Η ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΙΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΣΕΛΕΠΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ

Η ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΙΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΣΕΛΕΠΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ Μεταπτυχιακή διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα για την ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Άσκηση και Υγεία) Το Καθηγητικό Σώμα 1 ος Επιβλέπων Μανδρούκας Κωνσταντίνος Καθηγητής 2 ος Επιβλέπων Χριστούλας Κοσμάς Επίκουρος 3 ος Επιβλέπων Βαμβακούδης Ευστράτιος Επίκουρος 2008 Θεσσαλονίκη

Η τριμελής συμβουλευτική επιτροπή: Μανδρούκας Κωνσταντίνος Καθηγητής Χριστούλας Κοσμάς Επίκουρος Βαμβακούδης Ευστράτιος Επίκουρος 2008 Τσελέπης Σταμάτης All rights reservered

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΣΕΛΕΠΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ: Η διασφάλιση της υγείας και προστασίας των μαθητών στις αθλητικές εγκαταστάσεις του σχολικού περιβάλλοντος. (Υπό την επίβλεψη του κ. Μανδρούκα Κωνσταντίνου) Ένα σημαντικό ποσοστό, των ατυχημάτων παιδιών της εφηβικής ηλικίας, συμβαίνουν στις αθλητικές εγκαταστάσεις του σχολείου. Τα σωματικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά, καθώς επίσης και η συμπεριφορά των εφήβων, τα καθιστούν επιρρεπή σε ατυχήματα. Ωστόσο στις εξωτερικές και εσωτερικές αθλητικές εγκαταστάσεις των σχολείων, παρατηρούνται ελλείψεις, δυσλειτουργίες και κατασκευαστικά λάθη, που λειτουργούν εις βάρος της ασφάλειας των μαθητών. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να καταγράψει τις αθλητικές εγκαταστάσεις, ενός συνόλου αντιπροσωπευτικών σχολικών μονάδων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μιας συγκεκριμένης περιοχής, έτσι ώστε να επισημανθούν ανασφαλή σημεία, που υπονομεύουν τη διασφάλιση της υγείας και προστασίας των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. Η καταγραφή περιελάμβανε ένα ολοκληρωμένο κατάλογο κτηριολογικών χαρακτηριστικών και σημείων, βάσει των οποίων υλοποιήθηκε η έρευνα, έτσι ώστε η συλλογή πληροφοριών για την ασφάλεια των συγκεκριμένων σχολικών μονάδων, να είναι πλήρης. 1

ABSTRACT STAMATIS TSELEPIS : The safety of the health and protection of the students at the sports premises of the school environment. (Under the supervision of Mr. Mandroukas Konstantinos) A considerable percentage of accidents during adolescence happen at school sports premises. The physical and psychological characteristics as well as the behaviour of the teenagers make them prone to accidents. However, at both the outdoors and indoors school sports premises there are shortages, malfunctions and constructive errors that work against the students safety. The aim of the present research is to record the sports premises of a total number of representative school units of secondary education of a particular district so that the insecure points which undermine the safety of the health and protection of the students in the school environment can be denoted. The recording included a full list of building characteristics and points based on which the research was fulfilled so that the collection of information for the safety of particular school units is complete. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ABSTRACT 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...3 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ 5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 6 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι 81 Κεφάλαιο 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 Σκοπός της έρευνας 9 Ερευνητική υπόθεση..10 Σημασία της έρευνας.10 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ..11 3. ΠΙΝΑΚΕΣ & ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ...15 4. ΥΛΙΚΟ & ΜΕΘΟΔΟΣ..20 Βιβλιογραφική έρευνα της συχνότητας των σχολικών ατυχημάτων των εφήβων μαθητών.20 Δημιουργία δικτύου συνεργαζόμενων σχολικών μονάδων 21 Περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης...21 3

Καταγραφή σχολικών αθλητικών εγκαταστάσεων...21 5. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ.22 Εξωτερικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις 23 Εσωτερικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις 43 6. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 57 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 85 4

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Χώροι τραυματισμού παιδιών 1-14 ετών στην Ελλάδα 15 Πίνακας 2. Τύπος κάκωσης σε παιδιά 1-14 ετών στην Ελλάδα..15 Πίνακας 3. Παιδικά ατυχήματα σε διάφορους χώρους στην Ελλάδα 16 Πίνακας 4. Ποσοστιαία κατανομή ατυχημάτων.16 Πίνακας 5. Αριθμός σχολικών μονάδων διδακτικού προσωπικού και μαθητών 17 Πίνακας 6. Η επιδημιολογία των σχολικών ατυχημάτων κατά αιτία σε σχολεία στη Β θμια Εκπαίδευση 18 Πίνακας 7. Η επιδημιολογία των σχολικών ατυχημάτων κατά τόπο σε σχολεία στη Β θμια Εκπαίδευση...19 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνες 1-4.61 Εικόνες 5-8.62 Εικόνες 9-12 63 Εικόνες 12-16..64 6

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σήμερα στις ανεπτυγμένες χώρες τα ατυχήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτων σε παιδιά και εφήβους. Ο όρος «ατύχημα» σημαίνει το συμβάν που οφείλεται σε έλλειψη τύχης, ατυχία. Η αντίληψη αυτή αποτελούσε στο παρελθόν το σημαντικότερο φραγμό για την πρόοδο στον έλεγχο και την πρόληψη ατυχημάτων. Ο όρος «ατύχημα» έχει αντικατασταθεί διεθνώς από τον όρο εξωγενής βλάβη ή κάκωση. Αυτό έγινε γιατί πιστεύουμε πλέον ότι το ατύχημα δεν είναι κακοτυχία αλλά νόσος και επιδημία, η οποία 9 στις 10 φορές οφείλεται σε αμέλεια, σε περιφρόνηση των κινδύνων ή σε ανθρώπινο λάθος. Τα ατυχήματα είναι η πρώτη αιτία θανάτου και αναπηρίας παιδιών και στη χώρα μας (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ε.Σ.Υ.Ε., 2003). Τα ατυχήματα που απειλούν τα παιδιά είναι πολλά: τροχαία, πτώσεις, δηλητηριάσεις, εγκαύματα, πνιγμός, κλπ. μπορούν δε να συμβούν οποιαδήποτε στιγμή και οπουδήποτε, όπως στο σπίτι, στο σχολείο, στο δρόμο, στην παιδική χαρά, στις διακοπές. Όταν ένα παιδί τραυματίζεται σωματικά, τραυματίζεται και ψυχικά τόσο το ίδιο όσο και όλη η οικογένεια του. 7

Σε αντίθεση με τις περισσότερες ασθένειες, ατυχήματα συμβαίνουν σε όλους, σε ανύποπτο χρόνο. Είναι αποδεδειγμένο όμως, ότι η σωστή και συστηματική πρόληψη μπορεί να μειώσει τον αριθμό και τη σοβαρότητα των παιδικών ατυχημάτων μέχρι και 50% (Injury Statistics Portal, 2007). Τα παιδιά σε μικρή ηλικία είναι από τη φύση τους γεμάτα περιέργεια και δεν έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση του κινδύνου, για αυτό και είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στα ατυχήματα. Μεγαλώνοντας, αναπτύσσουν μεν την αίσθηση του κινδύνου, επηρεάζονται όμως από άλλους παράγοντες όπως, η ανάγκη επίδειξης, η ανάληψη κινδύνων στο παιχνίδι, η εφηβική αντίδραση στις συμβουλές των ενηλίκων και στους νόμους, η έλξη προς την περιπέτεια και η επιθυμία να είναι αποδεκτοί από τους άλλους, με αποτέλεσμα να είναι εξίσου επιρρεπή στα ατυχήματα (Wilson et al, 1991). Ένα μη σοβαρό ατύχημα μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα να κάνει το παιδί περισσότερο προσεκτικό. Δυστυχώς όμως, πολλά από τα ατυχήματα είναι σοβαρά και καταλήγουν σε μόνιμες αναπηρίες ακόμα και σε θάνατο. Το κράτος και οι ενήλικες ευθύνονται για τη δημιουργία σωστής υποδομής, ώστε το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ασφαλές. Η ανάγκη συστηματοποιημένης πρόληψης ατυχημάτων στα σχολεία (σχολικό περιβάλλον), φαίνεται καθαρά από την ύπαρξη συγκεκριμένων νομοθετικών πλαισίων σε όλες σχεδόν τις Ευρωπαϊκές χώρες, Η.Π.Α., Ιαπωνία κλπ., από το σημαντικό αριθμό ειδικών τευχών 8

σε πολλά κράτη, από το μεγάλο αριθμό τραυματισμών μαθητών σε εκπαιδευτικούς χώρους, τροχαία ατυχήματα και τέλος τη συχνή οργάνωση ειδικών διεθνών συγκεντρώσεων-σεμιναρίων με θέμα την πρόληψη ατυχημάτων σε σχολεία. Το μικρό κράτος του Λουξεμβούργου διαθέτει, ήδη από το 1979 συγκεκριμένη Νομοθεσία και εντεταλμένο υπάλληλο για την ασφάλεια των σχολικών εγκαταστάσεων (GrandDuche de Luxemburg, 1979). Σκοπός της έρευνας είναι: η καταγραφή των συνθηκών ασφάλειας των μαθητών στις εξωτερικές (αυλή-γήπεδα αθλοπαιδειών) και εσωτερικές (κλειστό γυμναστήριο) αθλητικές εγκαταστάσεις, σε τρία αντιπροσωπευτικά σχολικά συγκροτήματα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, από την ευρύτερη περιοχή της Γ Κιλκίς. Επιμέρους σκοποί της έρευνας Εντοπίζονται οι ελλείψεις και οι δυσλειτουργίες που απορρέουν από αυτές. Τα κατασκευαστικά λάθη που λειτουργούν εις βάρος της ασφάλειας των μαθητών. Τεχνικά θέματα και προβλήματα που σχετίζονται με την πρόληψη και την ποιότητα παροχής υπηρεσιών στο σχολείο. Εντοπίζονται τα κατάλληλα και ασφαλή σημεία των εκπαιδευτικών μονάδων που μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπο. Περιγράφονται απλές πρακτικές που μπορούν να δραστηριοποιήσουν τους Καθηγητές Φυσικής Αγωγής και όχι 9

μόνο, για την καλυτέρευση των συνθηκών ασφαλείας στο σχολείο. Εμπέδωση της ιδέας ότι το απίθανο μπορεί να συμβεί. Ιδιαίτερα σημαντικά θέματα αν αναλογιστεί κανείς ότι ο μαθητής αφιερώνει τη μισή του μέρα στο σχολείο καθώς επίσης και το μεγάλο αριθμό μαθητών 1,5 εκ. περίπου το έτος 2001 (Ε.Σ.Υ.Ε. Αθήνα 2003). Ερευνητική υπόθεση Στις εξωτερικές και εσωτερικές αθλητικές εγκαταστάσεις των σχολείων παρατηρούνται ελλείψεις, δυσλειτουργίες και κατασκευαστικά λάθη που λειτουργούν εις βάρος της ασφάλειας των μαθητών. Σημασία της έρευνας Η παρούσα ερευνητική πρόταση είναι μια προσπάθεια καταγραφής των αθλητικών εγκαταστάσεων διαφόρων σχολικών μονάδων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της συγκεκριμένης περιοχής, ώστε να βρεθεί αν τηρούνται οι προδιαγραφές για τη διασφάλιση της υγείας και προστασίας των μαθητών. Τα δεδομένα που θα προκύψουν θα βοηθήσουν σημαντικά ώστε να επισημανθούν ανασφαλείς καταστάσεις και επικίνδυνα σημεία, για την εξαγωγή συμπερασμάτων, που θα βοηθήσουν στην Πρόληψη και την Ασφάλεια των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις, που θα προκύψουν, θέτουν το ζήτημα της Φιλοσοφίας της Πρόληψης στο σχολείο, όχι μόνο ως 10

τεχνοκρατικό θέμα αλλά κυρίως ως θέμα νοοτροπίας, όπου το «απίθανο» γίνεται συχνά πραγματικότητα. 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Τα ατυχήματα είναι η κύρια αιτία της παιδικής θνησιμότητας και η δεύτερη αιτία της παιδικής νοσηρότητας και επισκέψεων στο γιατρό, μετά τις οξείες λοιμώξεις. Τα σωματικά, ψυχολογικά και συμπεριφεριολογικά χαρακτηριστικά των παιδιών τα καθιστούν ιδιαιτέρως επιρρεπή σε ατυχήματα. Τα είδη των ατυχημάτων που συμβαίνουν στα παιδιά αντανακλούν τόσο το επίπεδο της ανάπτυξής τους όσο και την έκθεσή τους σε διαφορετικούς κινδύνους στα διαφορετικά στάδια της παιδικής ηλικίας μέσα στο συγκεκριμένο φυσικό, πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον τους (Towner, 1994). Για παράδειγμα, παιδιά κάτω των 4 ετών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθουν εγκεφαλική βλάβη από πτώση σε σύγκριση με μεγαλύτερα παιδιά (Joffe & Ludwig, 1988). 11

