Ερμούπολη και ύπαιθρος: διερεύνηση μιας νέας σχέσης με όρους αειφορίας στο νησί της Σύρου

Ε.Μ.Π ΔΠΜΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Ευνοϊκοί και περιοριστικοί παράγοντες του σχεδιασμού με όρους αειφορίας Σ. Αυγερινού- Κολώνια, Ε. Κλαμπατσέα Ερμούπολη και ύπαιθρος: διερεύνηση μιας νέας σχέσης με όρους αειφορίας στο νησί της Σύρου Επεξεργασία Κ.Β, 2000, (greekscapes) Ρένα Μοσχούτη Μάιος 2012

αντικείμενο Διερεύνηση της σχέσης πόλης- υπαίθρου με κριτήρια αειφορίας σε μια νησιωτική περιοχή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: Θέση στο ευρύτερο/νησιωτικό χώρο Χωρική οργάνωση με βάση τον ιστορικό/οικιστικό πυρήνα Παραγωγική Δραστηριότητα (εξελικτική πορεία) Εύθραυστο φυσικό/πολιτιστικό περιβάλλον μετασχηματισμοί υπόθεση εργασίας «Η εντατική οικιστική ανάπτυξη σε συνθήκες μη σχεδιασμού επέφερε μια ορατή ανισορροπία στη σχέση Ερμούπολης και υπαίθρου και πιέσεις διαφορετικού τύπου στον αστικό και αγροτικό χώρο, επηρεάζοντας αρνητικά τόσο το φυσικό και πολιτιστικό της περιβάλλον όσο και την παραγωγική της βάση» μεθοδολογία 1. Αναγνώριση βασικών χαρακτηριστικών νησιωτικής περιοχής: θέση, χωρική οργάνωση αστικού/αγροτικού χώρου Βιβλιογραφική έρευνα, στατιστικά και εμπειρικά δεδομένα, πλαίσια χωρικού σχεδιασμού 2. Προσδιορισμός κριτηρίων αειφορίας 3. Αξιολόγηση SWOT- ανάλυση με χρήση κριτηρίων 4. Διατύπωση σεναρίων «επαναπροσδιορισμού» της σχέσης πόλης- υπαίθρου με όρους αειφορίας και αξιολόγηση

θέση στο νησιωτικό χώρο

χωρική οργάνωση: αγροτικός και αστικός χώρος Ερμούπολη: πρωτεύουσα Κυκλάδων/ έδρα της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου Καθοριστικός ρόλος στην ανάπτυξη του νησιού Έντονο χαρακτηριστικό αστικότητας- «ιστορικός» οικισμός Σημαντικές πληθυσμιακές συγκεντρώσεις Ρόλος & Παραγωγική δομή- μετασχηματισμοί: Ναυτική παράδοση/ Εμπορική Δραστηριότητα Βιομηχανικό κέντρο αρχές του 20 ου αι. Αποβιομηχάνιση Στροφή στη τουριστική δραστηριότητα Διοικητικό κέντρο 60% του πληθυσμού στο 3% της έκτασης του νέου Δήμου Αγροτικοί Οικισμοί (<2000 κατ.) Μικρές χρονοαποστάσεις από την Ερμούποληαυξημένη εξάρτηση/κινητικότητα δίκτυο (αγροτικών) οικισμών Παραθαλάσσιοι-συγκέντρωση τουριστικής δραστηριότητας/ παραθεριστικής κατοικίας Θέση σε εκτάσεις γεωργικής γης/ συγκέντρωση του πρωτογενούς τομέα Πολιτιστικό και Φυσικό Περιβάλλον: Βόρειο Τμήμα περιοχή Natura 3 Κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί: Παρακοπή, Επισκοπείο, Άνω Σύρος.

