4η Έκθεση παρακολούθησης της ΕτΠ για τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» Οκτώβριος 2013 Συνοπτική παρουσίαση EL
- 1 - ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΥΠΟΨΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΕ ΡΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 148η ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕ ΡΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 7 Οκτωβρίου 2013 Σηµείο 9 α) 4η Έκθεση παρακολούθησης για την στρατηγική «Ευρώπη 2020» - Σύνοψη - Σύνοψη Για τέταρτη συνεχή χρονιά, η παρούσα έκθεση παρουσιάζει τα αποτελέσµατα των δραστηριοτήτων παρακολούθησης που ασκεί η Επιτροπή των Περιφερειών ως προς την εφαρµογή της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» της ΕΕ για µιαν έξυπνη, βιώσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη. Έλλειψη ανάπτυξης, υψηλή ανεργία και αυξανόµενες ανισότητες µεταξύ των : η κρίση είναι ακόµα εδώ Κατά το διάστηµα των δώδεκα µηνών που έληξε τον Σεπτέµβριο του 2013, η οικονοµική και κοινωνική κατάσταση της ΕΕ εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από έλλειψη ανάπτυξης και από εξαιρετικά υψηλή ανεργία, µε ορισµένα ισχνά σηµάδια ανάκαµψης να διαφαίνονται κατά το δεύτερο τρίµηνο του έτους, όχι όµως αρκετά για να είναι αισθητή η βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας. Όπως κατέδειξαν τα πλέον πρόσφατα διαθέσιµα στατιστικά 1, η οικονοµική κρίση επηρέασε µε άνισο τρόπο τις περιφέρειες της ΕΕ, αυξάνοντας τις υπάρχουσες ανισότητες. Σε γενικές γραµµές, όπως επισηµαίνεται στην τελευταία έκθεση για τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2, η κρίση έχει αντιστρέψει την διαδικασία σύγκλισης των περιφερειακών κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ εντός της ΕΕ, έχει διευρύνει τις ανισότητες µεταξύ των στον τοµέα της ανεργίας και έχει καταστήσει, για πολλές περιφέρειες, ακόµη µεγαλύτερη πρόκληση την επίτευξη προόδου ως προς τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Στους πίνακες που ακολουθούν γίνεται χρήση του Περιφερειακού είκτη Προόδου (Π Π) για να δοθούν συνοπτικά οι περιφέρειες NUTS 2 στις οποίες σηµειώνεται αύξηση, στασιµότητα ή πτωτική 1 2 Βλ. ενότητα 5 της παρούσας έκθεσης. Όγδοη έκθεση προόδου για την οικονοµική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 26 Ιουνίου 2013 COM(2013) 463.
- 2 - τάση έναντι των µεταβλητών των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», καθιστώντας εµφανές, στο µέτρο του δυνατού, το σηµείο καµπής της κρίσης 3. Μεταβλητές των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», επικρατούσες τάσεις στο περιφερειακό επίπεδο πριν από την κρίση (µε βάση τον Π Π) Δείκτης (και στόχος της στρατηγικής) 2000-2007 (Πριν από την κρίση) που σημειώνουν βελτίωση με Στάσιμες περιφέρειες με σε παρακμή με χωρίς Απασχόληση του 75% της ηλικιακής 85 35% 153 62% 7 3% 27 κατηγορίας 20-64 ετών Ολοκλήρωση τριτοβάθμιων 196 84% 30 13% 6 3% 40 σπουδών Μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης 113 59% 47 25% 31 16% 81 του σχολείου κάτω από 10% Επένδυση του 3% του ΑΕΠ 74 της ΕΕ στην 49% 40 27% 36 24% 122 Ε&Α Μείωση κατά 20 εκατ. των ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια & κοινωνικό αποκλεισμό** 65 63% 16 15% 23 22% 168 * Ο υπολογισμός των τάσεων επιτυγχάνεται μέσω της αξιολόγησης της διαφοράς μεταξύ έτους έναρξης και έτους λήξης και θεωρούνται θετικές ή αρνητικές ανάλογα με το κατά πόσον η μέση ετήσια αλλαγή είναι υψηλότερη ή όχι του 1 % σε απόλυτους όρους. Εάν η τιμή τοποθετείται μεταξύ 0 % και 1 % σε απόλυτους όρους, θεωρείται ότι δεν έχει σημειωθεί σημαντική αλλαγή (=στασιμότητα). ** Η τελευταία τάση στον πίνακα υπολογίζεται με βάση τα έτη 2005-2007, λόγω περιορισμένων διαθέσιμων στοιχείων. 3 Αν και έτος έναρξης είναι, σε όλες τις περιπτώσεις, το 2000, το έτος λήξης ποικίλλει ανάλογα µε τις µεταβλητές και τις περιφέρειες. Αναλυτικά σχετικά µε το ΠΠ Ε (πλέον πρόσφατο διαθέσιµο έτος) για κάθε µεταβλητή παρατίθενται στην Έκθεση. Βλ. επίσης το σχήµα 14.
