Ανθοκομία (Εργαστήριο) Α. Λιόπα-Τσακαλίδη ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Ανθοκομία (Εργαστήριο) Α. Λιόπα-Τσακαλίδη ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1

ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 8 Μικροπολλαπλασιασμός 2

Μικροπολλαπλασιασμός 8 Εργαστήριο Ανθοκομίας Ο κύριος σκοπός του μικροπολλαπλασιασμού είναι η δημιουργία νέων φυτών από τμήματα φυτών ή φυτικών ιστών τα οποία μέσω κατάλληλων εργαστηριακών χειρισμών καθίστανται ικανά να δώσουν βλαστούς ικανούς να ριζοβολήσουν. 3

Ο μικροπολλαπλασιασμός είναι γνωστός και ως καλλιέργεια in vitro. Η καλλιέργεια "in vitro" λαμβάνει χώρα σε τεχνητούς θαλάμους ανάπτυξης με πλήρως ελεγχόμενες συνθήκες περιβάλλοντος (φωτισμός, θερμοκρασία, σχετική υγρασία, κ.λπ.). Τα φυτικά τμήματα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή νέων φυτών μέσω μικροπολλαπλασιασμού καλούνται έκφυτα. Ανάλογα με την προέλευση τού εκφύτου μπορούν να διακριθούν τέσσερις μέθοδοι πολλαπλασιασμού φυτών "in vitro": η καλλιέργεια μεριστωμάτων, η σωματική εμβυογένεση, η παραγωγή φυτών από διαφοροποίηση βλαστών και ριζών πάνω σε κάλο και ο μικροεμβολιασμός ή εμβολιασμός "in vitro". 4

Καλλιέργεια μεριστωμάτων Στην περίπτωση αυτή τα έκφυτα, δηλαδή τα φυτικά τμήματα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των νέων φυτών μέσω μικροπολλαπλασιασμού, είναι μεριστωματικοί ιστοί. Οι μεριστωματικοί ιστοί φέρονται σε οφθαλμούς ή κορυφές βλαστών που βρίσκονται σε φάση δραστηριοποίησης και αύξησης και συνίστανται από μάζα καμβιακών κυττάρων που πολλαπλασιάζονται μέσω συνεχών μιτωτικών διαιρέσεων. Το μήκος των εκφύτων (μεριστωματων) που λαμβάνονται με στόχο να χρησιμοποιηθούν για μικριπολλαπλασιασμό συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 0,1-0,5 mm. Τα έκφυτα λαμβάνονται κάτω από ασηπτικές συνθήκες και τοποθετούνται σε κλειστά γυάλινα δοχεία ή φιάλες που περιέχουν ειδικά υποστρώματα καλλιέργειας 5

αποτελούμενα από ανόργανα άλατα, χημικούς ρυθμιστές αύξησης (αυξίνες, κυτοκινίνες γιββεριλλίνες), βιταμίνες, σακχαρόζη, φυτοφάρμακα και αδρανείς ουσίες όπως άγαρ, κ.λπ.. Η επιλογή των μητρικών φυτών που θα χρησιμοποιηθούν στον μικροπολλαπλασιασμό για λήψη εκφύτων έχει πρωταρχική σημασία, γιατί μόνο ένα φυτό με άριστα χαρακτηριστικά μπορεί 6

να δώσει άριστα θυγατρικά φυτά όταν πολλαπλασιαστεί. Γι αυτό, η επιλογή των μητρικών φυτών γίνεται σε πειραματικούς αγρούς. Όταν είναι η κατάλληλη εποχή, τα υποψήφια φυτά εξετάζεται ως προς την κατάσταση της υγείας τους, την πιστότητα της ποικιλίας ή του υβριδίου που επιδιώκεται να αναπαραχθεί και την παραγωγικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εφόσον υπάρχει πρόβλημα με φυτοασθένειες και επιδιώκεται η παραγωγή θυγατρικών φυτών απαλλαγμένων από ιώσεις τα φυτά που επιλέχθηκαν ως δότες υποβάλλονται σε θερμοθεραπεία πριν την λήψη των εκφύτων. Αμέσως μετά τη λήψη του, κάθε έκφυτο τοποθετείται σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα που περιέχει το κατάλληλο υπόστρωμα ανάπτυξης. Μετά από λίγες εβδομάδες το έκφυτο έχει 7