χωρική οργάνωση: αγροτικός και αστικός χώρος Ερμούπολη: πρωτεύουσα Κυκλάδων/ έδρα της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου Καθοριστικός ρόλος στην ανάπτυξη του νησιού Έντονο χαρακτηριστικό αστικότητας- «ιστορικός» οικισμός Σημαντικές πληθυσμιακές συγκεντρώσεις Ρόλος & Παραγωγική δομή- μετασχηματισμοί: Ναυτική παράδοση/ Εμπορική Δραστηριότητα Βιομηχανικό κέντρο αρχές του 20 ου αι. Αποβιομηχάνιση Στροφή στη τουριστική δραστηριότητα Διοικητικό κέντρο 60% του πληθυσμού στο 3% της έκτασης του νέου Δήμου Αγροτικοί Οικισμοί (<2000 κατ.) Μικρές χρονοαποστάσεις από την Ερμούποληαυξημένη εξάρτηση/κινητικότητα δίκτυο (αγροτικών) οικισμών Παραθαλάσσιοι-συγκέντρωση τουριστικής δραστηριότητας/ παραθεριστικής κατοικίας Θέση σε εκτάσεις γεωργικής γης/ συγκέντρωση του πρωτογενούς τομέα Πολιτιστικό και Φυσικό Περιβάλλον: Βόρειο Τμήμα περιοχή Natura 3 Κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί: Παρακοπή, Επισκοπείο, Άνω Σύρος.

χωρική οργάνωση: αγροτικός και αστικός χώρος Ερμούπολη: πρωτεύουσα Κυκλάδων/ έδρα της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου Καθοριστικός ρόλος στην ανάπτυξη του νησιού Έντονο χαρακτηριστικό αστικότητας- «ιστορικός» οικισμός Σημαντικές πληθυσμιακές συγκεντρώσεις Ρόλος & Παραγωγική δομή- μετασχηματισμοί: Ναυτική παράδοση/ Εμπορική Δραστηριότητα Βιομηχανικό κέντρο αρχές του 20 ου αι. Αποβιομηχάνιση Στροφή στη τουριστική δραστηριότητα Διοικητικό κέντρο 60% του πληθυσμού στο 3% της έκτασης του νέου Δήμου Φοίνικας (Ποσειδωνία)- 16/6/2012 Αγροτικοί Οικισμοί (<2000 κατ.) Μικρές χρονοαποστάσεις από την Ερμούποληαυξημένη εξάρτηση/κινητικότητα δίκτυο (αγροτικών) οικισμών Παραθαλάσσιοι-συγκέντρωση τουριστικής δραστηριότητας/ παραθεριστικής κατοικίας Θέση σε εκτάσεις γεωργικής γης/ συγκέντρωση του πρωτογενούς τομέα Πολιτιστικό και Φυσικό Περιβάλλον: Βόρειο Τμήμα περιοχή Natura 3 Κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί: Παρακοπή, Επισκοπείο, Άνω Σύρος.

+ ΣΑΚΧ κριτήρια αειφορίας 3 + 1 διαστάσεις επιμέρους παράμετροι Ι. Πολυκεντρική Χωρική Ανάπτυξη Νέα Σχέση Αστικού Αγροτικού Χώρου οικιστική ανάπτυξη χωρική διάρθρωση παραγωγικών δραστηριοτήτων αστικό σύστημα- εξαρτήσεις ΙΙ. Ισότητα πρόσβασης στις υποδομές και τη γνώση Εκπαίδευση Μεταφορές Επικοινωνίες- νέες τεχνολογίες ΙΙΙ. Συνετή διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς πολιτιστική δραστηριότητα v προστασία φυσικού περιβάλλοντος ΙV. Χωρικός Σχεδιασμός, Θεσμικό Περιβάλλον και Συμμετοχή v δομές τοπικής διακυβέρνησης- Συμμετοχή πολεοδομικός και χωροταξικός- Σχεδιασμός

