρων (ηλεκτρονικά), καθημερινά έτσι ώστε αυτή να βρίσκεται μεταξύ 50 80 %. Εικόνα 14. Αυτοματοποιημένο σύστημα υδροπονίας (άρδευσης λίπανσης) φυτών. Όσον αφορά τις ασθένειες το ωΐδιο εμφανίζεται κυρίως όταν τα φυτά είναι μικρά (Αύγουστο Σεπτέμβριο) και αντιμετωπίζεται με εφαρμογή θείου από τους θειοτήρες (Εικόνα 15) οι οποίοι βρίσκονται στο θερμοκήπιο. 34

Εικόνα 15. Συσκευές προστασίας από ωίδιο στην πιπεριά θερμοκηπίου. Από αρχές Μαΐου γίνεται η επικάλυψη της οροφής με ασβέστη για περιορισμό την εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας στο θερμοκήπιο. Μετά από βροχή η συγκέντρωση σκόνης στην οροφή αυτή ξαναβάφετε. Η οροφή καθαρίζεται στα τέλη Σεπτμβρίου. Τέλος να σημειωθεί ότι η καρπόδεση γίνεται απολύτως φυσιολογικά, με χρήση εντόμων. Η συγκομιδή ολοκληρώθηκε στις 31 Ιουλίου 2009. Μετά την ολοκλήρωση της συγκομιδής τα φυτά κόβονται και απομακρύνονται από το θερμοκήπιο (Εικόνα 16) το οποίο στη συνέχεια καθαρίζεται και είναι έτοιμο να δεχθεί τα νέα φυτά (Εικόνα 17). Εικόνα 16. Κόψιμο και στη συνέχεια απομάκρυνση των φυτών από το θερμοκήπιο. 35

Εικόνα 17. Έτοιμο το θερμοκήπιο να δεχθεί τα νέα φυτά. Στην καλλιέργεια της πιπεριάς και στα πλαίσια της ολοκληρωμένης καταπολέμησης εχθρών και ασθενειών γίνεται απελευθέρωση εντόμων (φυσικών εχθρών) εναντίον των ακάρεων, αφίδων (Εικόνα 18) και του αλευρώδη όπως φαίνεται παρακάτω (Πίνακας 6). Οι Cantliffe et al., (2008) ανέφεραν ότι ένα περιβάλλον ελεύθερο από φυτοφάρμακα δεν είναι μόνο ασφαλές για τα φυτά και την παραγωγή τους αλλά και για τους εργαζόμενους αυξάνοντας την ασφάλειά τους και βελτιώνοντας την απόδοσή τους. Εικόνα 18. Σκεύασμα με έντομα Aphidius colemani έναν φυσικό εχθρό των Αφίδων στην πιπεριά θερμοκηπίου. 36

Πίνακας 6. Φυσικοί εχθροί που χρησιμοποιούνται στο θερμοκήπιο. ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΕΧΘΡΟ ΠΟΥ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ/ ΠΡΟΣΒΑΛΛΟΥΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ Macrolophus Τετράνυχος προληπτικά caliginosus Αλευρώδης Amblyseius Τετράνυχος προληπτικά californicus Phytoseiulus Τετράνυχος θεραπευτικά persimilis Feltiella acarisuga Τετράνυχος θεραπευτικά Episyrphus Τετράνυχος θεραπευτικά balteatus Amblyseius swirskii Τετράνυχος προληπτικά Aphidius colemani Αφίδες προληπτικά Aphidoletes Αφίδες θεραπευτικά aphidimyza Aphidius ervi Αφίδες θεραπευτικά Orius laevigatus Θρίπες θεραπευτικά 3.4 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ Το πείραμα όπως προαναφέρθηκε διεξήχθη στο θερμοκήπιο της εταιρίας. Το πρώτο βήμα στο σχεδιασμό του πειράματος ήταν να ορισθεί το δείγμα των φυτών της κάθε ποικιλίας. Αυτό έγινε με τυχαιοποίηση, κατά την οποία επιλέχθηκαν 6 τυχαίες σειρές των 10 φυτών για κάθε ποικιλία. Οι ποικιλίες και ο αριθμός φυτών που υπήρχαν σε κάθε τμήμα (section) φαίνονται στα σχήματα 1 2. Από την ποικιλία Red spider η οποία βρίσκονταν στο τμήμα A του θερμοκηπίου επιλέχθηκαν τυχαία 6 σειρές (15,22,116,125,160,171) των 10 φυτών, συνολικά 60 φυτά. Στο τμήμα B για την ποικιλία Ferrari επιλέχθηκαν τυχαία 6 σειρές (19,30,46,51,135,147) των 10 φυτών, συνολικά 60 φυτά. Οι ποικιλίες Derby και Glory αναπτύχθηκαν στο τμήμα C του θερμοκηπίου και οι 6 σειρές των 10 φυτών που επιλέχθηκαν τυχαία ήταν (10,28,58,84,132,136) και (49,75,99,113,125,129) αντίστοιχα. Οι ποικιλίες Kelly και Viper αναπτύχθηκαν στο τμήμα D του θερμοκηπίου και 6 τυχαίες σειρές που επιλέχθηκαν ήταν (19,29,47,55,65,101) και (6,10,18,32,40,68) αντίστοιχα. Η πρώτη δειγματοληψία έγινε στις 26/10/2008 και οι επόμενες γίνονταν κάθε 2 εβδομάδες, η τελευταία δειγματοληψία έγινε στις 20/07/2009. 37