μετασχηματισθεί σε ένα "φύτρο" στο οποίο δεν έχουν ακόμα διαφοροποιηθεί φύλλα και ρίζες. Στη συνέχεια το "φύτρο" διανύει δύο χωριστές φάσεις πολλαπλασιασμού : - τον σχηματισμό φύλλων και βλαστών και - τον σχηματισμό ριζών. Κατά το στάδιο του σχηματισμό φύλλων και βλαστών κάθε φύτρο μεταφέρεται σε ένα ξεχωριστό δοχείο ερμητικά κλεισμένο που περιέχει ειδικό υπόστρωμα. Σ αυτή τη φάση η μέση θερμοκρασία μέσα στον θάλαμο ανάπτυξης κυμαίνεται μεταξύ 20-25 ο C ενώ η φωτοπερίοδος ρυθμίζεται ανάλογα με το είδος του πολλαπλασιαζόμενου καλλωπιστικού φυτού. Το χρησιμοποιούμενο σε αυτή τη φάση υπόστρωμα καλλιέργειας περιέχει κυτοκινίνες ή άλλους ειδικούς ρυθμιστές αύξησης που 8

μπλοκάρουν την ανάπτυξη των ριζών, ώστε τα μασχαλιαία μάτια του "φύτρου" να διεγερθούν και να σχηματίσουν βλαστούς (αναβλαστήματα). Κατά μέσο όρο από κάθε φύτρο λαμβάνονται 5-20 αναβλαστήματα τα οποία, αν μεταφυτευθούν ξανά σε άλλα γυάλινα δοχεία με το ίδιο υπόστρωμα, σε διάστημα 2-4 εβδομάδων δίνουν νέους βλαστούς με τον ίδιο ρυθμό. Θεωρητικά με τον τρόπο αυτό μπορούν να παραχθούν μέχρι και 1.000.000 νέα φυτά σε ένα χρόνο. Η παραμονή όμως των αναβλαστημάτων μέσα στα γυάλινα δοχεία με το υπόστρωμα δεν είναι δυνατή για διάστημα μεγαλύτερο των δύο μηνών. Πέρα από αυτό το χρονικό όριο οι βλαστοί μαραίνονται και καταστρέφονται. Εκτός αυτού, οι διαδοχικοί πολλαπλασιασμοί πολλαπλασιάζουν και τον κίνδυνο εμφάνισης και αναπαραγωγής κάποιας γενετικής μεταλλαγής σε 9

μαζική κλίμακα. Γι αυτό στην πράξη γίνονται μόνο 3-4 διαδοχικοί πολλοπλασιασμοί, οπότε από κάθε μερίστωμα (έκφυτο) λαμβάνονται 100-200 βλαστοί. Όταν από ένα έκφυτο παραχθεί ένας αριθμός βλαστών, ακολουθεί η φάση του σχηματισμού ριζών. Κάθε ένας από τους βλαστούς που έχουν παραχθεί στο προηγούμενο στάδιο μεταφέρεται σε ένα γυάλινο αποστειρωμένο δοχείο που περιέχει ένα διαφορετικό υπόστρωμα καλλιέργειας, ειδικό για τη διέγερση του σχηματισμού ριζών. Συνήθως, στα υποστρώματα αυτού του σταδίου του μικροπολλαπλασιασμού για την διέγερση του σχηματισμού ριζών χρησιμοποιούνται αυξίνες και/ή γιββερελλίνες. Τα αναβλαστήματα χρειάζονται μερικές εβδομάδες μέχρι να ολοκληρώσουν την ριζοβολία και να 10

μοιάζουν με κανονικά φυτά, μολονότι το μεγεθός τους παραμένει πολύ μικρό. Αφού ολοκληρωθεί η ριζοβολία, τα νέα φυτά από τα γυάλινα δοχεία μεταφέρονται σε μικρά ατομικά δοχεία ανάπτυξης γεμισμένα με εδαφικό υπόστρωμα (συνήθως χρησιμοποιείται μείγμα τύρφης με περλίτη) και στη συνέχεια ακολουθεί η μεταφορά τους στο θερμοκήπιο με στόχο να εγκλιματισθούν. Τα φυτάρια διατηρούνται για 30-40 ημέρες στο θερμοκήπιο προκειμένου να εξοικειωθούν στις συνθήκες του περιβάλλοντος και να αναπτυχθούν αρκετά, ώστε να είναι έτοιμα για μεταφύτευση στο φυσικό έδαφος. Η περίοδος του εγκλιματισμού είναι πολύ κρίσιμη για τα φυτάρια που βγαίνουν από ένα τεχνητό και ασηπτικό περιβάλλον. Έχουν ανάγκη υψηλής σχετικής υγρασίας (90-95%) για 11