- 3 - Μεταβλητές των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», επικρατούσες τάσεις στο περιφερειακό επίπεδο µετά από την κρίση (µε βάση τον Π Π) Δείκτης (και στόχος της στρατηγικής) που σημειώνουν βελτίωση με Στάσιμες περιφέρειες με σε παρακμή με Απασχόληση του 75% της ηλικιακής 17 7% 171 67% 67 26% 17 κατηγορίας 20-64 ετών Ολοκλήρωση τριτοβάθμιων 235 94% 16 6% 0 0% 21 σπουδών Μείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης 161 67% 39 16% 39 16% 33 του σχολείου κάτω από 10% Επένδυση του 3% του ΑΕΠ 68 της ΕΕ στην 69% 11 11% 20 20% 173 Ε&Α Μείωση κατά 20 εκατ. των ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια & κοινωνικό αποκλεισμό** 35 30% 25 21% 58 49% 154 * Ο υπολογισμός των τάσεων επιτυγχάνεται μέσω της αξιολόγησης της διαφοράς μεταξύ έτους έναρξης και έτους λήξης και θεωρούνται θετικές ή αρνητικές ανάλογα με το κατά πόσον η μέση ετήσια αλλαγή είναι υψηλότερη ή όχι του 1 % σε απόλυτους όρους. Εάν η τιμή τοποθετείται μεταξύ 0 % και 1 % σε απόλυτους όρους, θεωρείται ότι δεν έχει σημειωθεί σημαντική αλλαγή (=στασιμότητα). ** Η τελευταία τάση στον πίνακα υπολογίζεται με βάση τα έτη 2005-2007, λόγω περιορισμένων διαθέσιμων στοιχείων. Σε γενικές γραµµές, τα αυτά δείχνουν ότι η κρίση έχει πλήξει την απασχόληση και έχει, όπως ήταν αναµενόµενο, οδηγήσει σε αύξηση της φτώχειας σε πολλές περιφέρειες, διευρύνοντας έτσι τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες µεταξύ των. Ο αριθµός των όπου παρατηρούνται τάσεις βελτίωσης ως προς τους στόχους της µείωσης του ποσοστού πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και αύξησης του ποσοστού των ατόµων ηλικίας 30-34 ετών που ολοκληρώνουν σπουδές τριτοβάθµιας εκπαίδευσης αυξήθηκε, τόσο ως ποσοστό όσο και σε απόλυτες τιµές, µετά το 2007, καθώς τα φαινόµενα αυτά είναι εν µέρει ανεξάρτητα από τις βραχυπρόθεσµες οικονοµικές τάσεις. Τα διαθέσιµα σχετικά µε τις δαπάνες υπέρ της Ε&Α καλύπτουν λιγότερο από το ήµισυ των NUTS 2. Οι βελτιώσεις που παρατηρήθηκαν σε ένα αυξανόµενο ποσοστό των, θα πρέπει συνεπώς να µελετηθούν προσεκτικά: τα δεδοµένα δεν καλύπτουν ακόµη τα έτη κατά τα οποία οι πολιτικές δηµοσιονοµικής εξυγίανσης αποδυνάµωσαν, χωρίς
- 4 - ενδεχοµένως, τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν, σε προηγούµενη φάση, στις περισσότερες περιφέρειες της ΕΕ. Το αποτέλεσµα αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Κάθε περιφέρεια της ΕΕ έχει το δικό της ειδικό κοινωνικοοικονοµικό προφίλ και τη δική της θεσµική ικανότητα, τα οποία επηρεάζουν το βαθµό ανθεκτικότητάς της στις κρίσεις και το δυναµικό της ανάπτυξης. Στην πραγµατικότητα, οι διαφορές που παρατηρούνται στους τοµείς της ανάπτυξης και της απασχόλησης µεταξύ των µπορεί να είναι ακόµη µεγαλύτερες από εκείνες που παρατηρούνται µεταξύ των οµάδων χωρών µε ίδιο µέσο επίπεδο ανάπτυξης. Η απουσία εδαφικής διάστασης παρεµποδίζει την επιτυχία της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» Περισσότερα από τρία χρόνια από την έναρξή της, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» δεν φαίνεται να έχει ακόµη λάβει υπόψη της τις εδαφικές αυτές διαφορές. Η έλλειψη αυτού που η Επιτροπή των Περιφερειών ορίζει ως «εδαφική διάσταση» της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» είναι εµφανής τόσο στο επίπεδο της ΕΕ όσο και στα επίπεδα των κρατών µελών, γεγονός που περιπλέκει τις προσπάθειες που καταβάλλουν διάφορες περιφέρειες και πόλεις για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» µε τη συµβολή των ιαρθρωτικών Ταµείων, καταρτίζοντας, σε ορισµένες περιπτώσεις, πλήρεις «περιφερειακές στρατηγικές "Ευρώπη 