Στα παρακάτω σχήματα 1 2 φαίνεται η οριστική θέση των ποικιλιών στο θερμοκήπιο για την καλλιεργητική περίοδο 2008/2009. Σχήμα 1. Κάτοψη των δύο τμημάτων (sections) Α και Β του θερμοκηπίου με τις ποικιλίες και των αριθμό φυτών που αντιστοιχεί σε κάθε μια από αυτές. 38

Σχήμα 2. Κάτοψη των δύο τμημάτων (sections) C και D του θερμοκηπίου με τις ποικιλίες και των αριθμό φυτών που αντιστοιχεί σε κάθε μια από αυτές. 39

Συνολικά έγιναν 20 δειγματοληψίες στο διάστημα από 26 10 2008 έως 20 7 2009. Κατά την δειγματοληψία συλλεγόταν ένας ώριμος καρπός πιπεριάς από κάθε φυτό, σύνολο 10 καρποί /σειρά, άρα 60 καρποί ανά ποικιλία. Από κάθε σειρά οι καρποί συλλεγόταν ξεχωριστά. Μετά τη συλλογή των ώριμων καρπών τα δείγματα μεταφέρονταν στο εργαστήριο όπου ζυγίζονταν και μετρούνταν το ύψος και πλάτος των καρπών. 3.5 ΠΟΣΟΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΥΨΟΥΣ ΚΑΡΠΩΝ ΠΙΠΕΡΙΑΣ Οι καρποί πιπεριάς μετά τη συλλογή τους μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο όπου μετρούνταν καθ ύψος και πλάτος με παχύμετρο τύπου Vernier Caliper (0 150mm). Το ύψος μετρούνταν από το ψηλότερο σημείο του καρπού κοντά στον ποδίσκο έως και το χαμηλότερο σημείο στη βάση του καρπού (Εικόνα 19). Εικόνα 19. Μέτρηση ύψους καρπού πιπεριάς. Το πλάτος μετρούνταν σε απόσταση 2 cm από τη βάση του ποδίσκου (Εικόνα 20). 40

Εικόνα 20. Μέτρηση πλάτους καρπού πιπεριάς. Όλες οι μετρήσεις της κάθε ποικιλίας καταγράφονταν για κάθε σειρά ξεχωριστά. 3.6 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ Οι καρποί μετά τη συλλογή τους μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο όπου ζυγίζονταν σε ζυγαριά ακριβείας τύπου Scaltec (Εικόνα 21) ακρίβειας 0,001 g. Οι 10 καρποί κάθε σειράς, κάθε ποικιλίας ζυγίζονταν ξεχωριστά. Εικόνα 21. Ζυγαριά ακριβείας τύπου Scaltec. 41

Από τις μετρήσεις που έγιναν προέκυψε η μέση τιμή βάρους καρπού για κάθε ποικιλία. Με βάση τη μέση τιμή βάρους καρπών και τον αριθμό καρπών ανά φυτό εκτιμήθηκε η απόδοση της κάθε ποικιλίας. 3.7 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Στα δεδομένα που ακολουθούν (μέτρηση διαμέτρου, ύψους και βάρους καρπών) έγινε ανάλυση παραλλακτικότητας με το στατιστικό πακέτο SPSS 15.0 για windows και στη συνέχεια προσδιορισμός της ελάχιστης σημαντικής διαφοράς (ΕΣΔ) ώστε να διαπιστωθεί αν διαφέρουν σημαντικά οι μέσοι όροι των διαφόρων επεμβάσεων. Οι τυχόν διαφορές των μέσων όρων θεωρήθηκαν στατιστικώς σημαντικές για επίπεδο σημαντικότητας 0,05 (Ρ<0,05). 42