Δωρεάν αστικές μεταφορές στην Ερμούπολη με δημοτικά mini bus (μετεπιβίβαση και χρήση δημοτικών πάρκινγκ) Πανεπιστήμιο Αιγαίου- ΤΜΣΠΣ, Κέντρα Τεχνικής Εκπαίδευσης Ικανοποιητική κάλυψη τηλεπικοινωνιακών δικτύων Υποδομές Χωρική ανάπτυξη/οργάνωση αξιολόγηση SWOT I. Πλεονεκτήματα Αστικότητα- ικανοποιητικές πληθυσμιακές συγκεντρώσεις Πλεονεκτική Θέση στον νησιωτικό χώρο Brownfields - Στρατόπεδο και διατηρητέα βιομηχανικά κτίρια Μικρές χρονοαποστάσεις μεταξύ των οικισμών Μειονεκτήματα Δόμηση εκτός σχεδίου, αλλοίωση του νησιωτικού τοπίου Διάχυση παραγωγικών δραστηριοτήτων (τουρισμός, μεταποίηση, χονδρεμπόριο) κατά μήκος αγροτικών οδών. Συρρίκνωση πρωτογενούς τομέα, πιέσεις από δραστηριότητες μεταποίησης και τουρισμού. Μη ελεγχόμενη τουριστική ανάπτυξη, εξάπλωση παραθεριστικής κατοικίας Ελλιπείς δημόσιοι χώροι για εκπαίδευση, άθληση και αναψυχή στον αγροτικό χώρο (κυριαρχία χώρων τουριστικής δραστηριότητας) Κυκλοφοριακά προβλήματα, αδυναμία χάραξης περιφερειακής οδού Εξωτερικό περιβάλλον Εσωτερικό περιβάλλον Απειλές Αγροτική ανάπτυξη στα πλαίσια της παραδοσιακών νησιωτικών καλλιεργειών/κυκλαδικών προϊόντων, ανάκτηση και προστασία γεωργικής γης. Ζήτηση προϊόντων ΠΟΠ «Αστικός» και «πολιτιστικός» τουρισμός (ελκτική σχέση με Ευνοϊκό θεσμικό πλαίσιο για την εκτός σχεδίου δόμηση και τη παραθεριστική κατοικία (ΕΠΧΣΑΑ Τουρισμού, Ν4014/11..) Παύση ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας II. Αξιοποίηση ΤΠΕ: τηλεργασία, ηλεκτρονική εκπαίδευση Μείωση ακτοπλοϊκών συνδέσεων Αύξηση τιμής καυσίμων, μείωση κινητικότητας λόγω της εξάρτησης από μηχανοκίνητα μέσα Υποβάθμιση των υποδομών υγείας

Σχεδιασμός Συμμετοχή Εξωτερικό περιβάλλον Περιβάλλον/Πολιτισμός Εσωτερικό περιβάλλον αξιολόγηση SWOT III. Πλεονεκτήματα Περιοχές Natura στο Βόρειο Τμήμα, Αρχ. Χώρος Χαλανδριανής 3 Κηρυγμένοι Παραδοσιακοί Οικισμοί, Νεοκλασσική Αρχιτεκτονική Κληρονομιά, Μουσεία, Θέατρο Απόλλων Πολιτιστικές Δραστηριότητες εμβέλειας: Φεστιβάλ Αιγαίου, International Animation Festival, Συνεδριακό Κέντρο Περιβαλλοντικές Υποδομές: ΧΥΤΑ/Ενιαίος Φορέας Ανακύκλωσης, Μονάδα Αφαλάτωσης (διακρίσεις) Καινοτομικές πρωτοβουλίες στις αγροτικές περιοχές: Οικιακή κομποστοποίηση, μονάδες παραγωγής/διάθεσης πόσιμου νερού Μειονεκτήματα Ρύπανση/αισθητική όχληση από τη μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και βιολογικού καθαρισμού Πιέσεις στο ΒΔ τμήμα: εγκαταστάσεις ΑΠΕ, υπερβόσκηση, χώροι αναψυχής Ερήμωση Παραδοσιακών Οικισμών (Άνω Σύρος)- εγκατάλειψη διατηρητέων κτισμάτων Περιβαλλοντική Επιβάρυνση από Νεώριο Σύρου IV. III. Πολεοδομική μελέτη (ΕΜΠ, 2004) Ερμούπολη ως πρότυπος Ιστορικός Οικισμός Δραστηριοποίηση ομάδων/συλλόγων (περιβαλλοντικών, πολιτιστικών, αθλητικών, ανταλλακτικά δίκτυα) Ευκαιρίες Πρωτοβουλίες και Δίκτυα Νησιωτικής Συνεργασίας: Δίκτυο Αειφόρων Νήσων «Δάφνη»/ «Αειφόρο Αιγαίο» Απουσία θεσμοθετημένου πλαισίου πολεοδομικού, χωροταξικού σχεδιασμού Αποσπασματική εφαρμογή κυκλοφοριακών μέτρων/μελετών (ιστορικό πεζοδρομήσεων ιστορικού κέντρου) Απειλές Εγκατάσταση Υποδομών ΑΠΕ μεγάλης κλίμακας (Ν. Γυάρος) Υπεραλίευση στην ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων IV. ΟΣΑΑ (Ολοκληρωμένα Σχέδια Αστικής Ανάπτυξης)- αξιοποίηση στρατοπέδου, ποδηλατόδρομοι, αναπλάσεις. Νέες δομές τοπικής διακυβέρνησης (Καλλικράτης): Ενιαία χωρική ενότητα Δημοτική Επιτροπή Διαβούλευσης και Συμμετοχή Περαιτέρω καθυστερήσεις στην εφαρμογή σχεδίων Υποεκπροσώπηση αγροτικών περιοχών, αποδυνάμωση τοπικών συμβουλίων (αρμοδιότητες, χρηματοδότηση)

