ΜΑΘΖΜΑ ΔΚΣΟ Ζ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ

ΜΑΘΖΜΑ ΔΚΣΟ Ζ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΚΑΗ ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΖ Ο Οηθνλνκνιφγνο Μάιζνπο πξνέβιεπε αχμεζε ηνπ επξσπατθνχ πιεζπζκνχ ζηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα θαη παξάιιεια κε ηελ δξακαηηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηα πνζνζηά κεγέζπλζεο ηνπ, πξνέβιεπε ηελ πείλα ζηελ επξσπατθή ήπεηξν. ηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα, ζην ζχλνιν ηνπ ν ιεγφκελνο αλεπηπγκέλνο θφζκνο, πνπ πεξηιακβάλεη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ηηο ΖΠΑ, ηνλ Καλαδά, παξνπζηάδεη αξλεηηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Σν θπξίαξρν ζηνηρείν πνπ έρεη εκθαληζηεί κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, είλαη φηη ν Σξίηνο Κφζκνο παξνπζηάδεη κεγάιε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε ηερλνινγηθή πξφνδνο ζπλέβαιιε ζηελ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε θαη ζηε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ ζαλάησλ, θπξίσο ζην πξψην έηνο ηεο ειηθίαο πνπ ζην παξειζφλ ήηαλ ε κεγάιε πιεγή θαη παξάιιεια είρακε θαη ηελ κεγάιε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηε γε (Paul Kennedy, Preparing for the Twenty-first Century, 1992). ια απηά ηα ζηνηρεία έρνπλ ζαλ ζπλέπεηα λα έρνπλ ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηε κεηαβνιή ζηε ινγηθή ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ζηελ εμέιημε ηεο. Ζ κεηαλάζηεπζε ηνλ 19 ν αηψλα ζπλήζσο γηλφηαλ απφ πινχζηεο ρψξεο ζε άδεηεο ρψξεο απφ αλζξψπνπο. Οη πεξηζζφηεξν ζπλεζηζκέλεο κεηαλαζηεχζεηο ήηαλ απφ ηε Γπηηθή Δπξψπε ζηελ Ακεξηθή. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ κεηαλάζηε θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ κεηαλάζηε πνπ κεηαθηλνχληαλ απφ ηε Γπηηθή Δπξψπε ζηελ Ακεξηθή, ήηαλ πάλσ απφ ηνλ κέζν φξν κφξθσζεο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ θαηνηθνχζε ζηε ρψξα ππνδνρήο. ια ηα αλσηέξσ είραλ ζαλ απνηέιεζκα ην εηζνδήκαηα ησλ κεηαλαζηψλ λα θζάλνπλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ην αληίζηνηρν επίπεδν εηζνδήκαηνο ησλ γεγελψλ πιεζπζκψλ. Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί δε, φηη πνιιέο θνξέο ηα 69

εηζνδήκαηα ηνπο μεπεξλνχζαλ ην επίπεδν εηζνδήκαηνο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ θαη απφξξνηα απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ ήηαλ φηη δελ ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ θνηλσληθή πξφλνηα πνπ ηνπο πξνζέθεξε ην θξάηνο ππνδνρήο. Σα δεδνκέλα ηεο κεηαλάζηεπζεο έρνπλ αιιάμεη ξηδηθά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ζ κεηαλάζηεπζε ζπζρεηίδεηαη θαη κε ηε ξαγδαία αχμεζε ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ. ήκεξα, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ ΟΖΔ, ν πιεζπζκφο ηνπ πιαλήηε αλέξρεηαη ζε 5,7 δηζεθ., ελψ κέρξη ην 2030 αλακέλεηαη λα θζάζεη ηα 8,5 δηζεθ. Ζ κεγάιε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ παξαηεξείηαη θπξίσο ζηηο ιεγφκελεο ηξίηεο ρψξεο. Απηφ νθείιεηαη δηφηη έρνπκε, φπσο ήδε έρνπκε αλαθέξεη, ζεκαληηθή βειηίσζε ηεο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο, επίζεο