τουλάχιστον 15 ημέρες, καλό φωτισμό και όχι πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Σωματική εμβρυογένεση Στην σωματική εμβρυογέννεση καλλιεργούνται κανονικά σωματικά κύτταρα με στόχο την δημιουργία σωματικών εμβρύων. Δυστυχώς ο σχηματισμός σωματικών εμβρύων απαιτεί πολύ εξειδικευμένες τεχνικές για κάθε φυτό και επιτυγχάνεται δύσκολα γιατί εξαρτάται από γενετικούς παράγοντες και ιδιότητες ιστών που είναι ακόμη άγνωστα ή απροσδιόριστα. Διαφοροποίηση βλαστών και ριζών πάνω σε κάλο 12

Ο μικροπολλαπλασιασμός με αυτόν τον τρόπο βασίζεται στην λανθάνουσα δυναμικότητα πολλάν φυτικών ειδών, να σχηματίζουν βλαστούς μετά από μια σύντομη επίδραση ορμονικών παραγόντων. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιούνται θρεπτικά υποστρώματα που περιέχουν κυτοκινίνες και αυξίνες σε ισορροπημένες συγκεντρώσεις μαζί με τα ανόργανα άλατα, τις βιταμίνες και τα διάφορα άλλα συστατικά που προστίθενται συνήθως. Το μειονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι πολλές φορές λαμβάνονται μεταλλαγμένα φυτά. Εκτός από το προαναφερθέν πρόβλημα η μέθοδος αυτή υστερεί και εξ αιτίας του γεγονότος ότι είναι δύσκολο να εφαρμοστεί σε μονοκοτυλήδονα και σε ξυλώδη φυτά. 13

Μικροεμβολιασμός ή εμβολιασμός in vitro Πρόκειται για εμβολιασμό μεριστωμάτων ή βλαστικών κορυφών. Χρησιμοποιείται κυρίως στις δύο παρακάτω περιπτώσεις: i) για την ανασύσταση κλωνικών ποικιλιών από φυτά μεγάλης ηλικίας που δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν με μοσχεύματα επειδή παρουσιάζουν δυσκολίες στη ριζοβολία και ii) για την δημιουργία φυτών απαλλαγμένων από ιούς στην περίπτωση που η καλλιέργεια μεριστωμάτων "in vitro" παρουσιάζει δυσκολίες. 14

Προετοιμασία του εδάφους Η καλή προετοιμασία του εδάφους (βελτίωση της σύστασής του, ψιλοχωματισμός, επίτευξη της κατάλληλης υγρασίας) επιτρέπει πρώτα απ' όλα την άμεση πρόσφυση του ριζικού συστήματος των νεαρών σποροφύτων σ' αυτό. Ακόμα επιτρέπει τον καλό αερισμό των νέων ριζών που θα αρχίσουν να σχηματίζονται και να το διαριζώνουν καθώς επίσης και την άμεση και απρόσκοπτη τροφοδότησή τους με νερό. Ο τρόπος προετοιμασίας του εδάφους που θα περιγραφεί στη συνέχεια αφορά την καλλιέργεια ανθοκομικών φυτών στο έδαφος του θερμοκηπίου με στόχο την παραγωγή κομμένου λουλουδιού. Πριν την μεταφύτευση των ανθοκομικών φυτών, το έδαφος θα 15

πρέπει να έχει προετοιμασθεί κατάλληλα. Οι εργασίες που γίνονται στα πλαίσια της προετοιμασίας του εδάφους συνίστανται στο όργωμα, τον ψιλοχωματισμό και την ενσωμάτωση οργανικής ουσίας και λιπασμάτων. Τέλος, μία άλλη εργασία που κατά κανόνα θα πρέπει να γίνεται στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες στα πλαίσια της προετοιμασίας του εδάφους είναι και η απολύμανση του εδάφους. Το όργωμα γίνεται συνήθως σε βάθος 20-30 cm με άροτρο ή με σκαπτικό μηχάνημα εφοδιασμένο με περιστρεφόμενους δίσκους. Στην πρώτη περίπτωση η επιφανειακή λωρίδα του εδάφους αναστρέφεται ενώ στην δεύτερη απλώς αναμοχλεύεται. Στην συνέχεια ενσωματώνεται η οργανική ουσία (άν υπάρχει διαθέσιμη) καθώς και τα λιπάσματα με την βοήθεια μιάς φρέζας. 16