4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Οι μετρήσεις για τα χαρακτηριστικά των καρπών (Διάμετρος, Ύψος, Βάρος) αφορούσαν μετρήσεις που έγιναν ανά 2 εβδομάδες για τις 6 ποικιλίες πιπεριάς. Κάθε μέτρηση αποτελούνταν από 60 πιπεριές ( 6 τυχαίες σειρές των 10 φυτών) για κάθε ποικιλία. Συνολικά 360 καρποί μετρήθηκαν για το κάθε χαρακτηριστικό και για κάθε μέτρηση (Εικόνα 22 και 23). Ο αριθμός των μετρήσεων που έγιναν στην διάρκεια του πειράματος ήταν 20. Στην ανάλυση των αποτελεσμάτων οι 2 μετρήσεις που αφορούσαν ένα μήνα μετατράπηκαν σε μια. Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων έγινε σε 10 μετρήσεις (1 μέτρηση ανά μήνα). Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων γίνεται με Πίνακες και Ιστογράμματα όπου είναι κατανεμημένες όλες οι ποικιλίες κατά φθίνουσα σειρά. Εικόνα 22. Καρποί πιπεριάς σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης. Εικόνα 23. Καρποί πιπεριάς σε στάδιο ανάπτυξης τον μήνα Νοέμβριο 43

4.1 ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ (ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΥΨΟΣ) ΚΑΡΠΩΝ 4.1.1 ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΚΑΡΠΩΝ Από τις μετρήσεις της διαμέτρου των καρπών και την στατιστική τους ανάλυση προέκυψαν τα παρακάτω: Στον Πίνακα 7 παρατηρούμε τη μέση διάμετρο καρπού της κάθε ποικιλίας. Πίνακας 7. Μ.Ο διαμέτρου καρπών των 6 ποικιλιών πιπεριάς κατά φθίνουσα σειρά (ΕΣΔ=0,630). Ποικιλία Μέση τιμή Διαμέτρου καρπών(mm) Viper 79,75 a Kelly 77,33 b Derby 77,18 b Glory 76,73 b Red Spider 75,92 c Ferrari 73,17 d Σύμφωνα με τον Πίνακα 7 και την στατιστική ανάλυση των μετρήσεων παρατηρήθηκε ότι η ποικιλία Viper με την υψηλότερη μέση διάμετρο καρπών (79,75 mm) διέφερε σημαντικά από όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες. Οι ποικιλίες Kelly, Derby και Glory δεν διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους αλλά διέφεραν με τις υπόλοιπες (Ferrari, Red Spider και Viper). Οι ποικιλίες Ferrari και Red Spider διέφεραν σημαντικά τόσο μεταξύ τους όσο και με όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες, με την ποικιλία Ferrari να έχει την μικρότερη μέση τιμή διαμέτρου (73,17 mm) (Σχήμα 3). Από το Σχήμα 3 παρατηρείται μεγάλη ποικιλομορφία στις μέσες τιμές διαμέτρου καρπού και των έξι ποικιλιών. Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η ποικιλία Viper η οποία ήταν πρώτη στο βάρος καρπού (Πίνακας 9) ήταν και πρώτη στη διάμετρο καρπού, επίσης η ποικιλία Ferrari η οποία ήταν τελευταία στο βάρος καρπού (Πίνακας 9) ήταν και τελευταία και στη διάμετρο καρπού. 82 80 78 76 74 I LSD 0,05 72 70 68 Viper Kelly Derby Glory Red spider Ferrari Σχήμα 3. Μέση διάμετρος καρπών των 6 ποικιλιών πιπεριάς κατά φθίνουσα σειρά. 44

Οι Jovicich et al., (1999) ανέφεραν ότι η διάμετρος των καρπών πιπεριάς επηρεάζεται τόσο από τον αριθμό φυτών ανά m 2 όσο και από τον τρόπο κλαδέματος. Επίσης σε διαφορετική μελέτη οι ποικιλίες Kelly, Ferrari και Derby κατετάγησαν κατά φθίνουσα σειρά, όπως αναφέρονται παραπάνω για το χαρακτηριστικό της διαμέτρου καρπών (Ντούσκας, 2009). Όσον αφορά στην μέση διάμετρο καρπού την υψηλότερη σταθερότητα την έδειξε η ποικιλία Red spider με την μικρότερη τυπική απόκλιση (1,082) η οποία διαφέρει σημαντικά σε επίπεδο σημαντικότητας 95 % με όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες (Πίνακας 22, Παράρτημα). 4.1.2 ΥΨΟΣ ΚΑΡΠΩΝ Από τις μετρήσεις του ύψους των καρπών και την στατιστική τους ανάλυση προέκυψαν τα παρακάτω: Στον Πίνακα 8 παρατηρούμε το μέσο ύψος καρπού της κάθε ποικιλίας κατά φθίνουσα σειρά. Πίνακας 8. Μέσο ύψος καρπού των 6 ποικιλιών πιπεριάς κατά φθίνουσα σειρά.(εσδ=0,892) Ποικιλία Μέσες τιμές Ύψους καρπών(mm) Ferrari 86,28 Red Spider 84,94 Kelly 83,49 Viper 83,44 Derby 81,97 Glory 77,85 Από τις μετρήσεις και τη στατιστική ανάλυση των μετρήσεων παρατηρήθηκε ότι το μέσο ύψος καρπού των 6 ποικιλιών διαφέρουν σημαντικά όπως περιγράφεται παρακάτω. Σύμφωνα με αυτά παρατηρείται ότι η ποικιλία Ferrari με το μεγαλύτερο μέσο ύψος καρπού (86,28 mm) διέφερε σημαντικά από όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες. Η δεύτερη ποικιλία Red Spider (84,94 mm) επίσης διέφερε σημαντικά από όλες τις υπόλοιπες. Οι ποικιλίες Kelly και Viper δεν διέφεραν μεταξύ τους σημαντικά αλλά διέφεραν από όλες τις υπόλοιπες. Η ποικιλία Derby και η ποικιλία Glory η οποία έχει το μικρότερο μέσο ύψος καρπού (77,85 mm) διέφεραν σημαντικά τόσο μεταξύ τους όσο και με όλες τις υπόλοιπες (Σχήμα 4). Από τα αποτελέσματα των τιμών μέσου ύψους καρπού παρατηρείται ότι η ποικιλία Ferrari βρίσκεται στην πρώτη θέση (86,28 mm) και την ποικιλία Red Spider στην δεύτερη θέση (84,94 mm) σε αντίθεση με τα αποτελέσματα της μέσης διαμέτρου καρπού όπου η ποικιλία Ferrari ήταν στην τελευταία θέση και η ποικιλία Red Spider προτελευταία. 45

