ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Θεωρίες περιφερειακών ανισοτήτων Μια σύντομη παρουσίαση...................... 21 1.1 Εισαγωγή........................................... 21 1.2 Η αντιπαράθεση δύο βασικών ιδεών και ρευμάτων........... 22 1.3 Η άνοδος των νεοκλασικών οικονομικών................... 25 1.4 Η επιστροφή των οικονομικών της συσσώρευσης............ 27 1.4.1 Οικονομίες συγκέντρωσης και η ανάπτυξη των πόλεων.. 27 1.4.2 Η θεωρία της ενδογενούς ανάπτυξης................. 30 1.4.3 Η νέα οικονομική γεωγραφία....................... 32 1.5 Κατευθύνσεις σχεδιασμού και υλοποίησης περιφερειακών πολιτικών........................................... 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Οι περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα.......... 41 2.1 Εισαγωγή........................................... 39 2.2 Η συζήτηση για τη περιφερειακή σύγκλιση-απόκλιση στην Ελλάδα Μια σύντομη επισκόπηση.................. 43 2.3 Μέθοδοι και δείκτες μέτρησης των περιφερειακών ανισοτήτων.. 48 2.4 Τα χαρακτηριστικά του περιφερειακού προβλήματος στην Ελλάδα........................................ 49 2.5 Η διαχρονική εξέλιξη του περιφερειακού προβλήματος στην Ελλάδα........................................ 144 2.6 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες του περιφερειακού προβλήματος........................................ 150 2.7 Οι επιπτώσεις των περιφερειακών ανισοτήτων.............. 165 2.8 Συμπεράσματα...................................... 167 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Περιφερειακές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.. 183 3.1 Εισαγωγή........................................... 183 3.2 Τυποποιημένα δεδομένα για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις περιφέρειές τους............ 186
10 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.3 Ανισότητες μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης............................................ 199 3.4 Ανισότητες μεταξύ των περιφερειών στο εθνικό πλαίσιο....... 202 3.5 Ανισότητες μεταξύ των περιφερειών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης............................................ 207 3.6 Τα διαμορφωθέντα χωρικά πρότυπα ευημερίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η σημασία τους.............................. 209 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η αναγκαιότητα της περιφερειακής πολιτικής........ 215 4.1 Εισαγωγή........................................... 215 4.2 Αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας.... 217 4.3 Επίτευξη υψηλών ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης.......... 218 4.4 Περιορισμός του κόστους επέκτασης του κοινωνικού κεφαλαίου.. 219 4.5 Αποφυγή κοινωνικών αναταραχών και εντάσεων............ 219 4.6 Κοινωνική δικαιοσύνη και μηχανισμός της αγοράς............ 220 4.7 Αντιστάθμιση των επιπτώσεων άλλων πολιτικών............ 221 4.8 Αντιμετώπιση των επιπτώσεων της οικονομικής ολοκλήρωσης.. 222 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Οι στόχοι και τα διλήμματα της περιφερειακής πολιτικής................................... 223 5.1 Ζητήματα μεθοδολογίας στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής.. 223 5.2 Οι στόχοι της περιφερειακής πολιτικής..................... 224 5.3 Σχέσεις μεταξύ των στόχων της περιφερειακής πολιτικής...... 229 5.4 Τα διλήμματα στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής.......... 230 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Το πλαίσιο άσκησης της περιφερειακής πολιτικής.... 235 6.1 Εισαγωγή........................................... 235 6.2 Η διαχρονικότητα του περιφερειακού προβλήματος........... 235 6.3 Η αλληλοσυσχέτιση των χωρικών επιπέδων................ 239 6.4 Η διεθνοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων........... 241 6.5 Οι οικονομίες και αντιοικονομίες συγκέντρωσης............. 243 6.6 Οι διαρθρωτικές μεταβολές και η τριτογενοποίηση της οικονομίας....................................... 245 6.7 Οι χωρικές επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης........ 247 6.8 Η δημοσιονομική στενότητα και ο μεταβαλλόμενος ρόλος του κράτους......................................... 249 6.9 Η μεταβαλλόμενη γεωγραφία της ανάπτυξης................ 253 6.10 Τα διδάγματα του παρελθόντος.......................... 255
