Κεθάιαην 4. Υξφλνο απνλνκήο, απνδνηηθφηεηα θαη άιιεο αλεπάξθεηεο ζηελ ειιεληθή δηθαηνζχλε

Κεθάιαην 4. Υξφλνο απνλνκήο, απνδνηηθφηεηα θαη άιιεο αλεπάξθεηεο ζηελ ειιεληθή δηθαηνζχλε χλνςε Έλα απφ ηα βαζηθφηεξα ζπζηαηηθά ηεο εχξπζκεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ κηαο θνηλσλίαο είλαη ε θαιή απφδνζε ηνπ κεραληζκνχ απφδνζεο θαη απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο. Η θαιή απφδνζε ηνπ κεραληζκνχ απηνχ δηαζέηεη δχν παξακέηξνπο, ηελ πνηφηεηα ηεο απνλεκφκελεο δηθαηνζχλεο φζν θαη ηνλ ρξφλν απφδνζεο απηήο. Η κε έγθαηξε απφδνζε ηεο δηθαηνζχλεο ζεσξείηαη απφ ηελ λνκηθή επηζηήκε 82 φηη ηζνδπλακεί ζηελ πξάμε κε κηα ζεκαληηθή απνδπλάκσζε ηεο κε απνηέιεζκα είηε ηελ ζπρλή απνθπγή πξνζθπγήο ζηε δηθαηνζχλε γηα επίιπζε δηαθνξψλ, γεγνλφο πνπ ζηελ νπζία ελζαξξχλεη ηελ απηνδηθία θαη κεηψλεη ηελ πιεξφηεηα ηεο δηθαηνζχλεο, είηε ηελ πνιπεηή αλακνλή θπζηθψλ θαη λνκηθψλ πξνζψπσλ γηα επίιπζε δηαθνξψλ θαη επηβνιή ηεο λνκηκφηεηαο, γεγνλφο πνπ ζηελ πξάμε ζπρλά ζέηεη ηνπο αδηθεκέλνπο πξν ηεηειεζκέλσλ γεγνλφησλ θαη ηελ απνδηδφκελε δηθαηνζχλε θελή πεξηερνκέλνπ γηα απηνχο. 4.1 Σν πξφβιεκα θαη νη αλεπάξθεηεο ζηελ απνλνκή δηθαηνζχλεο ζηελ Διιάδα Ζ πνηφηεηα ηεο απνδηδφκελεο δηθαηνζχλεο είλαη έλα κέγεζνο πνπ κε κεγάιε δπζθνιία θαηαγξάθεηαη κε πνζνηηθά δεδνκέλα. Ζ ζεκαληηθή κείσζε ηεο πάλησο νδεγεί θαη απηή ζηελ κείσζε ηεο πξνζηαζίαο πνπ απνιακβάλνπλ ε πεξηνπζία θαη ηα ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλα δηθαηψκαηα ησλ πνιηηψλ απφ επηβνπιέο άιισλ, ελψ ε κείσζε ησλ παξακέηξσλ πνηφηεηαο έρεη ζπλδεζεί απφ ζρεηηθέο κειέηεο κε ηελ αχμεζε ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο 83. ε φηη αθνξά ηελ έγθαηξε απφδνζε ηεο δηθαηνζχλεο ζεσξείηαη θνηλφο ηφπνο φηη ην πξφβιεκα ηεο απνλνκήο δηθαηνζχλεο ζηε ρψξα καο είλαη ηδηαίηεξα νμχ. πρλά αλαθέξεηαη φηη νη κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο ζηελ εθδίθαζε, αιιά θαη ζηελ έθδνζε ηειεζίδηθεο απφθαζεο απνηεινχλ ηνλ θαλφλα, θαη αλ θαη νη αλαθνξέο απηέο πιαηζηψλνληαη αξθεηέο θνξέο κε ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ ησλ εθθξεκψλ ππνζέζεσλ ζηα πνιηηηθά θαη δηνηθεηηθά δηθαζηήξηα, ειάρηζηεο είλαη νη πεξηπηψζεηο αλαιπηηθήο θαηαγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαρξνληθήο πνξείαο ησλ εξγαζηψλ ησλ δηθαζηεξίσλ 84. Γηελεξγήζακε, ινηπφλ, ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο κε έγθαηξεο απνλνκήο δηθαηνζχλεο ζηελ Διιάδα, γηα φια ηα δηθαζηήξηα, γηα φινπο ηνπο λνκνχο ηεο ρψξαο θαη γηα κηα ζεηξά εηψλ απφ ην 1970, ψζηε λα εμαζθαιηζηεί ε δηαρξνληθή ζπγθξηζηκφηεηα ησλ ζηνηρείσλ δίλνπλ ηα ζηνηρεία ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο ηα νπνία δεκνζηεχεη ε ΔΤΔ. Οη ίδηεο πεγέο καο δίλνπλ επίζεο ηελ δπλαηφηεηα λα εμεηάζνπκε νξηζκέλεο παξακέηξνπο πνπ πηζαλφλ λα θαηαγξάθνπλ ηελ παξάιιειε κείσζε θαη ηεο πνηφηεηαο ηεο απνδηδφκελεο δηθαηνζχλεο. Σα δηαζέζηκα ζηνηρεία καο δίλνπλ ηελ δπλαηφηεηα, πέξα απφ ηελ θαηαγξαθή ηεο δηαρξνληθήο αχμεζεο ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηελ κείσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ εθδηδφκελσλ απνθάζεσλ, λα εξεπλήζνπκε ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε επαξθήο ζηειέρσζε ησλ δηθαζηεξίσλ θαη δηάζεζε ρξεκαηηθψλ πφξσλ γηα ηελ βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ηνπο. Γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο απηήο ρξεζηκνπνηνχκε δεδνκέλα ηα νπνία ππάξρνπλ γηα ηελ δηαζεζηκφηεηα πφξσλ, θαη ζπγθεθξηκέλα αξηζκεηηθά δεδνκέλα γηα ηελ παξνπζία 82 Dakolias Maria. "Court Performance Around the World: A Comparative Perspective." World Bank technical Paper 430. Washington D.C. 1999. Βντθιήο Δκκαλνπήι. «Σν Γηθαηνδνηηθφ Έξγν ησλ Σαθηηθψλ Γηνηθεηηθψλ Γηθαζηεξίσλ. Θεζκηθέο, Λεηηνπξγηθέο θαη άιιεο Διιείςεηο πνπ ην επεξεάδνπλ», Ννκηθφ Βήκα, 3/1998, Μάξηηνο. 83 Djankov Simeon, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes, Andrei Shleifer. "The Practice of Justice", World Bank World Development Report 2002. Doing Business reports of the World Bank (2003, 2004, 2005). World Bank Washington D.C. 84 Μαθξήο Γεκήηξεο (2004). "Οξγάλσζε θαη Δπηηάρπλζε ηεο Έλλνκεο Πξνζηαζίαο ζην ηδ θαηά ην δηάζηεκα ησλ εηψλ 1990-2002". Αζήλα: αθνχιαο. 47

αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηελ έθηαζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο. Παξά ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ζέηεη ε θχζε ησλ δηαζέζηκσλ ζηνηρείσλ, είκαζηε ζε ζέζε λα εμάγνπκε ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα κε ηε ρξήζε νηθνλνκεηξηθψλ κεζφδσλ αλάιπζεο θαη ζην ηέινο λα δηαηππψζνπκε κέηξα πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ ψζηε λα βειηησζεί ε θαηάζηαζε θαη λα ζπληνκεπηεί δξαζηηθά ν ρξφλνο απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο. 4.2 Σα δεδνκέλα Σα δεδνκέλα γηα ηηο εξγαζίεο ησλ δηθαζηεξίσλ πξνέξρνληαη απφ ηηο εηήζηεο εθδφζεηο «ηαηηζηηθή ηεο Γηθαηνζχλεο» ηεο ΔΤΔ, θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπο πίλαθεο Α1, Α4, Α17, Α23 θαη Α26 πνπ δίλνπλ αληίζηνηρα ηηο θαηά έηνο εηζαρζείζεο ππνζέζεηο ησλ εηξελνδηθείσλ, πξσηνδηθείσλ, εθεηείσλ, δηνηθεηηθψλ εθεηείσλ θαη δηνηθεηηθψλ πξσηνδηθείσλ θαζψο θαη ηελ πνξεία απηψλ. Αλ θαη ππάξρνπλ θαη ζηνηρεία γηα ηηο εξγαζίεο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ θαη ηνπ ηδ, δελ ηα εμεηάδνπκε ζηελ παξνχζα κειέηε 85. Σα ζηνηρεία ηεο ΔΤΔ δίλνπλ ην ζχλνιν ησλ ππνζέζεσλ πνπ εηζάγνληαη ζηελ θάζε θαηεγνξία δηθαζηεξίσλ θάζε ρξφλν, θαη ηελ αλάιπζε απηψλ ζηηο ππνζέζεηο πνπ εηζάγνληαη γηα πξψηε θνξά θαη ζηηο ππνζέζεηο πνπ έρνπλ παξακείλεη εθθξεκείο απφ ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά. Τπάξρνπλ θαη ζηνηρεία γηα ηελ πνξεία ησλ ππνζέζεσλ κέζα ζην έηνο, πνπ αλαιχνπλ ηελ πνξεία θαηάιεμεο ησλ ππνζέζεσλ ζε καηαίσζε, πεξαίσζε δηα ζπκβηβαζκνχ, ζπδήηεζε, αλαβνιή θαη παξακνλή σο εθθξεκείο ζην ηέινο ηνπ έηνπο αλάινγα κε ην είδνο ηνπ δηθαζηεξίνπ ζην νπνίν αλαθεξφκαζηε. Σν πξψην αληηθείκελν ηνπ ελδηαθέξνληνο καο είλαη ν ρξφλνο πεξάησζεο ησλ ππνζέζεσλ. Δπεηδή δελ ππάξρνπλ δηαζέζηκα ζηνηρεία γηα ην κέγεζνο απηφ ρξεζηκνπνηνχκε κηα έκκεζε κέζνδν κέηξεζεο ηνπ ρξφλνπ πεξάησζεο. πγθεθξηκέλα, φηαλ ζην ηέινο ηνπ ρξφλνπ παξακέλνπλ εθθξεκείο ιίγεο, ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ πνπ εηζήρζεζαλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ έηνπο, ππνζέζεηο ζεσξνχκε φηη ν ρξφλνο πεξάησζεο κηαο ππφζεζεο είλαη ζρεηηθά κηθξφο. Αληίζεηα φηαλ νη εθθξεκείο ζην ηέινο ηνπ έηνπο είλαη πνιιέο ζε ζρέζε κε ηηο εηζαρζείζεο ππνζέζεηο, ζεσξνχκε φηη ν ρξφλνο πεξάησζεο είλαη κεγάινο. Σν πην πξφζθνξν ζηαηηζηηθφ γηα ηελ κέηξεζε ηεο ζρεηηθήο πνξείαο ησλ εθθξεκψλ ζην ηέινο ηνπ έηνπο ζε ζρέζε κε ηηο εηζαρζείζεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ έηνπο ππνζέζεηο είλαη ν ιφγνο ηνπο ή ελαιιαθηηθά ην πνζνζηφ ησλ εθθξεκψλ πξνο ηηο εηζαρζείζεο ππνζέζεηο. εκεηψλεηαη φηη αλάινγνη δείθηεο γηα ηελ κέηξεζε ηεο απαηηνχκελεο γηα ηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο δηάξθεηαο έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί εθηελψο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία 86, θαζψο ειάρηζηεο είλαη νη πεξηπηψζεηο πνπ ππάξρνπλ δεδνκέλα γηα ηελ άκεζε κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο 87 ελψ ε ρξήζε εξσηεκαηνινγίσλ έρεη απνδεηρζεί φηη κπνξεί λα παξέρεη απνηειέζκαηα κεησκέλεο αμηνπηζηίαο 88. Ζ αλάιπζε ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ γηα ηελ παξαγσγή ηνπ έξγνπ ηεο δηθαηνζχλεο βαζίδεηαη ζε δηαζέζηκα ζηνηρεία γηα ηνπο ππαιιήινπο ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο θαη γηα ηνλ πξνυπνινγηζκφ απηνχ. Σα ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ ησλ ππαιιήισλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο δίλνληαη απφ ην παιαηφ ππνπξγείν Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο, λπλ Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ θαη δεκνζηεχνληαη κεξηθψο θαη απφ ηελ ΔΤΔ ζε εηήζηα βάζε ζηνλ πίλαθα «Τπεξεηνχληεο Τπάιιεινη ζηηο Γεκφζηεο Τπεξεζίεο θαηά Τπνπξγείν, Ννκφ θαη Δξγαζηαθή ζρέζε» ηεο ηαηηζηηθήο ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο. Ζ θαηαλνκή ησλ ππαιιήισλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο δίλεηαη θαηά δηνηθεηηθή πεξηθέξεηα λνκνχ. Γπζηπρψο νη πίλαθεο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, θαη ησλ αληίζηνηρσλ δεκνζηεχζεσλ ηεο ΔΤΔ, δελ μερσξίδνπλ ηνπο ππαιιήινπο πνπ απαζρνινχληαη ζηελ δηθαηνζχλε απφ ηνπο ππαιιήινπο πνπ απαζρνινχληαη ζε άιιεο ιεηηνπξγίεο ηνπ Τπνπξγείνπ, φπσο είλαη ν ζσθξνληζκφο, αιιά νχηε ηνπο ππαιιήινπο πνπ απαζρνινχληαη σο δηθαζηέο θαη σο βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ, φπσο θαη δελ μερσξίδεη ηελ θαηαλνκή ησλ ππαιιήισλ αλά βαζκφ δηθαηνζχλεο θαη ζε δηνηθεηηθή θαη πνιηηηθή δηθαηνζχλε. Ζ απνπζία ηελ αλάιπζεο απηήο απνηειεί έλα εκπφδην ζηελ πξνζπάζεηα καο λα εμεηάζνπκε ηελ απνδνηηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ εηδψλ δηθαζηεξίσλ κεηαμχ ηνπο φπσο θαη ηελ δηαρξνληθή εμέιημε ηεο απνδνηηθφηεηαο ηεο ρξήζεο 85 Γηα κηα πνζνηηθή αλάιπζε ησλ αληίζηνηρσλ δεδνκέλσλ γηα ην ηδ βιέπε αλσηέξσ Μαθξήο (2004), φ.π.. 86 Dakolias, Maria. "The Judicial Sector in Latin America and the Carribean: Elements of Reform.: World Bank Technical Paper 319. Washington D.C. 1996. Buscaglia, Edgardo and Maria Dakolias. "Judicial Reform in Latin American Courts: The experience in Argentina and Equador" World Bank Technical Paper 350, Washington DC. 1996., Buscaglia, Edgardo and Maria Dakolias. "Comparative international Study of Court Performance Indicators. A Descriptive and Analytical Account". The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank. Washington, D.C. 1999. 87 Djankov et al (2002), βιέπε αλσηέξσ. 88 Buscaglia and Dakolias (1999), βιέπε αλσηέξσ. 48

ηνπ δηαζέζηκνπ πξνζσπηθνχ ζηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο, θαζψο κεηαβνιέο ζηνλ ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ απαζρνινχκελσλ απφ ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο κπνξεί λα κελ αληηζηνηρνχλ ζε κεηαβνιέο ζηνλ αξηζκφ ησλ ππαιιήισλ πνπ εξγάδνληαη γηα ηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο. Σνλ πεξηνξηζκφ απηφ αληηκεησπίδνπκε πάλησο κε ηελ επέθηαζε ηεο αλάιπζεο καο ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο δηθαζηεξίσλ θαη, θπξίσο, κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε εηδηθψλ νηθνλνκεηξηθψλ κεζφδσλ αλάιπζεο 89. Δπηζεκαίλεηαη εδψ ε ηδηαίηεξε πξνζνρή ρξεηάδεηαη γηα ηελ ηαχηηζε ηεο θαηαλνκήο ησλ ππαιιήισλ θαη ησλ εξγαζηψλ ησλ δηθαζηεξίσλ. πγθεθξηκέλα, ε θαηαλνκή ησλ ζηνηρείσλ γηα ηηο εξγαζίεο ησλ δηθαζηεξίσλ γίλεηαη ηφζν ζηελ πνιηηηθή φζν θαη ζηελ δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε θαηά πεξηθέξεηα εθεηείνπ. εκεηψλνπκε εδψ φηη νη πεξηθέξεηεο ησλ δηνηθεηηθψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ εθεηείσλ δελ ηαπηίδνληαη. Καζψο νη πεξηθέξεηεο ησλ εθεηείσλ, θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, δελ ηαπηίδνληαη πιήξσο κε ηελ δηνηθεηηθή θαηαλνκή ζε λνκνχο, θαη άξα δελ είλαη ζπκβαηέο κε ηελ θαηαλνκή ησλ ππαιιήισλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο θαη ηνπ πιεζπζκνχ, απαηηείηαη ε θαηάιιειε επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ, ζε πεξηθέξεηεο θαη γεσγξαθηθή θαηαλνκή, ψζηε λα θαηαζηνχλ ζπγθξίζηκα ηα ζηνηρεία απηά κεηαμχ ηνπο. Καζψο νη πεξηθέξεηεο δηνίθεζεο απνηεινχλ ππνζχλνια ησλ πεξηθεξεηψλ ησλ εθεηείσλ δηαηεξνχκε ηελ θαηαλνκή ζε εθεηείν θαη πξνζαξκφδνπκε θαηάιιεια ηα ζηνηρεία γηα ηνπο ππαιιήινπο θαη ηνλ πιεζπζκφ. Δμαίξεζε απνηειεί ην εθεηείν δηνηθεηηθήο δηθαηνζχλεο Πεηξαηά πνπ εθδηθάδεη θαη ππνζέζεηο εθηφο πεξηνρήο Αηηηθήο ηνπ νπνίνπ ν πιεζπζκφο αλήθεη δηνηθεηηθά ζηελ Αηηηθή. ηελ πεξίπησζε απηή ε πξνζαξκνγή απαηηεί ηελ πξφζζεζε ησλ εξγαζηψλ πεξηθέξεηαο εθεηείνπ Πεηξαηά ζηηο εξγαζίεο Δθεηείνπ Αζελψλ θαη ηελ ηαχηηζε κε ηα ζηνηρεία γηα ηνλ πιεζπζκφ Αηηηθήο θαη ηνπο Τπαιιήινπο Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο πεξηθέξεηαο Αηηηθήο. Σα ζηνηρεία γηα ηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο θαη πάιη πξνέξρνληαη απφ ηελ ΔΤΔ, θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ηελ Δηήζηα ηαηηζηηθή Δπεηεξίδα ηεο Διιάδνο θαη απφ ην θεθάιαην πνπ αζρνιείηαη κε ηα ζηνηρεία γηα ηελ πνξεία ησλ δεκνζίσλ νηθνλνκηθψλ θαη ζπγθεθξηκέλα ηνλ πίλαθα θαηαλνκήο ησλ δαπαλψλ ηεο Κεληξηθήο Κπβέξλεζεο αλά Τπνπξγείν θαη ηα ζηνηρεία γηα ηελ πνξεία ηνπ νλνκαζηηθνχ ΑΔΠ. Σν βαζηθφ κεηνλέθηεκα ησλ ζηνηρείσλ απηψλ είλαη, θαη πάιη, φηη δίλνπλ ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο ζηελ απνλνκή δηθαηνζχλεο θαη ζηηο άιιεο αξκνδηφηεηεο ηνπ, ε πην ζεκαληηθή απφ ηηο νπνίεο απνηειεί ε δηαηήξεζε θαη ζπληήξεζε ησλ ζσθξνληζηηθψλ ηδξπκάησλ αιιά θαη άιισλ δξαζηεξηνηήησλ αξκνδηφηεηαο ηνπ φπσο ε ιεηηνπξγία θέληξσλ επαλέληαμεο ηνμηθνκαλψλ. 4.3 Ζ δηαρξνληθή εμέιημε ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο Civil low fi Civil high fi Civil appeals Admin. fi Admin. appeals 1970 14,53 14,10 43,87 44,80 6,32a 1980 20,37 17,59 45,12 45,95 49,77 1986 23,28 19,84 43,86 58,37 54,07 1987 25,41 20,70 41,78 51,20 49,72 1988 26,83 22,85 41,02 50,12 48,85 1989 24,43 21,19 42,68 50,84 51,76 1990 28,33 22,77 45,08 48,68 63,10 1991 27,14 23,82 47,14 48,93 61,39 1992 * 32,36 30,05 60,10 73,31 1993 31,05 26,50 24,12 59,16 67,37 1994 35,75 24,36 32,25 62,01 71,65 1995 31,12 24,14 32,53 49,73 62,11 1996 36,68 30,63 34,60 50,19 66,77 89 Mitsopoulos Michael and Theodore Pelagidis. A Panel Data Analysis of Greek Courts, Presented at the Eastern Economic Association Conference, New York 4-6 March 2005. Δπίζεο, Mitsopoulos Michael and Theodore Pelagidis. Does staffing affect the time to dispose cases in Greek courts?, International Review of Law and Economics 27 (2007), 219 244. Mitsopoulos Michael and Theodore Pelagidis. Greek appeals courts quality analysis and performance, Eur J Law Econ (2010) 30:17 39. Αθφκε, Mitsopoulos Michael and Theodore Pelagidis. Understanding the Greek Crisis. From Boom to Bust, London: MacMillan 2011, January. 49