88 86 84 82 80 78 76 74 72 Ferrari Red spider Kelly Viper Derby Glory I LSD 0,05 Σχήμα 4. Μέσο ύψος καρπού των 6 ποικιλιών πιπεριάς κατά φθίνουσα σειρά. Επίσης παρατηρείται ότι υπάρχει υψηλή συσχέτιση μεταξύ διαμέτρου και ύψος καρπού (r=0,820 p=0,004) (Σχήμα 19, Παράρτημα). Όπως και στη διάμετρο έτσι και στο ύψος καρπών αναφέρθηκε ότι αυτό επηρεάζεται σημαντικά από την πυκνότητα των φυτών αλλά και από τον αριθμό βλαστών ανά φυτό (Jovicich et al., 1999). Σε διαφορετική μελέτη και όσον αφορά το ύψος καρπού 3 ποικιλιών που μελετήθηκαν και σε αυτή την εργασία αυτές κατετάγησαν με διαφορετική φθίνουσα σειρά : Kelly, Ferrari, Derby (Ντούσκας, 2009). Όσον αφορά το μέσο ύψος καρπού την υψηλότερη σταθερότητα έδειξε η ποικιλία Viper με την μικρότερη τυπική απόκλιση (1,641) η οποία δεν διέφερε σημαντικά με την ποικιλία Glory σε επίπεδο σημαντικότητας 95 %, ενώ και οι δύο διέφεραν με όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες (Πίνακας 23, Παράρτημα). 4.1.3 ΒΑΡΟΣ ΚΑΡΠΩΝ Στον Πίνακα 9 παρατηρούμε το μέσο νωπό βάρος καρπού της κάθε ποικιλίας κατά φθίνουσα σειρά. Πίνακας 9. Μέσες τιμές βάρους καρπών των 6 ποικιλιών πιπεριάς κατά φθίνουσα σειρά.(εσδ=4,004) Ποικιλία Μέσες τιμές Βάρους καρπών (g) Viper 208,05 Derby 184,90 Red Spider 184,72 Kelly 181,93 Glory 177,91 Ferrari 176,33 Όπως φαίνεται στο Σχήμα 5 τον υψηλότερο μέσο βάρος καρπού είχε η ποικιλία Viper (208,05 g), ενώ αντίστοιχα την χαμηλότερη τιμή είχε η ποικιλία Ferrari (176,33 g). 46