έρνπκε ζηαζεξή κείσζε ησλ ζαλάησλ, ελψ ν αξηζκφο ησλ γελλήζεσλ παξακέλεη ζηαζεξφο. Θα αλαθέξνπκε σο ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηελ Ηλδία, ε νπνία ηελ πεξίνδν 1941 είρε πνζνζηά γελλήζεσλ θαη ζαλάησλ ηα νπνία έθζαλαλ ζην 4,5%. Αξγφηεξα θαη ζπγθεθξηκέλα ην 1991, ην πνζνζηφ ησλ ζαλάησλ κεηψζεθε ζε 0,99%, ελψ απφ ηελ άιιε ην πνζνζηφ ησλ γελλήζεσλ έπεζε θαη απηφ ζην 2,9%. Μέζα απφ φια απηά εθείλν πνπ πξνθχπηεη είλαη φηη ην πνζνζηφ αχμεζεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο είλαη 2% (Thurow). Απφ ηελ άιιε ε Παγθφζκηα Σξάπεδα πξνβιέπεη αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ πνπ ζήκεξα είλαη 5,7 δηζεθ. άλζξσπνη, ζε 8,5 δηζεθ. ην 2030. Τπάξρεη κεγάιε αλεζπρία γηα ηε κειινληηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ, γεγνλφο πνπ δίλεη ψζεζε ζηηο κεηαλαζηεχζεηο, θπξίσο απηνχ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη ζηηο ρψξεο ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ θαη κεηαλαζηεχεη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Γχζεο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ζηε δεθαεηία ηνπ 80, 7,9 εθαη. άλζξσπνη κεηαλάζηεπζαλ λφκηκα ζηηο ΖΠΑ; θαη αθφκε 7,3 κεηαλάζηεπζαλ ζηνλ ππφινηπν αλεπηπγκέλν θφζκν (G. Borjas, The Economics of Immigration, Journal of Economic Literature, Γεθέκβξηνο 1994). Δθηφο απηνχ ην 1992 δνχζαλ 3,4 πεξίπνπ εθαη. κεηαλάζηεο ζηηο ΖΠΑ, απφ ηνπο νπνίνπο ηα 2 εθαη. πεξίπνπ βξίζθνληαη εθεί απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80 (The New Republic, Ηαλνπάξηνο 1995). Απφ ην 1995 θαη κεηά ε κεηαλάζηεπζε απμήζεθε, κε απνηέιεζκα ην 9% ησλ ακεξηθαλψλ πνιηηψλ λα έρεη γελλεζεί ζην εμσηεξηθφ, ζηελ Καιηθφξληα ην 25% ησλ θαηνίθσλ έρεη γελλεζεί ζην εμσηεξηθφ, ελψ ε θαηαλνκή αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο πνιηηείεο είλαη άληζε (St. Holms, A Surge in Immigration Surprises Experts and Intensifies a Debate, New York Times, 30 70

Απγνχζηνπ 1995). ηα πιαίζηα ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ κεηαλαζηεχνπλ πάλσ απφ 2 εθαη. άλζξσπνη απφ θησρέο ζε ιηγφηεξν θησρέο ρψξεο ην ρξφλν, κφλν ζηελ Αζία. Παξάιιεια ππάξρνπλ 23 εθαη. πξφζθπγεο ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν. πλνιηθά, ππάξρνπλ 100 εθαη. άλζξσπνη πνπ δνπλ έμσ απφ ηε ρψξα ζηελ νπνία γελλήζεθαλ (Hal. Kane, What s Driving Migration?, World Watch, Ηαλνπάξηνο/Φεβξνπάξηνο 1995). Πξφθεηηαη γηα έλα καδηθφ θίλεκα κεηαλάζηεπζεο πνπ παξφκνην ππήξμε ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα. πσο ήδε έρνπκε αλαθέξεη εθείλεο νη κεηαλαζηεχζεηο είραλ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά απφ ηα ζεκεξηλά θαη αξηζκνχζαλ πεξίπνπ 650.000 ην ρξφλν ηνπιάρηζηνλ εθείλνη πνπ ηαμίδεπαλ ζηηο ΖΠΑ (ηαηηζηηθή Τπεξεζία Απνγξαθήο ΖΠΑ, Statistical History of U.S. U.S. Government Printing Office, 1970). Κάπνηε νη άδεηεο ρψξεο πνπ αλαθέξακε, είραλ αλάγθε θαη απφ αλζξψπνπο θαη απφ αλεηδίθεπηε εξγαηηθή δχλακε. ήκεξα φκσο εθείλν πνπ απαηηείηαη ε αηνκηθή εμεηδίθεπζε θαη νη δεμηφηεηεο πνπ έρνπλ νη κεηαλάζηεο πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ απαξαίηεηνη ζηηο ρψξεο ππνδνρήο. Δπνκέλσο νη αλεπηπγκέλεο ρψξεο ζα πξέπεη