1997 33,14 31,29 41,30 48,60 61,98 1998 34,23 39,13 34,56 49,70 63,88 1999 31,47 40,50 36,83 52,53 63,95 2000 37,49 44,46 44,47 58,82 51,09 2001 39,72 49,41 43,14 2002 39,89 54,83 50,19 2003 38,78 60,82 50,40 2004 42,46 64,31 50,50 2005 45,59 66,66 49,67 2006 44,81 68,94 54,50 Πεγή: National Statistical Service of Greece, authors' computations. a=1971. * = Data not published by ESYE Πίλαθαο 4.1 Υπνιεθζείζεο πξνο εθδίθαζε ζπλ αλαβιεζείζεο ππνζέζεηο σο % ηνπ ζπλφινπ ησλ ππνζέζεσλ πνπ έρνπλ εηζαρζεί πξνο θξίζε (Remaining cases and postponed as percentage of total cases introduced (Fi=First instance courts) ρήκα 4.1 Υπνιεθζείζεο θαη αλαβιεζείζεο (εθθξεκείο) ππνζέζεηο πξνο ζχλνιν εηζαρζείζεο ππνζέζεηο. Γηα πξσηνδηθεία (κπιε γξακκή) εθεηεία, (θφθθηλε γξακκή), εηξελνδηθεία (πξάζηλε). Πεγή: ΔΣΥΔ. Δπεμεξγαζία ηνπ ζπγγξαθέα. Σν παξαπάλσ ζρήκα 4.1 δίλεη κηα απνηχπσζε ηεο πνξείαο ηνπ δείθηε πνπ έρνπκε θαηαζθεπάζεη γηα ηελ έκκεζε κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο ζηα δηάθνξα πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα δηθαζηήξηα. Ο ιφγνο εθθξεκψλ πξνο εηζαρζείζεο ππνζέζεηο ζηα πξσηνβάζκηα πνιηηηθά δηθαζηήξηα (πξσηνδηθεία, εηξελνδηθεία) απμάλεη αδηαιείπησο απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 80, θαη ηδίσο κεηά ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Ζ εηθφλα ζηελ δεπηεξνβάζκηα πνιηηηθή δηθαηνζχλε απνηππψλεη ζηαζεξά κεγαιχηεξνπο ρξφλνπο πεξάησζεο ζε ζρέζε κε ηελ δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε, αλ θαη εδψ νη αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 θαηαγξάθνπλ κηα βειηίσζε ε νπνία αλ θαη ζεκαληηθή ζε έθηαζε δελ θαίλεηαη λα είρε δηάξθεηα ζηνλ ρξφλν. 50

ρήκα 4.2 Υπνιεθζείζεο πξνο ζχλνιν εηζαρζείζεο ππνζέζεηο. Πεγή: ΔΣΥΔ. Δπεμεξγαζία ηνπ ζπγγξαθέα Ζ ρεηξνηέξεπζε ζηελ πξσηνβάζκηα πνιηηηθή δηθαηνζχλε κεηά ηελ δεθαεηία ηνπ 80, θαη ηδίσο ζην δεχηεξν κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, θαη ε παξνδηθή βειηίσζε ζηελ δεπηεξνβάζκηα πνιηηηθή δηθαηνζχλε ζην πξψην κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 είλαη αμηνζεκείσηε θαζψο παξαηεξνχκε φηη ε αληίζηνηρε εηθφλα ζηα δηθαζηήξηα απηά ην 1970 θαη ην 1980 είλαη πεξίπνπ παξφκνηα. Μάιηζηα αλ δηαρσξηζηνχλ νη εθθξεκείο ππνζέζεηο απφ ηηο αλαβιεζείζεο, γηα ηηο νπνίεο καο δίλνληαη ζηνηρεία γηα ηελ πξσηνβάζκηα πνιηηηθή δηθαηνζχλε, παξαηεξνχκε φηη ε θαηάξγεζε ησλ αλαβνιψλ είρε σο απνηέιεζκα ηελ ηζφπνζε αχμεζε ησλ ππνζέζεσλ πνπ παξακέλνπλ ζε εθθξεκφηεηα, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο φηη ε επηβνιή δηνηθεηηθψλ κέηξσλ πνπ δελ αληηκεησπίδνπλ ηηο γελεζηνπξγέο αηηίεο ησλ θαζπζηεξήζεσλ δελ έρνπλ πξαθηηθφ απνηέιεζκα 90. 90 Djankov et al (2002), βιέπε αλσηέξσ. 51