215 210 205 200 195 190 185 180 175 170 165 160 Viper Derby Red spider Kelly Glory Ferrari I LSD 0,05 Σχήμα 5. Μέσο βάρος καρπού των 6 ποικιλιών πιπεριάς κατά φθίνουσα σειρά. Με τη στατιστική επεξεργασία και την ανάλυση παραλλακτικότητας (Πίνακας 14) παρατηρήθηκε ότι οι ποικιλίες εμφάνιζαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Έτσι παρατηρήθηκε ότι η ποικιλία Viper που είχε το υψηλότερο μέσο βάρος καρπού (208,05 g) είχε σημαντικές διαφορές με όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες. Οι ποικιλίες Derby, Red spider και Kelly δεν εμφάνιζαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, αλλά παρουσίαζαν διαφορές με τις υπόλοιπες (Glory, Ferrari και φυσικά την Viper). Η ποικιλία Ferrari που είχε την μικρότερη τιμή (176,33 g) δεν παρουσίαζε σημαντικές διαφορές με την ποικιλία Glory. Τόσο η ποικιλία Ferrari όσο και η ποικιλία Glory διέφεραν στατιστικώς σημαντικά από όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες. Σύμφωνα με εργασίες που αναφέρονται στην βιβλιογραφία (Mavengahama et al., 2009; Khasmakhl Sabet et al., 2009; Ortega et al., 2004) παρατηρείται μεγάλη ποικιλομορφία στις τιμές του βάρους καρπού. Ο Ντούσκας, (2009) ανέφερε ότι 3 ποικιλίες από αυτές που μελετήθηκαν στην παρούσα εργασία, κατετάγησαν για το χαρακτηριστικό βάρος νωπού καρπού με την παρακάτω φθίνουσα σειρά: Kelly, Derby, Ferrari. Οι τιμές νωπού βάρους έδειξαν συσχέτιση μεταξύ βάρους και ύψους καρπού(r=0,745, p=0,013) (Σχήμα 18, Παράρτημα) μεγαλύτερη από αυτή του βάρους με διάμετρο καρπών (r=0,616, p=0,057) (Σχήμα 17, Παράρτημα). Την υψηλότερη συσχέτιση μεταξύ τους, όπως προαναφέρθηκε, είχαν τα χαρακτηριστικά ύψος και διάμετρος καρπών (r=0,820, p=0,004) (Σχήμα 19, Παράρτημα). Το νωπό βάρος καρπού συνδέεται άμεσα με το μέγεθος καρπού διότι όσο μεγαλώνει ο καρπός αυξάνεται και το βάρος του. Ένας από τους κυριότερους παράγοντες που επιδρά στο μέγεθος του καρπού της πιπεριάς είναι και η πυκνότητα φύτευσης (Nasto et al., 2009; Agarwal et al., 2007; Dasgan and Abak, 2003; Kahn et al., 1997; Jovicich et al., 1999; Jovicich et al., 2003b). 47

Όσον αφορά το μέσο βάρους καρπού την υψηλότερη σταθερότητα έδειξε η ποικιλία Kelly με την μικρότερη τυπική απόκλιση (StDev=13,99) η οποία διέφερε σημαντικά σε επίπεδο σημαντικότητας 95 % από όλες τις υπόλοιπες ποικιλίες (Πίνακας 24, Παράρτημα). 4.2 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΥ Η ανάλυση παραλλακτικότητας (ANOVA) των μετρήσεων για το χαρακτηριστικό διάμετρος καρπού έδειξε ότι υπάρχει α)στατιστικά σημαντική κύρια επίδραση του παράγοντα ποικιλία, β)στατιστικά σημαντική κύρια επίδραση του παράγοντα χρόνος, γ) στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων ποικιλία Χ χρόνος. 4.2.1 Διάμετρος καρπών και χρόνος Μετρήθηκε η διάμετρος καρπών (Πίνακας 10) και έγιναν δύο εκτιμήσεις: α) μελετήθηκε η συνολική μέση τιμή διαμέτρου καρπών ανά μήνα ανεξάρτητα από την ποικιλία (Πίνακας 11) και β)μελετήθηκε η μέση τιμή διαμέτρου καρπών ανά ποικιλία και ανά μήνα (Πίνακας 19, Παράρτημα). ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ ΚΑΡΠΟΥ (Ανάλυση Παραλλακτικότητας) Πίνακας 10. Ανάλυση παραλλακτικότητας (ΑNOVA) για τις μετρήσεις του χαρακτηριστικού Διάμετρος καρπού Πηγή παραλλακτικότητας Β.Ε Άθρ. Τετραγ. Μέσα Τετράγ. F P Ποικιλία 5 1380,845 276,169 96,868 <0,001 Σφάλμα a 30 85,529 2,851 Χρόνος 9 2250,917 250,102 111,721 <0,001 Χρόνος Χ Ποικιλία 45 776,828 17,263 7,711 <0,001 Σφάλμα b 270 604,429 2,239 Σύνολο 359 5098,548 CV a =2,201 CV b =1,951 Στην διάρκεια του χρόνου και ανεξάρτητα από την ποικιλία βρέθηκε ότι ο μήνας με τη μεγαλύτερη μέση διάμετρο καρπού είναι ο Μάιος (81,56 mm) και ακολουθούν ο Απρίλιος (78,71 mm) και ο Ιούνιος (78,71 mm). Ο μήνας με τη μικρότερη μέση διάμετρο βρέθηκε ο Οκτώβριος (Πίνακας 11, Σχήμα 6). 48