2020"». Σε επίπεδο ΕΕ, οι Ετήσιες Έρευνες για την Ανάπτυξη (ΕΕΑ) δεν έχουν συµπεριλάβει, µέχρι σήµερα, αναλύσεις των εδαφικών διαφορών κοινωνικοοικονοµικού χαρακτήρα που διαπιστώνονται. Επιπλέον, δεν ζητήθηκε από τα κράτη µέλη, µέσω των ΕΕΑ, να προβούν σε κατανοµή των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» που ισχύουν για τη χώρα τους κατά τρόπο εδαφικά διαφοροποιηµένο. Από την πλευρά τους, τα κράτη µέλη δεν έλαβαν την πρωτοβουλία να θέσουν στόχους για τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» στο περιφερειακό επίπεδο. Κατά συνέπεια, παρά τα σαφή εµπειρικά δεδοµένα που αναφέρονται στις διαφορές των ρυθµών ανάπτυξης που παρατηρούνται στο εσωτερικό των επιµέρους χωρών και στις διαφορετικές θεσµικές δυνατότητές τους, οι ίδιοι στόχοι ανά χώρα (Ε&Α, ενεργειακή απόδοση, ποσοστά απασχόλησης, τριτοβάθµια εκπαίδευση κ.λπ.) πρέπει, κατά κανόνα, να λαµβάνονται ως σηµείο αναφοράς από όλες τις περιφέρειες µιας χώρας. Αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι µόνον ποσοστό λίγο µεγαλύτερο του 50 % των τοπικών και των περιφερειακών αρχών (ΤΠΑ) που έλαβαν µέρος σε έρευνα της Πλατφόρµας Παρακολούθησης της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» θεωρούν κατάλληλους για τη χώρα τους τους στόχους που έχουν τεθεί. Ακόµη λιγότερη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι πολλές περιφέρειες πόρρω απέχουν από την επίτευξη των εθνικών στόχων ή δεν σηµειώνουν αισθητή πρόοδο, ενώ στην περίπτωση άλλων οι στόχοι αυτοί αποδείχθηκαν ελάχιστα φιλόδοξοι. Οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές συµµετέχουν ως εταίροι στην εφαρµογή της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», αλλά πολύ λιγότερο στον σχεδιασµό και στην διακυβέρνησή της Η έλλειψη εδαφικής διάστασης είναι, επίσης, εµφανής στην διακυβέρνηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και στο σύνολο του Ευρωπαϊκού Εξαµήνου, δηλ. στη διαδικασία µέσω της οποίας επιδιώκεται
- 5 - ο συντονισµός των οικονοµικών πολιτικών των κρατών µελών σύµφωνα µε κατευθυντήριες γραµµές της ΕΕ για τις διαρθρωτικές και δηµοσιονοµικές πολιτικές 4. Οι ειδικές συστάσεις ανά χώρα (ΕΣΑΧ) για το 2013, ένα από τα κύρια εργαλεία της ΕΕ για τον συντονισµό των πολιτικών ανά χώρα, απέτυχαν για µιαν ακόµη φορά να καλύψουν τα υποεθνικά επίπεδα διακυβέρνησης, παρά: την τρέχουσα κατανοµή των αρµοδιοτήτων σε κάθε κράτος µέλος τις ευρείες αρµοδιότητες που διαθέτουν οι ΤΠΑ, σε αρκετές χώρες και στους περισσότερους τοµείς πολιτικής της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» τον εκτεταµένο ακτιβισµό που επέδειξαν οι τοπικές κυβερνήσεις, παρά τις σηµερινές δυσχερείς δηµοσιονοµικές συνθήκες. Επιπλέον, οι ΕΣΑΧ δεν επέτυχαν να ενθαρρύνουν τα κράτη µέλη να εφαρµόσουν την στρατηγική «Ευρώπη 2020», υιοθετώντας ευρέως την αρχή της εταιρικής σχέσης και τα εργαλεία πολυεπίπεδης διακυβέρνησης (ΠΕ ). Στο επίπεδο των επιµέρους κρατών µελών, 27 από τα 28 Εθνικά Προγράµµατα Μεταρρυθµίσεων (ΕΠΜ) για το 2013 αναγνωρίζουν το ρόλο των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, περισσότερο όµως ως συµβολή στην υλοποίηση της στρατηγικής παρά στον σχεδιασµό και στην παρακολούθηση των πολιτικών µε τις οποίες επιδιώκεται η επίτευξη των σκοπών και των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Μόνον 11 ΕΠΜ, δε, περιλαµβάνουν αναφορά σχετικά µε το κατά πόσον η συνεισφορά των τοπικών και των περιφερειακών αρχών ελήφθη ή όχι υπόψη. Αυτό δε προκύπτει από την πιο συχνή δήλωση στην οποία προέβησαν οι συµµετέχοντες στην έρευνα, όταν ερωτήθηκαν ως προς ποια σηµεία ζητήθηκε περισσότερο η γνώµη