ρήκα 4.3 Υπνζέζεηο πξνο ζχλνιν ππνζέζεηο εηζαρζείζεο. Πεγή: ΔΣΥΔ Δπεμεξγαζία ηνπ ζπγγξαθέα εκεηψλεηαη φηη ε εηθφλα ησλ δηνηθεηηθψλ εθεηείσλ ην 1970 (ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ηα ζηνηρεία είλαη ηνπ 1971) δελ είλαη ελδεηθηηθή θαζψο ν ζεζκφο ησλ Γηνηθεηηθψλ Δθεηείσλ είρε κφιηο δεκηνπξγεζεί. κσο παξαηεξνχκε ήδε απφ ην 1970 ηελ απνηχπσζε ηνπ κεγαιχηεξνπ ρξφλνπ εθδίθαζεο ηελ κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ πεξάησζεο ησλ ππνζέζεσλ ζηελ πξσηνβάζκηα δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε παξά ζηελ πξσηνβάζκηα πνιηηηθή δηθαηνζχλε, γεγνλφο πνπ θαη απηφ επηβεβαηψλεη ην ζπκπέξαζκα ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο φηη ε ίδξπζε λέσλ θαη εηδηθψλ δηθαζηεξίσλ απφ κφλε ηεο δελ ζπλεπάγεηαη ηελ απηφκαηε βειηίσζε ησλ ρξφλσλ απνλνκήο δηθαηνζχλεο 91, θαη φηη ζπλίζηαηαη θπξίσο γηα πεξηπηψζεηο πνπ είλαη ζρεηηθά ηππνπνηεκέλεο θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ γεληθφηεξε αλαδηάξζξσζε ησλ δηαδηθαζηψλ. Μηα πνξεία ρεηξνηέξεπζεο πνπ θαηαγξάθεηαη αλάκεζα ζην 1980 θαη ην 1986 αιιά θαη μαλά ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 είλαη εκθαλήο ζηελ πξσηνβάζκηα πνιηηηθή δηθαηνζχλε. κσο ε δπζκελήο εμέιημε ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δεπηεξνβάζκηαο Γηνηθεηηθήο δηθαηνζχλεο πνπ θαηαγξάθνπλ ηα ζηνηρεία πνπ έρνπκε ζηελ δηάζεζε καο ελδέρεηαη λα είλαη ζηελ πξάμε αθφκα πην επψδπλε θαζψο θαηαγξάθεηαη ζην φξην, δειαδή είλαη κηα επηπιένλ ρεηξνηέξεπζε κηαο ήδε δπζκελνχο θαηάζηαζεο, ελψ επηπιένλ ηα ζηνηρεία καο αθνξνχλ ηελ εθδίθαζε ηεο ππφζεζεο θαη φρη ηελ δεκνζίεπζε ηεο απφθαζεο ε νπνία θαζπζηεξεί ζπρλά κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα κεηά ηελ εθδίθαζε. Ζ πνξεία ησλ ππνζέζεσλ ζηελ πξσηνβάζκηα δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε αλ θαη δπζκελήο ζαλ απφιπην κέγεζνο ζε ζρέζε κε ηελ πνιηηηθή δηθαηνζχλε ζηα θαιά ηεο ρξφληα ηνπιάρηζηνλ, ζε ζρεηηθά κεγέζε, εκθαλίδεη κηθξή αλαινγηθά ρεηξνηέξεπζε ζην δηάζηεκα γηα ην νπνίν έρνπκε ζηνηρεία φηαλ ζπγθξηζεί κε ηελ αηζζεηή δηαρξνληθή ρεηξνηέξεπζε ζηελ πξσηνβάζκηα πνιηηηθή θαη δεπηεξνβάζκηα δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε. Σν γεγνλφο απηφ κπνξεί βέβαηα λα νθείιεηαη θαη ζην γεγνλφο φηη νη ήδε κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο ζηελ εθδίθαζε ησλ ππνζέζεσλ απφ κφλεο ηνπο απνζαξξχλνπλ ηελ εηζαγσγή λέσλ ππνζέζεσλ, κεηψλνληαο ηνλ αξηζκφ ηνπο θαη απνηξέπνληαο ηελ παξαπέξα αχμεζε ησλ θαζπζηεξήζεσλ. 91 Μηα αλάιπζε εηδηθψλ δηθαζηεξίσλ γίλεηαη απφ ηνπο Botero, Juan Carlos, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de- Silanes, Andrei Shleifer, Alexander Volokh. "Judicial Reform". The World Bank Research Observer, 18(1), Spring 2003, 61-88 52

4.4 ηειέρσζε θαη ρξφλνο απνλνκήο δηθαηνζχλεο. Με βάζε ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία ηεο ΔΤΔ είκαζηε ζε ζέζε λα θαηαγξάςνπκε φηη ζηα εθεηεία, δηνηθεηηθά εθεηεία θαη ηα πξσηνδηθεία φηη ε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ππνζέζεσλ πνπ εηζάγνληαη, ζπλνιηθά, αλά ππάιιειν ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο ζην ζχλνιν ηεο επηθξάηεηαο νδεγεί ζε κηα αχμεζε ησλ εθθξεκψλ ππνζέζεσλ ζε ζρέζε κε ηηο εηζαρζείζεο, θαη άξα ζε αχμεζε ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο. Αληίζεηα, ζηα εηξελνδηθεία θαη ηα δηνηθεηηθά πξσηνδηθεία δελ πξνθχπηεη κηα ηέηνηα ζρέζε. Ζ αλαιπηηθή νηθνλνκεηξηθή αλάιπζε γηα ηελ ρξνληθή πεξίνδν γηα ηελ νπνία ππάξρνπλ ηα δεδνκέλα επηβεβαηψλεη ηα ζπκπεξάζκαηα απηά θαη κε ηελ ρξήζε ελδεδεηγκέλσλ πνζνηηθψλ κεζφδσλ. Με δεδνκέλα ηα ζπκπεξάζκαηα απηά πξνθχπηεη (βιέπε ζχλνιν δηαγξακκάησλ παξαθάησ 4.4α, 4.4β, 4.4γ, 4.4δ) φηη φηαλ απμάλεη ν αξηζκφο ηνπ ζπλφινπ ησλ ππνζέζεσλ πνπ εηζάγνληαη αλά ππάιιειν, απμάλνπλ θαη νη ππνιεθζείζεο πξνο εθδίθαζε σο πνζνζηφ ησλ εηζαρζείζεσλ σο ζχλνιν ζηα αλψηεξα δηθαζηήξηα θαη φρη ζηα δηθαζηήξηα ρακειφηεξνπ βαζκνχ. Σα ζπκπεξάζκαηα απηά έρνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ δηφηη δηαθέξνπλ απφ ηα επξήκαηα εξεπλψλ πνπ έρνπλ γίλεη κέρξη ηψξα 92, κε κία εμαίξεζε 93, γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο απηήο. Δίλαη γεγνλφο φηη νη κέρξη ηψξα κειέηεο επηθεληξψλνληαη ζε ρακειφβαζκα δηθαζηήξηα, θαη εηδηθά ζπλήζσο ζε ρακειφβαζκα εκπνξηθά δηθαζηήξηα. Καη πξάγκαηη, θαη εκείο βξίζθνπκε φηη ζηα ρακειφβαζκα δηθαζηήξηα ε ζηειέρσζε δελ επηδξά ζεκαληηθά ζηνλ ρξφλν απνλνκήο. Αληίζεηα, ζηα δηθαζηήξηα ςειφηεξνπ βαζκνχ, ζηα νπνία εληνπίδνπκε κηα ζρέζε πνπ είλαη θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, δελ ππάξρνπλ, ζηνλ βαζκφ πνπ γλσξίδνπκε, άιιεο αλάινγεο κειέηεο γηα άιιεο ρψξεο. α 92 Dakolias (1999), Botero et al (2003), Buscaglia and Dakolias (1999), βιέπε αλσηέξσ. 93 Buscaglia and Dakolias (1996), βιέπε αλσηέξσ. 53

80% o. <p T fa 0 70% 0 > 60% 0 v> -< :::>.. 0 3 a. 50% I- I=~ V' CD 40% w >< 0 0 'w!2 30% CD w 9- C" 20% -< 0 ~ 10% 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 YTTo9tOEI~ ava UTTOAA11AO β 70% 0. TTPWTOOIK 10 0 -< 60%.: 0 > :::> 50% ~ 0 v> 0 3 Q.l- I=~ vcd w >< 0 0 -w -0 CD w 40% 30% 9-20% C" -< 0 ~ 10% 0% 0 5 10 15 20 25 30 YTTo9tOEI~ ava UTTOAAI1AO γ 54

δ ρήκα 4.4 Υπνιεθζείζεο πξνο ζχλνιν εηζαρζέλησλ 4.5 Ο ρξφλνο απνλνκήο δηθαηνζχλεο θαη ηα δηαζέζηκα θνλδχιηα Ζ αλάιπζε ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηνλ ρξφλν απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο αληηκεησπίδεη δχν ζεκαληηθνχο πεξηνξηζκνχο. Ο πξψηνο είλαη, φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ πξνζσπηθνχ, φηη ν πξνυπνινγηζκφο πεξηιακβάλεη θαη άιιεο δαπάλεο πέξα ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ δηθαζηεξίσλ, φπσο ε ζπληήξεζε ησλ ζσθξνληζηηθψλ ηδξπκάησλ. Ο δεχηεξνο είλαη φηη δελ έρνπκε ζηελ δηάζεζε καο κηα θαηαλνκή ησλ δαπαλψλ θαηά πεξηθέξεηα, φπσο είρακε ζηελ πεξίπησζε ηνπ πξνζσπηθνχ, ε νπνία λα καο επηηξέπεη λα θαιχςνπκε ηηο αδπλακίεο ησλ δεδνκέλσλ καο κε ηελ επέθηαζε ζε πνιιέο πεξηθέξεηεο θαη ηελ ρξήζε εμεηδηθεπκέλσλ νηθνλνκεηξηθψλ κεζφδσλ. Έηζη πεξηνξηδφκαζηε ζηελ απιή παξαβνιή ησλ δεδνκέλσλ αλάιπζε ζε επίπεδν επηθξάηεηαο. ηνλ παξαθάησ πίλαθα, παξνπζηάδνληαη νη δεκφζηεο δαπάλεο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ, απφ φπνπ δηαπηζηψλεηαη ε ζρεηηθή ζηαζεξφηεηα ησλ δαπαλψλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο κέρξη ην 1991, παξά ηελ κείσζε πνπ θαηαγξάθεηαη ηελ πεξίνδν 1988-91 θαη ε νπνία ρξνληθά πξνεγείηαη ηεο ζεκαληηθήο ρεηξνηέξεπζεο πνπ εκθάληζε ν ρξφλνο πεξάησζεο ησλ ππνζέζεσλ ζηελ πνιηηηθή δηθαηνζχλε. Μεηά ην 1991 παξαηεξείηαη κηα ζηαζεξή ελίζρπζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ ε νπνία ζπλερίδεηαη κέρξη θαη ζήκεξα. Καζψο ηα ηειεπηαία έηε νη δαπάλεο γηα ηε δηθαηνζχλε έρνπλ απμεζεί ζεκαληηθά, ζα ήηαλ ελδηαθέξνλ λα είρακε ηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ πην πξφζθαηα έηε ζρεηηθά κε ηηο ππνζέζεηο πνπ έρνπλ εηζαρζεί, απηέο πνπ εθθξεκνχλ, φπσο θαη ηνπο απαζρνινχκελνπο ππαιιήινπο, ψζηε λα δηαπηζηψζνπκε εάλ έρεη βειηησζεί πξαγκαηηθά ε θαηάζηαζε. Γπζηπρψο ε ΔΤΔ δελ καο δηαζέηεη ηα ζηνηρεία απηά παξά κφλν γηα ηα εηξελνδηθεία, ζηα νπνία θαίλεηαη φηη ε ζεκαληηθή αχμεζε ησλ δαπαλψλ κέρξη ην 2002 δελ αληηθαηνπηξίδεηαη ζε θακία βειηίσζε ηνπ δείθηε πνπ ρξεζηκνπνηνχκε, φπσο θαη δελ ζπκβαίλεη ζηα Γηνηθεηηθά Πξσηνδηθεία κέρξη ην 2000. Σν ζπκπέξαζκα απηφ είλαη αληίζηνηρν ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο φηη ε αχμεζε ησλ θνλδπιίσλ απφ κφλε ηεο, ρσξίο ηελ πηνζέηεζε άιισλ κέηξσλ πνπ απμάλνπλ ηελ 55

απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ ινγνδνζία ζηελ δηνηθεηηθή δηαδηθαζία, δελ νδεγεί ζηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα 94. ρήκα 4.5 Πξνυπνινγηζκφο Υπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο. Πεγή: Υπνπξγείν Γηθαηνζχλεο 4.6 Ζ πνηφηεηα απνλνκήο ηεο δηθαηνζχλεο Μέρξη ηψξα ε αλάιπζε καο πεξηνξίζηεθε ζηελ αλάιπζε κηαο πνζνηηθήο, θαη άξα εχθνια κεηξήζηκεο, παξακέηξνπ πνπ είλαη ν ρξφλνο πεξάησζεο ησλ ππνζέζεσλ απφ ηελ δηθαηνζχλε θαη ε ζρέζε ηεο παξακέηξνπ απηήο κε ηελ επάξθεηα ζηειέρσζεο ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο θαη ην κέγεζνο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ (ζρήκα 4.5). ηξεθφκαζηε ηψξα ζηελ εμέηαζε κηαο πνζνηηθήο παξακέηξνπ ηεο πνηφηεηαο ηεο δηθαηνζχλεο πνπ απνλέκεηαη. Πξνρσξάκε θαη πάιη ζηελ ρξήζε κηαο έκκεζεο κεζφδνπ κέηξεζεο. Γηα ηελ κέηξεζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δηθαηνζχλεο πνπ απνλέκεηαη εμεηάδνπκε πφζεο απφ ηηο ππνζέζεηο πνπ πεξαηψλνληαη ζηελ πξσηνβάζκηα δηθαηνζχλε εηζάγνληαη ζηελ δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε. πγθεθξηκέλα εμεηάδνπκε ηνλ ιφγν ησλ ππνζέζεσλ πνπ πεξαηψλνληαη ζηελ πξσηνβάζκηα δηθαηνζχλε, ηφζν ζηελ πνιηηηθή φζν θαη ζηελ δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε, πξνο ηηο ππνζέζεηο πνπ εηζάγνληαη γηα πξψηε θνξά ζηελ δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε. Ζ αλάιπζε γίλεηαη γηα ην ζχλνιν ηεο επηθξάηεηαο, ελψ ε ζχγθξηζε γίλεηαη κε ηνλ αξηζκφ ησλ ππνζέζεσλ αλά ππάιιειν ζηελ πξσηνβάζκηα δηθαηνζχλε. Θεσξνχκε φηη πξνζθπγή ζηνλ δεπηεξνβάζκην βαζκφ ηεο δηθαηνζχλεο απφ έλαλ απφ ηνπο δχν αληηδίθνπο κπνξεί λα γίλεηαη γηα δχν ιφγνπο. 1. Ο έλαο εθ ησλ δχν αληίδηθσλ ζεσξεί φηη ην απνηέιεζκα ηεο πξσηνβάζκηαο δηθαηνζχλεο ηνλ αδηθεί, θαη απνζθνπεί, κε βάζε ηηο δηθέο ηνπ ζέζεηο, ζηε βειηίσζε ηεο πξσηνβάζκηαο απφθαζεο. Ζ ζπρλφηεξε πξνζθπγή ζηε δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε γηα ηνλ ιφγν απηφ θαηαγξάθεη ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ πεξηπηψζεσλ ζηηο νπνίεο έλαο εθ ησλ αληίδηθσλ εθηηκάεη φηη ε πξσηνβάζκηα απφθαζε είλαη αξθεηά δπζκελήο γηα απηφλ ψζηε λα αμίδεη ην θφζηνο δεπηεξνβάζκηαο πξνζθπγήο θαη ε παξάηαζε κηαο ζεκαληηθήο εθθξεκφηεηαο γηα απηφλ. Ζ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αληίδηθσλ πνπ έρνπλ κηα ηέηνηα εθηίκεζε θαηαγξάθεη φκσο, έκκεζα, κηα ρεηξνηέξεπζε ηεο πνηφηεηαο ησλ απνθάζεσλ ηεο πξσηνβάζκηαο δηθαηνζχλεο, θαζψο νη δίθαηεο απνθάζεηο δελ νδεγνχλ ζπρλά ηνπο θαιφπηζηνπο αληίδηθνπο ζηελ παξάηαζε ησλ δαπαλψλ θαη αβεβαηνηήησλ πνπ ζπλεπάγεηαη κηα δηθαζηηθή εθθξεκφηεηα. Αληίζηνηρα ε πνηφηεηα ηνλ απνθάζεσλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο δηθαηνζχλεο 94 Botero et al (2003) βι. αλσηέξσ, Lopez-de-Silanes, "The Politics of Legal Reform", G-24 Discussion Paper, UNCTAD, no 17, 2002, Church, Thomas Jr.. Alan Carlson. Jo-Lynne Lee and Teresa Tan. "Justice Dealyed: The Pace of Litigation in Urban Trial Courts. Williamsburg, VA.: National Center for State Courts. 1978. Buscaglia and Dakolias (1999), Dakolias (1999, 1996), Atruglio, Tanja. "Case Management Rolling Lists in the Family Court, Sydney Registry". Justice Research Centre, Law Foundation of New South Wales. 1996. 56

απνζαξξχλεη ηνπο θαθφπηζηνπο αληίδηθνπο απφ ηελ παξάηαζε ηεο δαπάλεο θαη αβεβαηφηεηαο πνπ ζπλεπάγεηαη κηα θαθφπηζηε δεπηεξνβάζκηα πξνζθπγή θαζψο ζεσξνχλ εχινγα φηη ε εκκνλή ζε κε δίθαηεο ζέζεηο δελ ζα ακεηθζεί απφ ηελ δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε. 2. Ο κεγάινο ρξφλνο εθδίθαζεο ζηελ δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε, ηδίσο αλ ζπλδπάδεηαη κε κηα θαθή πνηφηεηα ησλ απνθάζεσλ ε νπνία δελ ηηκσξεί ηηο θαθφπηζηεο θαη άδηθεο πξνζθπγέο απζηεξά, ελζαξξχλεη ηνπο θαθφπηζηνπο αληίδηθνπο ζηελ άζθεζε δεπηεξνβάζκησλ πξνζθπγψλ ν καθξφο ρξφλνο εθδίθαζεο ησλ νπνίσλ αλαβάιιεη καθξάλ ηνλ ρξφλν θαηαβνιήο ελφο ηηκήκαηνο απνδεκίσζεο ζηνλ αδηθεκέλν. Ηδίσο αλ ην ηίκεκα απηφ δελ πξνζαξκφδεηαη επαξθψο γηα ηελ αμία πνπ έρεη ν ρξφλνο γηα ηνλ αδηθεκέλν ε εμέιημε απηή πξνζθέξεη εθηφο απφ έλα πξαγκαηηθφ φθεινο θαη κηα αίζζεζε επθνξίαο ζηνλ άδηθν παξάιιεια κε κηα αίζζεζε αδηθίαο θαη απφγλσζεο ζηνλ αδηθεκέλν. εκεηψλνπκε εδψ φηη ε ηαχηηζε ησλ ππνζέζεσλ πνπ πεξαηψλνληαη ζηελ πξσηνβάζκηα δηθαηνζχλε θαη απηψλ πνπ εηζάγνληαη ζηελ δεπηεξνβάζκηα κέζα ζην έηνο δελ είλαη ππνρξεσηηθά απφιπηε, αιιά ε ζχγθξηζε ησλ ζηνηρείσλ ζε γεληθέο γξακκέο είλαη αληηπξνζσπεπηηθή θαη δηθαηνινγεκέλε απφ ην γεγνλφο φηη δελ είλαη εθηθηή ε εμέηαζε ηεο πνξείαο φισλ ησλ ππνζέζεσλ ζηηο νπνίεο ε πεξάησζε ζην πξσηνβάζκην βαζκφ γίλεηαη ζε άιιν έηνο απφ απηφ ζην νπνίν παξαηεξείηαη ε πξνζθπγή ζηελ δεπηεξνβάζκηα δηθαηνζχλε. ρήκα 4.6 Νενεηζαρζείζεο ζηα εθεηεία ππνζέζεηο πξνο ππνζέζεηο πεξαησζείζεο ζηα πξσηνδηθεία (New cases introduced to appeals courts to cases concluded by first instance courts). Πεγή: ΔΣΥΔ. Δπεμεξγαζία ηνπ ζπγγξαθέα Παξαηεξνχκε φηη απφ ην 1980, πνπ εμεηάδνπκε ζηνηρεία, ζηελ πνιηηηθή δηθαηνζχλε παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εθέζεσλ. Ζ ηάζε απηή ζπλερίδεηαη κεηά ην 1980 κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, φπφηε θαη ε θαηάζηαζε ζηαζεξνπνηείηαη. ηελ δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή αχμεζε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 θαη κηα δεχηεξε ζεκαληηθή λέα αχμεζε ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ε νπνία δελ βειηηψλεηαη κε θαλέλα ηξφπν κέρξη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο. Ζ δηαρξνληθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εθέζεσλ, ηδίσο ζηελ δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε, είλαη ζπκβαηή κε ηελ ππφζεζε ηεο δηαρξνληθήο κείσζεο ηεο πνηφηεηαο ηεο δηθαηνζχλεο πνπ απνλέκεηαη κε βάζε ηηο δχν παξακέηξνπο πνπ παξαζέζακε, θαζψο ε βειηίσζε απηήο ζα νδεγνχζε ζηελ κείσζε ησλ εθέζεσλ ζε θάζε πεξίπησζε. 4.7 Απνθάζεηο εθεηείσλ ζηνηρεία ππνζέζεσλ σο άκεζνο δείθηεο ηνπ ρξφλνπ απνλνκήο δηθαηνζχλεο ζηελ Διιάδα ην Mitsopoulos θαη Pelagidis (2010) ρξεζηκνπνηνχκε ηα δεδνκέλα ησλ ππνζέζεσλ πνπ θξίζεθαλ απφ ην ειιεληθφ αλψηαην πνιηηηθφ δηθαζηήξην, ηνλ Άξεην Πάγν, ηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ζην πιήξεο ηζηνξηθφ ηνπο. Απηά ηα ζηνηρεία απνηεινχλ κηα πεγή δεδνκέλσλ ζρεηηθά κε ηε ρξνληθή δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο πνπ νδήγεζε ζηελ απφθαζε ηνπ εθεηείνπ. Γπζηπρψο, δελ κπνξνχκε λα εμεηάζνπκε ππνζέζεηο πνπ θξίζεθαλ απφ εθεηεία ή θαηψηεξα δηθαζηήξηα, αθνχ ζηελ επίζεκε εθεκεξίδα ησλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ δεκνζηεχεηαη 57