Αξιολόγηση SWOT- διαπιστώσεις Η πόλη ως: Διατηρητέο σύνολο (από δημόσιους φορείς) Χώρος αυθαιρεσίας Αποδέκτης της συνεχώς αυξανόμενης κυκλοφορίας των ΙΧ χώρος κατανάλωσης/αναψυχής/εξυπηρετήσεων λιμάνι Η ύπαιθρος ως: χώρος υποδοχής νέας κατοικίας εντατικής τουριστικής ανάπτυξης (στα πρότυπα του θαλάσσιου τουρισμού) συρρίκνωσης πρωτογενούς τομέα αποδέκτης των χρήσεων που «περισσεύουν από την πόλη»

σενάριο Τάσεων Χωρική Οργάνωση & Ανάπτυξη Απομόνωση απομακρυσμένων οικισμών Αύξηση των λειτουργικών εξαρτήσεων (μείωση παρεχόμενων υπηρεσιών διοίκησης στα τοπικάαγροτικά διαμερίσματα) Εκτός σχεδίου δόμηση: χαμηλότερο κόστος, περιοριστικό καθεστώς δόμησης στην Ερμούπολη Εντονότερες πιέσεις στον αγροτικό χώρο από την εγκατάσταση τουριστικών / παραθεριστικών κατοικιών- σύγκρουση με πρωτογενή τομέα Αναπτυξιακό «αδιέξοδο»: αποδυνάμωση μεταποίησης και διοικητικού ρόλου Ερμούπολης και στροφή σε εντατικές τουριστικές μορφές (τουρισμός κρουαζιέρας κλπ) Υποδομές Υποβάθμιση μονάδων υγείας και τεχνικής εκπαίδευσης Μείωση ακτοπλοϊκών συνδέσεων- απομόνωση Γήρανση υποδομών

σενάριο Τάσεων Φυσικό & Πολιτιστικό Περιβάλλον Εγκαταστάσεις ΑΠΕ, αισθητική αλλοίωση του τοπίου και οχλήσεις σε χλωρίδα και πανίδα του βορείου μέρους Εντατική τουριστική δραστηριότητα και αλλοίωση του ιστορικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος Σχεδιασμός- Συμμετοχή Αποσπασματικός και εκ των «υστέρων» σχεδιασμός του χώρου (μεμονωμένες πολεοδομικές μελέτες ΓΠΣ, ΣΧΟΑΠ)- απουσία ενιαίου πλαισίου και στρατηγικής Καχυποψία έναντι τον νέων δομών συμμετοχής, αποστασιοποίηση συλλογικοτήτων και επικράτηση παραδοσιακών ομάδων πίεσης (Επιχειρηματικοί Σύλλογοι κλπ.)