λα δηακνξθψζνπλ κία κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ε νπνία ζα ζπλδπάδεηαη κε ηε ζπλνιηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο πνπ ππνδέρεηαη ηνπο κεηαλάζηεο. Αλαθέξακε πην πάλσ γηα ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ κεηαλαζηψλ ζηα πξψηα ρξφληα ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη θπξίσο εθείλσλ πνπ κεηαθηλνχληαλ απφ ηελ Δπξψπε ζηελ Ακεξηθή. Ηζηνξηθά ν κέζνο κεηαλάζηεο είρε κφξθσζε θαη ζηηο ΖΠΑ ηα παηδηά ησλ κεηαλαζηψλ πήγαηλαλ ζρνιείν πεξηζζφηεξα ρξφληα. ηελ πνξεία, χζηεξα απφ ιίγεο δεθαεηίεο ηα εηζνδήκαηα ησλ κεηαλαζηψλ ήηαλ κεγαιχηεξα απφ εθείλα ησλ γελλεκέλσλ ζηηο ΖΠΑ (Thurow, «Σν κέιινλ ηνπ θαπηηαιηζκνχ). ήκεξα φια απηά δελ ηζρχνπλ θαη ε θαηάζηαζε έηζη φπσο έρεη δηακνξθσζεί έγηλε πνιχ πην ζχλζεηε. Γηα παξάδεηγκα ζηνλ ηνκέα ηεο παηδείαο, ε ζχγθξηζε αλάκεζα ζηνπο κεηαλάζηεο άλσ ησλ είθνζη πέληε εηψλ θαη εθείλσλ πνπ γελλήζεθαλ ζηηο ΖΠΑ εκθαλίδεη δχν ζθέιε πνπ είλαη αληίζεηα κεηαμχ ηνπο. Οη πξψηνη έρνπλ 42% πην πνιιέο πηζαλφηεηεο απφ ηνπο ληφπηνπο ακεξηθαλνχο λα έρνπλ πηπρίν παλεπηζηεκίνπ θαη αθφκε 112% πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα έρνπλ ηειεηψζεη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (Holms). Παξάιιεια ν ζεκεξηλφο κέζνο κεηαλάζηεο είλαη ιηγφηεξν κνξθσκέλνο θαη ην πηζαλφηεξν είλαη λα κελ έρεη ηειεηψζεη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ην εηζφδεκα δελ θζάλεη ην αληίζηνηρν εθείλσλ πνπ γελλήζεθαλ ζηηο ΖΠΑ (Thurow). 71

Ζ πηψζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο θαη ησλ ππφινηπσλ ρσξψλ ηνπ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο αθελφο θαη ηεο ΝΑ Δπξψπεο αθεηέξνπ ζπλέβαιιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ αιιαγή ησλ δεδνκέλσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο κεηά ην 1989. Γηα παξάδεηγκα, ε Διιάδα ε νπνία απφ ηελ αξρή ηνπ 20 νπ αηψλα θαη κέρξη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ήηαλ ρψξα εμαγσγήο πξνο ηηο ΖΠΑ, ηνλ Καλαδά, ηε Γεξκαλία, ηελ Απζηξαιία θαη ζε άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, κεηαηξέπεηαη κεηά ην 1989 ζε ρψξα εηζαγσγήο. Υαξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν είλαη ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε πνπ ηελ πεξίνδν 1993 αξηζκνχζε ζε 280.000-350.000 άηνκα, ζε κία ρψξα πνπ ν πιεζπζκφο ηεο ππνινγίδεηαη ζε 10 εθαη. πεξίπνπ αλζξψπνπο (Ρπλάιδνο-Ρπκφλ). ην πιαίζην ηεο έξεπλαο ππνινγίδεηαη φηη ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ θζάλνπλ ζε 350.000 άηνκα, αληηζηνηρνχλ ζε έλα εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ θζάλεη ηα 157.000 άηνκα, ελψ άιιεο εθηηκήζεηο αλεβάδνπλ ηνλ αξηζκφ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ησλ κεηαλαζηψλ ζε 450.000-500.000 άηνκα (Ληαλφο, Καηζέιε, αξξήο). Οη δηαθνξέο ζηηο εθηηκήζεηο νθείιεηαη ζηε κεηαβνιή ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ζηελ αζηάζεηα λα δηαηεξεζεί ην πνζφ ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Βαζηδφκελνη ζηα ζηνηρεία ηνπ Διιεληθνχ Παξαηεξίνπ Απαζρφιεζεο ην 1999, ν αξηζκφο ησλ αηηήζεσλ γηα παξακνλή είλαη 353.000 θαη ζεσξείηαη φηη είλαη πνιχ κηθξφηεξνο απφ ην ζχλνιν ηνπ αξηζκνχ ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Απηφ ίζσο λα νθεηιφηαλ ζηα πηζαλά πξνλφκηα, φπσο ρακειφ εξγαηηθφ θφζηνο ζε ζρέζε κε ηνπο έιιελεο εξγάηεο, εμαηηίαο ηεο κε-πιεξσκήο θφξσλ θαη αθφκε κε-πιεξσκή αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ θ.