τους. Επιπλέον, µόνον το ένα τρίτο έως τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων δηλώνει ικανοποιηµένο από τον τρόπο µε τον οποίο ελήφθησαν υπόψη οι απόψεις τους στην τελική έκδοση των ΕΠΜ. Όσον αφορά το ζήτηµα της ΠΕ, µόνον εννέα ΕΠΜ αναφέρουν σχετικά παραδείγµατα (λιγότερα από ό, τι το 2012), ένα από τα οποία είναι ένα εδαφικό σύµφωνο. Ωστόσο, ελλείψει επίσηµων συµφωνιών ΠΕ, αναφορές σε εταιρικές σχέσεις µεταξύ διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης µπορούν να εντοπιστούν σε ορισµένους τοµείς πολιτικής. Συγκεκριµένα, 21 από τα ΕΠΜ για το 2013 περιέχουν αναφορές σε εταιρικές σχέσεις µέσω των οποίων επιδιώκεται η καταπολέµηση της ανεργίας και η προώθηση της δηµιουργίας θέσεων εργασίας, της επιχειρηµατικότητας, της συνεχούς εκπαίδευσης και του επαγγελµατικού αναπροσανατολισµού. Για τρίτη συνεχόµενη χρονιά, η ΕτΠ έχει προωθήσει µια κατάταξη των ΕΠΜ µε βάση το πόσο εξαντλητικά προβάλλουν τον ρόλο των τοπικών και περιφερειακών αρχών στην εφαρµογή της 4 Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαµήνου, τα δύο γενικά έγγραφα στα οποία συνοψίζονται οι προγραµµατισµένες πολιτικές των επιµέρους χωρών είναι τα Εθνικά Προγράµµατα Μεταρρυθµίσεων (διαρθρωτικές πολιτικές µε τις οποίες επιδιώκεται η επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και τα Προγράµµατα Σταθερότητας και Σύγκλισης (φορολογικές πολιτικές που ευθυγραµµίζονται προς το Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης).
- 6 - στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 5. Συνολικά, 14 κράτη µέλη έχουν βελτιώσει τις επιδόσεις τους το 2013 σε σχέση µε τα δύο προηγούµενα έτη. Ωστόσο, στην έκκληση που η Γενική Γραµµατεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απηύθυνε, τον Ιανουάριο του 2013 6, προς όλα τα κράτη µέλη να υποβάλουν έκθεση σχετικά µε τη συµµετοχή των ΤΠΑ δεν ανταποκρίθηκαν όλα τα κράτη µέλη. Οι συµφωνίες εταιρικής σχέσης (ΣΕΣ), που σήµερα αποτελούν αντικείµενο διαπραγµάτευσης µεταξύ των κρατών µελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνιστούν µιαν άλλη ανάλογη δοκιµή για τη διακυβέρνηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Το Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο για τα ιαρθρωτικά Ταµεία κατά την περίοδο 2014-2020 υλοποιείται στο επίπεδο των επιµέρους χωρών µέσω των υφιστάµενων ΣΕΣ και κύρια προτεραιότητά του είναι να συµβάλει στην επίτευξη των σκοπών και των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Επιπλέον, έχει τεθεί σε εφαρµογή ένας κώδικας συµπεριφοράς της ΕΕ για τη συµµετοχή όλων των ενδιαφεροµένων φορέων στην κατάρτιση των ΣΕΣ. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕτΠ έχει επιµείνει ότι είναι αναγκαίο η κατάρτιση των ΣΕΣ να παράσχει µια ευκαιρία συντονισµού σε πολυεπίπεδη βάση όλων των πολιτικών που σχετίζονται µε τη στρατηγική «Ευρώπη 2020». Μια σύντοµη έρευνα που διεξήγαγε η ΕτΠ κατά τους τελευταίους µήνες κατέδειξε ότι, για άλλη µια φορά, οι ΤΠΕ αµφισβητούν ότι η συµβολή τους ελήφθη υπόψη. Πιο θετικό είναι το γεγονός ότι µια σαφής πλειοψηφία δήλωσε ότι έλαβε µέρος στην κατάρτιση των ΣΕΣ. Σε επίπεδο χωρών, η µη συµµετοχή των ΤΠΑ ως εταίρων στην κατάρτιση των ΕΠΜ της χώρας τους (κατά µέσο όρο, από το ένα τρίο τρίτο έως το ήµισυ των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι ζητήθηκε η γνώµη τους) αντανακλάται στο γεγονός ότι ποσοστό λίγο µεγαλύτερο του 50 % των ερωτηθέντων ΤΠΕ θεωρεί ότι οι στόχοι που έχουν τεθεί για τη χώρα τους δεν είναι κατάλληλοι για το ειδικό εδαφικό τους πλαίσιο. Η δε ικανοποίηση τους από τις ειδικές πολιτικές και προγράµµατα που περιλαµβάνονται σε