ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ

Ενότητα 2: ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Όταν θα ολοκληρώσετε τη μελέτη της Ενότητας 2 αναμένεται να: Γνωρίζετε τις ιδέες των Freire, Perkins, Kegan, Mezirow, οι οποίες αποτελούν τα βασικά θεωρητικά θεμέλια επάνω στα οποία οικοδομήθηκε η μέθοδος. Γνωρίζετε τον τρόπο εφαρμογής της τεχνικής του Perkins μέσα από παραδείγματα. 2.1 Η χρήση σκίτσων από τον Freire Ο Paulo Freire (1921-1997) ήταν ένας ριζοσπάστης παιδαγωγός, το έργο του οποίου επηρέασε βαθειά, ιδίως στην περίοδο 1970-1990 αλλά και μέχρι σήμερα, τους εκπαιδευτές ενηλίκων και εκπαιδευτικούς που επιδιώκουν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης με στόχο τη χειραφέτηση των εκπαιδευομένων. Ο Freire επεξεργάστηκε μια εκπαιδευτική μέθοδο σύμφωνα με την οποία μέσα από την παρατήρηση έργων τέχνης επιδιώκεται ο μετασχηματισμός των αντιλήψεων των συμμετεχόντων σε ό,τι αφορά σημαντικά κοινωνικά ζητήματα. Ήδη από τη νεότητά του, όπως έχει επισημάνει σε μια αυτοβιογραφική αναφορά, ασκούσε σημαντική επίδραση στη σκέψη του η αισθητική δημιουργικότητα σημαντικών λογοτεχνών όπως ο Jose Lins do Rego και ο Graciliano Ramos (Freire, & Shor, 2011, σ. 50). Ο Freire αναφέρει επίσης ότι ως νέος εκπαιδευτικός χρησιμοποιούσε κείμενα εξαίρετων Βραζιλιάνων συγγραφέων για την εκμάθηση της γλώσσας (ό.π., σ. 61). Και όταν αργότερα διαμόρφωσε την εκπαιδευτική του μέθοδο (Freire 1977, 1978), έθεσε στο επίκεντρο το να επεξεργάζονται οι συμμετέχοντες εικαστικές κωδικοποιήσεις, που συχνά ήταν έργα τέχνης, κυρίως σκίτσα. Αξίζει δε να αναφερθεί ότι ο Freire επιθυμούσε τα σκίτσα να έχουν υψηλή αισθητική αξία, γι αυτό τα παρήγγειλε σε σημαντικούς ζωγράφους, όπως ο Francisco Brenand (Freire, 1978, σ. 129). Οι κωδικοποιήσεις αναπαριστούσαν καταστάσεις σχετικές με τα βιώματα των συμμετεχόντων και ήταν ειδικά φτιαγμένες ώστε να γίνονται αφορμή για κριτική ανάλυση των διαφόρων ζητημάτων της κοινωνικής πραγματικότητας. Κάθε κωδικοποίηση αναπαριστούσε ένα υπο-θέμα του εκάστοτε εξεταζόμενου θέματος. Για παράδειγμα, η εργασία ήταν ένα από τα υπο-θέματα του θέματος κουλτούρα. Προκειμένου να εξεταστεί το υπο-θέμα εργασία, ο Freire χρησιμοποιούσε ένα σκίτσο, που παρουσίαζε έναν κεραμοποιό στο εργαστήριό του (Freire, 1971, σ. 141). Το σκίτσο περιείχε πολλά στοιχεία, που λειτουργούσαν ως εναύσματα για να συζητηθούν διάφορα ζητήματα που περιέχονται στην έννοια της εργασίας, όπως είναι η διανοητική και χειρωνακτική της διάσταση, η εκμετάλλευση, η αλλοτρίωση, αλλά και η καταξίωση του ανθρώπου μέσα από την παραγωγική του δραστηριότητα. 1