η.ι. Απφ απηνχο νη κηζνί, ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα, έρνπλ ηειεηψζεη ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, ην 37% ηε πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ην 9% ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σν κηζφ ησλ κεηαλαζηψλ είλαη θάησ απφ 30 εηψλ, ην 75% ησλ κεηαλαζηψλ είλαη άλδξεο θαη νη κηζνί απφ ηνπο κεηαλάζηεο είλαη παληξεκέλνη. ια απηά απνηεινχλ έλα κηθξφ δείγκα γηα ηα λέα δεδνκέλα ηεο κεηαλάζηεπζεο, έηζη φπσο απηή δηακνξθψλεηαη ζην ηέινο ηνπ 20νπ αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ. Θα πξέπεη φκσο λα αλαθέξνπκε φηη φιεο νη αλσηέξσ ηάζεηο ηεο δηεζλνχο κεηαλάζηεπζεο έρνπλ θαη θάπνηεο ζπλέπεηεο. ια φζα αλαθέξακε αλήθνπλ ζηελ αλάιπζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη απνηεινχλ βαζηθφ ζηνηρείν ηεο θπβεξλεηηθήο ή θξαηηθήο πνιηηηθήο, πξνθεηκέλνπ λα ειέγμεη ην κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα. Θα πξέπεη αθφκε λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη δελ ππάξρεη, αθφκε θαη ζηηο 72

ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο πνπ αλαθέξακε, κία παγθφζκηα αγνξά εξγαζίαο κε ηελ έλλνηα, ηνπιάρηζηνλ, πνπ ελλννχκε γηα ηα αγαζά θαη ηηο ππεξεζίεο. Γίλεηαη ζαθέο φηη δελ κπνξεί λα ππάξμεη ειεχζεξε θπθινθνξία εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, κε ηελ έλλνηα πνπ κηιάκε φηαλ αλαθεξφκαζηε ζην δηεζλέο εκπφξην θαη ηελ αληαιιαγή πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Καηαξρήλ ε εξγαηηθή κεηαλάζηεπζε ππφθεηηαη ζηε ξχζκηζε απφ ηελ εθάζηνηε θπβέξλεζε θαη δελ είλαη εχθνιε ε κεηαθίλεζε ησλ εξγαηψλ αθφκε θαη φηαλ είλαη παξάλνκνη. Απφ ηελ άιιε ε δηαθίλεζε ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ είλαη απεξηφξηζηε. ζν θαη λα επεθηαζεί ε παγθφζκηα νηθνλνκία είλαη πνχ δχζθνιν λα πεξηνξίζεη ηνπο θξαγκνχο κεηαθίλεζεο εξγαζίαο, ελψ ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε θαη ε αληίδξαζε ησλ εζληθψλ θνηλσληψλ, θάηη πνπ δελ ηζρχεη γηα ηα πξντφληα θαη ηηο ππεξεζίεο. Δίλαη αλαγθαίν λα αλαθεξζεί, φηη γηα ηηο πεξηθεξεηαθέο νηθνλνκίεο ηζρχεη, ηνπιάρηζηνλ, ε πξαθηηθή ηεο ειεχζεξεο δηαθίλεζεο ηεο εξγαζίαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο δελ κπνξεί θακία θπβέξλεζε λα δεκηνπξγήζεη εηδηθνχο φξνπο γηα ηε κεηαθίλεζε ησλ εξγαδφκελσλ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο. Έηζη ε κεηαθίλεζε ηεο εξγαζίαο εμαθνινπζεί λα είλαη πεξηνξηζκέλε θαη αθφκε ε ΒΑΕΔ απνθιείεη ξεηά ηελ ειεπζεξία ηεο κεηαθίλεζεο αηφκσλ, παξφηη ππάξρεη ειεπζεξία αλάκεζα ζηνλ Καλαδά θαη ζηηο ΖΠΑ θαη αθφκε ηεξάζηηεο παξάλνκεο ξνέο αλάκεζα ζηηο ΖΠΑ θαη ζην Μεμηθφ. Δπνκέλσο ε κεηαλάζηεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ νη νπνίνη βξίζθνληαη έμσ απφ ηηο πεξηθέξεηεο είλαη πνχ δχζθνιε θαη απνηειεί έλα πνιχ κηθξφ ηεο παγθφζκηαο κεηαθίλεζεο ηεο εξγαζίαο. Ηζηνξηθά, αλ ηνλ 19 ν αηψλα ππήξμε κία καδηθή κεηαθίλεζε ηεο εξγαζίαο ππφ ηελ κνξθή ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηηο πεγέο ηνπ θεθαιαίνπ, ζήκεξα δελ πξαγκαηνπνηείηαη θάηη αλάινγν, εθηφο αλ ζεσξεζεί φηη είλαη αλαγθαίν θαη πξνζσξηλφ ππνθαηάζηαην (Hirst-Thompson). Ζ παγθφζκηα δηεζλήο κεηαλάζηεπζε, πνπ είρε ζαλ ζθνπφ ηελ απαζρφιεζε, ζπγθεληξψλεηαη ζηα θξάηε ηνπ Κφιπνπ, ζηε Βφξεην Ακεξηθή θαη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Ήδε αλαθέξακε ζαλ ραξαθηεξηζηηθφ ηελ Διιάδα, ψζηε λα θαηαλνήζνπκε ηελ πνηφηεηα ηεο λέαο ινγηθήο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Μία πξφρεηξε εθηίκεζε, ππνινγίδεη φηη απηή ε θαηεγνξία κεηαλαζηψλ αλήιζε ζε 20 εθαη. ην 1990, πξηλ απφ ηνλ πφιεκν θαη χζηεξα ζεκεηψζεθε καδηθή επηζηξνθή ζηε ρψξα θαηαγσγήο θαη ηδηαίηεξα αλαθεξφκαζηε ζηνπο κεηαλάζηεο ησλ ρσξψλ ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ (Hirst-Thompson). Απηή ε κνξθή 73

εξγαηηθνχ δπλακηθνχ έθζαζε ζην απφγεην ηεο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Ζ παγθφζκηα χθεζε θαη νη εμειίμεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν Πφιεκνο ηνπ Κφιπνπ, ζηακάηεζαλ πξνζσξηλά απηή ηε κεηαθηλνχκελε απαζρφιεζε. Παξαηεξείηαη φηη έλα πνζνζηφ απφ απηνχο ηνπο εξγάηεο δεη θαη εξγάδεηαη παξάλνκα ζην εμσηεξηθφ (Hirst-Thompson). Ζ ζπλέπεηα φισλ ησλ παξαπάλσ επηπέδσλ δηεζλνχο κεηαλάζηεπζεο θαη απαζρφιεζεο είλαη φηη ηα δεκηνπξγεζέληα εκβάζκαηα απνηεινχλ ζεκαληηθφ κέξνο ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ ξνψλ θαη ησλ εζληθψλ εηζνδεκάησλ νξηζκέλσλ κηθξψλ ρσξψλ (Hirst-Thompson). Σα εκβάζκαηα απμήζεθαλ απφ 3.133 δηζεθ. δνιάξηα πνπ ήηαλ ην 1970, ζε 30.401 δηζεθ. δνιάξηα ην 1998 (ηε ζπγθεθξηκέλε πεγή ρξεζηκνπνηνχλ νη ζπγγξαθείο απφ ην έξγν ηνπ Segal). Σν πνζφ φκσο πνπ πξναλαθέξακε ζηελ νπζία αληηζηνηρεί ζην 5% ηεο αμίαο ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ. Δπνκέλσο απηά δείρλνπλ φηη ππάξρνπλ ηδηαίηεξα θίλεηξα γηα λα κεηαθηλεζεί έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο εξγαζίαο ζε ζρέζε κε ηηο αληίζηνηρεο δηαθηλήζεηο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαη αθφκε φηη νη ακνηβέο γηα απηή ηε κνξθή εξγαζίαο έρνπλ απμεζεί. ια απηά απνδεηθλχνπλ φηη θπξηαξρνχλ νη πςειφκηζζεο κνξθέο απαζρφιεζεο, ελψ ε αλεηδίθεπηε εξγαζία ππνρσξεί ζεκαληηθά θαη κφλν νη γπλαίθεο κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ ζε ζπίηηα ζηηο πινπζηφηεξεο ρψξεο. Τπάξρεη ε δηαπίζησζε φηη δηακνξθψλεηαη κία θπβεξλεηηθή πνιηηηθή πνπ ζην ζεκείν απηφ παξεκβαίλεη θαη πεξηνξίδεη ηε κεηαθίλεζε ησλ εξγαηψλ θαη ηδηαίηεξα γηα ηηο πεξηπηψζεηο κφληκεο νηθνγελεηαθήο εγθαηάζηαζεο (Hirst- Thompson). Πάλησο αλάκεζα ζηελ Δπξψπε θαη ζηηο ΖΠΑ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Οη ζπγθεθξηκέλνη ζπγγξαθείο νδεγνχληαη ζε δχν βαζηθά ζπκπεξάζκαηα: 1. Δίραλ ππάξμεη θάζεηο καδηθήο κεηαλάζηεπζεο γηα πνιινχο αηψλεο θαη ζεσξείηαη θπζηνινγηθή ε θαηάζηαζε πνπ παξνπζηάδεηαη κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. 2. Γηα ηνπο ίδηνπο ε θαηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ πεξίνδν 1815-1914 ήηαλ πεξηζζφηεξν αλνηρηή ζε ζρέζε κε ην ζήκεξα. ήκεξα δελ έρεη παξνπζηαζηεί άλνδνο ηεο λέαο αλεμέιεγθηεο θαη δηεζλνπνηεκέλεο αγνξάο γηα ηε κεηαθίλεζε ηεο εξγαζίαο. Οη θάηνηθνη ησλ θησρψλ ρσξψλ έρνπλ ιηγφηεξεο κεηαλαζηεπηηθέο ζέζεηο ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ. Παξαηεξνχλ φηη ζηε πεξίνδν ηεο καδηθήο 74