κάθε ΕΠΜ από την άποψη της ανταπόκρισής τους προς τις πραγµατικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών κυµαίνεται από το ένα τρίτο έως τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων στα διάφορα πεδία πολιτικής. Οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές διαδραµατίζουν ενεργό ρόλο στους περισσότερους τοµείς πολιτικής της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» Σε γενικές γραµµές, οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές της ΕΕ δραστηριοποιούνται δυναµικά στους περισσότερους βασικούς τοµείς πολιτικής της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν εξαιτίας όσων προαναφέρθηκαν. Αρκετά παραδείγµατα που συγκέντρωσε επιτόπου η ΕτΠ 7 σχετικά µε τοπικά σχέδια που ευθυγραµµίζονται µε τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» ή και που αντλούν την έµπνευσή τους από αυτήν, οδηγούν σε δύο βασικά συµπεράσµατα. 5 6 7 Η συγκεκριµένη κατάταξη βασίζεται στο σύνολο των επιδόσεων που αναγνωρίζονται στα ΕΠΜ για κάθε στοιχείο ενός πίνακα αξιολόγησης. Βλ. την πιο κάτω ενότητα 5.1. Στις 14 Ιανουαρίου 2013, ένα επεξηγηµατικό σηµείωµα της ΓΓ ζήτησε από τα κράτη µέλη «να δηλώνουν συγκεκριµένα», στα ΕΠΜ τους, «µε ποιόν τρόπο οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές ( ) έλαβαν µέρος στην κατάρτιση των ΕΠΜ και στην θέση σε εφαρµογή των παλαιότερων υποδείξεων και δεσµεύσεων». Για έναν πλήρη κατάλογο των παραδειγµάτων αυτών: http://portal.cor.europa.eu/europe2020/monitoringflagships/pages/good- Practices.aspx
- 7 - Η πρώτη διαπίστωση είναι ότι, ενώ κάποια από τα σχέδια αυτά σχεδιάστηκαν ανεξάρτητα από την στρατηγική «Ευρώπη 2020», ενθαρρύνθηκαν ωστόσο από τη στρατηγική και τις εµβληµατικές πρωτοβουλίες της να φανούν πιο φιλόδοξα στους στόχους που επιδιώκουν. Αυτό διαπιστώθηκε ιδιαίτερα στους τοµείς πολιτικής όπου η ισχύουσα κατανοµή αρµοδιοτήτων και εξουσιών παρέχει µεγαλύτερα περιθώρια δράσης στις ΤΠΑ, όπως, π.χ., στην περίπτωση των προγραµµάτων «Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας», «Ευρωπαϊκή πλατφόρµα για την καταπολέµηση του κοινωνικού αποκλεισµού» και «Νεολαία σε κίνηση». Εν ολίγοις, οι στόχοι και οι δράσεις που αποτελούν µέρος των εµβληµατικών πρωτοβουλιών βρίσκουν, σε µεγάλο βαθµό, σύµφωνες τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές. Τα παραδείγµατα και οι ορθές πρακτικές που συγκεντρώθηκαν κατά το έργο της παρακολούθησης της ΕτΠ καταδεικνύουν ότι, σε αρκετές περιπτώσεις, οι ΤΠΑ συνεργάζονται µε άλλους φορείς, τόσο στο πλαίσιο κάθετων εταιρικών σχέσεων (µε τις εθνικές τους αρχές) όσο και οριζόντιων (µε άλλους τοπικούς φορείς, όπως µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς και επιχειρήσεις). Η δεύτερη διαπίστωση, σε λιγότερο θετικό τόνο, είναι ότι µόνον σε λίγες ειδικές περιπτώσεις υιοθετήθηκε µια προσέγγιση πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και µόνον δύο από αυτές χαρακτηρίστηκαν εδαφικά σύµφωνα. Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» δεν φαίνεται να έχει θεωρηθεί, µέχρι στιγµής, ως µια ευκαιρία για τη δοκιµή καινοτόµου συντονισµού και ολοκληρωµένων προσεγγίσεων µεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης και των συναφών διαρθρώσεων πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Παρά το σηµαντικό ρόλο των ιαρθρωτικών Ταµείων, η χρηµατοδότηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» εξακολουθεί να είναι ανεπαρκής Οι περισσότερες ΤΠΑ που έλαβαν µέρος στις έρευνες δήλωσαν ξεκάθαρα ότι δεν διαθέτουν επαρκείς οικονοµικούς πόρους για την ορθή εφαρµογή της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», λόγω