Τα μικρά παιδιά είναι εκτεθειμένα σε κινδύνους από την εξερευνητική συμπεριφορά τους, τα μεγαλύτερα παιδιά από την ανάληψη κινδύνων στο παιχνίδι, ενώ οι έφηβοι από επικίνδυνη οδήγηση δίτροχων (Wilson et al, 1991). Σε διεθνές επίπεδο, έχουν γίνει πολλές μελέτες της επιδημιολογίας των ατυχημάτων της παιδικής και εφηβικής ηλικίας και έχουν εντοπιστεί διάφοροι παράγοντες που σχετίζονται με αυτά. Μια πρώτη κατηγορία τέτοιων παραγόντων αφορά τα παιδιά, τους γονείς και την οικογένεια γενικότερα. Η επιθετικότητα, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα του παιδιού, που μπορεί να εκδηλωθεί και στο σχολικό περιβάλλον, έχει βρεθεί ότι είναι σημαντικοί παράγοντες για τα παιδικά ατυχήματα (Bijur et al, 1986, Sibert & Newcombe, 1977). Το ίδιο συμβαίνει και με οικογενειακούς παράγοντες όπως η μικρή ηλικία των γονέων, το μεγάλο μέγεθος της οικογένειας, η ανεργία των γονέων, η μονογονεϊκή οικογένεια, η κακή σωματική και ψυχική υγεία της μητέρας (Bijur et al 1986, Brown & Davison 1978, Sibert 1975, Wadsworth et al, 1983). Μια δεύτερη κατηγορία παραγόντων που σχετίζονται με τα ατυχήματα των παιδιών αφορούν το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Η φτώχεια, η χαμηλή κοινωνική τάξη, ο διαφορετικός τόπος προέλευσης των μαθητών, αποτελούν στη διεθνή βιβλιογραφία «κλασικούς» παράγοντες που προδιαθέτουν σε ατυχήματα των παιδιών στο σχολείο. 12

Η περίφημη Έκθεση της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας της Βρετανίας για τις ανισότητες στην υγεία, η οποία είδε το φως της δημοσιότητας στις αρχές της δεκαετίας του 80, έδειξε ότι η θνησιμότητα των παιδιών από ατυχήματα χαρακτηρίζεται από τη μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των κοινωνικών τάξεων σε σύγκριση με όλες τις άλλες αιτίες θανάτου (Townsent & Davidson, 1982). Η εικόνα αυτή έχει επιβεβαιωθεί και με μετέπειτα αναλύσεις (Office of Population, Censuses and Surveys, 1988). Η θνησιμότητα των παιδιών από ατυχήματα αυξάνεται ραγδαία από την εφηβική ηλικία, ιδίως στα αγόρια. Τα ατυχήματα που προκαλούν το θάνατο, ωστόσο, αποτελούν μόνο την πιο ακραία έκφραση του συνολικού φορτίου που θέτει το πρόβλημα των ατυχημάτων στην κοινωνία. Ειδικότερα τα σχολικά ατυχήματα στη χώρα μας αποτελούν ένα σημαντικό δημόσιο πρόβλημα υγείας, αφού υπολογίζονται στο 1/3 περίπου των ατυχημάτων στα παιδιά σχολικής ηλικίας. Οι έρευνες της νοσηρότητας που προκαλούν τα ατυχήματα στη χώρα μας, και ειδικότερα αυτά που συμβαίνουν στο σχολείο, είναι περιορισμένες, όπως περιορισμένες είναι και οι έρευνες για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων του σχολικού περιβάλλοντος. Μελέτη των παιδιών με ατύχημα που κατέφυγαν σε ένα Νοσοκομείο της περιοχής Αττικής κατά το 1992 έδειξε ότι περίπου τα μισά από τα ατυχήματα αυτά στην ηλικία 1-4 ετών έγιναν στο σπίτι, 13

ενώ περίπου ένα στα τρία ατυχήματα στην ηλικία 5-14 ετών έγιναν στο σχολείο (Hellenic Ministry of Health & Welfare, 1993). Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχημάτων (ΚΕΠΠΑ), που προέρχονται από τέσσερα Νοσοκομεία της χώρας (Ν. Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού», Ασκληπιείο Βούλας, Γ.Π.Ν. Βόλου και Γ.Π.Ν. Κέρκυρας), προκύπτει ότι την πενταετία 1996-2000 προσήλθαν στα εξωτερικά ιατρεία αυτών των νοσοκομείων λόγω ατυχήματος 70.000 παιδιά ηλικίας 5-14 ετών. Το 18% αυτών των ατυχημάτων συνέβησαν στο σχολείο. Ο χώρος και το περιβάλλον εργασίας των μαθητών είναι το σχολείο. Η δημιουργία και η συνεχής συντήρηση ενός φροντισμένου, αισθητικά καλού περιβάλλοντος, εκτός από την ασφάλεια που εξυπηρετεί, προσφέρει ανεκτίμητο αίσθημα φροντίδας στους μαθητές, το οποίο επιδρά στη γενικότερη διαμόρφωσή τους. Τους, μεταδίδει την αξία και φροντίδα της ζωής, τους πείθει ότι αυτά που διδάσκονται δεν είναι άχρηστες θεωρίες και δημιουργεί μια νοοτροπία πρόληψης και αίσθημα κοινωνικής ασφάλειας. Αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι να καταγραφούν οι αθλητικές εγκαταστάσεις διαφόρων σχολικών μονάδων, τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές, έτσι ώστε να δοθεί η δυνατότητα να επισημανθούν σημεία, όπου η παρέμβαση, σε επίπεδο πρόληψης και ασφάλειας των μαθητών στο σχολείο, κρίνεται αναγκαία. 14

3. ΠΙΝΑΚΕΣ & ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1) Χώροι τραυματισμού παιδιών 1-14 ετών στην Ελλάδα Αnnual EHLASS Report Greece, 1999. (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης) Τόποι 1993 1 Νοσοκομείο Ποσοστό 1996 4 Νοσοκομεία Ποσοστό Σχολείο 468 29,8% 4260 22,1% Τόποι διασκέδασης 69 4,4% 1109 5,7% Αθλητισμός 509 32,5% 1310 6,8% Σπίτι 235 15% 7119 37% Μεταφορά 149 9,5% 2603 13,5% 2) Tύπος κάκωσης σε παιδιά 1-14 ετών στην Ελλάδα Annual EHLASS Report Greece, 1999. (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης) Ακρωτηριασμοί Tύπος κάκωσης 1993 4 Ποσοστό 0,08% 1996 21 Ποσοστό 0,1% Ν= 4.476 Ν= 19.214 1 Νοσοκομείο. 4 Νοσοκομεία Κατάγματά 621 13,8% 2.709 14% Εξαρθρήματα 90 2,0% 595 3,0% Τραυματισμοί νεύρων 113 2,5% 390 2,0% 15

3) Παιδικά ατυχήματα σε διάφορους χώρους στην Ελλάδα Annual EHLASS Report Greece,1999.(Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης) Xώρος < 1 έτους 1-4 ετών 5-14 ετών Οικία 635 3.606 2.354 Γύρω από το σπίτι 88 943 1.218 Σχολείο 11 254 3.370 Μεταφορά- Κυκλοφορία 40 441 2.210 Χώροι άθλησης 6 37 1.047 Άλλα 78 1.728 3.504 Σύνολο 858 7.009 13.703 Γενικό Σύνολο 21.570 4) Ποσοστιαία κατανομή ατυχημάτων EHLASS-Report Greece,1999 16

Σύμφωνα με το διάγραμμα φαίνεται η διαφορετική κατανομή των ηλικιών ανάλογα με τη συχνότητα απασχόλησης στο χώρο, με 97 % των ατυχημάτων < 1 έτους να γίνονται στο σπίτι, ενώ από 5-24 ετών και σε ποσοστό 80 % σε αθλητικούς χώρους συμπεριλαμβανομένου και του σχολείου (Annual EHLASS Report Greece 1999). Στη Γερμανία έχει υπολογισθεί ότι το 5% των Γερμανών μαθητών θα υποστούν κάποια στιγμή ατύχημα κατά τη διάρκεια σχολικών αθλοπαιδειών(παπαδόπουλος, 2005), πράγμα που μας εκπλήσσει αν αναλογιστούμε το υψηλό επίπεδο προδιαγραφών και κατασκευών των σχολικών γυμναστηρίων στη συγκεκριμένη χώρα. 5) Αριθμός σχολικών μονάδων, διδακτικού προσωπικού και μαθητών (Η Ελλάδα με αριθμούς, Αθήνα 2003. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.). 17

Έτος Δημοτικά Σχολεία Γυμνάσια- Λύκεια Επαγγελματικά Λύκεια Σχολικές 1980 9.461 2.243 799 Μονάδες 2001 6.074 3.244 677 Διδακτικό 1980 37.315 31.737 7.834 Προσωπικό 2001 49.842 54.123 13.980 Μαθητές 1980 900.641 639.633 100.425 2001 647.041 589.669 161.222 6) Η επιδημιολογία των σχολικών ατυχημάτων: Συμπεράσματα από έρευνα σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο, Γεωργιακώδης & Βοζίκης, 2004). Ατυχήματα κατά αιτία Αιτία Περιστατικά Ποσοστό Άλλο 2 1,63% Δηλητηρίαση 1 0,81% Διάφορα 1 0,81% Διάφορα Ατυχήματα 3 2,44% Κόψιμο-Τρύπημα 14 11,38% Κτύπημα 14 11,38% Πτώση 82 66,67% Τροχαίο 3 2,44% 18

Φυσικοί Παράγοντες 3 2,44% Σύνολα 123 100,00% Σύμφωνα με την έρευνα των Γεωργιακώδη & Βοζίκη, 2004, από τα 123 περιστατικά τραυματισμού, η πτώση από ύψος αποτελεί τον σημαντικότερο υποκείμενο παράγοντα για την πρόκληση ατυχημάτων, γεγονός που παραπέμπει και στην διερεύνηση των σχολικών ατυχημάτων σε σχέση με την αρχιτεκτονική σχεδίαση, τις προδιαγραφές ασφάλειας και την καταλληλότητα των σχολικών κτιρίων. 7) Η επιδημιολογία των σχολικών ατυχημάτων: Συμπεράσματα από έρευνα σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο, Γεωργιακώδης & Βοζίκης, 2004). Ατυχήματα κατά τόπο Τόπος Περιστατικά Ποσοστό Άλλος χώρος σχολείου 8 6,50% Διάδρομος εξωτερικός 2 1,63% Διάδρομος εσωτερικός 5 4,07% Δρόμος γύρω από σχολείο 2 1,63% Εκτός σχολείου και γύρω χώρου 8 6,50% Πεζόδρομος γύρω από το σχολείο 1 0,81% Περίβολος σχολείου 56 45,52% 19

Σκάλα εξωτερική 5 4,07% Σκάλα εσωτερική 6 4,88% Τάξη 30 24,39% Σύνολο 123 100,00% Σύμφωνα με την έρευνα των Γεωργιακώδη & Βοζίκη, 2004 από τα 123 σχολικά ατυχήματα που καταγράφηκαν σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στο προαύλιο του σχολείου εντοπίζονται οι περισσότεροι ατυχηματογόνοι παράγοντες, καθώς τα μισά από τα ατυχήματα συμβαίνουν σε αυτό το χώρο. 4. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Υλικό της έρευνας αποτέλεσαν το σύνολο τριών αντιπροσωπευτικών σχολικών μονάδων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, της συγκεκριμένης περιοχής Γ Κιλκίς, όπου θα πραγματοποιηθεί καταγραφή των αθλητικών εγκαταστάσεων, έτσι ώστε να διαπιστωθούν και να επισημανθούν σημεία που αφορούν κτιριολογικά στοιχεία, ελλείψεις, δυσλειτουργίες και κατασκευαστικά λάθη, καθώς επίσης κατάλληλα και ασφαλή σημεία 20

που μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπο για την ασφάλεια των μαθητών στο σχολείο και τη σχολική άθληση. Η διερεύνηση του θέματος για την ασφάλεια των μαθητών στις αθλητικές εγκαταστάσεις του σχολικού περιβάλλοντος περιελάμβανε δύο Γυμνάσια και ένα Λύκειο και τα εξής στάδια: 4.1 Βιβλιογραφική έρευνα της συχνότητας των σχολικών ατυχημάτων των εφήβων μαθητών κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες κατά τόπο και χρόνο. Βασίστηκε στην καταγραφή πληροφοριών που αφορούσαν στην εμπειρία ατυχημάτων των παιδιών εφηβικής ηλικίας σε σχέση πάντα με τον τόπο του ατυχήματος, και πιο συγκεκριμένα τις αθλητικές εγκαταστάσεις, και τον χρόνο, την ώρα του μαθήματος Φυσικής Αγωγής ή το διάλειμμα. Η καταγραφή σχετίζεται άμεσα με τα κριτήρια καταλληλότητας για την ανέγερση Δημόσιων διδακτηρίων Β/θμιας Εκπαίδευσης σύμφωνα με την πρόσφατη ΥΑ 372/2007 και με συμπεράσματα από έρευνες για την επιδημιολογία των σχολικών ατυχημάτων (Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο, Αθήνα, 2004). 4.2 Δημιουργία δικτύου συνεργαζόμενων σχολικών μονάδων Η επιλογή των σχολείων αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης και προβληματισμού. Η αρχική σκέψη ήταν ότι η έρευνα θα έπρεπε να γίνει σε ένα όσο το δυνατό πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα σχολείων. Στην προσπάθειά μας όμως να συγκρίνουμε και να εντοπίσουμε ομοιότητες και διαφορές με άλλα σχολεία αποφασίσαμε να επιλέξουμε σχολεία με κανονικό συντελεστή εκμετάλλευσης του 21

οικοπέδου, που χαρακτηρίζει άλλωστε τη συγκεκριμένη περιοχή, και γενικότερα τα σχολεία που βρίσκονται στην περιφέρεια. 4.3 Περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης Βασίστηκε στην περιγραφή ενός ολοκληρωμένου συστήματος καταγραφής χαρακτηριστικών και σημείων των αθλητικών εγκαταστάσεων, με γνώμονα τη διασφάλιση της υγείας και προστασίας των μαθητών στις αντιπροσωπευτικές σχολικές μονάδες. 4.4 Καταγραφή σχολικών αθλητικών εγκαταστάσεων Η καταγραφή περιλαμβάνει όλα τα επιμέρους χαρακτηριστικά των εξωτερικών και εσωτερικών αθλητικών εγκαταστάσεων, όπου κακές συνθήκες και δυσλειτουργίες μπορούν να επιφέρουν βαρύτατες συνέπειες για την ασφάλεια των μαθητών. 5. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Χωροταξική κατανομή-συσχετισμός με το Πολεοδομικό σχέδιο- Αποστάσεις-Κυκλοφοριακή διασφάλιση σχολικών συγκροτημάτων. Σύμφωνα με την ΥΑ 372/2007 στην επιλογή των σχολικών χώρων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλα τα μέτρα που προβλέπονται από τις ισχύουσες διατάξεις για την ισότιμη προσβασιμότητα, προσπελασιμότητα και την ασφάλεια των μαθητών κατά τη μετακίνηση τους προς και από το σχολικό κτίριο. 22

Εκτός αυτού, πρέπει να αποφεύγεται κατά το δυνατό, η γειτνίαση του σχολείου με οδικές αρτηρίες μεγάλου κυκλοφοριακού φόρτου, σιδηροδρομικές γραμμές, σταθμούς λεωφορείων και γενικότερα κάθε χώρου που η λειτουργία του μπορεί να βλάψει την ασφάλεια και την υγεία των μετακινούμενων μαθητών. Από τα αντιπροσωπευτικά σχολικά συγκροτήματα που ερευνήθηκαν όλα είχαν άμεση προσβασιμότητα των μαθητών αλλά και των σωστικών και πυροσβεστικών μέσων. Ωστόσο στη μία σχολική μονάδα ενώ τηρούνται όλες οι προϋποθέσεις για τη σωστή χωροταξική κατανομή, η ασφάλεια των μαθητών περιορίζεται κατά τη μετακίνησή τους στην κύρια έξοδο, από και προς το σχολικό κτίριο, λόγω της γειτνίασης του σχολείου με οδική αρτηρία μεγάλου κυκλοφοριακού φόρτου. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα του Ελληνικού Στατιστικού Ινστιτούτου, τα ατυχήματα εκτός του σχολείου και στους γύρω χώρους (κατά τόπο) καταλαμβάνουν ένα σοβαρό ποσοστό (6,5%), ενώ η προσέλευση και η αποχώρηση των μαθητών (κατά χρόνο) από το σχολείο το 9,76% (Γεωργακώδης & Βοζίκης, 2004). Σε όλες τις σχολικές μονάδες που ερευνήθηκαν οι άξονες ροής των μαθητών διασφαλίζονται με κάθετη σήμανση ΚΟΚ. Συμπληρωματική υπόδειξη-πρόταση, θα ήταν να τοποθετηθεί, φωτεινός διπλός κίτρινος παλλόμενος σηματοδότης, σε συνεννόηση με την Τροχαία και την τοπική αυτοδιοίκηση, που λειτουργεί μόνο κατά την προσέλευση και αποχώρηση των μαθητών και τον οποίο χειρίζεται ο Διευθυντής του σχολείου. 23

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Το θέμα κατάλληλη κατασκευή σχολικών γυμναστηρίων, γηπέδων και χώρων γυμναστικής, που στην ουσία είναι και το προαύλιο του σχολείου, είναι προβληματικό σε ορισμένες χώρες. Δυστυχώς, ακόμα και σε σχολεία που κτίσθηκαν μετά το 1989 οι συνθήκες, αν και καλύτερες από τις συνθήκες που υπάρχουν σε παλαιότερα σχολεία, απέχουν πολύ από το να θεωρούνται κατάλληλες για την πρόληψη ατυχημάτων. Το ότι δεν υπάρχουν πολλά ατυχήματα στη γυμναστική σε ορισμένες χώρες οφείλεται στο ότι η γυμναστική δεν γίνεται τόσο έντονα στα σχολεία όπως σε άλλες χώρες. Αν υπήρχαν και στα ελληνικά σχολεία ενόργανη γυμναστική, τραμπολίνο, αθλήματα στίβου,κλπ τότε τα ατυχήματα θα ήταν πολλά(παπαδόπουλος, 2005). Γήπεδο μπάσκετ 1. Σταθερότητα μπασκέτας Στα σχολεία της περιοχής των οποίων καταγράφηκαν οι αθλητικές τους εγκαταστάσεις τηρείται η σταθερότητα της μπασκέτας κυρίως στο σημείο πακτώματος με το έδαφος. 24

Ωστόσο στη σχολική μονάδα του ενός Γυμνασίου που ερευνήθηκε, η κάθετη δοκός στήριξης αποτελείται από λεπτή σωλήνα που καθιστά την σταθερότητα της κατασκευής επικίνδυνη. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές, για την απόλυτη σταθερότητα της μπασκέτας πρέπει να υφίσταται μεταλλική πλάκα εντός του εδάφους 4-6 σημείων πρόσφυσης, μεγάλου διαμετρήματος βιδών, που να συνδέεται με την κάθετη δοκό στήριξης. 2. Απόσταση μπασκέτας από άλλο σημείο ή τοίχο. Η απόσταση της μπασκέτας από τη κάθετη δοκό στήριξης, ή από τον τοίχο εάν είναι επιτοίχια, πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 1,65μ, για να έχουν περιθώριο οι μαθητές που έρχονται με ταχύτητα. Στα σχολεία που ερευνήθηκαν, υπάρχει η προβλεπόμενη απόσταση της μπασκέτας. 3. Υλικό του πίνακα (ταμπλό) της μπασκέτας. Στα σχολεία της έρευνας καταγράφηκαν ταμπλό από plexiglas και μεταλλικά ταμπλό με αντηρίδες. 4. Κατάσταση πίνακα (ταμπλό). Σε δύο σχολικές μονάδες η κατάσταση των ταμπλό δεν είναι καλή λόγω φθοράς και σπασμένων τμημάτων, για το λόγο αυτό χρειάζονται αντικατάσταση, ως επικίνδυνα σημεία πρόκλησης ατυχημάτων. 25

5. Στήριξη στεφάνης τεσσάρων σημείων. Εκτός από την απόλυτη στήριξη και σταθερότητα της κάθετης δοκού της μπασκέτας στο έδαφος και το στεφάνη πρέπει να συνδέεται με το ταμπλό, εντός τεσσάρων σημείων πρόσφυσης βιδών, σε μορφή τετραγώνου. Η σταθερότητα που προκύπτει από τη σωστή τοποθέτηση της στεφάνης είναι ένα σημείο ιδιαίτερης σημασίας, αν αναλογιστούμε την προσφιλή συνήθεια των μαθητών να κρεμιούνται από αυτήν ή να προσπαθούν να «καρφώσουν» την μπάλα, αρκετές φορές ανεπιτυχώς, που καταλήγει σε πολύ άσχημες πτώσεις στο έδαφος. Η πτώση από ύψος αποτελεί τον σημαντικότερο υποκείμενο παράγοντα για την πρόκληση των ατυχημάτων στο σχολικό περιβάλλον (ατυχήματα κατά αιτία από πτώση 66,67%), γεγονός που παραπέμπει και στην διερεύνηση των σχολικών ατυχημάτων σε σχέση με την αρχιτεκτονική σχεδίαση, τις προδιαγραφές ασφαλείας και την καταλληλότητα των σχολικών κτιρίων (Γεωργιακώδης & Βοζίκης, 2004. Δημοτική Επιχείρηση Ασφαλειών Δήμου Αθηναίων 1996). Στα σχολεία που εξετάστηκαν για την καταγραφή αυτού του χαρακτηριστικού παρατηρήθηκαν ελλείψεις, καθώς επίσης και αναφορά ενός πολύ σοβαρού περιστατικού κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης με πολυήμερη νοσηλεία (ΕΚΑΒ Πολυκάστρου, 2008). 6. Κατάσταση αγκίστρων διχτύου στεφάνης 26

Τα άγκιστρα συγκράτησης του διχτυού δεν πρέπει να είναι κατεστραμμένα, υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού όπως και στη μελέτη του προηγούμενου χαρακτηριστικού (κρέμασμα από τη στεφάνη ή κάρφωμα). Μάλιστα πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι το κόψιμο στον πίνακα ατυχημάτων κατά αιτία στο σχολείο, εμφανίζεται σε ποσοστό 11,38% και μπορεί να συνοδεύεται από μόνιμες βλάβες στην άκρα χείρα (Επιδημιολογία Σχολικών Ατυχημάτων, 2004). Τα στεφάνια των ταμπλό στη σχολική μονάδα του Λυκείου που εξετάστηκαν χρειάζονται αντικατάσταση, τόσο λόγω της κακής κατάστασης των αγκίστρων συγκράτησης διχτυού, όσο και για την έλλειψη σταθερότητας. Επίσης οι μαθητές του Λυκείου, που έχουν φυσιολογικά ψηλότερο ανάστημα από τους μαθητές του Γυμνασίου, έχουν και την τάση να επιδεικνύονται στα άλματα προς το στεφάνη, ή να αναλαμβάνουν περισσότερους κινδύνους κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού (Wilson et al, 1991). 7. Συνεχόμενη πλέξη διχτύου στεφάνης Συνήθως το δίχτυ στεφάνης του μπάσκετ είναι τριών τύπων ανάλογα με τα χιλιοστά 5χιλ., 6χιλ και 8χιλ. ενώ υπάρχει και δίχτυ από αλυσίδα. Η συνεχόμενη πλέξη του διχτυού είναι πολύ μεγάλης σπουδαιότητας αφού ακόμη και χαμηλότερα σε ύψος παιδιά έχουν την τάση να κρεμιούνται από αυτό. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει το ενδεχόμενο πιασίματος των δακτύλων του χεριού με δυσάρεστες συνέπειες ή ακόμη και πτώση από το ύψος της μπασκέτας. 27