σενάριο «Εξισορρόπησης» Χωρική Οργάνωση & Ανάπτυξη Ήπιας Παρέμβασης Δημιουργία ενός χώρου «υποδοχής» των ροών από τους αγροτικούς οικισμούς με σκοπό την ομαλή διαχείριση και επαναπροώθηση τους στη πόλη (επανάχρηση στρατοπέδου/ βιομηχανικών χώρων) Πολιτικές αύξησης της οικιστικής πυκνότητας/ενίσχυσης της κατοικίας στους μικρότερους οικισμούς: αντιμετώπιση διάχυτης μορφής και ερήμωσης των οικισμών. Επανάχρηση χώρων στρατοπέδου: δραστηριότητες πολιτισμού- εκπαίδευσης Στήριξη παραδοσιακών μορφών μεταποίησης (ναυπηγοεπισκευή, γαλακτοκομικά προϊόντα) Προστασία αγροτικού χώρου με περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης Διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος σε πόλη και ύπαιθρο (ήπιες μορφές)

σενάριο «Εξισορρόπησης» Χωρική Οργάνωση & Ανάπτυξη Ήπιας Παρέμβασης Δημιουργία ενός χώρου «υποδοχής» των ροών από τους αγροτικούς οικισμούς με σκοπό την ομαλή διαχείριση και επαναπροώθηση τους στη πόλη (επανάχρηση στρατοπέδου/ βιομηχανικών χώρων) Πολιτικές αύξησης της οικιστικής πυκνότητας/ενίσχυσης της κατοικίας στους μικρότερους οικισμούς: αντιμετώπιση διάχυτης μορφής και ερήμωσης των οικισμών. Επανάχρηση χώρων στρατοπέδου: δραστηριότητες πολιτισμού- εκπαίδευσης Στήριξη παραδοσιακών μορφών μεταποίησης (ναυπηγοεπισκευή, γαλακτοκομικά προϊόντα) Προστασία αγροτικού χώρου με περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης Διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος σε πόλη και ύπαιθρο (ήπιες μορφές) Υποδομές Σχεδιασμός μεταφορών (μετεπιβίβαση σε mini bus, ποδηλατόδρομοι) Σύνδεση Άνω Σύρου με την Ερμούπολη Εξασφάλιση ενός βασικού επιπέδου υποδομών στο σύνολο των οικισμών, αξιοποίηση νέων τεχνολογιών για την εξοικονόμηση πόρων και εξυπηρέτηση των πολιτών

σενάριο «Εξισορρόπησης» Ήπιας Παρέμβασης Φυσικό & Πολιτιστικό Περιβάλλον Προστασία περιοχών Natura, καθαρισμός και ανάδειξη μονοπατιών και πεζοπορικών διαδρομών στο σύνολο του νησιού Μέτρα μείωσης της ρύπανσης από τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής Θεσμοθέτηση ανώτατου ορίου εγκατάστασης υποδομών ΑΠΕ με κριτήριο τη φέρουσα ικανότητα πολιτιστικού/ φυσικού περιβάλλοντος Σχεδιασμός Επίλυση του πολεοδομικού προβλήματος (Θεσμοθέτηση Πολεοδομικής Μελέτης) Χωρικές πολιτικές για το σύνολο του νησιού Ισχυροποίηση γνωμοδοτικού ρόλου δημοτικών επιτροπών, αξιοποίηση θεσμού για την ένταξη συλλογικοτήτων στη διαμόρφωση των πολιτικών

σενάριο «Πολυκεντρικής Χωρικής Ανάπτυξης» Ριζοσπαστικής Παρέμβασης Χωρική Οργάνωση & Ανάπτυξη Έμφαση στην αυτόνομη λειτουργία των επιμέρους οικισμών Τόνωση των πιο συνεκτικών και πληθυσμιακά μεγαλύτερων οικισμών Αποκλεισμός Ιστορικού Κέντρου από Ι.Χ Αποκέντρωση αστικών λειτουργιών χωροθέτηση παραγωγικών δραστηριοτήτων συναφών με τον αγροτικό χώρο στα τοπικά κέντρα (εντός των ορίων των οικισμών) Απαγόρευση εκτός σχεδίου δόμησης Υποδομές Χώροι Εκπαίδευσης Πολιτισμού/Αθλητισμού σε μικρότερα τοπικά κέντρα Ενίσχυση καθημερινών εξυπηρετήσεωναπόκτηση «σημείων αναφοράς», δημόσιων χώρων που εκλείπουν Ενίσχυση αστικών μεταφορών (αύξηση δρομολογίων)