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τα μέσα άσκησης περιφερειακής πολιτικής Θεωρητική θεμελίωση και κριτική αξιολόγηση....... 257 7.1 Εισαγωγή........................................... 257 7.2 Δημόσιες δαπάνες.................................... 257 7.3 Υποδομές.......................................... 262 7.4 Αναπτυξιακά κίνητρα.................................. 267 7.5 Έλεγχοι και περιορισμοί................................ 269 7.6 Ενίσχυση της κινητικότητας της εργασίας και του κεφαλαίου και ενίσχυση της ευελιξίας.............................. 270 7.7 Πολιτικές ενίσχυσης μικρομεσαίων επιχειρήσεων............ 272 7.8 Αποκέντρωση δημόσιου τομέα.......................... 274 7.9 Πολιτικές ανθρώπινου δυναμικού........................ 275 7.10 Πολιτικές άυλων υποδομών............................. 277 7.11 Εγκατάσταση επιστημονικών ιδρυμάτων................... 279 7.12 Πολιτικές διασυνοριακής συνεργασίας..................... 283 7.13 Επιλεκτικές πολιτικές αντιμετώπισης της βιομηχανικής παρακμής.......................................... 285 7.14 Συμπεράσματα...................................... 287 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η περιφερειακή κατανομή των δημόσιων επενδύσεων................................. 289 8.1 Εισαγωγή........................................... 289 8.2 Η αναπτυξιακή σημασία των δημόσιων επενδύσεων.......... 291 8.3 Δημόσιες επενδύσεις και χώρος......................... 292 8.4 Στρατηγικές περιφερειακής κατανομής δημόσιων επενδύσεων.. 294 8.4.1 Η συμβολή του Hirschman......................... 294 8.4.2 Το υπόδειγμα του Rahman........................ 295 8.4.3 Άλλες προσεγγίσεις.............................. 299 8.4.3.1 Οι ανάγκες.............................. 299 8.4.3.2 Η ισότητα............................... 299 8.4.3.3 Η χωρική δικαιοσύνη...................... 300 8.4.3.4 Η χωρική αλληλεγγύη...................... 300 8.4.3.5 Η αναδιανομή............................ 301 8.4.3.6 Η ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων..... 301 8.5 Προσδιοριστικοί παράγοντες της περιφερειακής κατανομής των δημόσιων επενδύσεων............................. 301 8.5.1 Δημογραφικοί παράγοντες........................ 302 8.5.1.1 Ο πληθυσμός............................ 302 8.5.1.2 Ο βαθμός αστικοποίησης, ο ρόλος των πόλεων.. 302
12 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 8.5.1.3 Η πυκνότητα του πληθυσμού................ 302 8.5.1.4 Η σύνθεση του πληθυσμού.................. 302 8.5.1.5 Η μεταβολή του πληθυσμού................. 303 8.5.2 Οικονομικοί παράγοντες.......................... 303 8.5.2.1 Το επίπεδο ανάπτυξης..................... 303 8.5.2.2 Η εισοδηματική ανισότητα.................. 303 8.5.2.3 Η φοροδοτική ικανότητα.................... 303 8.5.2.4 Απασχόληση και ανεργία, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός............................. 304 8.5.2.5 Το απόθεμα δημόσιου κεφαλαίου............. 304 8.5.2.6 Οι επενδύσεις της προηγούμενης χρονιάς...... 304 8.5.2.7 Ο οικονομικός κύκλος...................... 305 8.5.2.8 Το ύψος του ετήσιου προϋπολογισμού......... 305 8.5.3 Γεωγραφικοί παράγοντες και περιβάλλον............. 305 8.5.3.1 Η έκταση................................ 305 8.5.3.2 Η γεωμορφολογία μιας χώρας............... 306 8.5.3.3 Το κλίμα................................ 306 8.5.3.4 Η κλιματική αλλαγή........................ 306 8.5.3.5 Το φυσικό περιβάλλον και το οικοσύστημα...... 306 8.5.3.6 Οι φυσικές καταστροφές.................... 307 8.5.3.7 Τα τεχνολογικά ατυχήματα.................. 307 8.5.3.8 Ο ορυκτός πλούτος και οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι.................................. 308 8.5.4 Χωροταξικοί και πολεοδομικοί παράγοντες Σχεδιασμός του χώρου..................................... 308 8.5.4.1 Ο περιφερειακός χωροταξικός σχεδιασμός...... 308 8.5.4.2 Η κατανομή του οικιστικού δικτύου............ 308 8.5.4.3 Ο αστικός σχεδιασμός..................... 309 8.5.4.4 Οι χρήσεις γης........................... 309 8.5.4.5 Το καθεστώς ιδιοκτησίας της γης............. 309 8.5.5 Γεωγραφικοί παράγοντες και περιβάλλον............. 310 8.5.5.1 Η οργάνωση της δημόσιας διοίκησης.......... 310 8.5.5.2 Ο βαθμός της δημοσιονομικής αποκέντρωσης... 310 8.5.5.3 Οι μορφές διοίκησης και η χωρική διακυβέρνηση.. 310 8.5.5.4 Η θεσμική πυκνότητα και οι ομάδες συμφερόντων............................ 310 8.5.5.5 Η εξασφάλιση ειδικού καθεστώτος............ 311 8.5.6 Πολιτιστικό περιβάλλον και οργάνωση μεγάλων εκδηλώσεων................................... 311