Στα σχολεία που καταγράφηκαν, στις αθλητικές εγκαταστάσεις του ενός Γυμνασίου, βρέθηκαν δίχτυα από ανοξείδωτη αλυσίδα καλής ποιότητας, αρκετά ασφαλή, με συνεχόμενη πλέξη χωρίς κενά. Στην άλλη σχολική μονάδα Γυμνασίου δεν υπήρχαν καθόλου δίχτυα στα καλάθια, ενώ στη σχολική μονάδα του Λυκείου από τα δύο καλάθια, δίχτυ υπάρχει μόνο στο ένα, μη συνεχόμενης πλέξης. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι η ύπαρξη διχτύου διασφαλίζει και την απόσβεση της ταχύτητας της μπάλας μετά από σουτ με χρήση ταμπλό ή απευθείας σουτ, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει τη σωστή και ασφαλή θέση των μαθητών στο ρημπάουντ. 8. Επενδυμένο κάτω άκρο και κόγχες ταμπλό Το κάτω άκρο του ταμπλό και τα πλάγια μέχρι ύψους 35cm, πρέπει να έχουν επένδυση με απορροφητικό υλικό. Το ελαστικό κάλυμμα αυτό στο κάτω μέρος και κόγχες της μπασκέτας, που προφυλάσει ώστε να μη χτυπούν οι μαθητές, λείπει από όλες τις σχολικές μπασκέτες στην Ελλάδα. Γεγονός είναι ακόμη ότι το χαρακτηριστικό αυτό δεν περιλαμβάνεται ούτε στις εταιρείες που αναλαμβάνουν κατασκευές για τις σχολικές μονάδες. 9. Προστατευτικό στρώμα στη κάθετη δοκό στήριξης. Το αφρολέξ πάχους μεγαλύτερου των 5cm, γύρω από τη, συνήθως μεταλλική, κάθετη δοκό στήριξης, είναι ίσως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό ασφάλειας στο σχολείο και στη σχολική 28

άθληση. Πολλοί τραυματισμοί μαθητών θα είχαν αποφευχθεί αν υπήρχε αυτό το προστατευτικό στρώμα. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος Φυσικής Αγωγής ή στα διαλείμματα, οι μαθητές παίζοντας, κατά την είσοδό τους προς το καλάθι, αναπτύσσουν μεγάλες ταχύτητες, ενώ με την ορμή που έχουν αρκετές φορές χτυπούν στην απροστάτευτη κάθετη δοκό. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που κατά τη διεκδίκηση της μπάλας, υπάρχει το ενδεχόμενο ατυχήματος χωρίς ορατότητα, με πτώση προς τα πίσω. Όπως και στο προηγούμενο χαρακτηριστικό ασφάλειας, έτσι και εδώ, είναι πολύ λίγα τα σχολεία πανελλαδικά, που διαθέτουν προστατευτικό στρώμα κάλυψης της κάθετης δοκού στήριξης. Σε κανένα σχολείο της περιοχής που καταγράφηκε δεν υπάρχει προστατευτικό, ενώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι λίγοι, ευαισθητοποιημένοι με την ασφάλεια στη σχολική άθληση Καθηγητές Φυσικής Αγωγής, αντί αυτού τοποθετούν στρώματα γυμναστικής. 10. Υλικό επιφάνειας δαπέδου σχολικού γηπέδου μπάσκετ Το υλικό επιφάνειας του γηπέδου στα περισσότερα σχολεία είναι ουσιαστικά το υλικό του προαύλιου χώρου που είναι συνήθως η άσφαλτος ή το τσιμέντο. Στην περίπτωση των σχολείων που εξετάστηκαν έχουμε άσφαλτο, εκτός από τη σχολική μονάδα του Λυκείου, που το γήπεδο μπάσκετ έχει επενδυθεί από επιφάνεια βιομηχανικού δαπέδου quick. 29

11. Κατάσταση δαπέδου Η κατάσταση του δαπέδου είναι μεγάλης σημασίας αφού αυτό είναι το σημείο που οι μαθητές εκτός από το μάθημα της Φυσικής Αγωγής περνούν και τον περισσότερο χρόνο του διαλείμματός τους. Από στατιστικά στοιχεία ερευνών (Πανελλήνιο Συνέδριο Στατιστικής, 2004) προκύπτει ότι το υψηλότερο ποσοστό 60,16% των ατυχημάτων συμβαίνει κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων, τα οποία όμως αποτελούν λιγότερο από το 15% του συνολικού χρόνου παρουσίας στο σχολείο. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος Φυσικής Αγωγής το ποσοστό τραυματισμών ανέρχεται στο καθόλου ευκαταφρόνητο 10,57%, ενώ άλλες έρευνες τοποθετούν το ποσοστό αυτό ακόμη υψηλότερα 17,5% και μάλιστα μόνο από περιστατικά που υπήρχε επιβλέπων Καθηγητής Φυσικής Αγωγής (Abernethy & MacAuley, 2003). Η έρευνα για την κατάσταση του δαπέδου στα σχολεία που μελετήθηκαν, έγινε κάτω από όλες τις καιρικές συνθήκες, γι αυτό και επιλέχθηκαν αυτές οι σχολικές μονάδες, που τα χαρακτηριστικά τους μπορούσαν να καταγραφούν με επιτόπου παρατήρηση, όλο το σχολικό έτος. Στη μία σχολική μονάδα του Γυμνασίου, ιδιαίτερα μετά από βροχή δημιουργούνται αρκετές εστίες νερού, που έχουν σαν συνέπεια να διαβρώνουν την άσφαλτο, προκαλώντας πολλές εδαφικές ανωμαλίες και μεγιστοποιούν την πρόκληση ατυχημάτων από πτώσεις. 30

Στην περίπτωση του Λυκείου φαίνεται ότι η επιφάνεια quick είναι καλύτερη από την άσφαλτο, σε κανονικές καιρικές συνθήκες, αλλά μετά από βροχή γλιστρά επικίνδυνα. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην άλλη σχολική μονάδα του Γυμνασίου και συγκεκριμένα στις δύο ρακέτες του γηπέδου, καθώς επίσης και στο κέντρο, υπάρχει διαφορετικού χρωματισμού βαφή, που σε εκείνα τα σημεία καθιστά το γήπεδο ιδιαίτερα επικίνδυνο για πτώσεις. Σύμφωνα με έρευνα των Sosin et al, 2003, η επιφάνεια που μειώνει τους κραδασμούς και ελαχιστοποιεί τους τραυματισμούς από πτώσεις, είναι το χορτάρι, σε σύγκριση με την άσφαλτο, το χαλίκι και την ψάθα, ενώ μια καλή λύση για το σχολείο θα ήταν και το ελαστικό δάπεδο τύπου ταρτάν, που τοποθετείται και στις παιδικές χαρές. 12. Φωτισμός γηπέδου μπάσκετ Ο Εξωτερικός φωτισμός του γηπέδου πρέπει να υφίσταται όταν το σχολείο είναι απογευματινής βάρδιας έτσι ώστε να υπάρχει φωτισμός, τόσο κατά τη διεξαγωγή του μαθήματος Φυσικής Αγωγής, όσο και κατά το διάλειμμα. Οι προβολείς πρέπει να βρίσκονται σε τέτοιο σημείο που να διαχέουν το φώς ομοιόμορφα μέσα στο γήπεδο, ενώ οι κολόνες στήριξης των προβολέων πρέπει να βρίσκονται σε απόσταση. Αν βρίσκονται κοντά στο γήπεδο, ισχύουν τα ίδια μέτρα ασφάλειας με την κάθετη δοκό στήριξης της μπασκέτας. 31

Στα σχολεία που καταγράφηκαν δεν υπάρχουν προβολείς γηπέδων αφού είναι σχολικές μονάδες πρωϊνής λειτουργίας, ωστόσο κάποιοι προβολείς φωτισμού για την αυλή του κτιριακού συγκροτήματος κυρίως τις βραδινές ώρες, διασφαλίζουν την ακεραιότητα του κτιρίου. Γήπεδο Βόλεϊ 1. Κάθετοι δοκοί βόλεϊ με δίχτυ υπό τάση Οι δοκοί συγκράτησης του διχτύου βόλεϊ πρέπει να είναι κάθετοι, ακόμα και με δίχτυ υπό τάση, εάν γέρνουν, αυτό σημαίνει ότι έχουν χαλαρώσει στη στερέωσή τους. Στην σχολική αυλή οι δοκοί του βόλεϊ είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο, αφού πολλές φορές δεν υποδέχονται το δίχτυ, και βρίσκονται εκτεθειμένοι, έτσι ώστε να υπάρχουν συμπτώματα πρόσκρουσης των μαθητών σε αυτούς. Κανονικά οι δοκοί του βόλεϊ όταν δεν χρησιμοποιούνται, πρέπει να αφαιρούνται. Στα σχολεία που μελετήθηκαν οι δοκοί του βόλεϊ δεν παρουσιάζουν πρόβλημα ως προς αυτό το σημείο αλλά ταυτόχρονα δεν υφίσταται, λόγω παλαιότητας, κανένας μηχανισμός τάσης του διχτύου. 2. Σύρμα συγκράτησης διχτύου διαφορετικό από το σύρμα τεντώματος 32

Σύμφωνα με τις προδιαγραφές για δίχτυ βόλεϊ σε Γερμανικά σχολεία (Gutsche, 2002) το σύρμα συγκράτησης πρέπει να είναι διαφορετικό από το σύρμα με το οποίο γίνεται το τέντωμα του διχτύου, και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί σε περίπτωση απότομης κοπής του προεντατήρα, το δίχτυ να παραμείνει στους δοκούς από το διαφορετικό σύρμα συγκράτησης. Τόσο στα Γυμνάσια όσο και στο Λύκειο που καταγράφηκαν τα χαρακτηριστικά των αθλητικών εγκαταστάσεών τους, δεν βρέθηκε διαφορετικό σύρμα συγκράτησης από σύρμα τεντώματος του διχτύου. Το σύρμα συγκράτησης κάνει και τις δυο συνδέσεις με το δοκό με αποτέλεσμα το δίχτυ να κρεμά προς τα κάτω και να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τους μαθητές που διαπερνούν με ταχύτητα το γήπεδο, από τη μια μεριά στην άλλη. Ακόμη και στη διάρκεια του μαθήματος Φυσικής Αγωγής παρουσιάζονται εκδορές των μαθητών στο λαιμό από τη χαλαρότητα του διχτύου, λόγω της έλλειψης προεντατήρα. Ανάλογα με την κατανομή των ατυχημάτων κατά το είδος της κάκωσης, οι εκδορές κατά τη διάρκεια του μαθήματος Φυσικής Αγωγής, ή και στο διάλειμμα ανέρχονται σε ποσοστό 21,14% (Γεωργιακώδης & Βοζίκης, 2004). Αυτές οι ελαφρές κακώσεις αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος των ατυχημάτων, δημιουργώντας ένα περιβάλλον έλλειψης ασφάλειας, που επηρεάζει τους μαθητές, ακόμη και στη συμμετοχή τους στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής. 33

3. Ευδιάκριτος χρωματισμός διχτύου βόλεϊ Το δίχτυ πρέπει να διακρίνεται από μεγάλη απόσταση και γι αυτό ο χρωματισμός του πρέπει να διαφέρει από το γύρω χώρο. Ένα χρώμα υπόλευκο ή γκρί δεν είναι τόσο ευδιάκριτο όσο το κίτρινο ή το έντονο μαύρο με λευκό τελείωμα επάνω. Στα εξωτερικά γήπεδα βόλεϊ ο χρωματισμός του διχτύου έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία, κυρίως κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων, όπου τα παιδιά απασχολούνται με διάφορα παιχνίδια στην αυλή του σχολείου και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα πρόσκρουσης στο δίχτυ λόγω έλλειψης ορατότητας. Στα σχολεία της καταγραφής υπάρχουν ευδιάκριτοι χρωματισμοί διχτύων βόλεϊ στις αποχρώσεις του κίτρινου και μαύρου που είναι ιδιαίτερα ορατοί από μεγάλη απόσταση. 4. Συνεχόμενη χωρίς κενά πλέξη διχτύου βόλεϊ Όπως προαναφέρθηκε, για το δίχτυ στο στεφάνη της μπασκέτας και τα προβλήματα που μπορούν να δημιουργηθούν για την ασφάλεια των μαθητών, το ίδιο ισχύει και με τα κενά της πλέξης του διχτύου βόλεϊ. Μάλιστα οι τραυματισμοί σε αυτή την περίπτωση εκτός από τα δάκτυλα και την άκρα χείρα, αφορούν το πάνω μέρος του σώματος και κυρίως το λαιμό και το κεφάλι. Ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, πρέπει να φροντίζει για τα δίχτυα του βόλεϊ από την έναρξη της σχολικής χρονιάς, για την αντικατάστασή τους σε περίπτωση φθοράς ή κενών στην πλέξη τους. 34