κεηαλάζηεπζεο, ν μεξηδσκφο ηεο νηθνγέλεηαο απφ ηηο ξίδεο είρε ζαλ ζηφρν θαιχηεξεο ζπλζήθεο εξγαζίαο, θάηη πνπ ζήκεξα απνπζηάδεη απφ κεγάια ηκήκαηα ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ. ΟΗ ΓΗΔΘΝΔΗ ΑΝΣΗΓΡΑΔΗ ΓΗΑ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ Ζ αληίδξαζε θαηά ηεο κεηαλάζηεπζεο θξαηά ηηο ξίδεο ηεο απφ ην ηέινο ηνπ 19 νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα. Δίλαη γεγνλφο φηη ε κεηαλάζηεπζε δεκηνχξγεζε αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηα εξγαηηθά εηζνδήκαηα, ηα νπνία δηαβξψλνληαλ απφ ηελ αληαγσληζηηθή παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ. Σν άλνηγκα ησλ δπηηθψλ θνηλσληψλ ζε δηαξθψο πεξηζζφηεξν δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο θαη έλαο απμαλφκελνο ιατθηζκφο απφ ηηο θησρφηεξεο νκάδεο ηεο θνηλσλίαο, ζπλέβαιιε ζηελ αξλεηηθή έσο θαη ερζξηθή αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο. ηηο ζχγρξνλεο βηνκεραληθέο θνηλσλίεο θπξηαξρεί ε πεξίνδνο ηεο χθεζεο, καδί κε ηε δεκηνπξγία ηεο καδηθήο αλεξγίαο θαη ηεο θηψρεηαο ζε φιν θαη κεγαιχηεξα ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ. Απηή ε ζχγρξνλε ζθιεξή θαηάζηαζε νδήγεζε ηε γεληά ησλ λέσλ αλζξψπσλ ζηελ αλαδήηεζε κηαο θεληξηθήο πνιηηηθήο, ε νπνία ζα έρεη ζαλ ζηφρν ηελ πξνζηαζία ηνπ εζληθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Κάηη αλάινγν ζπλέβαηλε θαη ζηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα. ηε Μεγάιε Βξεηαλία ε αλεξγία έθζαζε ζην 22,1% θαη ζηε Γεξκαλία ην 43,8% ην 1933. ηηο ΖΠΑ ε βηνκεραληθή αλεξγία έθζαζε ζην 37,6% (B. Eichengreen θαη T. Hatton, Interwar Unemployment in International Perspective: An Overview, ζην Interwar Unemployment In International Perspective, 1988). ηηο ρψξεο πνπ ίζρπε ε νξγαλσκέλε δχλακε ησλ εξγαηψλ ππήξμε κηα νξηζκέλε αληίζηαζε ζηα εξγαηηθά δεηήκαηα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ε Απζηξαιία, ε νπνία είρε ηνλ πην πςειφ βαζκφ ζπλδηθαιηζηηθήο νξγάλσζεο θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ εξγαηηθνχ θφζκνπ έθζαζε ην 45,7% ην 1929, έλαληη ην 33,8% ηεο νπεδίαο, ην 9,3% ησλ ΖΠΑ θαη ην 33,8% ηεο Γεξκαλίαο. Παξφια απηά ην δηάζηεκα 1929-1932 νη κηζζνί κεηψζεθαλ κέρξη θαη 20% θαη έηζη νη φπνηεο αιιαγέο ζηελ παξαγσγή θαη ζηελ αλεξγία δελ είρε κεγάιεο ζπλέπεηεο. Σελ πην δξακαηηθή αχμεζε ηεο αλεξγίαο ηελ είραλ νη ΖΠΑ εμαηηίαο ηνπ ρακεινχ βαζκνχ ζπλδηθαιηζηηθήο δξάζεο ησλ εξγαηψλ. 75

ήκεξα ππάξρεη έλα θιίκα κεησκέλεο ζπλδηθαιηζηηθήο δξάζεο, ελψ απφ ηελ άιιε ε αλεξγία είλαη γεγνλφο δελ έρεη θζάζεη ζηα επίπεδα εθείλεο ηεο επνρήο. Πάλησο νη εξγαδφκελνη ηελ πεξίνδν 1978-1990 πηέζηεθαλ αξθεηά εμαηηίαο ηεο κείσζεο ηεο απαζρφιεζεο ζηε βηνκεραλία. Πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ πεξίνδν απηή βηνκεραληθή απαζρφιεζε θαηά 1,4 εθαη. εξγαδφκελνπο. ηε Γαιιία ηελ πεξίνδν 1969-1973 ε κέζε αλεξγία ήηαλ 2,6%, ελψ ζήκεξα μεπεξλά ην 10%. ηε Γεξκαλία απφ 1% πήγε 10%. Ζ ζπλδηθαιηδφκελε εξγαζία ζηηο ΖΠΑ έπεζε απφ ην 25% πνπ ήηαλ ην 1970 ζε 16% ζήκεξα. Κάηη αλάινγν ζπκβαίλεη θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο. ην