Η οργανική ουσία συνήθως είναι κοπριά και σπανιότερα κομπόστα από υπολείμματα προηγούμενων καλλιεργειών ή από άλλα υποπροϊόντα επεξεργασίας φυτικών πρώτων υλών. Όταν η οργανική ουσία είναι κοπριά, η ποσότητα που προστίθεται στο έδαφος ανέρχεται κατά κανόνα στους 4-6 τόννους ανά στρέμμα. Μετά την ενσωμάτωση της οργανικής ουσίας και των λιπασμάτων το έδαφος ποτίζεται. Στη συνέχεια, ακολουθεί η απολύμανση του εδάφους. Ο συνήθης τρόπος απολύμανσης στη χώρα μας είναι η προσθήκη χημικών απολυμαντικών. Το πλέον συνηθισμένο απολυμαντικό του εδάφους μέχρι σήμερα είναι το βρωμιούχο μεθύλιο το οποίο εφαρμόζεται σε ποσότητες 50-100 kg/στρέμμα. Οι χαμηλότερες δόσεις επαρκούν για την καταπολεμηση των νηματωδών, των εντόμων και των ζιζανίων 17

ενώ στην περίπτωση που επιδιώκεται η προστασία της καλλιέργειας από βερτισίλιο και φουζάριο είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν οι υψηλότερες δόσεις (100 kg/στρ.). Σημειώνεται ότι το βρωμιούχο μεθύλιο είναι ισχυρό δηλητήριο και κατά την χρησιμοποίησή του απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. Σημειώνεται επίσης ότι η απολύμανση με βρωμιούχο μεθύλιο αντενδείκνυται στις καλλιέργειες γαριφαλιάς, γιατί το φυτό αυτό είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στα υπολλείματα βρωμίου στο έδαφος. Μεταφύτευση φυτών μπορεί να γίνει το συντομότερο 2-3 εβδομάδες μετά το πέρας της απολύμανσης με βρωμιούχο μεθύλιο. Εκτός από το βρωμιούχο μεθύλιο, η απολύμανση μπορεί να γίνει και με ατμό εφόσον υπάρχει ο κατάλληλος ατμολέβητας για την παραγωγή και την διοχέτευσή του στο έδαφος. Λόγω της 18

ανάγκης ύπαρξης ειδικού εξοπλισμού, η απολύμανση με ατμό είναι πιό δύσκολη και πιό πολυδάπανη σε σχέση με την χρήση βρωμιούχου μεθυλίου και γι' αυτό χρησιμοποιείται πιό σπάνια. Στο μέλλον όμως η χρήση ατμού για απολύμανση θα αποκτήσει πολύ περισσότερο ενδιαφέρον δεδομένου ότι η εφαρμογή βρωμιούχου μεθυλίου έχει σαν συνέπεια την συσσώρευση υπολειμμάτων βρωμίου, τόσο στα φυτά όσο και στο περιβάλλον γενικότερα (πόσιμο νερό, κ.λπ.), τα οποία ορισμένες φορές μπορούν να φθάσουν σε τοξικά επίπεδα. Επιπλέον, το βρωμιούχο μεθύλιο, ως πτητική ουσία διαφέυγει στο περιβάλλον με συνέπεια να φθάνει στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και να καταστρέφει το στρώμα του όζοντος συμβάλλοντας έτσι στην εμφάνιση του περιβαλλοντικού προβλήματος που είναι γνωστό ως 19

«τρύπα του όζοντος». Για τους παραπάνω λόγους η χρήση του έχει ήδη απαγορευθεί στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ στη χώρα μας η χρήση του επιτρέπεται ακόμη μέχρι το 2003. Μετά την ολοκλήρωση της απολύμανσης και αφού το έδαφος αερισθεί επαρκώς, ώστε να απομακρυνθούν οι πτητικές τοξικές ουσίες, εγκαθίσταται το σύστημα άρδευσης. Μετά την εγκατάσταση του αρδευτικού συστήματος το έδαφος ποτίζεται και ακολουθεί η φύτευση του πολλαπλασιαστικού υλικού (σπορόφυτα, βολβοί, ριζοβολημένα μοσχεύματα, κ.λπ.). Φύτευση 20