Πίνακας 11. Μεταβολή μέσης διαμέτρου καρπού στην διάρκεια του χρόνου ανεξάρτητα ποικιλίας (ΕΣΔ=0,694) Χρόνος Μέση τιμή Διαμέτρου καρπών (mm) Οκτώβριος 72,40 Νοέμβριος 74,28 Δεκέμβριος 75,06 Ιανουάριος 75,14 Φεβρουάριος 76,39 Μάρτιος 77,85 Απρίλιος 78,71 Μάιος 81,56 Ιούνιος 78,71 Ιούλιος 76,68 Βρέθηκε ότι για 4 ποικιλίες (Derby, Viper, Ferrari και Red spider) ο Μάιος ως ο μήνας με τη μεγαλύτερη τιμή, για την ποικιλία Glory ο Μάρτιος και για την ποικιλία Kelly ο Απρίλιος. Σε αντίθεση με το βάρος ο μήνας με την μικρότερη μέση διάμετρο καρπού βρέθηκε ο Οκτώβριος για τις 4 ποικιλίες (Derby, Kelly, Glory και Red spider) και για τις υπόλοιπες (Viper και Ferrari) ο Δεκέμβριος (Πίνακας 19, Παράρτημα). 84 82 80 78 76 74 72 70 68 66 ſ LSD 0,05 Μέση Διαμέτρος καρπού (mm) Σχήμα 6. Μεταβολή μέσης διαμέτρου καρπού στην διάρκεια του χρόνου ανεξάρτητα ποικιλίας. Οι Shaw και Cantliffe, (2002) ανέφεραν μέση διάμετρο καρπού από 78mm έως 89mm σε ποικιλίες πιπεριάς θερμοκηπίου τύπου Καμπάνα (Bell) στο χρονικό διάστημα Οκτωβρίου Μαρτίου. 49

4.2.2 Ύψος καρπού και χρόνος Μετρήθηκε το ύψος καρπού (Πίνακας 12) και έγιναν δύο εκτιμήσεις: α) μελετήθηκε το συνολικό μέσο ύψος καρπού ανά μήνα ανεξάρτητα από την ποικιλία (Πίνακας 13) και β)μελετήθηκε το μέσο ύψος καρπού ανά ποικιλία και ανά μήνα (Πίνακας 20, Παράρτημα) ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΥΨΟΥΣ ΚΑΡΠΟΥ (Ανάλυση Παραλλακτικότητας) Πίνακας 12. Ανάλυση παραλλακτικότητας (ΑNOVA) για τις μετρήσεις του χαρακτηριστικού Ύψος καρπού. Πηγή παραλλακτικότητας Β.Ε Άθρ. Τετραγ. Μέσα Τετράγ. F P Ποικιλία 5 2551,106 510,221 89,063 <0,001 Σφάλμα a 30 171,863 5,729 Χρόνος 9 4310,648 478,961 80,630 <0,001 Χρόνος Χ Ποικιλία 45 866,074 19,246 3,240 <0,001 Σφάλμα b 270 1603,870 5,940 Σύνολο 359 9503,561 CV a =2,885 CV b =2,936 Στην διάρκεια του χρόνου και ανεξάρτητα από ποικιλία βρέθηκε ότι ο μήνας με το μεγαλύτερο μέσο ύψος καρπού είναι ο Μάιος (88,15 mm) και ακολουθεί ο Απρίλιος με 87,33 mm. Ο Νοέμβριος βρέθηκε ως ο μήνας με το μικρότερο μέσο ύψος (Πίνακας 13, Σχήμα 7). Πίνακας 13. Μεταβολή μέσης τιμής ύψους καρπών στην διάρκεια του χρόνου ανεξαρτήτως ποικιλίας (ΕΣΔ=1,131) Χρόνος Μέση τιμή Ύψους καρπών (mm) Οκτώβριος 78,75 Νοέμβριος 77,15 Δεκέμβριος 80,50 Ιανουάριος 83,04 Φεβρουάριος 85,31 Μάρτιος 85,86 Απρίλιος 87,33 Μάιος 88,15 Ιούνιος 82,08 Ιούλιος 81,75 Παρατηρήθηκε ότι για 4 ποικιλίες (Red spider, Ferrari, Kelly και Viper) ο μήνας με την υψηλότερη μέση τιμή ύψους καρπών ήταν ο Μάιος, για την ποικιλία Derby ο Απρίλιος και για την ποικιλία Glory ο Μάρτιος. Ο μήνας με την μικρότερη μέση τιμή ύψους καρπών και για τις 6 ποικιλίες βρέθηκε ο Νοέμβριος (Πίνακας 20, Παράρτημα) 50