πιαίζην απηφ ζήκεξα ε δηεζλήο αληίδξαζε ελαληίνλ ηεο κεηαλάζηεπζεο εμαθνινπζεί λα είλαη πνιχ κεγάιε θαη λα αλαπηχζζνληαη έληνλα ξαηζηζηηθά θαηλφκελα. Απηφ νθείιεηαη θαη ζην γεγνλφο φηη έρνπλ κεηαθνκίζεη θαη πνιινί αλεηδίθεπηνη εξγάηεο απφ ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη απηφ κεηψλεη ηα έζνδα ησλ ληφπησλ εξγαηψλ. Ηδηαίηεξα γηα ηηο ΖΠΑ έρεη ππνινγηζηεί φηη ην έλα ηξίην ηεο ζπλνιηθήο αχμεζεο ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο κπνξνχκε λα ηελ απνδφζνπκε θαη ζηελ απμεκέλε κεηαλάζηεπζε. Απφ ηελ άιιε ππάξρνπλ κειέηεο πνπ βξήθαλ φηη ε κεηαλάζηεπζε είρε πνιχ κηθξή επηξξνή, κε ηε δηαθνξά φηη νη ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο αλαθέξνληαη ζε γεσγξαθηθέο πεξηνρέο πνιχ πεξηνξηζκέλεο (M. Slaughter, P. Swagel, «Ζ Παγθνζκηνπνίεζε κεηψλεη ηνπο κηζζνχο θαη εμάγεη ζέζεηο εξγαζίαο», Δπηκέιεηα Θ. Πειαγίδεο, απφ ην Καηαλνψληαο ηελ παγθνζκηνπνίεζε, Παπαδήζεο 2000). Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα γηα ην αλσηέξσ, είλαη ε έξεπλα πνπ έγηλε γηα ηε κεηαθνξά ησλ Κνπβαλψλ κεηαλαζηψλ ζην Ματάκη ην 1980 ε νπνία δελ κείσζε ηνπο κηζζνχο ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαδνκέλσλ ζε απηήλ ηελ πφιε ζε ζρέζε κε άιιεο πφιεηο, ελψ αξγφηεξα κία άιιε αλάιπζε απνθάιπςε φηη ζηελ νπζία νη αλεηδίθεπηνη ηζαγελείο πξνζαξκφζηεθαλ ζηε ξνή ησλ κεηαλαζηψλ θεχγνληαο απφ ηε Φιφξηληα (M. Slaughter, P. Swagel). ηα ηειεπηαία ρξφληα νη επξσπατθέο ρψξεο γλψξηζαλ κεγαιχηεξεο απμνκεηψζεηο, ζε ζρέζε κε ηνλ εξρνκφ ησλ κεηαλαζηψλ, απφ φηη νη ΖΠΑ. Οη κεηαλάζηεο ζηηο επξσπατθέο ρψξεο ζηελ νπζία θαηεγνξνχληαη γηα ηελ αχμεζε ζηελ αλεξγία παξά γηα κεηψζεηο κηζζψλ, φπσο γίλεηαη ζηηο ΖΠΑ. Άιιεο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ε επίδξαζε ζηνπο κηζζνχο θαη ζηελ απαζρφιεζε ήηαλ ζρεηηθά κηθξέο. Σν πξφβιεκα είλαη ε αθακςία ζηηο επξσπατθέο αγνξέο εξγαζίαο ε νπνία πεξηνξίδεη ηελ ηαρχηεηα πξνζαξκνγήο ζηε κεηαλάζηεπζε 76

θαη ζηνλ αληαγσληζκφ πνπ ππάξρεη απφ ηηο εηζαγσγέο θαη απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη λα δηαξθνχλ πεξηζζφηεξν απφ φηη δηαξθνχλ ζηηο ΖΠΑ (M. Slaughter, P. Swagel). Δίλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο ε κεηαλάζηεπζε κπνξεί λα παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εμέιημε θαη ζηελ αλάπηπμε κηαο ρψξαο, εάλ απηνί είλαη επηζηήκνλεο ζε ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο θαηεγνξίεο, φπσο γηα παξάδεηγκα κεραληθνί. Οη ζεκαληηθέο γλψζεηο ησλ κεηαλαζηψλ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ απνθαζηζηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ππφ ηε έλλνηα φηη κπνξεί λα νδεγήζεη ζε απμεκέλεο επελδχζεηο θαη παξάιιεια πςειφηεξνπο κηζζνχο θαη παξάιιεια απμεκέλε παξαγσγή. Πάλησο κε βάζε ηα ζηνηρεία ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ νη κεηαλάζηεο είραλ ζπλνιηθά κηθξφηεξεο δπλαηφηεηεο απφ ηνπο εγρψξηνπο εξγαδφκελνπο, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη φηη ζηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο δελ απνηεινχλ ηνλ βαζηθφ κνριφ. ΜΗΑ ΤΝΟΛΗΚΖ ΔΗΚΟΝΑ ΓΗΑ ΣΟΝ ΟΓΚΟ ΣΖ ΡΟΖ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΣΟ ΥΡΟΝΟ Θα ρξεζηκνπνηήζνπκε θαηαξρήλ ηηο ΖΠΑ ζαλ ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ πνξεία ηεο κεηαλάζηεπζεο. Θα δνχκε ηε ζπγθεθξηκέλε πνξεία ζην ρξφλν ρξεζηκνπνηψληαο έλα πίλαθα: Ζ κεηαλάζηεπζε ζηηο ΖΠΑ ΑΝΑ ΥΗΛΗΟΤ ΚΑΣΟΗΚΟΤ Πεξίνδνο Αλά ρίιηνπο θαηνίθνπο 1901-10 10,4 1911-20 5,7 1921-30 3,5 1931-40 Ο,4 1941-50 0,7 1951-60 1,5 1961-70 1,7 77