κφλν κηα επηινγή ησλ ππνζέζεσλ πνπ θξίζεθαλ απφ απηά ηα δηθαζηήξηα. Ζ επηινγή εμαξηάηαη απφ ηελ ππνθεηκεληθή γλψκε ησλ δηθαζηψλ, νη νπνίνη γεληθά δεκνζηεχνπλ κφλν ππνζέζεηο πνπ ζεσξνχλ φηη παξνπζηάδνπλ επξχηεξν ελδηαθέξνλ. Δδψ κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε φηη απηή ε πξαθηηθή, φρη κφλν δπζθνιεχεη ηελ έξεπλα, αιιά δεκηνπξγεί θαη πξνυ-πνζέζεηο γηα παξαλνκίεο, φπσο απνδείρζεθε απφ ην ιεγφκελν παξαδηθαζηηθφ θχθισκα πνπ θαηαπαηνχζε δεκφζηεο εθηάζεηο κέζσ κηαο δηαδηθαζίαο πνπ βαζηδφηαλ ζε απνθάζεηο πξσηνδηθείσλ πνπ δελ δεκνζηεχζεθαλ πνηέ θαη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ κφλν σο αλαθνξά ζε θξίζηκεο δηνηθεηηθέο πξάμεηο. Ζ δηα-θάλεηα θαη ε δηάδνζε ησλ πιεξνθνξηψλ πεξηνξίδεηαη πεξαηηέξσ, αθνχ ε πξφζβαζε ζηηο κε δεκνζηεπκέλεο ππνζέζεηο επηηξέπεηαη κφλν ζηα κέξε πνπ έρνπλ λνκηθφ έξεηζκα γηα λα εμαζθαιίζνπλ αληίγξαθν ηεο απφθαζεο. Μφλν γηα ηα αλψηαηα δηθαζηήξηα ηνλ Άξεην Πάγν θαη ην πκβνχιην Δπηθξα-ηείαο πηνζεηείηαη ε πξαθηηθή ηεο δεκνζίεπζεο φισλ ησλ ππνζέζεσλ. κσο, αθφκε θαη ζε απηέο ηηο ππνζέζεηο, ηα δηθαζηήξηα δεκνζηεχνπλ κφλν ηα κέξε ηνπ ζθεπηηθνχ πνπ είλαη ζρεηηθά κε ηελ απφθαζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη πιεξνθνξίεο γηα ηηο πξνεγνχκελεο δηθαζηηθέο απνθάζεηο παξνπζηάδνληαη κφλν ζην βαζκφ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ηελ ησξηλή απφθαζε. Έηζη, δελ είλαη δπλαηφ λα δηεμαρζεί ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε ησλ απνθάζεσλ πνπ πξνεγνχληαη εθείλεο ησλ αλσηάησλ δηθαζηεξίσλ. Δπηπιένλ, είλαη ζρεδφλ αδχλαην λα απνθηήζεη θαλείο πξφζβαζε ζηηο απνθάζεηο ησλ πξνεγνχκελσλ δηθαζηεξίσλ, αθνχ ηζρχνπλ νη πξναλαθεξζέληεο πεξηνξηζκνί. Δπνκέλσο, νπζηαζηηθά είλαη αδχλαην λα ζπιιέμνπκε ζπζηεκαηηθνχο δείθηεο ηεο πνηφηεηαο ησλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ. Πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη αθφκε θαη ε φπνηα δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε πιεξνθνξίεο, κέζσ κηαο βάζεο δεδνκέλσλ δηαζέζηκεο κφλν ζε πειάηεο έλαληη ακνηβήο ή ζε επαγγέικαηα πνπ έρνπλ πξφζβαζε δηά λφκνπ (φπσο νη δηθεγφξνη θαη νη δηθαζηέο), απεηιήζεθε πξφζθαηα απφ κηα πξνζπάζεηα ηνπ ηφηε πξνέδξνπ ηνπ Αξείνπ Πάγνπ λα θαηαξγήζεη ηελ πξαθηηθή ηεο δεκνζίεπζεο φισλ ησλ ππνζέζεσλ πνπ εθδηθάδνληαη απφ απηφ ην δηθαζηήξην. Απηή ε πξσηνβνπιία απνζχξζεθε κεηά απφ εθηεηακέλεο δηακαξηπξίεο. Δπίζεο, ζηελ πεξίπησζε ησλ πνιηηηθψλ δηθαζηεξίσλ, ε απφθαζε ηνπ αλψηαηνπ δηθαζηεξίνπ πεξηέρεη κηα ζχληνκε πεξίιεςε ηνπ ηζηνξηθνχ ηεο ππφζεζεο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο εκεξνκε-λίεο θαη ηα δηθαζηήξηα πνπ έρνπλ εθδηθάζεη ηελ ππφζεζε, θαζψο θαη ηελ εκεξνκελία πνπ ππνβιήζεθε γηα πξψηε θνξά ελψπηνλ ηνπ δηθαζηεξίνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζηελ πεξίπησζε ησλ δηνηθεηηθψλ δηθαζηεξίσλ απηέο νη πιεξνθνξίεο δελ πεξηιακβάλνληαη ζηε δεκνζίεπζε ηεο απφθαζεο ηνπ αλψηαηνπ δηθαζηεξίνπ. Δπνκέλσο, κπνξνχκε λα ιάβνπκε κφλν έλα ηπραίν δείγκα απφ ην ζχλνιν ησλ ππνζέζεσλ πνπ έρνπλ δηθαζηεί απφ απηά ηα δηθαζηήξηα, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη είλαη αδχλαην λα εμεηάζνπκε ηε δηάξθεηα ηεο λνκηθήο δηαδηθαζίαο θαη ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα ηεο ππφ εμέηαζε ππφζεζεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηφο καο, ην νπνίν πεξηνξίδεηαη ζε πνιηηηθέο ππνζέζεηο γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο, κεηψλεηαη ζεκαληηθά, αθνχ ην 2005 ηα εθεηεία ηεο Διιάδαο είραλ 34.726 λέεο ππνζέζεηο (πιένλ ησλ 32.570 ππνζέζεσλ πνπ εθθξεκνχζαλ απφ πξνεγνχκελα ρξφληα) θαη εθδίθαζαλ 27.969 ππνζέζεηο (αιιά ρσξίο απαξαίηεηα λα θαζαξνγξάςνπλ θαη λα δεκνζηεχζνπλ ηελ απφθαζε). Πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη κηα ππφζεζε εθδηθάδεηαη γηα πξψηε θνξά ηελ εκέξα πνπ έρεη πξνθαζνξηζηεί, εθηφο αλ γηα θάπνην ιφγν αλαβιεζεί γηα θάπνηα κειινληηθή εκεξνκελία. Ζ απφθαζε θαζαξνγξάθεηαη ζε κηα κεηαγελέζηεξε εκεξνκελία θαη δεκνζηεχεηαη αθφκε αξγφηεξα. πρλά, κεηά ηε δεκνζίεπζε ηεο απφθαζεο, έλαο απφ ηνπο ελαγφκελνπο κπνξεί λα ππνβάιεη θάπνην ππφκλεκα ην νπνίν ζα ιάβεη ππφςε ηνπ ην δηθαζηήξην θαζαξνγξάθνληαο θαη δεκνζηεχν-ληαο κηα ηειηθή απφθαζε. Απφ ηηο ππνζέζεηο γηα ηηο -νπνίεο εθδίδεηαη θαη δεκνζηεχεηαη απφθαζε, πεξίπνπ ην 10% θηάλνπλ ζηνλ Άξεην Πάγν. Οη πνιηηηθέο ππνζέζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ ζε θαηψηεξα θαη αλψηεξα πνιηηηθά δηθαζηήξηα ήηαλ ζπλνιηθά 141.441 θαη 140.951 αληίζηνηρα, κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπζζσξεπκέλσλ ππνζέζεσλ λα είλαη 83.660 θαη 62.505 αληίζηνηρα. Απφ απηέο, εθδηθάζζεθαλ 73.232 θαη 64.671 αληίζηνηρα γηα ην έηνο πνπ εμεηάδνπκε. πσο ζπκβαίλεη ζε φιεο ηηο ρψξεο κε αζηηθφ δίθαην, ην αλψηαην πνιηηηθφ δηθαζηήξην, ν Άξεηνο Πάγνο, δελ εμεηάδεη ηελ νπζία ηεο απφθαζεο ησλ θαηψηεξσλ δηθαζηεξίσλ. Δμεηάδεη αλ ε απφθαζε ζην θαηψηεξν επίπεδν βαζίζηεθε ζε δηαδηθαζία πνπ ζπκκνξθψλεηαη κε ην λφκν, θαη αλ ην ζθεπηηθφ ηνπ δηθαζηεξίνπ έιαβε ππφςε ηνπ φινπο ηνπο ζρεηηθνχο λφκνπο. Δπνκέλσο, φηαλ ν Άξεηνο Πάγνο δεηά επαλάιεςε κηαο δίθεο, απηφ ζπκβαίλεη είηε επεηδή ην εθεηείν δελ αθνινχζεζε λνκφηππε δηαδηθαζία είηε επεηδή αγλφεζε ή παξεξκήλεπζε έλαλ λφκν. Έηζη, ν αξηζκφο ησλ ππνζέζεσλ πνπ θηάλνπλ ζηνλ Άξεην Πάγν εμαξηάηαη κφλν απφ ην θφζηνο θαη ηα λνκηθά ζθάικαηα ηεο απφθαζεο ηνπ εθεηείνπ, φρη απφ ηελ ππνθεηκεληθή εθηίκεζε ησλ αληηδίθσλ γηα ηηο πηζαλφηεηεο λα θεξδίζνπλ κε βάζε ηελ νπζία ηεο ππφζεζεο. Οη ππνζέζεηο ζηηο νπνίεο δελ απνλεκήζεθε δηθαηνζχλε ζην επίπεδν ηνπ εθεηείνπ θαη εηδηθφηεξα νη ππνζέζεηο πνπ επηδίθαζαλ παξάινγα ρακειέο απνδεκηψζεηο ζηε δεκησζείζα πιεπξά αιιά ηήξεζαλ ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηνπο λφκνπο κε άκεκπην ηξφπν δελ θηάλνπλ ζηνλ Άξεην Πάγν. 58