Η μεταφορά των σποροφύτων που έχουν αναπτυχθεί στο σπορείο και η φύτευσή τους σε μόνιμες θέσεις στον τόπο που θα λάβει χώρα η καλλιέργεια ονομάζεται μεταφύτευση. Η μεταφύτευση είναι μία σημαντική καλλιεργητική εργασία γιατί από την επιτυχία της εξαρτάται η καλή εγκατάσταση και επομένως η καλή ανάπτυξη και εμφάνιση των φυτών ενός κήπου ή μιάς καλλιέργειας. Αν η μεταφύτευση δεν γίνει σωστά, είναι δυνατόν πολλά σπορόφυτα να μην μπορέσουν να εγκατασταθούν και να ριζώσουν στη νέα τους θέση στο έδαφος, οπότε θα υπάρχουν πολλά κενά φυτών στις προκαθορισμένες θέσεις φύτευσης. Επιπλέον, ακόμη και εκείνα τα φυτά που τελικά θα καταφέρουν να επιβιώσουν και να εγκατασταθούν στη νέα τους θέση στο έδαφος, θα εμφανίσουν καθυστέρηση στην ανάπτυξή 21

τους και πολλά από αυτά θα παραμείνουν καχεκτικά. Για να έχει επιτυχία η μεταφύτευση θα πρέπει το εδάφους του κήπου του χωραφιού ή του θερμοκηπίου, στο οποίο θα μεταφυτευθούν τα σπορόφυτα να έχει προετοιμασθεί κατάλληλα σύμφωνα με αυτά που έχουν ήδη εκτεθεί σε προηγούμενη ενότητα. Αν πρόκειται για φύτευση σε υποστρώματα (υδροπονική καλλιέργεια) θα πρέπε να έχουν τοποθετηθεί ήδη τα υποστρώματα στους υποδοχείς τους (σάκκοι, κανάλια, γλάστρες, κ.λπ.) μέσα στο θερμοκήπιο ενώ αν πρόκειται για παραγωγή φυτών εσωτερικών χώρων θα πρέπει τα φυτοδοχεία στα οποία θα καλλιεργηθούν τα φυτά να έχουν το κατάλληλο μέγεθος και να είναι γεμισμένα (όχι όμως τελείως) με το κατάλληλο υπόστρωμα σύμφωνα με όσα έχουν ήδη εκτεθεί σε προηγούμενη ενότητα. Εκτός από το έδαφος η το υπόστρωμα που 22

θα δεχθεί τα φυτάρια θα πρέπει επίσης η ποιότητα των σποροφύτων που θα χρήσιμοποιηθούν κατά την μεταφύτευση να είναι καλή. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις τα νεαρά φυτάρια θα πρέπει να σκληραγωγηθούν στο σπορείο λίγο πριν τη μεταφύτευσή τους. Τέλος, η εργασία της μεταφύτευσης θα πρέπει να εκτελεσθεί σωστά και επιμελημένα από άποψη τεχνικής. Ποιότητα σποροφύτων Καλή ποιότητα στην προκείμενη περίπτωση σημαίνει ότι τα φυτάρια είναι εύρωστα και υγιή, κατάλληλης ηλικίας και έχουν καλλιεργηθεί στα ενδεδειγμένα για το κάθε ανθοκομικό είδος υπόστρωμα και δοχεία σποράς. Για να παραχθούν καλής ποιότητας σπορόφυτα τα οποία θα διαθέτουν τα παραπάνω 23

χαρακτηριστικά, οι καλλιεργητικές φροντίδες στο σπορείο και ιδιαίτερα η φυτοπροστασία η άρδευση και η λίπανση θα πρέπει να έχουν γίνει σωστά και επιμελημένα. Σημαντικότατο όμως ρόλο στην παραγωγή φυταρίων καλής ποιότητος στο σπορείο παίζει και η διατήρηση ικανοποιητικών συνθηκών περιβάλλοντος μέσα σε αυτό με ιδιαίτερη έμφαση στην θερμοκρασία και την ατμοσφαιρική υγρασία. Σκληραγώγιση σποροφύτων Τα νεαρά φυτάρια ορισμένων καλλιεργούμενων ανθοκομικών ειδών θα πρέπει να προετοιμασθούν κατάλληλα στο σπορείο λίγο πρίν τη μεταφύτευσή τους, ώστε να μπορέσουν να προσαρμοσθούν και να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις 24