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 13 8.5.6.1 Ο πολιτιστικός πλούτος.................... 311 8.5.6.2 Το πολιτιστικό περιβάλλον.................. 311 8.5.6.3 Η πολιτιστική βιομηχανία και ο ελεύθερος χρόνος................................. 312 8.5.6.4 Η διοργάνωση διεθνούς εμβέλειας εκδηλώσεων.. 312 8.5.7 Πολιτικοί παράγοντες............................. 312 8.5.7.1 Ο εκλογικός κύκλος....................... 312 8.5.7.2 Τα εκλογικά αποτελέσματα.................. 313 8.5.7.3 Η καταγωγή ισχυρών παραγόντων της εκάστοτε κυβέρνησης............................. 313 8.5.7.4 Τα εκλογικά αποτελέσματα.................. 313 8.5.7.5 Ιδεολογική συγγένεια κυβέρνησης και αιρετών... 313 8.5.8 Άμυνα και ασφάλεια.............................. 314 8.5.8.1 Γεωοικονομικοί και γεωπολιτικοί λόγοι......... 314 8.5.8.2 Στρατιωτικές μονάδες και εθνική ασφάλεια...... 314 8.5.8.3 Τοπικές συγκρούσεις ή εμφύλιες συρράξεις..... 314 8.5.9 Λοιποί παράγοντες.............................. 315 8.6 Περιφερειακές επιδράσεις των δημόσιων επενδύσεων........ 315 8.6.1 Το πλαίσιο ανάλυσης............................. 315 8.6.2 Εμπειρικές μελέτες σε επίπεδο εθνικής οικονομίας...... 315 8.6.3 Εμπειρικές μελέτες σε περιφερειακό επίπεδο.......... 318 8.7 Οι δημόσιες επενδύσεις στην Ελλάδα..................... 321 8.7.1 Ο Προϋπολογισμός Δημόσιων Επενδύσεων........... 322 8.7.2 Οι Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί............. 323 8.7.3 Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης.................. 324 8.7.4 Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα............. 324 8.8 Η εξέλιξη των δημόσιων επενδύσεων στην Ελλάδα........... 324 8.8.1 Η περιφερειακή κατανομή των δημόσιων επενδύσεων... 327 8.8.2 Ανισότητα..................................... 331 8.8.3 Αναδιανομή.................................... 336 8.8.4 Ανισότητα..................................... 337 8.8.5 Αποκέντρωση.................................. 339 8.8.6 Ανάπτυξη...................................... 339 8.9 Δημόσιες επενδύσεις και οικονομική κρίση................. 340 8.10 Συμπεράσματα...................................... 342 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Πολιτικές επενδυτικών κινήτρων και περιφερειακή ανάπτυξη................................... 349 9.1 Εισαγωγή........................................... 349 9.2 Είδη αναπτυξιακών κινήτρων............................ 351
14 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 9.3 Μια σύντομη ιστορική αναδρομή......................... 354 9.4 Οι αναπτυξιακοί νόμοι της περιόδου 1981-2014............. 356 9.4.1 Ο αναπτυξιακός νόμος 1262/82..................... 356 9.4.2 Οι αναπτυξιακοί νόμοι 1892/90 και 2234/94............ 358 9.4.3 Τα επενδυτικά κίνητρα του άρθρου 23α του Ν. 2234/94... 361 9.4.4 Τα επενδυτικά κίνητρα του άρθρου 23β του Ν. 2234/94... 361 9.4.5 Το καθεστώς κινήτρων για τις φθίνουσες βιομηχανικές περιοχές...................................... 364 9.4.6 Ο αναπτυξιακός νόμος 2601/98..................... 365 9.4.7 Ο αναπτυξιακός νόμος 3299/04..................... 369 9.4.8 Ο επενδυτικός νόμος 3908/11...................... 377 9.5 Οι δράσεις ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης.......................... 385 9.5.1 Τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα......... 385 9.5.2 Το Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 1989-93............ 386 9.5.3 Το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 1994-99............ 386 9.5.4 Το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 2000-06............ 388 9.5.5 Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, 2007-13...... 390 9.5.6 Αξιολόγηση της συμβολής των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων............ 392 9.6 Η χρηματοδότηση των αναπτυξιακών νόμων................ 394 9.7 Αξιολόγηση των περιφερειακών επιπτώσεων............... 397 9.8 Συνολική αποτίμηση.................................. 409 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Η οργάνωση της δημόσιας διοίκησης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο στην Ελλάδα................. 