των επιπτώσεων της οικονοµικής κρίσης και της συνακόλουθης ανάγκης να αντιµετωπιστούν οι βραχυπρόθεσµες κοινωνικές επιπτώσεις της, καθώς και των εφαρµοζόµενων, ακόµη, πολιτικών δηµοσιονοµικής εξυγίανσης ελλείψει οικονοµικής ανάκαµψης. Στην οµιλία που πραγµατοποίησε στις 11 Σεπτεµβρίου 2013 µε θέµα την κατάσταση της Ένωσης, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. José Manuel Barroso 8 δήλωσε ότι τα ιαρθρωτικά Ταµεία υπήρξαν συχνά η µόνη διαθέσιµη πηγή χρηµατοδότησης της ανάπτυξης και των πολιτικών απασχόλησης στο περιφερειακό επίπεδο. Ο ρόλος των ιαρθρωτικών Ταµείων στη χρηµατοδότηση των σχεδίων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» αναγνωρίστηκε ευρέως από τους περισσότερους συµµετέχοντες στην έρευνα, παρά τη πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τη διαχείρισή τους. Ως προς ορισµένα θέµατα και τοµείς πολιτικής, τα ιαρθρωτικά Ταµεία αποτέλεσαν µια πρωταρχική και απαραίτητη πηγή χρηµατοδότησης για την προώθηση των αντίστοιχων σχεδίων. Αυτό συνέβη, π.χ., 8 José Manuel Durão Barroso, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Λόγος για την κατάσταση της Ένωσης το 2013: http://europa.eu/rapid/press-release_speech-13-684_el.htm
- 8 - στην περίπτωση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου στα κράτη µέλη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπως και σε ορισµένες εξόχως απόκεντρες περιοχές της ΕΕ. Συνεπώς, δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη το γεγονός ότι οι ΤΠΑ αναµένουν µε ανυποµονησία την έναρξη της νέας περιόδου προγραµµατισµού 2014-2020. Η νέα προσέγγιση του Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου, που εφαρµόζεται µέσω συµφωνιών εταιρικής σχέσης µεταξύ της Επιτροπής και των κρατών µελών, δηµιουργεί την ελπίδα αυξηµένης εστίασης, µεγαλύτερης απλούστευσης και περισσότερων συνεργιών. Συνολικά, όµως, οι ΤΠΑ βρίσκονται αντιµέτωπες µε περιορισµένους δηµόσιους πόρους για την υλοποίηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Κατά συνέπεια, αναγκάστηκαν να αναβάλουν µέρος των σχεδίων τους και να αποσύρουν πόρους από το είδος των επενδύσεων που απαιτούνται για την προώθηση της µακροπρόθεσµης ανάπτυξης όπως οι επενδύσεις στις ψηφιακές υποδοµές και υπηρεσίες για να µπορέσουν να αντιµετωπίσουν την αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας. Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» χρήζει επανεξέτασης Τα εµπειρικά δεδοµένα που προέκυψαν από την κατάρτιση της παρούσας έκθεσης φαίνεται να καταδεικνύουν ότι η στρατηγική «Ευρώπη 2020» δεν τηρεί τις υποσχέσεις της. Ειδικότερα, δεν παρέχει στις τοπικές και στις περιφερειακές αρχές της ΕΕ την υποστήριξη που χρειάζονται για να αντιµετωπίσουν την οικονοµική κρίση, διασφαλίζοντας παράλληλα µιαν έξυπνη, βιώσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη σε µακροπρόθεσµη βάση, και δεν επιτρέπει την προώθηση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης ως εργαλείο για την αποτελεσµατική εκτέλεση και διαχείριση διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων. Παρά το γεγονός ότι η οικονοµική κρίση έχει αναµφίβολα διαδραµατίσει κάποιο ρόλο, πράγµα που κατέστησε την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής ακόµη σκληρότερη πρόκληση, τα αποτελέσµατα της παρακολούθησης που παρουσιάζονται οδηγούν στο συµπέρασµα ότι η στρατηγική «Ευρώπη 2020» δεν φαίνεται να αποτελεί την κινητήρια δύναµη για διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις και, συνεπώς, πρέπει να επανεξεταστεί σε βάθος, για τους εξής λόγους: απουσιάζει η εδαφική διάσταση και δεν λαµβάνεται υπόψη η