Στα σχολεία που εξετάσαμε δεν υπήρχαν προβλήματα κενών στην πλέξη διχτύων βόλεϊ. 5. Αυτοαναχαιτούμενος μηχανισμός απελευθέρωσης τάσης Το δίχτυ του βόλεϊ είναι ένα χαρακτηριστικό των αθλητικών εγκαταστάσεων, που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα, για να λειτουργεί σωστά και με απόλυτη ασφάλεια για τους μαθητές. Εκτός των άλλων λοιπόν που αναφέρθηκαν ως τώρα, η απότομη απελευθέρωση της τάσης πρέπει να εμποδίζεται με ειδικό αυτοαναχαιτούμενο μηχανισμό. Αυτό, μαζί με το διαφορετικό σύρμα συγκράτησης, ακόμη και σε μια απότομη απελευθέρωση της τάσης του διχτύου, ξεδιπλώνει ομαλά το σύρμα τεντώματος χωρίς κινδύνο για την ασφάλεια των μαθητών, χρησιμοποιείται ακόμη και για τη ρύθμιση της έντασης που θέλουμε να έχει το δίχτυ του βόλεϊ. Ο αυτοαναχαιτούμενος μηχανισμός τάσης, συναντάται σπάνια στα Ελληνικά σχολεία και πάντα συνοδεύεται από μια μη κατάλληλη ανάρτηση του διχτύου βόλεϊ. Ούτε στις σχολικές μονάδες που εξετάσαμε βρέθηκαν αυτοαναχαιτούμενοι μηχανισμοί τάσης, εκτός από το γήπεδο βόλεϊ στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του ενός Γυμνασίου, στο οποίο υπάρχει ένα είδος τέτοιου μηχανισμού, που εξυπηρετεί μάλλον το τέντωμα του διχτύου, παρά την προοδευτική απελευθέρωσή του. 6. Προστατευμένες άκρες συρματόσχοινου 35

Οι προδιαγραφές για το δίχτυ του βόλεϊ (από Gutsche, 2002) είναι για τα Γερμανικά σχολεία τόσο αυστηρές, που προβλέπουν ακόμα και το ότι οι άκρες των συρματόσχοινων θα πρέπει να είναι προστατευμένες, ώστε να μη γρατζουνίζονται οι μαθητές. Το χαρακτηριστικό αυτό των αθλητικών εγκαταστάσεων όσο και να φαίνεται μια ασήμαντη λεπτομέρεια, είναι μια εστία κινδύνου, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα προεξέχοντα συρματόσχοινα από την ανάρτηση του βόλεϊ, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα όταν οι κοντύτεροι μαθητές περνούν δίπλα τους. Τα συρματόσχοινα λοιπόν πρέπει να φέρουν στις άκρες τους ειδικά προστατευτικά κάλυψης. Στα σχολεία που μελετήσαμε δεν παρατηρήθηκε ατέλεια ως προς αυτό το σημείο, αφού στα δύο σχολεία που καταγράφηκαν τα χαρακτηριστικά των αθλητικών τους εγκαταστάσεων, του Γυμνασίου και του Λυκείου, το δίχτυ δεν αποτελείται από συρμάτινα τμήματα. Στην άλλη σχολική μονάδα όμως του Γυμνασίου, το συρματόσχοινο είναι κανονικά καλυμμένο από μεταλλικό προστατευτικό, όπως προβλέπεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές, χωρίς όμως το σύρμα συγκράτησης να είναι διαφορετικό από το σύρμα τεντώματος. 7. Κάλυψη οπών για τις δοκούς όταν αφαιρούνται Οι κάθετοι δοκοί για την ανάρτηση του διχτύου βόλεϊ όπως προαναφέρθηκε πρέπει να αφαιρούνται κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες που το σχολείο παραμένει κλειστό. Έτσι οι 36

δοκοί προστατεύονται από τις μεγάλες θερμοκρασίες, η φθορά τους είναι μικρότερη και αντέχουν περισσότερο στο χρόνο. Οι δοκοί λοιπόν πρέπει να αφαιρούνται, οι οπές όμως πρέπει να καλύπτονται με ειδικά σχηματισμένα καπάκια ανάλογης διαμέτρου. Η κάλυψη των οπών για τις δοκούς έχει διπλή χρησιμότητα, γιατί δεν αφήνει κενά και παγίδες για πτώσεις των μαθητών στη σχολική αυλή, ενώ ταυτόχρονα δεν μαζεύεται υγρασία στις οπές λόγω βροχών, με αποτέλεσμα να μη διαβρώνεται η δοκός όταν επανατοποθετηθεί. 8. Υλικό επιφάνειας δαπέδου του γηπέδου βόλεϊ Όπως επισημάνθηκε και για το γήπεδο του μπάσκετ, στα περισσότερα Ελληνικά σχολεία, η αυλή του σχολείου είναι ουσιαστικά τα γήπεδα αθλοπαιδειών. Στα σχολεία που μελετήθηκαν οι εγκαταστάσεις τους, το υλικό επιφάνειας των γηπέδων του βόλεϊ είναι η άσφαλτος. 9. Κατάσταση επιφάνειας γηπέδου βόλεϊ Από την κατάσταση της επιφάνειας του γηπέδου βόλεϊ εξαρτάται και το ποσοστό των ατυχημάτων που συμβαίνουν σε ένα σχολείο, αφού τουλάχιστον ένα γήπεδο βόλεϊ θα υπάρχει μέσα στη σχολική αυλή. Είναι γνωστό ότι η πολυήμερη παραμονή του νερού στην άσφαλτο, σε συνδυασμό με κάποιες ανωμαλίες του εδάφους, δημιουργούν επικίνδυνα για πτώσεις σημεία. 37

Ωστόσο στα σχολεία που εξετάστηκαν, η κατάσταση του δαπέδου των γηπέδων βόλεϊ, ήταν καλύτερη από αυτή των γηπέδων μπάσκετ και αυτό γιατί τα γήπεδα αυτά έχουν ανατολικό προσανατολισμό, με αποτέλεσμα, να τα βλέπει ο ήλιος το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας και να στεγνώνουν ευκολότερα. Επίσης ένα σημείο που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα στην κατάσταση του εδάφους είναι και η διαγράμμιση του γηπέδου, αφού αρκετές φορές οι γραμμές είναι πολύ φαρδιές, πάνω από 5cm, ενώ το υλικό βαφής είναι μη αντιολισθητικό με αποτέλεσμα την δημιουργία ιδιαίτερα επικίνδυνων και ολισθηρών περιοχών. 10. Απόσταση γηπέδου βόλεϊ από αντικείμενα ή άλλες εγκαταστάσεις. Η απόσταση του γηπέδου βόλεϊ, αλλά και των άλλων γηπέδων, πρέπει να είναι σαφής και να αφήνει στους μαθητές περιθώρια για την ελεύθερη κίνησή τους στο χώρο, χωρίς να υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ τους ή με διάφορα αντικείμενα (κάδοι σκουπιδιών, αυτοκίνητα, κλπ.). Σε σχολεία μάλιστα που προωθούν τις σύγχρονες μεθόδους για το παιδαγωγικό ενεργητικό διάλειμμα, το πρόβλημα είναι μεγάλο, διότι πολλές φορές οι μαθητές παίζοντας διαφορετικά αθλήματα μέσα στην αυλή έρχονται αντιμέτωποι και χτυπούν με τους συμμαθητές τους που ασχολούνται με κάτι άλλο. Σύμφωνα με την ΥΑ 372/2007 το εμβαδόν των απαιτούμενων χώρων για ανέγερση σχολικών κτιρίων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι για 6/θέσιο Γυμνάσιο ή Λύκειο 210 μαθητών περίπου, 3.400μ 2 38

για 9/θέσιο Γυμνάσιο ή Λύκειο 315 μαθητών περίπου, 4.200μ 2, για 12/θέσιο γυμνάσιο ή Λύκειο 420 μαθητών περίπου, 4.800μ 2,ενώ για ΕΠΑΛ ανάλογα με τις ειδικότητες και τα εργαστήρια από 5.000 έως 7.000μ 2. Τα αντιπροσωπευτικά σχολικά συγκροτήματα που εξετάστηκαν, έχουν τους απαιτούμενους χώρους, αφού ο συντελεστής εκμετάλλευσης των οικοπέδων είναι από χαμηλός έως κανονικός, γεγονός που οδηγεί στην κανονική ανάπτυξη των χώρων διδασκαλίας και άθλησης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, εφόσον η χρήση της αυλής πρέπει να εξυπηρετεί δύο είδη απαιτήσεων, τις παιδαγωγικές (κίνηση, εκτόνωση, παιχνίδι, κανονική εκπαίδευση) και τις απαιτήσεις πρόληψης τραυματισμών, μέσω τεχνικών διευθετήσεων και κατάλληλης συμπεριφοράς (Παπαδόπουλος, 2005). 11. Φωτισμός γηπέδου βόλεϊ Για τον φωτισμό του γηπέδου βόλεϊ ισχύει ότι αναφέρθηκε και για τον εξωτερικό φωτισμό του γηπέδου μπάσκετ, ενώ θα πρέπει να επισημανθεί εδώ, ότι όταν υπάρχει, εξυπηρετεί και βραδινές προπονήσεις ή την παρουσία μαθητών που θέλουν να παίξουν στον ελεύθερο χρόνο τους που το σχολείο είναι κλειστό. Γενικά τα σχολεία πρέπει να είναι πόλος έλξης των μαθητών, για διάφορες δραστηριότητες και μετά το πέρας των μαθημάτων. Στα σχολεία που καταγράφηκαν οι αθλητικές τους εγκαταστάσεις, δεν υπάρχουν προβολείς στα γήπεδα, παρά μόνο 39

κάποιος βοηθητικός φωτισμός για την τήρηση της κτιριακής ασφάλειας. Γήπεδο Χάντμπωλ Τέρματα γηπέδου Χάντμπωλ στερεωμένα σε τέσσερα σημεία Το γήπεδο Χάντμπωλ καταλαμβάνει το μεγαλύτερο χώρο μέσα στη σχολική αυλή, λόγω των διαστάσεών του (40Χ20μ) και τα σχολεία που φιλοξενούν αυτού του είδους το γηπεδικό χώρο, έχουν κατ επέκταση χαμηλό συντελεστή εκμετάλλευσης του οικοπέδου, που οδηγεί και στις καλύτερες συνθήκες χώρων άθλησης, διδασκαλίας και αναψυχής των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. Το τέρμα του γηπέδου Χάντμπωλ (3Χ2μ) πρέπει να βρίσκεται καλά στερεωμένο στο έδαφος με βίδες τεσσάρων σημείων μεγάλου διαμετρήματος. Ωστόσο η στήριξη αυτή δεν αρκεί, τα τέρματα πρέπει να έχουν σημεία ασφάλειας και στη πίσω δοκό που έρχεται σε επαφή με το έδαφος. Η λεπτομέρεια αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί οι μαθητές κρεμιούνται από την οριζόντια δοκό του τέρματος Χάντμπωλ, με κίνδυνο να γυρίσει και να τραυματιστούν. Από τις σχολικές μονάδες που καταγράφηκαν μόνο σε μία υπάρχει γήπεδο Χάντμπωλ, στην οποία όμως τηρούνται οι προδιαγραφές σωστής στήριξης των εστιών στο έδαφος. Τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του γηπέδου Χάντμπωλ, δηλαδή συνεχόμενη πλέξη διχτύων, είδος και κατάσταση επιφάνειας δαπέδου, που αναφέρθηκαν αναλυτικά στα δύο προηγούμενα γήπεδα αθλοπαιδιών, είναι σε καλή κατάσταση. 40