1971-80 2,1 1981-90 3,1 1991-96 4,0 Πεγή: US Census Bureau, (1998 ζ. 10), απφ Temin (1999, ζ. 82) Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ παξνπζηάδεηαη ζηνλ πίλαθα είλαη ε ζπξξίθλσζε ηεο ξνήο κεηαλάζηεπζεο ζηελ πεξίνδν ηνπ κεζνπνιέκνπ θαη ζηηο άδεηεο ρψξεο, πνπ ήδε έρνπκε αλαθέξεη, αιιά θαη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ε κεηαλάζηεπζε έθζαζε ζηα κεγαιχηεξα επίπεδα, ελψ κεηά ηε κεγάιε πηψζε ηεο ξνήο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηε δηάξθεηα ηνπ κεζνπνιέκνπ, έρνπκε ηελ επαλάθακςε ησλ ξνψλ ζε φιε ηελ πεξίνδν κέρξη ην ηέινο ηνπ 20νπ αηψλα, αιιά πνηέ δελ έθζαζε ζηα επίπεδα ησλ αξρψλ ηνπ 20νπ αηψλα. Ζ ζπξξίθλσζε ζηελ πεξίνδν ηεο κεζνπνιεκηθήο πεξηφδνπ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αληίδξαζε ησλ ρσξψλ ππνδνρήο, κεηά ηηο εηζνδεκαηηθέο αλαηξνπέο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ηελ κεηαλάζηεπζε ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα, ηηο νπνίεο έρνπκε ήδε πεξηγξάςεη. πλνιηθά ζηελ πεξίνδν 1881-1924, είρακε ηελ είζνδν 26 πεξίπνπ εθαη. κεηαλαζηψλ, ελψ ηελ δεθαεηία ηνπ 30 εηζήιζαλ κηζφ εθαη. κεηαλάζηεο (Θ. Πειαγίδεο, «Πφζν έρεη πξνρσξήζεη ε παγθνζκηνπνίεζε;»). ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα είραλ κεηαλαζηεχζεη 50 εθαη. πεξίπνπ Δπξσπαίνη, απφ ηνπο νπνίνπο ηα46 εθαη. είραλ κεηαλαζηεχζεη ζην ιεγφκελν λέν θφζκν. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε πνηνηηθή δηάζηαζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ, παξά ην γεγνλφο φηη ππάξρεη ζεκαληηθή δηαθνξά ζηνλ φγθν ηεο κεηαλάζηεπζεο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα. Ο Williamson ππνζηεξίδεη φηη θαη ζην παξειζφλ θαη ηψξα ππάξρεη ζχγθιηζε ησλ εηζνδεκάησλ αλάκεζα ζηηο ρψξεο ζηε δηεζλή νηθνλνκία (Πειαγίδεο). Ζ ρξήζε ζηνηρεία ηνπ Πειαγίδε νδεγεί ζε άιια ζπκπεξάζκαηα. Τπάξρεη εηζνδεκαηηθή απφθιηζε θαη φρη ζχγθιηζε ζηε δηεζλή νηθνλνκία ζήκεξα, γεγνλφο πνπ ζπλδπάδεηαη κε ηηο πεξηνξηζκέλεο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο. Ο ίδηνο ππνζηεξίδεη, φηη νη αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαη ηα ιεγφκελα «εκπνξηθά κπινθ»εθαξκφδνπλ δξαζηηθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο γηα λα πεξηνξηζηνχλ νη κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο θαη φρη ην αληίζεην, δειαδή απειεπζέξσζε ηεο δηεζλνχο αγνξάο εξγαζίαο. Γηα ηνλ ίδην είλαη θαη επηρείξεκα θαηά ηεο χπαξμεο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ζηελ 78

έθηαζε ηνπιάρηζηνλ πνπ ππνζηεξίδεηαη ζήκεξα, κε ηελ έλλνηα φηη εάλ ν ζηφρνο θαη νη πνιηηηθέο ήηαλ παγθνζκηνπνηεηηθέο, δελ ζα έπξεπε λα ππάξρνπλ παληειψο ηέηνηεο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο νη νπνίεο πεξηνξίδνπλ ζεκαληηθά ηηο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο, πνιηηηθέο πνπ πξνζηαηεχνπλ ηα ληφπηα εηζνδήκαηα, ηδίσο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. 79