Η διαλογική ανάλυση ( αποκωδικοποίηση ) των στοιχείων που περιέχονταν σε κάθε κωδικοποίηση έκανε δυνατή την κριτική κατανόηση του κάθε υπο-θέματος από τους συμμετέχοντες. Τελικά, μέσα από τη συνθετική, ολιστική ανάλυση του συνόλου των υποθεμάτων οι συμμετέχοντες ανασυγκροτούσαν τις αντιλήψεις τους για το εξεταζόμενο θέμα. Δραστηριότητα 1 Για ποιους λόγους θεωρείτε ότι ο Freire επέλεγε να χρησιμοποιεί αυτού του είδους τα σκίτσα; Μια ενδεικτική ανατροφοδότηση θα βρείτε στο Παράρτημα 1 της Ενότητας. 2.2 Η τεχνική του Perkins O David Perkins, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Harvard, έχει αναπτύξει μια σημαντική τεχνική (Perkins, 1994) αναφορικά με τη χρήση της τέχνης με σκοπό την ανάπτυξη της στοχαστικής διάθεσης. Η τεχνική αυτή έγκειται στη συστηματική παρατήρηση ενός έργου τέχνης με βάση ερωτήσεις-εναύσματα σκέψης που θέτει ο διδάσκων-εμψυχωτής. Μέσα από τις παρακάτω τέσσερις αλλεπάλληλες φάσεις παρατήρησης επιδιώκεται η ενεργοποίηση της στοχαστικής διάθεσης και ειδικότερα της ανοικτής, κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Τέσσερις Φάσεις Παρατήρησης Έργων Ζωγραφικής-Γλυπτικής-Φωτογραφίας [πηγή: ARTiT, 2012] ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ: Δίνοντας χρόνο για παρατήρηση [Ανοικτή συζήτηση με όλη την ομάδα] Αφήστε τα μάτια σας να περιεργαστούν το έργο. Τι βλέπετε; Αφήστε ερωτήσεις να αναδυθούν. Τι σας κινεί την περιέργεια; Προσέξτε τα ενδιαφέροντα στοιχεία: Ας τα σημειώσουμε. Ποια συναισθήματα σας γεννιούνται; Κοιτάξτε μακριά για λίγα δευτερόλεπτα, μετά επιστρέψτε το βλέμμα σας. Συνεχίστε να παρατηρείτε, ανακαλύψτε καινούργια στοιχεία και ξαναπαρατηρήστε στοιχεία που είχατε βρει προηγουμένως με μεγαλύτερη τώρα οικειότητα. 2

Χαρείτε αυτό το μέρος της εμπειρίας. ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ: Ευρεία και περιπετειώδης παρατήρηση [Ανοικτή συζήτηση με όλη την ομάδα] Τι συμβαίνει εδώ; Αν υπάρχει στο έργο ένα γεγονός ή μία ιστορία που δεν έχετε καταλάβει, σκεφθείτε το. Ψάξτε για εκπλήξεις. Κρατήστε στο μυαλό σας αυτές τις εκπλήξεις. (Ένα εντυπωσιακό χρώμα, ένα παράξενο αντικείμενο, μία απρόσμενη σχέση). Πώς και κατά ποιον τρόπο σας εκπλήσσει το έργο λίγο ή πολύ; Ψάξτε για διαθέσεις και συναισθήματα που σας προκαλεί το έργο. Μην εξηγήσετε ακόμα γιατί. Ψάξτε για συμβολισμούς και νοήματα. Θέλει να δώσει κάποιο μήνυμα ο καλλιτέχνης; Ψάξτε για κάποια τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου: Βλέπετε κάποια κίνηση; Τι σκέφτεστε για τα χρώματα, για το στυλ της πινελιάς, κ.ά.; 1 Εντοπίστε το κεντρικό θέμα και τα δευτερεύοντα. Ψάξτε για πολιτιστικές και ιστορικές διασυνδέσεις. [Ο εκπαιδευτής, εάν το κρίνει σκόπιμο, δίνει στους συμμετέχοντες κάποιες πληροφορίες σχετικά με τον καλλιτέχνη και το κοινωνικό του πλαίσιο] ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ: Λεπτομερής και σε βάθος παρατήρηση [Ανοικτή συζήτηση με όλη την ομάδα. Εναλλακτικά: Οι συμμετέχοντες μπορούν να δουλέψουν σε ομάδες πρώτα και μετά κάθε ομάδα παρουσιάζει τις ιδέες της στην ολομέλεια.] Επιστρέψτε σε κάτι που σας έκανε εντύπωση: Γιατί