εδαφική ποικιλοµορφία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία απαιτεί µια ευέλικτη διάρθρωση των σκοπών και των στόχων της στρατηγικής. Μέχρι στιγµής, αυτό που γενικά διαπιστώνεται είναι ότι τα Εθνικά Προγράµµατα Μεταρρυθµίσεων έχουν καταρτιστεί από εθνικές κυβερνήσεις που έχουν θέσει στόχους µε χαµηλές φιλοδοξίες, αναπόφευκτο αποτέλεσµα της έλλειψης συντονισµού και ολοκλήρωσης των πολιτικών που εφαρµόζονται στα διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης. Οι στόχοι της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» θα πρέπει, αντίθετα, να είναι διαφοροποιηµένοι στο περιφερειακό, και όχι µόνον στο εθνικό, επίπεδο. Με βάση όσα προαναφέρθηκαν, η ΕτΠ εκφράζει την ανησυχία ότι, ελλείψει στοιχείων, είναι σχεδόν αδύνατο, αυτή τη στιγµή, ακόµη και να διασφαλιστεί η παρακολούθηση της τρέχουσας προόδου ως προς την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» στο περιφερειακό επίπεδο. Είναι απαραίτητο για τις
- 9 - περιφέρειες και τις πόλεις της ΕΕ το διαθέσιµο σύνολο περιφερειακών στατιστικών να διευρυνθεί επειγόντως και να επικαιροποιηθεί η διακυβέρνηση της στρατηγικής είναι ελλιπής, πράγµα που δεν θα πρέπει να συνεχιστεί, παρά θα πρέπει να αρχίσει να εφαρµόζεται η αρχή της εταιρικής σχέσης µεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης. Πράγµατι, µε βάση την ισχύουσα κατανοµή των εξουσιών και των αρµοδιοτήτων σε κάθε χώρα, όλα τα κράτη µέλη θα πρέπει να υιοθετήσουν µια προσέγγιση πολυεπίπεδης διακυβέρνησης έναντι της ανανεωµένης στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Μια τέτοια προσέγγιση θα πρέπει: (α) να περιλαµβάνει τον συγχρονισµό των χρονοδιαγραµµάτων προγραµµατισµού των διαφόρων πολιτικών στα διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης, ώστε να εξασφαλίζονται όλες οι δυνατές συνεργίες που θα µπορούσαν να αυξήσουν την αποτελεσµατικότητα των δηµόσιων δαπανών η προσέγγιση αυτή ευθυγραµµίζεται µε τις, υπό συζήτηση, αρχές του ΟΟΣΑ για την βελτίωση της διαχείρισης των δαπανών (β) να επιτρέπει σε κάθε επίπεδο να θέτει τους στόχους του σε διαπραγµάτευση µε άλλα αντίστοιχα επίπεδα. Η χρήση συµβατικών εργαλείων, όπως τα τοπικά σύµφωνα, πρέπει να ενθαρρυνθεί σε όλους τους τοµείς. Για να µπορέσει η στρατηγική «Ευρώπη 2020» να φέρει τα αναµενόµενα αποτελέσµατα έως το 2020, είναι σηµαντικό η τρέχουσα, αφηρηµένου χαρακτήρα, προσέγγιση από τη βάση να αντικατασταθεί µε µια πολυεπίπεδη διακυβέρνηση που να αξιοποιεί τον ρόλο και την πιθανή συµβολή των πόλεων και των της ΕΕ, επιτρέποντας, ταυτόχρονα, τη διαχείριση ορισµένων θεµάτων πολιτικής εκ των άνω προς τη βάση, όταν και εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Αυτό θα µπορούσε επίσης να αποτελέσει µία απάντηση στις αυξανόµενες ανησυχίες που έχουν διατυπωθεί ως προς την νέα τάση συγκεντρωτισµού της διακυβέρνησης της ΕΕ και της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης, η οποία άρχισε να εδραιώνεται στο όνοµα της σταθερότητας, στο πλαίσιο της πρόσφατης οικονοµικής και δηµοσιονοµικής κρίσης. Καθώς οι πόλεις και οι περιφέρειες είναι πιο κοντά στους πολίτες, µία αύξηση της συµµετοχής τους στην οικονοµική διακυβέρνηση της ΕΕ θα αύξανε τη δηµοκρατική νοµιµότητα και λογοδοσία οι χρηµατοδοτικοί πόροι είναι ανεπαρκείς. ίχως να παραβλέπεται η ανάγκη δηµοσιονοµικής εξυγίανσης, τα διαθέσιµα κεφάλαια για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» θα πρέπει να ανέλθουν στο επίπεδο που χρειάζεται για την εξασφάλιση των απαραίτητων δηµόσιων επενδύσεων στις υποδοµές, την εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτοµία, τις «πράσινες» προµήθειες, τη