δυσμενέστερες συνθήκες που θα αντιμετωπίσουν στο νέο τους περιβάλλον στην ύπαιθρο ή στο θερμοκήπιο. Οι δυσμενέστερες αυτές συνθήκες είναι κυρίως οι χαμηλότερες θερμοκρασίες, η αυξημένη απώλεια νερού από τα φύλλα μέσω της διαπνοής και η έκθεση σε υψηλότερης έντασης υπεριώδη ακτινοβολία. Η προετοιμασία των φυτών για την υπερνίκηση αυτών των δυσμενέστερων σε σχέση με το σπορείο συνθηκών περιβάλλοντος συνίστανται στην βαθμιαία έκθεσή τους σε παρόμοιες συνθήκες για ορισμένες μέρες πριν την μεταφύτευση και ονομάζεται σκληραγώγιση των σποροφύτων. Ειδικότερα, οι χειρισμοί που γίνονται με στόχο την σκληραγώγιση των σποροφύτων πριν την μεταφύτευσή τους διαρκούν για 3-6 ημέρες και περιλαμβάνουν κυρίως την βαθμιαία μείωση της θερμοκρασίας μέσα στο σπορείο 25

σε επίπεδα κοντά στους 12-13 ο C καθώς και τον περιορισμό της τροφοδότησής τους με νερό άρδευσης στο μισό περίπου της συνηθισμένης αρδευτικής δόσης. Τεχνική μεταφύτευσης Η εκτέλεση της μεταφύτευσης στην ύπαιθρο ή στο θερμοκήπιο θα πρέπει να γίνει σωστά και επιμελημένα. Ο τρόπος, με τον οποίο γίνεται πρακτικά η εργασία της μεταφύτευσης εκτίθεται αναλυτικά παρακάτω. Η μεταφύτευση μπορεί να γίνεται είτε χειρωνακτικά είτε με ειδικές φυτευτικές μηχανές. Χειρωνακτικά γίνεται η μεταφύτευση όταν πρόκειται για καλλιέργεια μικρής έκτασης σε καλλωπιστικούς κήπους, πάρκα, κ.λπ. σε υπαίθρια χωράφια ή σε 26

θερμοκήπια. Στην Ελλάδα δυστυχώς η μεταφύτευση γίνεται χειρωνακτικά ακόμη και σε μεγαλύτερες εκτάσεις με εντατικές καλλιέργειες καλλωπιστικών φυτών, γιατί οι περισσότερες ανθοκομικές επιχειρησεις δεν διαθέτουν κατάλληλες για τον σκοπό αυτό φυτευτικές μηχανές. Η φύτευση των φυτών στην οριστική θέση καλλιέργειάς τους γίνεται σε γραμμές φυτών οι οποίες απέχουν σταθερή και προκαθορισμένη απόσταση μεταξύ τους. Η πλέον απλή μέθοδος διάταξης των φυτών είναι η φύτευσή τους σε γραμμές που απέχουν ίση απόσταση μεταξύ τους Έτσι, μεταξύ όλων των γραμμών φύτευσης μεσολαβούν πάντοτε διάδρομοι, μέσω των οποίων κινείται το εργατικό προσωπικό για την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών. Το σύστημα αυτό όμως έχει το 27

μειονέκτημα της σπατάλης μεγάλου μέρους της καλλιεργήσιμης έκτασης για διαδρόμους με αποτέλεσμα να μην επιτρέπει την εφαρμογή υψηλών πυκνοτήτων φύτευσης (αριθμός φυτών ανα μονάδα καλλιεργούμενης έκτασης). Γι αυτό στην ανθοκομία η οποία συνήθως έχει εντατικό χαρακτήρα και ιδιαίτερα σε εκείνες τις καλλιέργειες όπου επιδιώκονται υψηλές πυκνότητες φύτευσης τα φυτά τοποθετούνται σε ομάδες γραμμών οι οποίες είναι γνωστές με τους όρους αλίες ή βραγιές ή λωρίδες φύτευσης. Κάθε τέτοια ομάδα γραμμών μπορεί να περιλαμβάνει από 2 μέχρι και 10-12 γραμμές φυτών. Οι γραμμές μίας ομάδας απέχουν πολύ λίγο μεταξύ τους ενώ μεταξύ δύο ομάδων μεσολαβούν διάδρομοι με μεγαλύτερο πλάτος το οποίο θα πρέπει να επαρκεί για την κίνηση 28