το έκανε αυτό ο καλλιτέχνης; Υπήρχε κάποιο μήνυμα; Πώς ταιριάζει αυτό με το έργο συνολικά; Επιστρέψτε σε κάποιο ενδιαφέρον στοιχείο. Πώς ο καλλιτέχνης κατάφερε αυτό το αποτέλεσμα; Με ποιον τρόπο έκανε το στοιχείο αυτό να φαίνεται ενδιαφέρον; Τι δεν έχει ακόμα απαντηθεί; Προσπαθήστε να δώσετε αιτιολογημένες απαντήσεις. Κάντε φανταστικές αλλαγές για να βρείτε μία απάντηση (αλλάξτε ένα χρώμα, ένα υλικό, αφαιρέστε ένα αντικείμενο). Κάντε ερωτήσεις του τύπου «Τι θα γινόταν εάν» Ψάξτε για στοιχεία που δίνουν στο έργο ένταση και δύναμη. Εξηγήστε γιατί συμβαίνει αυτό. Ψάξτε για περισσότερα τεχνικά στοιχεία του έργου: τα χρώματα και πώς αλληλεπιδρούν, τα σχήματα και πώς ισορροπούν, τη χρήση των γραμμών, των σκιών κτλ. Εξηγήστε πώς αυτά τα χαρακτηριστικά «τράβηξαν» την ματιά σας και 1 Σχόλιο Α.Κ.: Αν δεν είστε εξοικειωμένοι με τα τεχνικά στοιχεία των εικαστικών έργων ας μην σας απασχολήσει αυτό τώρα. Αργότερα, στην Ενότητα 6, θα βρείτε συγκεκριμένες αναφορές και παραδείγματα για αυτό το ζήτημα. 3

σας βοήθησαν να εντοπίσετε την ουσία του έργου (το μήνυμά του, την ατμόσφαιρά του κτλ). Προσπαθήστε να αναζητήσετε τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ερωτήματα που σας γεννήθηκαν στις δύο προηγούμενες φάσεις. Αναζητήστε καλά τεκμηριωμένα συμπεράσματα. ΤΕΤΑΡΤΗ ΦΑΣΗ: Ανασκόπηση της διεργασίας [Ανοικτή συζήτηση ή πριν από αυτήν εργασία σε ομάδες.] Θυμηθείτε όλη τη διεργασία που προηγήθηκε. Αναστοχαστείτε επάνω σε αυτά που ανακαλύψατε. Ξαναδείτε το έργο συνολικά. Επανεξετάστε το έργο εμπεδώνοντας όλα όσα ανακαλύψατε. Η τεχνική αυτή έχει προταθεί από τον Perkins με στόχο κυρίως την προσέγγιση εικαστικών έργων, ωστόσο με κατάλληλες προσαρμογές, όπως θα δούμε παρακάτω στην 5 η Ενότητα, μπορεί να αξιοποιηθεί και για την ανάλυση έργων από τις άλλες μορφές τέχνης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η προσέγγιση του Perkins δεν δίνει έμφαση στην ανάλυση της τεχνοτροπίας του έργου ή σε ακαδημαϊκού τύπου πληροφορίες για τον καλλιτέχνη και την εποχή του. Σημασία έχει κυρίως η ενθάρρυνση των εκπαιδευομένων να αντλήσουν το δικό τους νόημα από το έργο (Perkins, 1994). Συνεπώς, οι εκπαιδευτές-εμψυχωτές δεν χρειάζεται να διαθέτουν ειδικές γνώσεις για την τέχνη, παρά μόνο να έχουν την ικανότητα να οδηγούν την ομάδα στο στοχασμό επάνω στο έργο. Επίσης, ας σημειωθεί ότι ο Perkins δεν θεωρεί ότι η τεχνική του πρέπει να εφαρμόζεται κατά γράμμα, ως «μοντέλο». Διατυπώνει μεν τις τέσσερις διακριτές φάσεις τις οποίες θεωρεί ότι οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να ακολουθούν διαδοχικά, αλλά για την εφαρμογή της καθεμιάς αφήνει περιθώρια ευελιξίας. Παράδειγμα Εφαρμογής Παρακάτω παρουσιάζεται ένα παράδειγμα εφαρμογής της τεχνικής του Perkins, με βάση ένα κείμενο της Γεωργίας Μέγα (2011, σ. 48-57): Το παράδειγμα εφαρμόστηκε σε μαθητές Τετάρτης Δημοτικού και βασίστηκε στην ανάλυση του έργου του Γ. Ιακωβίδη Τα πρώτα βήματα (1892), που υπάρχει στο βιβλίο των Θρησκευτικών της Τετάρτης Δημοτικού. Το έργο αυτό έγινε η αφορμή για συζήτηση με τους μαθητές επάνω σε θέματα επικοινωνίας και ειδικά στις σχέσεις που αναπτύσσονται σε οικογενειακό πλαίσιο. Κάτω από αυτό το πρίσμα, το έργο του Ιακωβίδη μπορεί να συνδεθεί και με άλλα γνωστικά αντικείμενα (π.