Ο αξηζκφο ησλ ππνζέζεσλ πνπ εθδηθάζζεθαλ απφ ηνλ Άξεην Πάγν ην 2006 ήηαλ 2.251. Απφ απηέο, ν Άξεηνο Πάγνο έθξηλε φηη νη 978 έπξεπε λα επαλεθδηθαζηνχλ απφ ην εθεηείν ή απφ ην δηθαζηήξην πνπ είρε απνθαλζεί αξρηθά ζηε ζέζε ηνπ εθεηείνπ, θάηη πνπ ζπκβαίλεη ζε κεξηθέο εηδηθέο πεξηπηψζεηο. Έηζη, ην 43,5% ησλ ππνζέζεσλ έπξεπε λα επαλεθδηθαζηνχλ ζην εθεηείν. Σν 2005 απηφ ην πνζνζηφ ήηαλ 42,6%. Με άιια ιφγηα, κε βάζε ην δείγκα καο απφ δχν πξφζθαηα έηε, πάλσ απφ ην 40% ησλ ππνζέζεσλ πνπ θηάλνπλ ζηνλ Άξεην Πάγν εκπεξηέρνπλ ζθάικαηα, είηε ζηε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζήζεθε απφ ην εθεηείν γηα λα ιάβεη ηελ απφθαζε, είηε ζην γεγνλφο φηη ε απφθαζε ειήθζε παξφιν πνπ παξαβίαδε, άκεζα ή έκκεζα, έλαλ ππάξρνληα λφκν ή αθφκε θαη ην ζχληαγκα. ρήκα 4.7 % ππνζέζεσλ ζηαικέλα πίζσ ζε πξνεγνχκελν βαζκφ αλά ρξνληθά δηαζηήκαηα Μηα πξνζεθηηθή κειέηε ελφο ηπραίνπ δείγκαηνο 100 ππνζέζεσλ, απφ ηηο 978 πνπ έπξεπε λα επαλεθδηθαζζνχλ, δείρλεη φηη ζηηο 66 απφ απηέο ε επαλάιεςε ηεο δίθεο δεηήζεθε επεηδή δελ αθνινπζήζεθαλ ζσζηέο δηαδηθαζίεο. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ε επαλάιεςε ηεο δίθεο έγηλε είηε επεηδή ειήθζεζαλ ππφςε ζηνηρεία πνπ δελ έπξεπε λα ιεθζνχλ, είηε επεηδή απνθιείζηεθαλ ζηνηρεία πνπ έπξεπε λα ιεθζνχλ ππφςε, είηε επεηδή ζηνηρεία πνπ ειήθζεζαλ ππφςε δελ αμηνινγήζεθαλ ζσζηά, είηε επεηδή εθδφζεθε απφθαζε παξφιν πνπ δελ ππήξραλ επαξθή ζηνηρεία. Γηα ηηο άιιεο 34 ππνζέζεηο, ν ιφγνο ηεο επαλάιεςεο ηεο δίθεο ήηαλ φηη ην εθεηείν είηε αγλφεζε είηε παξεξκήλεπζε ππάξρνληεο λφκνπο. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ε πιεπξά πνπ πξνζθεχγεη ζηνλ Άξεην Πάγν παξνπζηάδεη πνιιαπινχο ιφγνπο αλαίξεζεο ηεο απφθαζεο. Απηφ ηζρχεη θαη γηα ηηο ππνζέζεηο ζηηο νπνίεο δελ δηαηάζζεηαη ε επαλάιεςε ηεο δίθεο, αιιά γίλεηαη δεθηή ε απφθαζε ηνπ πξνεγνχκελνπ δηθαζηεξίνπ. Μφλν ζε 25 απφ ηηο ππνζέζεηο έγηλε κεξηθή επαλεθδίθαζε. ηηο ππφινηπεο 75, ε ππφζεζε έπξεπε λα επαλεθδηθαζζεί θαζ νινθιεξία. Δπνκέλσο, γηα ηηο 25 ππνζέζεηο ηνπιάρηζηνλ, έλα κέξνο ηεο απφθαζεο ηνπ εθεηείνπ ήηαλ εθηειεζηφ, ελψ κφλν έλα άιιν κέξνο ηεο θαζπζηέξεζε πεξηκέλνληαο ηελ επαλάιεςε ηεο δίθεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, γηα ην 75% ησλ ππνζέζεσλ ηνπ δείγκαηφο καο, ε απνλνκή δηθαηνζχλεο θαζπζηέξεζε κέρξη λα εθδνζεί ε λέα απφθαζε ηνπ εθεηείνπ, θαη κε ηελ πξνυπφζεζε φηη απηή ε λέα απφθαζε δελ ζα πξνζβιεζεί κε λέα πξνζθπγή ζηνλ Άξεην Πάγν. Έλα ηέηνην πνζνζηφ αθχξσζεο απνθάζεσλ ζπκθσλεί κε ην πνζνζηφ αθπξψζεσλ πνπ παξαηεξείηαη ζε άιιεο ρψξεο κε αζηηθφ θαη εζηκηθφ δίθαην, κε φιεο θπζηθά ηηο επηθπιάμεηο πνπ αθνξνχλ ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα ζπζηήκαηα, φπσο επηζεκαίλεηαη απφ ηνλ Shavell (1993). Δπνκέλσο, ε ρξήζε ελφο δείθηε πνηφηεηαο ησλ απνθάζεσλ ησλ εθεηείσλ θάηη πνπ απαηηεί ηελ αμηνιφγεζε ηεο νπζίαο απηψλ ησλ απνθάζεσλ είλαη ξηςνθίλδπλε, κε ηελ έλλνηα φηη ακθηζβεηεί ηελ αμηνπηζηία. Γη απηφ απνθεχγνπκε κηα ηέηνηα πξνζπάζεηα. 59