419 10.1 Εισαγωγή........................................... 419 10.2 Τα συστήματα διοικητικής οργάνωσης..................... 421 10.3 Το υφιστάμενο σύστημα διοικητικής οργάνωσης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο στην Ελλάδα......................... 422 10.3.1 Το συνταγματικό πλαίσιο......................... 422 10.3.2 Το νομοθετικό πλαίσιο........................... 423 10.3.3 Το υφιστάμενο σύστημα διοικητικής οργάνωσης....... 426 10.4 Τα χαρακτηριστικά του θεσμού της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα........................................ 427 10.5 Η τοπική αυτοδιοίκηση πρώτου βαθμού................... 430 10.5.1 Γενικά........................................ 430 10.5.2 Αρμοδιότητες των ΟΤΑ πρώτου βαθμού.............. 431 10.5.3 Δημοτικές Αρχές και σύστημα διακυβέρνησης......... 434
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 15 10.5.4 Το νέο σύστημα δημοτικής αποκέντρωσης: Δημοτικές κοινότητες και τοπικές κοινότητες................... 439 10.5.5 Έσοδα, δαπάνες και οικονομική διαχείριση των ΟΤΑ πρώτου βαθμού................................ 441 10.5.6 Διαδημοτική συνεργασία......................... 442 10.5.7 Δημοτικές επιχειρήσεις........................... 445 10.6 Η αυτοδιοίκηση δευτέρου βαθμού........................ 445 10.6.1 Γενικά........................................ 445 10.6.2 Η θεσμική διαδρομή της περιφέρειας στο σύστημα της διοικητικής οργάνωσης της χώρας............... 446 10.6.3 Τα όργανα της περιφέρειας και οι αρμοδιότητές τους.... 451 10.6.4 Οι οικονομικοί πόροι της περιφέρειας................ 454 10.6.5 Το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης................. 455 10.7 Αποκεντρωμένες διοικήσεις............................. 456 10.8 Συμπεράσματα...................................... 457 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Φορολογική αποκέντρωση και χρηματοδότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα........... 469 11.1 Εισαγωγή: Οι οικονομικές λειτουργίες του κράτους........... 469 11.2 Δημοσιονομική πολιτική και δημοσιονομική αποκέντρωση..... 471 11.2.1 Η σταθεροποιητική λειτουργία..................... 472 11.2.2 Η αναδιανεμητική λειτουργία...................... 473 11.2.3 Η κατανεμητική λειτουργία........................ 474 11.2.4 Η άριστη μορφή οργάνωσης Το ομοσπονδιακό σύστημα...................................... 474 11.2.5 Το θεώρημα της δημοσιονομικής αποκέντρωσης....... 475 11.2.6 Η θεωρία του Tiebout............................ 477 11.2.7 Μέτρηση της δημοσιονομικής αποκέντρωσης......... 478 11.3 Δημοσιονομική αποκέντρωση και τοπική αυτονομία.......... 480 11.3.1 Δείκτες μέτρησης της τοπικής αυτονομίας............ 481 11.3.1.1 Δείκτης αυτονομίας εσόδων................ 481 11.3.1.2 Δείκτης εξάρτησης....................... 481 11.3.1.3 Δείκτης φορολογικής αυτονομίας............ 482 11.4 Η οικονομική αυτοτέλεια της αυτοδιοίκησης................. 484 11.4.1 Το συνταγματικό πλαίσιο......................... 484 11.4.2 Πηγές χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης..... 487 11.4.3 Διάκριση των εσόδων της τοπικής αυτοδιοίκησης...... 489 11.5 Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι........................... 490 11.5.1 Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι δήμων και κοινοτήτων...... 491 11.5.2 Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των περιφερειών.......... 493
16 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 11.6 Έσοδα που εισπράττονται από το κράτος υπέρ των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης............................... 494 11.7 Φόροι που εισπράττονται από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης...................................... 497 11.8 Τα ανταποδοτικά τέλη................................ 501 11.9 Δημοσιονομικοί κανόνες για την αυτοδιοίκηση............. 505 11.9.1 Ρυθμίσεις σχετικά με τα τοπικά έσοδα.............. 505 11.9.2 Δημοσιονομικοί κανόνες και καθεστώς δανεισμού.... 506 11.9.3 Ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης................... 506 11.9.4 Καθεστώς παρατηρητηρίου...................... 507 11.9.5 Άλλες πρόσφατες ρυθμίσεις..................... 507 11.9.6 Οικονομική κρίση και οικονομικά της αυτοδιοίκησης... 