χ. γλωσσικό μάθημα). Τα πρώτα βήματα, Γ. Ιακωβίδης 4

Στην πρώτη στήλη αναφέρονται οι διδακτικές ενέργειες του/της εκπαιδευτικού. Στη 2 η στήλη καταγράφονται ενδεικτικά τα σχόλια, οι παρατηρήσεις, ερωτήσεις και απορίες των παρατηρητών-μαθητών, που διαμορφώνονται με βάση το έργο τέχνης. Εφαρμογή των τεσσάρων φάσεων της στοχαστικής προσέγγισης ενός έργου τέχνης σύμφωνα με τον Perkins (1994) 1 η φάση: Δίνοντας χρόνο για παρατήρηση Διδακτικές ενέργειες του/της εκπαιδευτικού Ερωτήσεις-παρατηρήσεις των μαθητών εστιασμένες στο έργο Καλεί τους μαθητές να «πάρουν θέση» σε σχέση με το έργο τέχνης, να βρουν μια καλή απόσταση και να το παρατηρήσουν για 2 με 3 λεπτά. «Τι βλέπετε;» Προτρέπει να διατυπωθούν οι πρώτες ερωτήσεις αποτρέποντας την τάση να βγουν συμπεράσματα: «Τι σας κινεί την περιέργεια;» «Προσέξτε τα ενδιαφέροντα σημεία.» «Ποια συναισθήματα σας γεννιούνται;» Ηλικιωμένη κυρία, κρατά ένα μωρό στα χέρια της. Ένα κορίτσι καθισμένο κοιτάει την κυρία ή μήπως το μωρό; Έχει ανοικτά τα χέρια του. Το μωρό είναι χαρούμενο. Η γιαγιά κοιτάει το μωρό. Γιατί η γιαγιά δεν κοιτάει το κορίτσι; Ποιο να είναι αυτό το δωμάτιο; Είναι πρωί; Τι υπάρχει ψηλά στη γωνία; Τι υπάρχει επάνω στο τραπέζι; Υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στα τρία πρόσωπα; Τα ρούχα παραπέμπουν σε παλαιότερη εποχή. Μάλλον στοργή, από τον τρόπο που κρατά το μωρό. Καλεί τους μαθητές να στρέψουν την προσοχή τους κάπου αλλού, κάνοντας ένα ολιγόλεπτο διάλειμμα. Καλεί τους μαθητές να κυκλώσουν ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του έργου και να διατυπώσουν κι άλλες απορίες, συμπληρώνοντας τον προηγούμενο καταιγισμό ιδεών. Το παράθυρο είναι ανοικτό. Μάλλον είναι άνοιξη ή καλοκαίρι. Υπάρχει λόγος που ο ζωγράφος επιλέγει αυτή την εποχή; Ποιοι χρωματισμοί επικρατούν; Ποια αίσθηση δημιουργούν; Τα έπιπλα είναι μάλλον απλά. Να και κάτι που δεν είδα Το κουβάρι με τις βελόνες. 5

2 η Φάση: Ευρεία και περιπετειώδης παρατήρηση Διδακτικές ενέργειες του/της εκπαιδευτικού Καλεί τους μαθητές να γράψουν ή να αναφέρουν προφορικά αν υπάρχει κάποιο σενάριο, κάποια ιστορία που προκύπτει από την παρατήρηση. Ερωτήσεις-παρατηρήσεις των μαθητών σχετικές με το έργο Μια ηλικιωμένη κυρία, μάλλον γιαγιά, μαθαίνει στο μωρό τα πρώτα του βήματα. Στη δράση συμμετέχει και η μεγάλη εγγονή. Η βασική ερώτηση είναι: «Τι συμβαίνει εδώ;» Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Ατομική εργασία. Η άποψη καθενός γράφεται σε μικρά χαρτάκια τα οποία οι μαθητές κολλούν σε ειδική περιοχή της τάξης, στην οποία ο/η εκπαιδευτικός έχει τοποθετήσει λευκό χαρτί με τον τίτλο: «Ανοικτή και περιπετειώδης παρατήρηση» Καλεί τους μαθητές να εντοπίσουν εκπλήξεις: παράξενα αντικείμενα, χρωματικούς συνδυασμούς, ιδιαίτερες σχέσεις σε μακροεπίπεδο και μικροεπίπεδο. Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Οι μαθητές παρατηρούν και ο εκπαιδευτικός καταγράφει τις εκπλήξεις σε ειδική περιοχή της λευκής αφίσας στην οποία υπάρχει ο τίτλος: «Εκπλήξεις». Το κουβάρι και το τριαντάφυλλο είναι κόκκινα. Το ρούχο του μωρού άσπρο. Να μια φωτεινή φιγούρα! Το παράθυρο είναι ανοικτό από την πλευρά του μωρού. Υπάρχει κάποια σχέση; Γιατί δε βλέπω το πρόσωπο του κοριτσιού; Τι είναι πιο σημαντικό; Η κουρτίνα κουνιέται λίγο. Υπάρχει ένα απαλό αεράκι στο δωμάτιο. Γιατί; Ρωτά ποια ψυχική διάθεση προκαλεί το έργο. Ρωτά αν μέσα από τους εντοπισμένους συμβολισμούς υπάρχει κάποιο μήνυμα. Στη συνέχεια, καλεί τους μαθητές να γράψουν ποιο μπορεί να είναι αυτό το μήνυμα. Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Εργασία σε ομάδες. Κάθε ομάδα, αφού καταγράψει τους συμβολισμούς σε μικρά χαρτιά, τους ανακοινώνει στην ολομέλεια. Στη λευκή αφίσα κολλιούνται τα μικρά χαρτιά κάτω από τον τίτλο: «Σύμβολα-μηνύματα». Καλεί τους μαθητές να περιγράψουν προφορικά την κίνηση στο έργο. Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Σε φωτοτυπημένα αντίγραφα του έργου εντοπίζεται και σημειώνεται η κίνηση με Σιγουριά, ευτυχία, αισιοδοξία, απλότητα, ηρεμία. Το άσπρο στα ρούχα του μωρού δηλώνουν την αθωότητα. Το κόκκινο στο τριαντάφυλλο τη δύναμη της ζωής, το αεράκι στην κουρτίναοξυγόνο, την ουσία της ζωής. Ποια είναι η αξία της ζωής; Μήπως η ίδια η ζωή μέσα ση συνέχειά της από γενιά σε γενιά; Μήπως η μετάδοση της εμπειρίας από γενιά σε γενιά; Το κορίτσι κάθεται. Η γιαγιά στέκεται. Μόνο το μωρό βρίσκεται σε κίνηση. Τα χέρια του κοριτσιού υποδηλώνουν κίνηση. Η κουρτίνα κινείται. Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην κίνηση του μωρού και στον αέρα-ζωή. Να ένα νέο σύμβολο! Υπάρχει δυναμισμός στην κίνηση; Μόνο στα χέρια των τριών μορφών. 6

μαρκαδόρο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Τα αντίγραφα κολλιούνται στη λευκή αφίσα κάτω από τον τίτλο: «Κίνηση». «Τι σκέφτεστε για τα χρώματα, τους συνδυασμούς τους, το στυλ της πινελιάς;» Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Η ίδια με την προηγούμενη. «Εντοπίστε το κεντρικό θέμα και τα δευτερεύοντα.» Ο/Η εκπαιδευτικός καλεί τους εκπαιδευομένους να κυκλώσουν μια ειδική περιοχή και να τη μελετήσουν αναλυτικά. Έτσι, εντοπίζουν το κεντρικό θέμα σε αντιδιαστολή με τα περιφερειακά. Στη συνέχεια, αναφέρουν τις παρατηρήσεις τους εντοπίζοντας νέους συμβολισμούς νοήματα, ή ενισχύοντας αυτά που ήδη υπάρχουν. Το μωρό είναι φωτεινό. Η γιαγιά και το κορίτσι λιγότερο. Η πινελιά είναι προσεκτική. Υπάρχει ισορροπία στον τρόπο με τον οποίο κατανέμεται το φως στο κεφάλι της γιαγιάς και του κοριτσιού. Α) Το πρόσωπο της γιαγιάς και του μωρού. Β) Τα χέρια του μωρού και του κοριτσιού. Γ) Τα πόδια του μωρού. Δ) Πόδι και χέρι κοριτσιού. Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Ο/Η εκπαιδευτικός έχει απομονώσει τις προτεινόμενες περιοχές και τις έχει φωτοτυπήσει, έτσι ώστε οι εκπαιδευόμενοι να εστιάσουν μόνο σε αυτές. Περιφερειακά των προτεινόμενων περιοχών γράφονται συνοπτικά οι παρατηρήσεις. Δίνει τα πρώτα στοιχεία του έργου. Αναφέρεται σε πολιτισμικά και ιστορικά στοιχεία. 19 ος αιώνας 3 η Φάση: Λεπτομερής και σε βάθος παρατήρηση Διδακτικές ενέργειες του/της εκπαιδευτικού Εστιάζει σε αυτό που του προκάλεσε εντύπωση και ρωτάει γιατί ο καλλιτέχνης δημιούργησε αυτή την εντύπωση. Μόνο για να προκαλέσει; Ή μήπως υπάρχει κάποιος λόγος για την παρουσία της; Υπάρχει κάποιο μήνυμα; Πώς εντάσσεται μέσα στο έργο; Υποβοηθάει τους μαθητές στην ανάπτυξη των σκέψεων που βλέπουμε στη διπλανή στήλη. Ερωτήσεις-παρατηρήσεις των μαθητών εστιασμένες στο έργο Το κουβάρι/ τριαντάφυλλο, Δύο ακριανά χρώματα οριοθετούν το μωρό με τη γιαγιά. Αν το κόκκινο συμβολίζει τη δύναμη, η δύναμη εστιάζει στα βήματα του μωρού. Αν τραβήξουμε μια νοητή ευθεία από το άνθος του φυτού μέχρι το κόκκινο κουβάρι, αυτή περνά από τους μηρούς του μωρού. Το ρούχο του μωρού είναι άσπρο και φωτεινό. Το λευκό συμβολίζει την αθωότητα, την αγνότητα. Ο ζωγράφος θέλει να μεταδώσει το 7

Οι μαθητές επανέρχονται σε αυτό που τους ενδιαφέρει (π.χ. ένα έντονο συναίσθημα, ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό). Έπειτα εξηγούν: Πώς ο καλλιτέχνης κατάφερε αυτό το αποτέλεσμα; Με ποια καλλιτεχνικά μέσα; Γιατί αυτό (συναίσθημα ή άλλο χαρακτηριστικό) είναι σημαντικό για το έργο; Ο/Η εκπαιδευτικός υποβοηθάει την έκφραση των σκέψεων. Ο εκπαιδευτικός προτρέπει τους μαθητές να αναζητήσουν αυτό που ακόμα δεν έχει απαντηθεί και να προσπαθήσουν να απαντήσουν με βάση τις παρατηρήσεις και τα μέχρι τώρα στοιχεία. Στην προσπάθειά τους αυτή αξιοποιούν διάφορες πηγές γνώσης: Τις παρατηρήσεις των άλλων μελών, τις δικές τους σημειώσεις, τις παρατηρήσεις και τα στοιχεία στα οποία έχει αναφερθεί ο εκπαιδευτικός. Κάνουν δηλαδή μια συνδυαστική χρήση των πηγών. αίσθημα της εμπιστοσύνης στην αγνότητα. Το παράθυρο είναι ανοικτό από την πλευρά του μωρού, γιατί ο αέρας, η ζωτική δύναμη, σχετίζεται με το μωρό και την αγνότητα. Δε βλέπω το πρόσωπο του κοριτσιού, αλλά βλέπω το δυναμικό του χέρι. Αυτό είναι σημαντικό για να επιτευχθεί το πρώτο βήμα. Αξία έχει να αναδυθεί το σύμβολο της σιγουριάς κι όχι η ενδεχόμενη χαρά του κοριτσιού. Το συναίσθημα που αποπνέει το έργο είναι αυτό της αισιοδοξίας για την επίτευξη ενός στόχου. Το μωρό θα τα καταφέρει στα πρώτα του βήματα, γιατί αισθάνεται