Οι εξωτερικές αθλητικές εγκαταστάσεις αθλοπαιδειών, των οποίων μελετήθηκαν τα χαρακτηριστικά τους στις συγκεκριμένες σχολικές μονάδες (γήπεδο μπάσκετ, βόλεϊ και χάντμπωλ), είναι αυτά που συνήθως συναντώνται στο Ελληνικό σχολείο, ενώ από τα αθλήματα του στίβου το σκάμμα του μήκους είναι το πιο διαδεδομένο. Σκάμμα μήκους 1. Κατάσταση άμμου σκάμματος Η άμμος στο σκάμμα του μήκους απαιτεί συντήρηση, καθαρισμό ή και αλλαγή. Συνήθως στη χώρα μας εγκαταλείπεται και «πετρώνει» γεγονός που δημιουργεί κινδύνους (Παπαδόπουλος, 2005). Τόσο στα Γυμνάσια, όσο και στο Λύκειο που μελετήθηκαν, η κατάσταση της άμμου είναι καλή αφού μάλιστα στις δύο σχολικές μονάδες είχε επισημανθεί και ανανεώθηκε. Ωστόσο ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής πριν αρχίσει τα μαθήματα αλμάτων, οφείλει να φρεσκάρει με τα σχετικά εργαλεία την άμμο, έτσι ώστε οι μαθητές να μη κινδυνεύουν από πτώση σε σκληρό έδαφος. Η εικόνα μάλιστα του Καθηγητή που φροντίζει το περιβάλλον εργασίας του, μεταδίδει στους μαθητές την αξία και φροντίδα της ζωής, τους πείθει ότι αυτά που διδάσκονται δεν είναι άχρηστες θεωρίες, αλλά η πραγματικότητα. 41

2. Κάλυμμα σκάμματος Το κάλυμμα του σκάμματος προστατεύει την άμμο από τη βροχή και γενικότερα τις κακές καιρικές συνθήκες, έτσι ώστε να αποφεύγεται το «πέτρωμα» της άμμου ή η ανάπτυξη φυτών που δυσκολεύουν την ανανέωσή της. Κάλυμμα βρέθηκε μόνο σε μια σχολική μονάδα από αυτές που εξετάστηκαν, ωστόσο η τοποθέτησή του χρειάζεται διόρθωση κυρίως όσων αφορά το τέντωμα, έτσι ώστε όταν παραμένει κλειστό να αερίζεται η άμμος. 3. Είδος και κατάσταση διαδρόμου φοράς μήκους Ο διάδρομος του μήκους που ποικίλει σε μέτρα ανάλογα με το χώρο και το σημείο που βρίσκεται στη σχολική αυλή, στις δύο σχολικές μονάδες Γυμνασίου και Λυκείου, είναι από πλαστικό τύπου ταρτάν με ατέλειες και κενά σημεία, ενώ στην άλλη σχολική μονάδα του Γυμνασίου είναι ανύπαρκτος παρόλο ότι καταλήγει σε ένα σχετικά καλό σκάμμα. Η κατάσταση και το είδος του διαδρόμου είναι πολύ σημαντικά από άποψη ασφάλειας τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα και αυτό γιατί στις ασκήσεις που εκτελούνται για την εκμάθηση των αλμάτων, σε κακής κατάστασης διάδρομο ή διάδρομο από άσφαλτο, προκαλούνται βλάβες στα πόδια, που δεν είναι άμεσα ορατές. 4. Κατάσταση βαλβίδας Στο μαθητή κατά τη φάση της ώθησης, που αρχίζει απ τη στιγμή της τοποθέτησης του ποδιού στήριξης στη θέση της βαλβίδας και 42

τελειώνει με την αποχώρηση αυτού από το σημείο της βαλβίδας, η κατακόρυφη αντίδραση στήριξης φθάνει και μέχρι 700-850Kg (Μπουντόλος, 1986). Γίνεται λοιπόν αντιληπτό, ότι η καλή κατάσταση της βαλβίδας, έχει άμεση σχέση με την ασφάλεια των μαθητών και κυρίως με τους τραυματισμούς ή τα κατάγματα των κάτω άκρων. Στις σχολικές μονάδες που μελετήθηκαν η βαλβίδα βρίσκεται σε κακή κατάσταση ή είναι ανύπαρκτη. Στις περιπτώσεις αυτές καλό είναι ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής να μη χρησιμοποιεί καθόλου τη βαλβίδα, βάζοντας τους μαθητές να εκτελούν άλματα από πιο μπροστά ή να διευκολύνει τους μαθητές με την τοποθέτηση βατήρα αλμάτων. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ-ΟΡΓΑΝΑ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ Όταν αναφερόμαστε στις εσωτερικές αθλητικές εγκαταστάσεις εννοούμε το κλειστό γυμναστήριο του σχολείου καθώς επίσης και τα όργανα που εδρεύουν σ αυτό. Το κλειστό γυμναστήριο είναι αλήθεια, ότι στην ελληνική πραγματικότητα χρησιμοποιείται και ως αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για να εξυπηρετούνται οι διάφορες ανάγκες του σχολείου, 43

κυρίως σε εθνικές εορτές και άλλες εκδηλώσεις, ενώ δεν έχει καθορισμένες διαστάσεις και ποικίλει ανάλογα με το συντελεστή εκμετάλλευσης του οικοπέδου της εκάστοτε σχολικής μονάδας. 1. Αιχμηρές προεξοχές κάτω από δύο μέτρα Στο κλειστό γυμναστήριο οι αιχμηρές προεξοχές από διάφορα αντικείμενα και σε ένα ύψος κάτω των δύο μέτρων, αποτελούν εστία κινδύνου για τους μαθητές. Στη κατηγορία αυτή μπορεί να συμπεριληφθούν και οι φορητές μπασκέτες που συνήθως υπάρχουν μέσα στο κλειστό γυμναστήριο, με τις προεξοχές που δημιουργούνται από τις βάσεις στήριξης. Στα σχολεία που οι εγκαταστάσεις τους καταγράφηκαν, αυτό το χαρακτηριστικό ασφάλειας, παρουσιάζεται στις βάσεις στήριξης του διχτύου βόλεϊ και στις φορητές μπασκέτες, στη μια σχολική μονάδα του Γυμνασίου, που εξέχουν χωρίς όμως να είναι αιχμηρές. 2. Σταθερότητα στερεωμένων στους τοίχους αντικειμένων Όλα τα αντικείμενα που βρίσκονται στου τοίχους του κλειστού γυμναστηρίου πρέπει να είναι καλά στερεωμένα και προστατευμένα. Όπως προαναφέρθηκε το κλειστό γυμναστήριο χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και ως αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, γι αυτό στους τοίχους μπορεί να υπάρχουν διάφορα αντικείμενα όπως κορνίζες, ηχεία, ράφια κλπ. Τόσο στα Γυμνάσια, όσο και στο Λύκειο της περιοχής που παρατηρήθηκε, τα διάφορα αντικείμενα είναι καλά στερεωμένα και 44

τα ηχεία μάλιστα του κλειστού γυμναστηρίου του ενός Γυμνασίου είναι και προστατευμένα μέσα σε ειδικό μεταλλικό κλωβό, που δεν επιτρέπει το χτύπημα από τις μπάλες. 3. Γυάλινες επιφάνειες από τζάμι ασφαλείας Τα τζάμια που χρησιμοποιούνται στα σχολεία κυρίως σε ζώνες κίνησης, παιχνιδιών και αθλημάτων, όπως είναι το κλειστό γυμναστήριο, πρέπει να είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να αποκλείουν ή να περιορίζουν αποφασιστικά τις συνέπειες πρόσκρουσης, πτώσης και γενικά θραύσης. Τα ατυχήματα δεν είναι σπάνια και όταν συμβαίνουν οι τραυματισμοί είναι σοβαροί μέχρι και θανατηφόροι. Οι αιτίες ατυχήματος μπορεί να είναι, σκόνταμμα, σπρώξιμο από άλλο άτομο, έλλειψη προσοχής, κακός φωτισμός, μειωμένη όραση που δεν έχει ακόμα διαγνωσθεί στο μαθητή, μη συνειδητοποίηση ότι υπάρχει τζάμι, πανικός. Οι ειδικοί της σχολικής ασφάλειας έχουν καταλήξει ότι αποτελεσματική πρόληψη, μέσω διαπαιδαγώγησης ή περιορισμού της υπερκινητικότητας, των παιδιών είναι ανέφικτη (Παπαδόπουλος, 2005). Συνεπώς, η μόνη διέξοδος, είναι η μεγιστοποίηση της κατασκευαστικής «παθητικής» ασφάλειας, δηλαδή μέτρα για να μειωθούν οι συνέπειες του ατυχήματος. Τα μέτρα αυτά μπορεί να είναι: 1) Τζάμι δύο ή περισσότερων φύλλων με ενδιάμεσες διαφανείς μεμβράνες, ενοποιημένο σε σύνολο μέσω πίεσης και θερμότητας, 45

που εάν σπάσει, τα κομμάτια παραμένουν ενωμένα και δεν αποκολλώνται. 2) Διαφανείς ειδικές μεμβράνες συγκράτησης θραυσμάτων, που μπορούν να τοποθετηθούν εκ των υστέρων σε κοινά τζάμια από εξειδικευμένο προσωπικό και με ειδική διαδικασία. Σε σχολεία θεωρείται ικανοποιητική η προστασία με μεμβράνες πάχους άνω των 100μm. Οι μεμβράνες αυτές έχουν κύριο στόχο να συγκρατήσουν τα κομμάτια μετά τη θραύση και όχι να εμποδίσουν τη θραύση. Για τη Γερμανία χρησιμοποιούνται μεμβράνες που έχουν ελεγχθεί σύμφωνα με DIN 52337 ή DIN 12600. 3) Υάλινα τούβλα (κενά ή συμπαγή) τα οποία προσφέρουν σχετική ασφάλεια περισσότερο λόγω της στήριξής τους, η οποία μειώνει σημαντικά την συνολική γυάλινη επιφάνεια σε μικρές επιφάνειες. Στα γυμναστήρια των σχολικών μονάδων που καταγράφηκαν βρέθηκαν κοινά τζάμια με τη συνήθη πρακτική από προστατευτικά κάγκελα. Στη σχολική μονάδα του ενός Γυμνασίου τα κάγκελα βρίσκονται μόνο εσωτερικά του γυμναστηρίου, κάνοντας ιδιαίτερα επικίνδυνη τυχόν εξωτερική θραύση. Μάλιστα στη συγκεκριμένη σχολική μονάδα του Γυμνασίου, καταγράφηκε ένα πολύ σοβαρό περιστατικό κοπής από πτώση πάνω στο απροστάτευτο τζάμι της πόρτας του κλειστού γυμναστηρίου, με άμεση μεταφορά στο Νοσοκομείο και χειρουργική αντιμετώπιση του μαθητή. (Νοσοκομείο Γουμένισσας, 2008) 46

Ωστόσο πρέπει να προστεθεί εδώ ότι τα κάγκελα δεν αποτελούν καλή λύση για την προστασία των τζαμιών, αφενός δημιουργούν μία άσχημη ψυχολογία «φυλακής» στους μαθητές και αφετέρου ανακύπτουν πρακτικά ζητήματα ασφάλειας, σε περίπτωση που χρειασθεί να επέμβει η Πυροσβεστική, για απεγκλωβισμό σε φωτιά ή σεισμό. 4. Ελεύθεροι οδοί διαφυγής και άνοιγμα θυρών γυμναστηρίου Στο γυμναστήριο όπως και στο υπόλοιπο σχολείο οι πόρτες πρέπει να ανοίγουν προς τα έξω, αλλιώς δημιουργείται συνωστισμός και ατυχήματα. Πόρτες οι οποίες χρησιμοποιούνται για τη διαφυγή, θα πρέπει να είναι διαιρούμενες με ελάχιστο πλάτος 220cm, ενώ σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να είναι κλειδωμένες, όσο εύκολο και να είναι να βρεθεί το κλειδί. Ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής πρέπει στο κλειστό γυμναστήριο να αφήνει τα κλειδιά πάνω στις πόρτες, έτσι ώστε για οποιοδήποτε λόγο,να είναι εύκολη η πρόσβαση προς το προαύλιο του σχολείου. Στα γυμναστήρια των σχολείων που μελετήθηκαν τηρούνται οι προδιαγραφές, τόσο για το άνοιγμα των θηρών, όσο και για την αμεσότητα της πρόσβασης των μαθητών στο προαύλιο σε περίπτωση ανάγκης. 5. Ηλεκτρικό σύστημα σχολικού κλειστού γυμναστηρίου 47