508 11.10 Η ταμειακή υπηρεσία των δήμων....................... 508 11.11 Συμπεράσματα..................................... 510 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Η περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα........... 517 12.1 Εισαγωγή......................................... 517 12.2 Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης............. 519 12.3 Τα στάδια της περιφερειακής πολιτικής της ευρωπαϊκής ένωσης........................................... 525 12.3.1 Η πρώιμη φάση στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής, 1958-75................ 526 12.3.2 Η φάση της επικουρικής συνδρομής της κοινότητας στην περιφερειακή πολιτική των κρατών-μελών, 1975-87... 528 12.3.3 Η οργανική σύνδεση της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής με την κρατική πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης των κρατών-μελών, 1989-2020.......... 531 12.3.3.1 Η περιφερειακή πολιτική ενόψει της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.................... 532 12.3.3.2 Η περιφερειακή πολιτική ενόψει της οικονομικής και νομισματικής ένωσης................ 536 12.3.3.3 Η περιφερειακή πολιτική ενόψει της μεγαλύτερης διεύρυνσης........................... 539 12.3.3.4 Η περιφερειακή πολιτική και η στρατηγική της Λισαβόνας......................... 540 12.3.3.5 Η περιφερειακή πολιτική και η «Ευρώπη 2020»....................... 542 12.4 Η κοινοτική διαρθρωτική πολιτική και η συμβολή της στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας..................... 545
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Η περιφερειακή διάσταση και τα περιφερειακά προγράμματα των ΚΠΣ και των ΕΣΠΑ............. 551 13.1 Εισαγωγή......................................... 551 13.2 Τα περιφερειακά προγράμματα......................... 551 13.2.1 Η διαχρονική χρηματοδοτική βαρύτητα των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων..... 553 13.2.1.1 Τα περιφερειακά προγράμματα του ΚΠΣ 1989-93......................... 553 13.2.1.2 Τα περιφερειακά προγράμματα του ΚΠΣ 1994-99......................... 556 13.2.1.3 Τα περιφερειακά προγράμματα του ΚΠΣ 2000-06......................... 559 13.2.1.4 Τα περιφερειακά προγράμματα του Ι ΕΣΠΑ 2007-13....................... 561 13.2.1.5 Τα περιφερειακά προγράμματα στο ΙΙ ΕΣΠΑ 2014-20....................... 568 13.3 Ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων........................ 573 13.4 Μια πρώτη αποτίμηση των περιφερειακών προγραμμάτων... 582 13.5 Η περιφερειακή διάσταση του 2007-13................... 586 13.6 Η χωρική αναδιανομή μέσω των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ... 591 13.7 Αποτίμηση της περιφερειακής διάστασης του ΕΣΠΑ......... 594 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Οι επιδράσεις της οικονομικής κρίσης στην περιφερειακή ανάπτυξη και στις περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα Μια εμπειρική ανάλυση........................ 599 14.1 Εισαγωγή......................................... 599 14.2 Θεωρητική συζήτηση των χωρικών επιδράσεων της οικονομικής κρίσης............................................ 600 14.3 Εμπειρική διερεύνηση των επιδράσεων της κρίσης στην περιφερειακή ανάπτυξη στην Ελλάδα.................... 605 14.3.1 Η μεταβολή του ΑΕΠ........................... 605 14.3.2 Η μεταβολή του ΑΕΠ σε επίπεδο χώρας............ 605 14.3.3 Η μεταβολή του ΑΕΠ των νομών και των περιφερειών της χώρας................................... 607 14.4 Κλαδική και χωρική ανάλυση των τομέων οικονομικής δραστηριότητας..................................... 612 14.4.1 Ρυθμός ανάπτυξης ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας............................... 613
18 / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 14.4.2 Μεταβολές στη σχετική εξειδίκευση των περιφερειών της χώρας................................... 616 14.5 Εξελίξεις στην ανεργία................................ 621 14.5.1 Η μεταβολή της ανεργίας........................ 621 14.5.2 Τάσεις μεταβολής της ανεργίας σε εθνικό επίπεδο.... 622 14.5.3 Τάσεις μεταβολής της ανεργίας σε περιφερειακό επίπεδο..................................... 624 14.5.4 Τάσεις μεταβολής της περιφερειακής ανισότητας..... 626 14.6 Συμπεράσματα..................................... 627 ΕΠΙΛΟΓΟΣ.............................................. 637