στήριξη των ΜΜΕ, την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και την καταπολέµηση της φτώχειας. Το νέο Π Π για την περίοδο 2014-2020, ενώ θέτει, δικαίως, τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» ως προτεραιότητες της πολιτικής συνοχής, δεν προβλέπει επαρκείς χρηµατοδοτικούς πόρους για τις σχετικές πολιτικές της ΕΕ. Εξάλλου, ο προϋπολογισµός της ΕΕ αντιπροσωπεύει µόνον µικρό ποσοστό (περίπου 2 %) επί του συνόλου των δηµοσίων δαπανών στην ΕΕ. Μέχρι στιγµής, όµως, οι πόροι που διατίθενται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο δεν επαρκούν για την υποστήριξη µιας τόσο φιλόδοξης στρατηγικής: οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές που έλαβαν µέρος σε σχετική έρευνα της ΕτΠ ανέφεραν ότι υπάρχει έλλειψη πόρων για την υποστήριξη των επενδύσεων που απαιτούνται στους σχετικούς τοµείς πολιτικής. Όπως προαναφέρθηκε, η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση της στρατηγικής θα
- 10 - επιτρέψει την εξασφάλιση µεγαλύτερων συνεργιών µεταξύ των δηµόσιων προϋπολογισµών, πράγµα που, κατ επέκταση, θα επιτρέψει την αύξηση της αποτελεσµατικότητας και της ποιότητας των δηµόσιων δαπανών. Προς την ενδιάµεση αναθεώρηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» Ενόψει της επικείµενης νέας κοινοτικής νοµοθετικής 2014-2019, η Επιτροπή των Περιφερειών είναι η µόνη που πιστεύει ότι η στρατηγική «Ευρώπη 2020» πρέπει να επανεξεταστεί. Τον Μάρτιο του 2013 το εαρινό Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ανακοίνωσε ότι θα πραγµατοποιήσει µια σειρά από θεµατικές συναντήσεις, ενόψει της αναθεώρησης της στρατηγικής το 2014. Ο δε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. José Manuel Barroso, ανέφερε σε επιστολή του της 11ης Σεπτεµβρίου 2013 προς τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κ Martin Schulz σχετικά µε το επικείµενο πρόγραµµα εργασίας της Επιτροπής για το 2014: «Επίσης, θα εξετάσουµε την εµπειρία που έχουµε αποκοµίσει µέχρι σήµερα από τη στρατηγική "Ευρώπη 2020" και θα προσπαθήσουµε να δούµε αν χρειαζόµαστε προσαρµογές προκειµένου να ενθαρρύνουµε τις µεταρρυθµίσεις που απαιτούνται για την επιτάχυνση της ανάπτυξης και τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας». Η Επιτροπή των Περιφερειών προβαίνει, από τον εκέµβριο του 2012 και εξής, σε αξιολόγηση των εµβληµατικών πρωτοβουλιών της στρατηγικής, µέσω µιας σειράς ερευνών και µέσω της συλλογής των ορθών πρακτικών, τα οποία αξιοποιεί, στη συνέχεια, για τη διοργάνωση θεµατικών διασκέψεων. Περαιτέρω συγκεντρώνονται µέσω µιας ευρείας διαβούλευσης των ευρωπαϊκών πόλεων και των, καθώς και µέσω συζητήσεων στο πλαίσιο εργαστηρίων που πραγµατοποιούνται κατά το δεύτερο εξάµηνο του 2013, τα οποία θα συµπεριληφθούν στην Πολιτική ιακήρυξη για το µέλλον της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», που το Προεδρείο της ΕτΠ θα υιοθετήσει στην Αθήνα, στις 7 Μαρτίου 2014, και θα παρουσιάσει στο κοινό την εποµένη, κατά τη Σύνοδο Κορυφής των Ευρωπαϊκών Πόλεων και Περιφερειών. Η εν λόγω διακήρυξη, στην οποία θα επισυναφθεί Ενδιάµεση έκθεση αξιολόγησης, θα έχει ως αποδέκτες το εαρινό Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του 2014, καθώς και, αργότερα, εντός του ιδίου έτους, το νεοεκλεγέν Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την υπό νέα σύνθεση Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το πλήρες κείµενο της έκθεσης, µαζί µε τη µετάφραση της παρούσας σύνοψης σε 23 γλώσσες της ΕΕ, είναι διαθέσιµο στον σύνδεσµο: http://portal.cor.europa.eu/europe2020/pages/publications.aspx CDR5779-2013_12_00_TRA_NB (ΕΝ) ΝΠ/ΝΑ/ζβ