ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ Επίκληση στη λογική Επίκληση στο συναίσθημα Επίκληση στο ήθος
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΑ (ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ) Όταν θέλουμε να πείσουμε με λογικές αποδείξεις, τότε χρησιμοποιούμε: Επιχειρήματα: Επιχείρημα είναι μια σειρά δύο ή περισσότερων λογικών προτάσεων, που καταλήγουν σε μία τελευταία, η οποία προκύπτει ως «συμπέρασμα» από τις προηγούμενες («προκείμενες»). Τεκμήρια: είναι τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται από τον πομπό (γεγονότα, αλήθειες, στατιστικά στοιχεία κ.λπ) για να στηρίξει τις θέσεις του.
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ (Με βάση τη συλλογιστική πορεία) Παραγωγικός: από το γενικό στο ειδικό Επαγωγικός: από το ειδικό στο γενικό Αναλογικός: από το ειδικό στο ειδικό
Παραγωγικοί: από το όλον συμπεραίνουμε για το μέρος Λχ. Όλοι οι πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα κινούνται γύρω από τον ήλιο. Ο Άρης είναι πλανήτης. Άρα κινείται γύρω από τον ήλιο. Επαγωγικοί: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε για το όλον Λχ. Το δελφίνι και η φάλαινα είναι θηλαστικά. Το δελφίνι και η φάλαινα ζουν στη θάλασσα. Άρα μερικά θηλαστικά ζουν στη θάλασσα. Αναλογικοί: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε για τα επιμέρους Λ.χ. Οι γλωσσομαθείς έχουν μεγάλη πιθανότητα να βρουν δουλειά. Ο Νίκος είναι γλωσσομαθής. Άρα έχει μεγάλη πιθανότητα να βρει δουλειά.
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ (με βάση το είδος των προτάσεων): Κατηγορικοί Υποθετικοί διαζευκτικοί
ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΑΛΗΘΕΙΑ ΟΡΘΟΤΗΤΑ Ε γ κ υ ρ ό τ η τ α έχει ένα επιχείρημα, αν είναι σωστό από καθαρά τυπική/συλλογιστική άποψη. Αλήθεια έχει ένα επιχείρημα, αν είναι σωστό από άποψη περιεχομένου, δηλ. αν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ορθότητα έχει ένα επιχείρημα, αν είναι σωστό τόσο από άποψη τυπική, όσο και από άποψη περιεχομένου, δηλ. αν διαθέτει εγκυρότητα και οι προκείμενες είναι αληθείς. Ο συλλογισμός που οδηγεί σε ορθό συμπέρασμα ονομάζεται (και) απόδειξη.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΙ Αξιολόγηση του επιχειρήματος σημαίνει έλεγχο εγκυρότητας, αλήθειας και ορθότητας του επιχειρήματος. Μόνο μετά από αξιολόγηση μπορούμε να συμπεράνουμε αν το επιχείρημα έχει αποδεικτική ισχύ ή όχι. Παραλογισμοί λέγονται οι συλλογισμοί/τα επιχειρήματα που, ενώ μοιάζουν με τα κανονικά, παραβαίνουν κάποιον από τους κανόνες της εγκυρότητας ή της αλήθειας ή της ορθότητας. Αν οι παραβάσεις αυτές γίνονται σκόπιμα, ο παραλογισμός ονομάζεται σόφισμα. Σημ. στον παραλογισμό συνήθως παραλείπονται ουσιαστικά στοιχεία του συλλογισμού και με αυτό τον τρόπο καταλήγουμε σε λογικά άλματα.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ Κατά την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών πρέπει να έχουμε υπόψη πως μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής σε πιθανολογικό. στην περίπτωση της γενίκευσης, πρέπει να ελέγχεται αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή ή ελλιπή στοιχεία, π.χ.: Στο Α1 υπάρχουν ορισμένοι πολύ καλοί μαθητές. Άρα, το Α1 είναι πολύ καλό τμήμα (: αυθαίρετη γενίκευση, ατελής επαγωγή). Όλοι οι μαθητές του Α1 είναι πολύ καλοί. Άρα, το Α1 είναι πολύ καλό τμήμα (: τέλεια επαγωγή).
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ Στο συλλογισμό της μορφής «αίτιο αποτέλεσμα», πρέπει να εξετάζεται αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική ή χρονολογική και αν η αιτία που επισημαίνεται είναι αφενός σημαντική ή ασήμαντη και αφετέρου αναγκαία και επαρκής, π.χ.: Είναι Τρίτη και 13. Κάτι κακό θα πάθω (: χρονολογική σχέση αιτίου αποτελέσματος, ατελής επαγωγή). Κάνει κρύο. Άρα θα χιονίσει και οι δρόμοι θα έχουν πάγο(: αιτιώδης σχέση, αναγκαία μη επαρκής αιτία, ατελής επαγωγή). Έχει πολύ άγχος. Άρα, θα πάθει καρδιακό επεισόδιο. (: αιτιώδης σχέση, μη αναγκαία επαρκής αιτία, ατελής επαγωγή). Χιονίζει. Άρα, κάνει κρύο (: αιτιώδης σχέση, αναγκαία επαρκής αιτία, τέλεια επαγωγή).
Με ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγικήπαραγωγική) αναπτύσσεται η παράγραφος; (Πανελλαδικές 2001) O εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος "Δυτικός άνθρωπος" ζει στο κατώφλι του 21ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα. Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι' αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη "έκρηξη γνώσης" στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων.
Απάντηση Ο συγγραφέας αναπτύσσει τη σκέψη του ακολουθώντας παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά από τη γενική θέση πως «ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικοοικονομικών αλλαγών» και επιχειρεί απόδειξη της θέσης αυτής αναφερόμενος σε αλλαγές του ανθρώπινου βίου χάρη στην πρόοδο των βιοϊατρικών επιστημών και συγκεκριμένα στην ανακάλυψη της δομής του DNA και την επακόλουθη έκρηξη της γνώσης στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής.
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2004 Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (παραγωγική επαγωγική) του παρακάτω συλλογισμού; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. όπου απουσιάζει ο ανταγωνισμός, ο άνθρωπος δεν πλουτίζει τα εφόδια του. σε παλαιές εποχές απουσίαζε ο ανταγωνισμός. Άρα, ο άνθρωπος σε παλιές εποχές δεν πλούτιζε τα εφόδια του. Να αξιολογήσετε τον παραπάνω συλλογισμό ως προς την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητα του. (Να θεωρήσετε ότι οι προκείμενες ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα).
Απάντηση Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται είναι παραγωγική. Ο συγγραφέας ξεκινά από μια άποψη με γενική, καθολική ισχύ και καταλήγει σε μια θέση με ειδικότερο περιεχόμενο. (Γενικό Ειδικό). Επιπλέον, ο συλλογισμός είναι ορθός, αφού είναι έγκυρος και συνάμα αληθής από τη στιγμή που το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα από τις προκείμενες (εγκυρότητα) και το περιεχόμενο των προκείμενων ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (αλήθεια).