Μέσο Ύψος καρπού (mm) 90 88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 ſ LSD 0,05 Σχήμα 7. Μεταβολή μέσου ύψους καρπού στην διάρκεια του χρόνου ανεξάρτητα ποικιλίας. Στο χρονικό διάστημα Οκτωβρίου Μαρτίου αναφέρθηκε μέσο ύψος καρπού από 66mm έως 105mm σε ποικιλίες πιπεριάς θερμοκηπίου τύπου Καμπάνα (Bell) (Shaw και Cantliffe, 2002). 4.2.3 Βάρος καρπού και χρόνος Μετρήθηκε το βάρος καρπού (Πίνακας 14) και έγιναν δύο εκτιμήσεις: α) μελετήθηκε το συνολικό μέσο βάρος καρπού ανά μήνα ανεξάρτητα από την ποικιλία (Πίνακας 15) και β)μελετήθηκε το μέσο βάρος καρπού ανά ποικιλία και ανά μήνα (Πίνακας 21, Παράρτημα) ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΒΑΡΟΥΣ ΚΑΡΠΟΥ (Ανάλυση Παραλλακτικότητας) Πίνακας 14. Ανάλυση παραλλακτικότητας (ΑNOVA) για τις μετρήσεις του χαρακτηριστικού Βάρος καρπών Πηγή παραλλακτικότητας Β.Ε Άθρ. Τετραγ. Μέσα Τετράγ. F P Ποικιλία 5 39701,689 7940,338 68,866 <0,001 Σφάλμα a 30 3459,058 115,302 Χρόνος 9 81110,281 9012,253 118,708 <0,001 Χρόνος Χ Ποικιλία 45 19179,478 426,211 5,614 <0,001 Σφάλμα b 270 20498,192 75,919 Σύνολο 359 163948,698 CV a =5,784 CV b =4,695 51

Πίνακας 15. Μεταβολή μέσου βάρους καρπού στην διάρκεια του χρόνου ανεξαρτήτως ποικιλίας (ΕΣΔ= 4,043) Χρόνος Μέση τιμή Βάρους καρπών (g) Οκτώβριος 172,51 Νοέμβριος 181,97 Δεκέμβριος 182,22 Ιανουάριος 181,36 Φεβρουάριος 193,13 Μάρτιος 201,00 Απρίλιος 200,17 Μάιος 211,67 Ιούνιος 176,76 Ιούλιος 157,74 Στην πορεία του χρόνου και ανεξάρτητα από ποικιλία βρέθηκε ο Μάιος ο μήνας με το μεγαλύτερο μέσο βάρος καρπού (211,67 g) και ακολουθούσαν ο Μάρτιος και ο Απρίλιος. Ενώ ο μήνας με το μικρότερο μέσο βάρος ήταν ο Ιούλιος (Πίνακας 15, Σχήμα 8). Για κάθε ποικιλία ξεχωριστά βρέθηκε ότι για 5 ποικιλίες (Derby, Kelly, Viper, Ferrari και Red spider) ο μήνας με το μεγαλύτερο μέσο βάρος καρπού ήταν ο Μάιος ενώ για την ποικιλία Glory ο Μάρτιος. Ο μήνας με το μικρότερο μέσο βάρος ήταν ο Ιούλιος για τις 6 ποικιλίες (Πίνακας 21, Παράρτημα). 250 Μέσο Βάρος καρπού (g) 200 ſ LSD 0,05 150 100 50 0 Σχήμα 8. Μεταβολή μέσου βάρους καρπού στην διάρκεια του χρόνου ανεξαρτήτως ποικιλίας. 52

Οι Shaw και Cantliffe, (2002) ανέφεραν μέσο βάρος καρπού από 150 g έως 231 g σε ποικιλίες πιπεριάς θερμοκηπίου τύπου Καμπάνα (Bell) στο χρονικό διάστημα Οκτωβρίου Μαρτίου. 4.3 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ Η εκτίμηση της απόδοσης των ποικιλιών προέκυψε από τον συνολικό αριθμό καρπών ανά φυτό (Πίνακας 16) σε συνδυασμό με το μέσο Βάρος καρπού (Πίνακας 9). Πίνακας 16. Εκτιμούμενος αριθμός καρπών ανά φυτό για κάθε ποικιλία για όλη την καλλιεργητική περίοδο. Ποικιλία Συνολικός αριθμός καρπών ανά φυτό Ferrari 46 Red Spider 40 Derby 40 Glory 38 Kelly 35 Viper 35 Στον Πίνακα 16 παρουσιάζεται ο συνολικός αριθμός καρπών ανά φυτό, ο οποίος προέκυψε από την συνολική παραγωγή της κάθε ποικιλίας για την καλλιεργητική περίοδο στην οποία διεξήχθη το πείραμα προς τον συνολικό αριθμό φυτών ανά ποικιλία. Παρατηρήθηκε μεγάλη ποικιλομορφία στον αριθμό καρπών ανά φυτό (Σχήμα 9) λόγο της μεγάλης ποικιλομορφίας που υπάρχει στο σχήμα και μέγεθος του καρπού της πιπεριάς. Από το γινόμενο της μέσης τιμής βάρους καρπού και του αριθμού καρπών ανά φυτό προέκυψε η εκτιμούμενη απόδοση ανά φυτό. Για τον υπολογισμό της εκτιμούμενης απόδοσης της κάθε ποικιλίας σε (Kg/m 2 ) θα πρέπει να πολλαπλασιαστεί η απόδοση του φυτού με τον αριθμό 2,44 ο οποίος αντιπροσωπεύει τον αριθμό φυτών ανά τετραγωνικό μέτρο θερμοκηπίου (Πίνακας 17). Η ποικιλία Ferrari παρουσίασε τον υψηλότερο αριθμό καρπών ανά φυτό (112 καρποί /m 2 ) 1 ½ φορά υψηλότερος από την αναφορά του Jovicich et al., (2004) (80 καρποί/m 2 για πυκνότητα σποράς 3,0 φυτά/m 2 ) σε καλλιέργεια πιπεριάς θερμοκηπίου τύπου καμπάνας (Bell). Αναφέρθηκαν επίσης 234 392 καρποί ανά τετραγωνικό μέτρο για την μικρόκαρπη ποικιλία Datil (Capsicum chinense) (Shaw et all, 2008). 53