Στο ηλεκτρικό σύστημα του γυμναστηρίου, αλλά και όλου του σχολείου τον πρώτο ρόλο έχει η συντήρηση. Συχνά συναντάμε φθαρμένα καλώδια, σπασμένες λάμπες οροφής με πλαστικά καλύμματα που έχουν χαλαρώσει και είναι έτοιμα να πέσουν, κατεστραμμένες πρίζες με σπασμένα καλύμματα ασφάλειας, φθορά στα υδραυλικά που η διαρροή του νερού περνά στο ηλεκτρικό δίκτυο. Όλα αυτά στο κλειστό γυμναστήριο του σχολείου είναι εστίες μεγάλου κινδύνου και αυτό γιατί οι μαθητές κινούνται, παίζουν και μπορούν εύκολα να διαφύγουν της προσοχής. Πρώτη μέριμνα και απαίτηση του Καθηγητή Φυσικής Αγωγής από τον Διευθυντή του σχολείου, είναι η κατάλληλη προστασία του φωτισμού με ειδικό κλωβό, που δεν επιτρέπει την μπάλα να χτυπά και να ρίχνει τα καλύμματα του φωτισμού του γυμναστηρίου. Η καλή κατάσταση των διακοπτών, οι κατάλληλα προστατευμένες πρίζες και καλώδια, ο κλειδωμένος ηλεκτρικός πίνακας, εάν βρίσκεται εντός του κλειστού γυμναστηρίου, είναι βασικές προτεραιότητες για τη διασφάλιση της υγείας και προστασίας των μαθητών στις εσωτερικές αθλητικές εγκαταστάσεις του σχολείου. Στα σχολεία που έγινε η καταγραφή, αρχικά υπήρξαν κάποια από τα παραπάνω προβλήματα, όπως η έλλειψη προστατευτικού κλωβού από τα καλύμματα του φωτισμού και κατεστραμμένες πρίζες, από τη σχολική μονάδα του ενός Γυμνασίου, τα οποία επισημάνθηκαν και διορθώθηκαν άμεσα. 48

6. Πυρασφάλεια κλειστού γυμναστηρίου Το γυμναστήριο του σχολείου χρειάζεται να είναι κατάλληλα εξοπλισμένο: 1) Με 3 καλά συντηρημένους πυροσβεστήρες των 3kg 2) Με πυροσβεστική φωλιά παροχής νερού και ανάλογου με το μήκος του γυμναστηρίου λάστιχο. 3) Με φωτισμό ασφάλειας και σήμανση οδεύσεων. Η καλή συντήρηση των πυροσβεστήρων προϋποθέτει τακτικό έλεγχο, αλλιώς είναι σα να μην υπάρχουν. Σε κάθε πυροσβεστήρα θα πρέπει να αναγράφεται η ημερομηνία της τελευταίας επιθεώρησης και η ημερομηνία στην οποία θα πρέπει να γίνει η επόμενη. Όταν γίνεται έλεγχος στους πυροσβεστήρες του κλειστού γυμναστηρίου δεν πρέπει να μεταφέρονται ταυτόχρονα, αλλά εκ περιτροπής, ώστε να μη μένει το γυμναστήριο, αλλά ούτε και το υπόλοιπο κτίριο, ούτε για λίγο χωρίς πυροσβεστήρες (Πεφάνης & συνεργάτες, 2000. Δημητρίου & Τολάκης, 1997). Τέλος το κλειστό γυμναστήριο πρέπει να έχει άμεση και ελεύθερη χωρίς εμπόδια, πρόσβαση σε πυροσβεστικό όχημα. Στα σχολεία που μελετήθηκαν, οι σχολικές μονάδες του ενός Γυμνασίου και του Λυκείου, πληρούν τις προδιαγραφές πυρασφάλειας, με καλά συντηρημένους πυροσβεστήρες και σήμανση οδεύσεων, με μόνη διαφορά την ύπαρξη μικρού μήκους και διαμέτρου λάστιχο στην πυροσβεστική φωλιά του Γυμνασίου. Στη σχολική μονάδα του άλλου Γυμνασίου δεν υπάρχει πυροσβεστική φωλιά με παροχή νερού. 49

Πρέπει να επισημανθεί εδώ, σαν απόρροια του χαμηλού συντελεστή εκμετάλλευσης του οικοπέδου, στα σχολεία της συγκεκριμένης περιοχής, η αμεσότητα της πρόσβασης πυροσβεστικού οχήματος στην είσοδο του κλειστού γυμναστηρίου. 7. Σταθερότητα και τοποθέτηση θερμαντικών σωμάτων Τα θερμαντικά σώματα (καλοριφέρ) πρέπει να βρίσκονται, εντός του κλειστού γυμναστηρίου, καλά τοποθετημένα με απόλυτη σταθερότητα. Έτσι διασφαλίζεται η σωστή λειτουργία του νερού χωρίς να πιέζονται οι σωληνώσεις, από κλίση των καλοριφέρ, με αποτέλεσμα την διαρροή με πίεση νερού στο χώρο. Το επάνω μέρος των σωμάτων καλοριφέρ δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σαν αποθηκευτικός χώρος. Η θερμοκρασία εντός του κλειστού γυμναστηρίου δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 18 0 C και εάν η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική, θα πρέπει αυτόματα να αερίζεται ο χώρος, ή να κλείνονται από τη λειτουργία τους κάποια σώματα καλοριφέρ. Τα σώματα καλοριφέρ θα πρέπει να είναι τοποθετημένα κατά το δυνατό σε ειδικές εσοχές του γυμναστηρίου, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι προεξοχές στο χώρο, που είναι επικίνδυνες για τον τραυματισμό των μαθητών, τόσο όταν παίζουν, αλλά και κατά τη διάρκεια του μαθήματος Φυσικής Αγωγής. Επίσης στο χώρο του κλειστού γυμναστηρίου θα πρέπει να αποφεύγεται η επικίνδυνη τοποθέτηση κλιματιστικών, με ογκώδεις μονάδες κλιματισμού, που προβάλουν στο χώρο. Η μελέτη για 50

κλιματιστικά στο χώρο του γυμναστηρίου πρέπει να γίνεται ολοκληρωμένα, με τοποθέτηση των μονάδων κλιματισμού, στην ταράτσα του κτιρίου. Στις αντιπροσωπευτικές σχολικές μονάδες που μελετήθηκαν τα σώματα καλοριφέρ βρίσκονται σε καλή κατάσταση και μάλιστα μετά από ειδική επισήμανση, στη μία σχολική μονάδα του Γυμνασίου σταθεροποιήθηκαν εκ νέου με την προσθήκη μεταλλικής βάσης, ωστόσο προβάλουν στο χώρο, ενώ στη σχολική μονάδα του άλλου Γυμνασίου τα σώματα βρίσκονται εντός ειδικών εσοχών στον τοίχο του γυμναστηρίου. 8. Κατάσταση κλιμακοστασίου που οδεύει στο γυμναστήριο Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ΟΣΚ οι σκάλες των σχολικών κτιρίων πρέπει να είναι ευθείες με πλατύσκαλο, για την αλλαγή κατεύθυνσης. Ο ΟΣΚ επιτρέπει μόνο κάτω από προϋποθέσεις κυκλική σκάλα με συγκεκριμένο ελάχιστο βάθος σκαλιών και αυτό γιατί στις σκάλες αυτές υπάρχει κίνδυνος πτώσης, για κάποιον που στηρίζεται στο στενό τμήμα του σκαλοπατιού. (Ενημέρωση, 1996). Το πλάτος της σκάλας δεν πρέπει να είναι μικρότερο από 145cm, με αντιολισθητική λωρίδα και χειρολαβές και από τις δύο πλευρές, με κουπαστή που δεν επιτρέπει την τσουλήθρα. Για σκάλες άνω των 5 σκαλοπατιών και πλάτους άνω των 5 μέτρων απαιτούνται ενδιάμεσες χειρολαβές. Από τις σχολικές μονάδες που καταγράφηκαν, στο Λύκειο η πρόσβαση στο κλειστό γυμναστήριο είναι άμεση χωρίς την 51

μεσολάβηση κλιμακοστασίου. Στα Γυμνάσια, το ένα συνδέεται εσωτερικά με το υπόλοιπο κτίριο με φαρδιά σκάλα τεσσάρων σκαλοπατιών, που στερείται αντιολισθητικής λωρίδας και κουπαστής. Η σχολική μονάδα του άλλου Γυμνασίου εξωτερικά συνδέεται με το προαύλιο του σχολείου, με σκαλοπάτια που κάποια τμήματά τους απουσιάζουν. 9. Το δάπεδο του σχολικού γυμναστηρίου Τα σχολικά γυμναστήρια στην χώρα μας είναι τις περισσότερες φορές και αίθουσες πολλαπλών χρήσεων και γι αυτό το λόγο το δάπεδο είναι ότι και στο υπόλοιπο σχολικό κτίριο. Στα παλαιότερα σχολεία μωσαϊκό και στα νεότερα μάρμαρο ή πλακάκι. Ωστόσο το υλικό αυτό δεν απορροφά τους κραδασμούς και πολλές φορές είναι αιτία τραυματισμών των μαθητών από πτώση. Στα κλειστά γυμναστήρια των σχολείων που ερευνήθηκαν βρέθηκε, στο Λύκειο ελαστικό δάπεδο τύπου quick και από τα Γυμνάσια, στο ένα μωσαϊκό και στο άλλο, το μωσαϊκό που υπήρχε αρχικά, αντικαταστάθηκε από ξύλινο δάπεδο τύπου laminate, υψηλής αντοχής. 10. Ο χώρος του σχολικού γυμναστηρίου Το σχολικό γυμναστήριο είναι ένα απαραίτητο «εργαλείο» για το μάθημα της Φυσικής Αγωγής. Ωστόσο οι διαστάσεις του δεν είναι πάντα οι επιθυμητές για την πραγματοποίηση διαφόρων αθλημάτων ή αθλοπαιδιών γενικότερα. 52

Οι μικρές κατά βάση διαστάσεις του γυμναστηρίου δημιουργούν και διάφορα προβλήματα, όπως μη κατάλληλη ανάρτηση διχτύου βόλεϊ, επικίνδυνες τοποθετήσεις μπασκετών και όρια γηπέδου πολύ κοντά στον τοίχο του γυμναστηρίου. Από τις σχολικές μονάδες που καταγράφηκαν, στο Λύκειο το κλειστό γυμναστήριο λόγω του μικρού του μεγέθους χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον σαν αίθουσα φυσικής κατάστασης, ενώ στα Γυμνάσια που ελέγχθηκαν, τα κλειστά γυμναστήρια είναι μεγαλύτερα και μπορούν κάτω από προϋποθέσεις να πραγματοποιηθούν κάποιες αθλοπαιδιές. 11. Όργανα γυμναστικής Στρώματα Τα όργανα γυμναστικής που επιλέχθηκαν για την καταγραφή είναι αυτά που υπάρχουν συνήθως στην ελληνική σχολική πραγματικότητα και κατά κύριο λόγο συναντώνται στο κλειστό γυμναστήριο του σχολείου. Τα στρώματα γυμναστικής είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ελληνική σχολική πραγματικότητα. Κατά κανόνα είναι πολύ λεπτά, παλαιά, σκισμένα, μουχλιασμένα, ενώ πολύ συχνά δεν χρησιμοποιούνται από τους Καθηγητές Φυσικής Αγωγής. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές προδιαγραφές για κάθε τύπο άσκησης ενδείκνυται συγκεκριμένος τύπος στρώματος, όπου η απορροφητικότητά του έχει άμεση σχέση με το είδος της κίνησης, της προσγείωσης, καθώς επίσης και τις ικανότητες των μαθητών στη συγκεκριμένη άσκηση ( Baumann et al, 2002). 53

Οι μαθητές είναι απαραίτητο να μάθουν και το σωστό τρόπο μεταφοράς και τοποθέτησης των στρωμάτων ώστε να αποφεύγονται τραυματισμοί από κακή στάση του σώματος (Μανδρούκας, 2001). Στα σχολεία που καταγράφηκαν τα χαρακτηριστικά τους, στη σχολική μονάδα του Λυκείου τα στρώματα είναι καλά συντηρημένα και χρησιμοποιούνται κυρίως για φυσική κατάσταση των μαθητών του Λυκείου, στα Γυμνάσια που ερευνήθηκαν και λόγω της ύλης στην οποία προβλέπονται αρκετές ώρες ενόργανης γυμναστικής ( Γούδας κ.συν., 2006) υπάρχουν στρώματα γυμναστικής διάφορου πάχους. Στη σχολική μονάδα του ενός Γυμνασίου μάλιστα, υπάρχει και ειδικό απορροφητικό στρώμα ύψους. 12. Πολύζυγο Το πολύζυγο είναι κατασκευασμένο από ξύλο σε διαστάσεις 250Χ90cm, φέρει 14 οβάλ μπάρες διατομής 43Χ33mm, ενώ στο επάνω τελευταίο σημείο του υπάρχει διπλός οριζόντιος δοκός. Το πολύζυγο πρέπει να έχει στερεή στήριξη στον τοίχο που διασφαλίζεται με βίδες μεγάλου διαμετρήματος έξι σημείων. Επίσης τα ξύλινα τμήματα δεν θα πρέπει να έχουν ραγίσματα και ακίδες, ούτε να λείπουν, έτσι ώστε να παρουσιάζονται κενά, με τον κίνδυνο εγκλωβισμού κάποιου μέλους του σώματος. Το έδαφος πτώσης, δηλαδή το δάπεδο του κλειστού γυμναστηρίου, πρέπει να είναι 54