σενάριο «Πολυκεντρικής Χωρικής Ανάπτυξης» Ριζοσπαστικής Παρέμβασης Φυσικό & Πολιτιστικό Περιβάλλον Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης Ενίσχυση τοπικών πολιτιστικών φορέων Διάδοση καλών πρακτικών στο σύνολο των οικισμών του νησιού (οικιακή κομποστοποίηση, φωτισμός με ηλιακούς συλλέκτες) Σχεδιασμός Λειτουργία Ενιαίου Φορέα Σχεδιασμού Παρατηρητήριο για την χωρική ανάπτυξη και τις επιπτώσεις σε επιμέρους οικισμούς Ανατροφοδότηση: Χωρικά δεδομένα και Προτάσεις από τοπικές κοινότητες

Αξιολόγηση Σεναρίων Παράμετροι αξιολόγησης σενάριο Τάσεων σενάριο «Εξισορρόπησης» σενάριο Πολυκεντρικής Χωρικής Ανάπτυξης Πολυλειτουργικότητα αγροτικού χώρου Συμπληρωματικότητα πόλης- υπαίθρου Αποσυμφόρηση ιστορικού κέντρου Ισοκατανομή Υποδομών Βιώσιμη Κινητικότητα Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος Πολιτιστική Ανάπτυξη Χρηματοδοτική Επάρκεια _ Ενίσχυση Συμμετοχικών Διαδικασιών βαθμός ανταπόκρισης Υψηλός Μέσος Χαμηλός

Συμπεράσματα.. Η συνένωση σε ενιαίο νησιωτικό δήμο ως ευκαιρία και απειλή, κάνει επίκαιρο το ζήτημα «πόλη και ύπαιθρος» Το εύθραυστο φυσικό αλλά και παραγωγικό περιβάλλον και οι αντιστάσεις σε φαινόμενα «αναπτυξιακής μονοκαλλιέργειας»: Πολιτιστικός τομέας Επαναπροσέγγιση της «μεγάλης» και «μικρής» μεταποίησης Ο συμπληρωματικός έναντι του «κυρίαρχου» τουρισμού (νέες μορφές: αστικός, αγροτουριστικός κλπ) Τα σενάρια «χωρικών προτύπων» ως εργαλεία ενσωμάτωσης όρων αειφορίας στο τρόπο που πρόκειται να αποτυπωθούν οι μετασχηματισμοί στο χώρο...και νέα ερευνητικά ερωτήματα (δεδομένα πληθυσμιακής απογραφής 2011) Η πόλη εγκαταλείπεται ή όχι ; (ή εν μέρει) Γήρανση και νεανικός πληθυσμός (μικρο-μεσαίες πόλεις ελκτικές;) Πληθυσμιακή Κατανομή, Νέες Συγκεντρώσεις και Πυρήνες Ανάπτυξης στην Ύπαιθρο, Έκταση φαινομένου Παραθεριστικής Κατοικίας Σύγχρονη εικόνα της μεταποίησης, η δυναμική του τουριστικού κλάδου και το χωρικό τους αποτύπωμα

Φωτογραφικό υλικό http://www.panoramio.com/photo_explorer#view=photo& position=15&with_photo_id=27962776&order=date_desc& user=3766278 http://www.panoramio.com/photo_explorer#view=photo& position=1&with_photo_id=22098531&order=date_desc&us er=3183843 http://www.ergozed.gr/site/property.asp?id=9 http://www.festivaloftheaegean.com/home.html http://www.animasyros.gr/index.php/gr/ Προσωπικό Αρχείο- Επιτόπια Έρευνα Greekscapes Greenpeace