σίγουρο: γερό κράτημα από τα πλευρά, μεγάλη αγκαλιά από τη μεριά της αδελφής/ ευχάριστη ατμόσφαιρα μέσα από μια ήπια φύση. Η άνοιξη, που έμμεσα υποδηλώνεται από το ανοικτό παράθυρο και το ανθισμένο τριαντάφυλλο, εντείνει την αισιοδοξία. -Γιατί η γιαγιά δεν κοιτάει το κορίτσι; -Η πηγή ενδιαφέροντος είναι τα πρώτα βήματα του μωρού. Το μωρό αντίθετα κοιτά το κορίτσι γιατί στόχος του είναι να φτάσει σε αυτό. -Τι συμβαίνει με τη φύση; -Είναι άνοιξη. -Τι υπάρχει ψηλά στη γωνία; -Ένας σταυρός του εσταυρωμένου. -Τι υπάρχει πάνω στο τραπέζι; -Το κουβάρι με τις βελόνες. Καλεί να γίνουν φανταστικές αλλαγές: Αν αλλάξει ένα χρώμα, ένα υλικό, μετακινηθεί ένα αντικείμενο (χρησιμοποιούν το δάκτυλό τους για να κρύψουν ένα αντικείμενο). Βρίσκουν τα στοιχεία που ενδυναμώνουν το έργο, σε σχέση με άλλα που μοιάζουν πιο αδύναμα. Αναζητούν τον τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης ενισχύει κάποια ειδικά σημεία του έργου του, έναντι κάποιων άλλων, προσπαθώντας να σκεφτούν ποια επίδραση έχουν στην απόδοση-μεταφορά των μηνυμάτων. Έτσι, οδηγούνται στο συμπέρασμα για το τι είναι δυναμικόουσιαστικό και τι όχι στο συγκεκριμένο έργο. Αν από το έργο απουσιάζει το τραπέζι, αλλάζει όλη η δομή: Το μωρό δε θα ήταν στο κέντρο, το σταθερό του βήμα δε θα φαινόταν στο κέντρο. Το μήνυμα των πρώτων βημάτων δε θα ήταν ξεκάθαρο. Αν φαινόταν το πρόσωπο του κοριτσιού, ποιες συνέπειες θα είχε για την ξεκάθαρη μεταφορά του μηνύματος; Αν το μωρό φορούσε γαλάζια ρούχα, θα άλλαζε το μήνυμα; 8

Οι μαθητές με την υποστήριξη του/της εκπαιδευτικού ψάχνουν για περισσότερα τεχνικά στοιχεία του έργου: λ.χ. ελέγχουν αν υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στα σχήματα, εντοπίζοντας τα δυνατά κα αδύνατα σημεία του μέσα από τεχνικά στοιχεία που εντοπίστηκαν πριν. Μελετούν πώς αλληλεπιδρούν τα χρώματα, ποιος είναι ο ρόλος των σκιών κλπ., ποια μέρη είναι ενισχυμένα και με ποιον τρόπο, έτσι ώστε να απαντηθεί το ερώτημα: Τι συμβαίνει εδώ; Εναλλακτική εκπαιδευτική τεχνική: Τα σημεία σημειώνονται με μαρκαδόρο σε φωτοτυπημένα έργα και τοποθετούνται κάτω από τον τίτλο: «Ισορροπία» Καλεί τους μαθητές να εξάγουν τα συμπεράσματά τους, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία από τις δύο προηγούμενες φάσεις. Προτρέπει τους μαθητές να ξεκαθαρίζουν τα βασικά τους ερωτήματα και να διαμορφώσουν τις απαντήσεις τους, δίνοντας πιθανές λύσεις. Προτρέπει σε αναζήτηση αποδεικτικών στοιχείων, που ισχυροποιούν την αντικειμενικότητα των απαντήσεων επάνω στα αρχικά ερωτήματα της 1 ης φάσης. Αν απουσίαζε κάποιο από τα τρία πρόσωπα, θα άλλαζε η ισορροπία. Η απουσία της γιαγιάς (σύμβολο πείρας) στερεί από το έργο τη δύναμη της εμπειρίας. Η απουσία του κοριτσιού (σύμβολο νεότητας) στερεί από το έργο τη δύναμη της ζωής και την εκπλήρωση του στόχου (το μωρό θέλει να περπατήσει προς το κορίτσι). -Πώς συνδέονται τα τρία πρόσωπα; -Με τη διαδοχική ματιά από τη γιαγιά στο μωρό και από το μωρό στο κορίτσι. Συμβολισμός: Επίτευξη στόχου. Σε αυτό το πλαίσιο η γιαγιά εστιάζει την προσοχή στο μωρό, που συμβολίζει την αθωότητα (λευκό) και το δυναμισμό (γερό κράτημα κούκλας και γερό πάτημα όλου του πέλματος στο τραπέζι).