45,00 Εκτιμώμενος αριθμός καρπών ανά φυτό 42,50 40,00 37,50 35,00 Red spider Ferrari Derby Glory Kelly Viper Variety Σχήμα 9. Αριθμός καρπών ανά φυτό των 6 ποικιλιών πιπεριάς Πίνακας 17. Εκτιμώμενη απόδοση (Kg/m 2 ) των έξι ποικιλιών πιπεριάς Ποικιλία Μέσο Βάρος καρπών (g) Εκτίμηση συνολικού αριθμού καρπών/φυτό Εκτίμηση Απόδοσης (Kg/φυτό) Εκτίμηση Απόδοσης (Kg/m 2 ) Viper 208,05 35 7,28 17,77 Derby 184,90 40 7,40 18,05 Red Spider 184,72 40 7,39 18,03 Kelly 181,93 35 6,37 15,54 Glory 177,91 38 6,76 16,50 Ferrari 176,33 46 8,11 19,79 54

Από τα αποτελέσματα του Πίνακα 17 συμπεραίνεται ότι η ποικιλία Viper η οποία είχε την μεγαλύτερη μέση τιμή βάρους καρπού (208,05 g) κατέληξε στην τέταρτη θέση όσον αφορά την απόδοση (17,77 Kg/m 2 ) και η ποικιλία Ferrari κατετάγη στην τελευταία θέση (176,33 g) όσον αφορά τη μέση τιμή βάρος καρπού βρέθηκε ως η πιο αποδοτική με 19,79 Kg/m 2 ενώ λιγότερο αποδοτική βρέθηκε η ποικιλία Kelly (15,54 Kg/m 2 ). Όλες οι ποικιλίες παρουσίασαν αποδόσεις πάνω από 15,54 Kg/m 2 πού σημαίνει απόδοση μεγαλύτερη από 15.500 Kg / στρέμμα (Σχήμα 10). Απόδοση 7 15 Kg/m 2 σε υδροπονική καλλιέργεια πιπεριάς θερμοκηπίου στις ΗΠΑ αναφέρθηκε από τους Jovicich, (2001) και Shaw and Cantliffe, (2002), όπως και 26 Kg/m 2 σε υδροπονική καλλιέργεια πιπεριάς στην Ολλανδία (Costa and Heuvelink, 2000) και 22 26 Kg/m 2 απόδοση σε υδροπονική καλλιέργεια στον Καναδά (Mirza, 2003). Η πυκνότητα σποράς επηρεάζει σημαντικά την απόδοση και βρέθηκε ότι με αύξηση της πυκνότητας του πληθυσμού των φυτών πιπεριάς από 1,4 έως 11,1 φυτά/m 2 έχουμε αύξηση της συνολικής απόδοσης από 4,39 σε 11,61 Kg/m 2 (Joliffe and Gaye, 1995). Αντίθετα ο Russo, (2008) ανέφερε ότι δεν επηρεάζεται η απόδοση και η ποιότητα των παραγόμενων καρπών σε πυκνή ή αραιή φύτευση πιπεριάς τύπου Jalapeño. Οι υψηλές πυκνότητες φύτευσης πιπεριάς θερμοκηπίου τύπου Καμπάνας (Bell), με υψηλή απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας λόγο μεγάλου δείκτη φυλλικής επιφάνειας (LAI), είχαν σαν αποτέλεσμα υψηλότερη απόδοση σε καρπό και βιομάζα (Cebula, 1995). Απόδοση (Kg/m 2 ) 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 RED SPIDER FERRARI DERBY GLORY KELLY VIPER Σχήμα 10. Εκτιμώμενη απόδοση (Kg/m 2 ) των έξι ποικιλιών πιπεριάς. 55