κατάλληλο, συνήθως από ξύλο παρκέ χωρίς ακίδες, ή ελαστικό δάπεδο τύπου quick ( Gutsche, 2002). Σε περίπτωση που το δάπεδο είναι σκληρό, κατά την διάρκεια των ασκήσεων στα πολύζυγα, ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής μπορεί να τοποθετεί από κάτω στρώματα γυμναστικής, έτσι ώστε ακόμη και σε περίπτωση πτώσης, να διασφαλίζεται η σωματική ακεραιότητα του μαθητή. Τα πολύζυγα στα σχολεία που εξετάστηκαν έχουν όλα αρκετά στερεή στήριξη στον τοίχο, στο μεν Λύκειο είναι καινούργια, ενώ στις αντιπροσωπευτικές μονάδες των Γυμνασίων που καταγράφηκαν, παρουσιάζονται κάποια κενά στις οβάλ μπάρες διατομής. 13. Πλινθίο Το πλινθίο είναι και αυτό ένα όργανο που συναντάται στο σχολικό κλειστό γυμναστήριο, μπορούν πάνω του να εκτελούνται πολλές ασκήσεις ενόργανης γυμναστικής, αλλά και άλλες ασκήσεις, καθώς το ύψος του από 1,10cm μπορεί να μεταβάλλεται. Τα βασικά σημεία προδιαγραφών είναι τα εξής: α) μη αιχμηρές άκρες, β) δερμάτινη και λεία επιφάνεια του άνω μέρους, γ) τα επιμέρους κομμάτια να μπαίνουν με ακρίβεια το ένα μέσα στο άλλο, δ) το κάτω μέρος να σταθεροποιείται και να ασφαλίζει. Στα σχολεία που καταγράφηκαν τα όργανά τους, βρέθηκαν κυρίως στα Γυμνάσια πλιθιά, κάποια από τα οποία ήταν παλαιά και καταστραμμένα και κάποια που πληρούν τις προδιαγραφές με ασφάλεια ακόμη και στη μετατόπισή τους. 55

14. Στυλοβάτες ύψους Οι στυλοβάτες ύψους είναι ορθοστάτες αλουμινίου με μεταλλική βάση, που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο για άλμα σε ύψος, αφού δεθεί στα ειδικά σημεία πρόσφυσης το ελαστικό σχοινί. Οι στυλοβάτες πρέπει στα μαθήματα ύψους να στηρίζονται πολύ καλά από μαθητές που περιμένουν για την επόμενη προσπάθειά τους, ενώ από κάτω πρέπει υποχρεωτικά να υπάρχει μαλακό, ειδικό στρώμα ύψους, ή άθροισμα στρωμάτων. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η μεταφορά των ορθοστατών, όχι από ένα αλλά πάντα από δύο άτομα, για την αποφυγή της ανεξέλεγκτης αιώρησης της άκρης του. Οι ορθοστάτες που βρέθηκαν στα σχολεία καταγραφής πληρούσαν όλες τις προδιαγραφές. 15. Φύλαξη οργάνων Η φύλαξη των οργάνων είναι ιδιαίτερα σημαντική για την τοποθέτησή τους μέσα στο χώρο του κλειστού γυμναστηρίου, που πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο εργονομική, αλλά και για τη σωστή συντήρησή τους. Τα χαρακτηριστικά της φύλαξης των οργάνων είναι: α) είσοδος του χώρου φύλαξης ανάλογη των οργάνων, β)καλή τοποθέτηση των οργάνων και ιδιαίτερα των στρωμάτων που εγγυάται τη συντήρησή τους, γ) αποθήκευση όλων των οργάνων με το πέρας των μαθημάτων. 56

Στη σχολική μονάδα του Λυκείου καθώς επίσης και στη σχολική μονάδα του ενός Γυμνασίου, δεν υπάρχει ξεχωριστός χώρος αποθήκευσης των οργάνων, φυλάσσονται όμως σε καλή κατάσταση, ενώ στη σχολική μονάδα του άλλου Γυμνασίου υπάρχει αποθήκη οργάνων, ακριβώς δίπλα στο κλειστό γυμναστήριο, που τηρεί τις προδιαγραφές και τους κανόνες σωστού αερισμού. 6. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Τα αποτελέσματα της καταγραφής, που πραγματοποιήθηκε στις αντιπροσωπευτικές σχολικές μονάδες αυτής της έρευνας, δείχνουν σε μικρογραφία τα προβλήματα που παρουσιάζονται στις σχολικές αθλητικές εγκαταστάσεις, με αποτέλεσμα την ύπαρξη κινδύνων, που θέτουν σε προβληματισμό και επαναπροσδιορισμό το μέγιστο θέμα της διασφάλισης της υγείας και προστασίας των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. 57

Η ερευνητική αυτή εργασία δημιουργήθηκε με στόχους πρακτικούς, εφαρμόσιμους και ουσιαστικούς. Δεν πραγματεύεται πολύπλοκες προδιαγραφές, που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που πραγματικά είναι απόλυτα αναγκαίες, αλλά προορίζεται για εκείνους που έχουν ευθύνη ή αρμοδιότητα, για την ασφάλεια του σχολείου στις κτιριακές αθλητικές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό. Αρμόδιοι μπορεί να είναι το διδακτικό προσωπικό, οι Καθηγητές Φυσικής Αγωγής, δημόσιοι λειτουργοί, μηχανικοί ασφάλειας, τοπικές αρχές, με κοινό γνώμονα την διασφάλιση της υγείας των μαθητών μέσω της πρόληψης. Η πρόληψη προϋποθέτει δημιουργική φαντασία, δηλαδή την ικανότητα να προβλέπεται μια συνέπεια, με βάση υπάρχοντες παράγοντες, πριν αυτή γίνει πραγματικότητα. Επίσης προϋποθέτει διάθεση και ικανότητα υλοποίησης αποφάσεων, που εξάγονται από συμπεράσματα μελετών, ερευνών ή εμπειρικών διαπιστώσεων (Παπαδόπουλος, 2005). Η συγγραφή αυτής της ερευνητικής προσπάθειας έγινε μέσα από το πρίσμα της βελτίωσης του πλαισίου αρμοδιότητας της Φυσικής Αγωγής, δηλαδή τις αθλητικές εγκαταστάσεις του συγκεκριμένου σχολικού περιβάλλοντος ως Καθηγητές Φυσικής Αγωγής, υπό την έννοια ότι βελτιώνοντας ο καθένας το χώρο του έπεται και συνολική βελτίωση. Οι Chaffin, Andersson & Martin (1999), περιέγραψαν επιτυχώς τις δραστηριότητες ενός επαγγέλματος ως «προσαρμογή του σκοπού στο άτομο», που σημαίνει : α) προστασία της υγείας και πρόληψη 58

των ατυχημάτων και ασθενειών, β) διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών και χώρων εργασίας, όπως κτιριακές εγκαταστάσεις και όργανα, γ) προώθηση και διατήρηση σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. O χώρος και το περιβάλλον εργασίας των μαθητών είναι το σχολείο. Η δημιουργία και η συνεχής συντήρηση ενός φροντισμένου, αισθητικά καλού περιβάλλοντος, εκτός από την ασφάλεια που εξυπηρετεί, προσφέρει επιπλέον ανεκτίμητο αίσθημα φροντίδας στους μαθητές, το οποίο επιδρά στη γενικότερη διαμόρφωσή τους. Κύριος στόχος της καταγραφής των χαρακτηριστικών των αθλητικών εγκαταστάσεων που μελετήθηκαν, ήταν η διασφάλιση της υγείας και της προστασίας των μαθητών στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία. Με βάση λοιπόν τα χαρακτηριστικά αυτά και την επιδημιολογία των σχολικών ατυχημάτων για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπως προκύπτει από διάφορες έρευνες (Αnnual EHLASS Report Greece, 1996& 1999. Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο, 2004), οι ατυχηματογόνοι παράγοντες στις σχολικές αθλητικές εγκαταστάσεις εντοπίζονται κυρίως σε δύο σημεία. 1) Το προαύλιο του σχολείου με κύρια συνθήκη την ολισθηρότητα του εδάφους και τα όργανα των γηπέδων αθλοπαιδειών. 2) Το κλειστό γυμναστήριο, που είναι συνήθως και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων με μικρές διαστάσεις και διάφορους 59

ατυχηματογόνους παράγοντες όπως είναι, απροστάτευτα τζάμια και φωτισμός, αιχμηρές προεξοχές στους τοίχους, κακό δάπεδο και ηλεκτρικό σύστημα, ή παλιά όργανα γυμναστικής. Ωστόσο πέρα από την τεχνική-κατασκευαστική πλευρά της ασφάλειας, σημαντικό ρόλο παίζει και ο τρόπος εκπαίδευσης των παιδιών στο μάθημα της γυμναστικής. Ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένος για το μάθημά του, γιατί όσο περισσότερη έμφαση δίνει στη μάθηση και στη δουλειά, τόσο πιο έντονα προσανατολισμένο στη δουλειά θεωρούν όλοι οι μαθητές το κλίμα παρακίνησης στο τμήμα τους (Papaioannou & Kouli, 1999, Solmon 1996). Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί όταν τα παιδιά αντιλαμβάνονται αυτό το κλίμα προσανατολισμού και τα στιλ της διδασκαλίας στο μάθημα Φυσικής Αγωγής, είναι συγκεντρωμένα χωρίς τον κίνδυνο ατυχημάτων, δεν περιμένουν σε πολυάριθμες ουρές για να εκτελέσουν μια άσκηση, υπάρχει οργάνωση της μεταφοράς, του στησίματος και μαζέματος των οργάνων, γνωρίζουν ακριβώς τι πρέπει να κάνουν και κατά συνέπεια δεν μπορούν και το κυριότερο δεν θέλουν να διαφύγουν της προσοχής του καθηγητή. (Mosston & Ashworth, 1997). Κάθε αθλητική δραστηριότητα έχει τους δικούς της κινδύνους και ιδιαιτερότητες ασφάλειας. Οι μαθητές μπορούν να μάθουν την ασφαλή τεχνική από τον καθηγητή, για τα άλματα, την προσγείωση, την επιτάχυνση ή τις πτώσεις στα διάφορα ομαδικά αθλήματα. 60

Όσο πιο γυμνασμένο είναι το παιδί τόσο λιγότερα είναι τα ατυχήματα, καλύτερη η αντίδρασή του, ομαλότερη η πτώση του και μπορεί πιο εύκολα να κατευθύνει το σώμα του στο χώρο. Ο Καθηγητής Φυσικής Αγωγής πρέπει να αποπνέει μια ασφάλεια και να γνωρίζει πώς να διαχειρίζεται καταστάσεις κινδύνου και τραυματισμών στο ευρύτερο σχολικό περιβάλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί πάντοτε να αποφευχθούν δυσάρεστες καταστάσεις και σοβαρά ατυχήματα (Abernethy et al, 2003). Να συζητά τις λανθασμένες μη ασφαλείς κινήσεις των μαθητών και να διεξάγει το μάθημά του, διατηρώντας την ισορροπία του ασφαλούς αλλά ταυτόχρονα και φιλελεύθερου κλίματος, την ώρα της γυμναστικής. Εξωτερικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις Φωτ.1: Φθαρμένη άσφαλτος στο γήπεδο μπάσκετ. Φωτ. 2: Μεγάλη έκταση φθοράς και κίνδυνος πτώσεων. 61

Φωτ.3: Ασταθής και απροστάτευτη κάθετη δοκός μπασκέτας. Φωτ. 4: Κακή κατάσταση ταμπλό στεφάνης και διχτύου. Φωτ.5: Κάθετοι δοκοί στήριξης διχτύου Φωτ.6: Καλυμμένες άκρες σύρματος 62

βόλεϊ χωρίς μηχανισμό αναχαίτισης. συγκράτησης διχτύου χωρίς όμως διαφορετικό σύρμα τεντώματος. Φωτ.7: Διάδρομος φοράς σκάμματος μήκους με επικίνδυνες για πτώση φθορές. Φωτ.8: Ανύπαρκτος διάδρομος φοράς μήκους και βαλβίδα. Εσωτερικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις 63