όλα αυτά τοποθετούνται στο πλαίσιο της βαθιάς πίστης (εσταυρωμένος) αλλά και στο πλαίσιο της αισιοδοξίας και αξίας της ζωής (άνοιξη). 4 η φάση: Ανασκόπηση της διεργασίας Διδακτικές ενέργειες του/της εκπαιδευτικού Ερωτήσεις-παρατηρήσεις των μαθητών εστιασμένες στο έργο Ο/Η εκπαιδευτικός ζητά από τους μαθητές να αναμετρηθούν εκ νέου με το έργο τέχνης, λαμβάνοντας υπόψη όλα όσα συνέβησαν στις τρεις προηγούμενες φάσεις. Εναλλακτικές εκπαιδευτικές τεχνική/ές: Α) Walk gallery: Οι μαθητές ξαναβλέπουν τα ντοκουμέντα που δημιούργησαν: σημειώσεις, μικρά κείμενα που έχουν αναρτηθεί στο ταμπλό της τάξης και αναφέρονται στο έργο, άλλα έργα του καλλιτέχνη κ.ά. Β) Παραγωγή γραπτού κειμένου: Οι μαθητές ατομικά γράφουν τις σκέψεις τους για το έργο σε δύο παραγράφους: 9

1 η παράγραφος: «Πριν παρατηρήσω το έργο νόμιζα ότι.». 2 η παράγραφος: «Μετά τη συζήτησή μας νομίζω ότι..» Κάθε ομάδα εκπαιδευομένων ανακαλύπτει το δικό της νόημα Ο Perkins υποστηρίζει ότι κάθε ομάδα εκπαιδευομένων θα πρέπει να αναζητήσει και ανακαλύψει το δικό της νόημα μέσα από την παρατήρηση του έργου τέχνης. Δεν υπάρχει «αυθεντική» και «μοναδική» ερμηνεία ενός καλλιτεχνήματος, γιατί καθένα και ιδίως όσα έχουν υψηλή αισθητική αξία περιέχει πλήθος μηνυμάτων, συμβόλων, νοημάτων, αλληγοριών, παραλλαγών, υπονοουμένων κ.ά., που ζητούν από τον αποδέκτη να τα αποκρυπτογραφήσει και να τα νοηματοδοτήσει με το δικό του τρόπο. (Θυμηθείτε τις σχετικές απόψεις του Sartre, που παρουσιάστηκαν στην 1 η Ενότητα]. Στο Παράρτημα 2 της παρούσας Ενότητας θα βρείτε κείμενα που δείχνουν τους ποικίλους υποκειμενικούς τρόπους με τους οποίους διάφορα άτομα μπορούν να αντλήσουν νόημα από ένα έργο τέχνης. Τρεις εκπαιδευτικοί και ο υπογράφων γράψαμε από ένα κείμενο με θέμα: «Ποιες ιδέες δίνει ο πίνακας του Homer Σχολείο στην Εξοχή σε ό,τι αφορά το θέμα «Ποιοι παράγοντες προωθούν ή εγκλωβίζουν τις σχέσεις στην εκπαιδευόμενη W. Homer, Σχολείο στην Εξοχή ομάδα;». Πρώτα, στο Παράρτημα 2, θα βρείτε τις δικές μου ιδέες και στη συνέχεια τα κείμενα των εκπαιδευτικών Α. Γκιλίρη και Γ. Διαμαντάτου. Δείτε επίσης στο video της παρούσας 2 ης Ενότητας τις απόψεις των Δ. Ανδριτσάκου και Π. Λευθεριώτου για τον ίδιο πίνακα. Δραστηριότητα 2 Ποιες ιδέες, νοήματα, συμπεράσματα αντλείτε από το έργο του Rene Magritte Golconde; (Προσπαθήστε να εφαρμόσετε νοητά την τεχνική του Perkins). Rene Magritte, Golconde Στο Παράρτημα 1, σαν ανατροφοδότηση σε αυτή τη Δραστηριότητα, θα βρείτε τις ιδέες που άντλησε από αυτό το έργο ένας στοχαστής: ο H. Michaux (2008). 10