του εργατικού προσωπικού μέσω αυτών για την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών. Όταν η φύτευση γίνεται χειρωνακτικά, η εργασία μπορεί να διευκολυνθεί αν οι γραμμές, πάνω στις οποίες θα τοποθετηθούν τα φυτά, σημειωθούν με έναν σπάγγο. Ο σπάγγος αυτός μπορεί να προσδεθεί και να τεντωθεί με την βοήθεια δύο πασσάλων, τοποθετημένων στην αρχή και στο τέλος της γραμμής φύτευσης. Για ακριβέστερη τήρηση των αποστάσεων μεταξύ των φυτών πάνω στις γραμμές φύτευσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα ραβδί ή καλάμι μήκους ίσου με την απόσταση που επιζητείται μεταξύ των φυτών. Στην ανθοκομία όμως συχνά τα φυτά υποστυλώνονται με ειδικά πλέγματα (π.χ. γαρίφαλο, χρυσάνθεμο, λίλιο, κ.λπ.). Στις περιπτώσεις αυτές, το πλέγμα υποστύλωσης 29

απλώνεται πάνω από τις λωρίδες φύτευσης σε επαφή με το έδαφος, οπότε λειτουργεί και ως οδηγός φύτευσης επιτέποντας την τοποθέτηση των φυτών στις οριστικές θέσεις τους χωρίς να σπαταλάται χρόνος για την μέτρηση των αποστάσεων με τον τρόπο που αναφέρθηκε παραπάνω. Η φύτευση γίνεται με τοποθέτηση των φυτών σε μικρούς λάκκους που ανοίγονται στο έδαφος με την βοήθεια κάποιου ειδικού πασσάλου, φυτευτηριού, λισγαριού, τσαπιού ή οποιουδήποτε άλλου κατάλληλου εργαλείου. Αν το φυτάριο μεταφυτεύεται γυμνόριζο, οι ρίζες μετά την τοποθέτησή τους στον λάκκο φύτευσης καλύπτονται με χώμα. Αμέσως μετά, το χώμα γύρω από τον λαιμό του φυταρίου συμπιέζεται ελαφρά, έτσι ώστε οι ρίζες του να αποκτήσουν καλή επαφή με το έδαφος. Στην 30

περίπτωση που τα φυτάρια έχουν αναπτυχθεί σε ατομικούς κύβους ή γλαστράκια ή πλαστικά σακκουλάκια ή άλλο ατομικό μέσο ανάπτυξης, η μπάλλα χώματος με την ρίζα του σποροφύτου τοποθετείται στο λάκκο φύτευσης και καλύπτεται γύρω - γύρω με χώμα. Σ' αυτή την περίπτωση το χώμα δεν είναι απαραίτητο να συμπιεστεί μετά την φύτευση, δεδομένου ότι η επίτευξη επαφής μεταξύ της μπάλλας υποστρώματος και του εδάφους επιτυγχάνεται με το πότισμα που ακολουθεί. Πριν την μεταφύτευση, ιδιαίτερα στα θερμοκήπια, συνηθίζεται να γίνεται ένα πότισμα του εδάφους αν αυτό είναι υπερβολικά ξηρό. Τα νεαρά σπορόφυτα συνήθως πρέπει να είναι ποτισμένα από το σπορείο πριν την έναρξη της μεταφύτευσης, έτσι ώστε να έχουν αρκετά αποθέματα νερού και να μπορέσουν να 31

εγκατασταθούν στο νέο περιβάλλον ανάπτυξής τους. Άρδευση εφαρμόζεται επίσης και μετά την μεταφύτευση. Η άρδευση του εδάφους αμέσως μετά το πέρας της μεταφύτευσης είναι απαραίτητη και αποσκοπεί πρώτα απ' όλα στην δημιουργία καλής επαφής μεταξύ του εδάφους και της μπάλλας υποστρώματος ή των ριζών του φυταρίου. Παράλληλα, μέσω της άρδευσης το έδαφος που βρίσκεται γύρω από το ριζικό σύστημα του φυταρίου εφοδιάζεται άμεσα με επαρκείς ποσότητες νερού, με συνέπεια να δημιουργείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την επέκταση των ριζών του στο χώρο αυτό. 32