ρήκα 4.8 Πνζνζηά ππνζέζεσλ πνπ έρνπλ ηειεζηδηθήζεη ζε ρξνληθά δηαζηήκαηα ην δείγκα καο παξαηεξνχκε κεξηθέο πεξηπηψζεηο κεγάιεο θαζπζηέξεζεο ζηε δηαδηθαζία απνλνκήο δηθαηνζχλεο, φπσο θαίλεηαη ζην ρήκα 4.7. πγθεθξηκέλα, ην 20% ησλ ππνζέζεσλ δελ είραλ νινθιεξσζεί ζρεδφλ δέθα ρξφληα κεηά ηελ ππνβνιή ηνπο θαη αθφκε θαη ζε απηέο ηηο ππνζέζεηο ε δηαδηθαζία ζα θαζπζηεξήζεη άιινλ έλα ρξφλν αθφκε κέρξη λα εθδνζεί λέα απφθαζε απφ ην εθεηείν. Σν 65% ησλ ππνζέζεσλ πεξηκέλνπλ λέα απφθαζε απφ ην εθεηείν, παξφιν πνπ ππνβιήζεθαλ ζην δηθαζηήξην πξηλ απφ πέληε έσο δέθα ρξφληα. Καηά κέζν φξν, ζην ηέινο ηνπ 2006, νη ππνζέζεηο πνπ δηθάζηεθαλ απφ ηνλ Άξεην Πάγν θαη παξαπέκθζεθαλ γηα επαλάιεςε ηεο δίθεο είραλ δηάξθεηα 6,5 εηψλ. Βξήθακε επίζεο έλαλ κηθξφ αιιά φρη αζήκαλην αξηζκφ ππνζέζεσλ (8% ζην δείγκα καο) ζηηο νπνίεο ππήξραλ επαλεηιεκκέλεο πξνζθπγέο ζηνλ Άξεην Πάγν. Απηέο πξνέξρνληαη απφ ην 40% φισλ ησλ ππνζέζεσλ πνπ έρνπλ επαλεθδηθαζηεί κε εληνιή ηνπ Αξείνπ Πάγνπ. Φαίλεηαη φηη, γηα κεξηθέο απφ απηέο ηηο ππνζέζεηο, ε λέα απφθαζε ηνπ εθεηείνπ (ή ηνπ δηθαζηεξίνπ πνπ δηθάδεη ζηε ζέζε ηνπ) πξνζβάιιεηαη εθ λένπ απφ έλαλ απφ ηνπο αληηδίθνπο κε πξνζθπγή ζηνλ Άξεην Πάγν. Αλ θαη ν ζπλνιηθφο αξηζκφο απηψλ ησλ ππνζέζεσλ είλαη κηθξφο (φπσο πξνα-λαθέξακε, γχξσ ζην 8% ηνπ ζπλφινπ), νη κηζέο πεξίπνπ απφ απηέο ηηο ππνζέζεηο είραλ ππνβιεζεί πάλσ απφ 12 ρξφληα πξηλ ην 2006, ελψ πεξίπνπ ην έλα ηέηαξην ησλ ππνζέζεσλ ήηαλ άλσ ησλ 10 εηψλ. Απηφ δείρλεη φηη ππάξρεη κία κηθξή αιιά φρη ακειεηέα πηζαλφηεηα κηα ππφζεζε λα εκπιαθεί ζε κηα δηαδηθαζία επαλεηιεκκέλσλ επαλεθδηθάζεσλ, εμαηηίαο ηεο νπνίαο δελ εθδίδεηαη ηειηθή απφθαζε ηνπιάρηζηνλ γηα κηα δεθαεηία. Σν δείγκα καο πεξηέρεη δχν ππνζέζεηο πνπ θξίζεθαλ ηξεηο θνξέο απφ ηνλ Άξεην Πάγν (θαη ζα επαλεθδηθαζηνχλ γηα ηέηαξηε θνξά απφ ην εθεηείν), θαη κία ππφζεζε ζηελ νπνία πξνζεβιήζε ε δεχηεξε απφθαζε ηνπ Αξείνπ Πάγνπ θαη επαλήιζε γηα λέα εθδίθαζε. Σέηνηεο θαζπζηεξήζεηο παξαηεξνχληαη επίζεο ζε ππνζέζεηο ζηηο νπνίεο ην αξκφδην αλψηαην δηθαζηήξην επηθπξψλεη ηελ απφθαζε ηνπ πξνεγνχκελνπ δηθαζηεξίνπ. Παίξλνληαο έλα ηπραίν δείγκα 100 ππνζέζεσλ απφ ηε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία γηα ην έηνο 2006, βιέπνπκε φηη απηέο νη ππνζέζεηο, πνπ αληηπξνζσ-πεχνπλ πεξίπνπ ην 60% ησλ ππνζέζεσλ ηνπ έηνπο 2006, είραλ θαηά κέζν φξν δηάξθεηα 7,5 εηψλ φηαλ δεκνζηεχζεθε ε απφθαζε ηνπ Αξείνπ Πάγνπ. Καη, κνινλφηη ην 70% απηψλ ησλ ππνζέ-ζεσλ είραλ δηάξθεηα κηθξφηεξε απφ 7 έηε, γηα έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ (30%) ε δηάξθεηα μεπεξλνχζε ηα 7 έηε ελψ κία ππφζεζε είρε ππνβιεζεί γηα πξψηε θνξά πξηλ απφ 26 ζρεδφλ ρξφληα θαη κηα άιιε πξηλ απφ 33 ρξφληα, φπσο θαίλεηαη ζην ρήκα 4.8. Πεξίπνπ ην 25% απηψλ ησλ πνιχ παιηψλ ππνζέζεσλ πνπ είραλ ππνβιεζεί πάλσ απφ 7 ρξφληα πξηλ είραλ επαλεθδηθαζηεί απφ ηα εθεηεία κεηά απφ πξνεγνχκελε εληνιή ηνπ Αξείνπ Πάγνπ, αιιά ην 75% απιψο πξνρσξνχζαλ πνιχ αξγά. Απηέο νη κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο ζηε δηαδηθαζία εθδίθαζεο δελ νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη έλαο απφ ηνπο αληηδίθνπο δελ είλαη ηθαλνπνηεκέλνο κε ην απνηέιεζκα γηα παξάδεηγκα, επεηδή ην χςνο ηεο απνδεκίσζεο πνπ ηνπ επηδηθάζζεθε δελ ηθαλνπνηνχζε ηηο πξνζδνθίεο ηνπ αιιά ζην γεγνλφο φηη ηα θαηψηεξα δηθαζηήξηα είηε δελ αθνινπζνχλ ζσζηά ηηο δηαδηθαζίεο είηε αγλννχλ ή παξεξκελεχνπλ ηνπο λφκνπο, πξάγκα 60

πνπ απνηειεί απφ κφλν ηνπ έλα αληηθεηκεληθφ κέηξν ηεο ρακειήο πνηφηεηαο ησλ απνθάζεσλ πνπ ιακβάλνληαη απφ ηα θαηψηεξα δηθαζηήξηα. κσο ε ρξήζε ηεο δηαδηθαζίαο ησλ εθέζεσλ γηα ηε δηφξζσζε ζθαικάησλ ζε αληηδηαζηνιή πξνο ην λα κε γίλνληαη ζθάικαηα ζηα πξσηνδηθεία θαη ηα εθεηεία δελ καο παξέρεη απφ κφλε ηεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ δηθαζηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπσο έρεη εμεγήζεη ν Shavell (1993). Καη πάιη φκσο, ην γεγνλφο παξακέλεη φηη γηα έλαλ νξηζκέλν αξηζκφ ππνζέζεσλ ν ρξφλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηθαζηηθήο δηαδηθα-ζίαο είλαη πνιχ κεγάινο. Ζ κέηξεζε ηεο πνηφηεηαο θαζίζηαηαη δχζθνιε απφ ην γεγνλφο φηη έρνπκε πιήξεο δείγκα κφλν απφ ηηο απνθάζεηο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ, νη νπνίεο θξίλνπλ κφλν ηε λνκηκφηεηα ησλ πξνεγνχκελσλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ, φπσο ζπκβαίλεη ζε ρψξεο κε αζηηθφ δίθαην. Δπίζεο, αθνχ δελ δηαζέηνπκε πάληα ην πιήξεο πεξηερφκελν φισλ ησλ πξνεγνχκελσλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ δειαδή, θαη ηνπ εθεηείνπ θαη ηνπ πξσηνδηθείνπ, ή, ζηελ πεξίπησζε πξνεγνχκελσλ επαλεθδηθάζεσλ, ην πεξηερφκελν ησλ απνθάζεσλ ησλ αξρηθψλ δηθαζηεξίσλ, δελ κπνξνχκε λα δεκηνπξγήζνπκε δείθηεο πνπ λα ζπγθξίλνπλ ηηο αξρηθέο κε ηηο επφκελεο απνθάζεηο. Δπηπιένλ, ε δνκή ηνπ αζηηθνχ θψδηθα δελ επηηξέπεη ζηνπο δηθαζηέο λα δηαπξάηηνπλ ζθάικαηα πνπ λα κπνξνχλ λα θαηαιήμνπλ ζηνλ Άξεην Πάγν, θαη ηα νπνία ζα ήηαλ δπλαηφ λα ρξεζηκνπνηήζνπκε γηα λα πξνζδηνξίζνπκε ηε ρακειή πνηφηεηα ησλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ γηα ζέκαηα φπσο ην χςνο κηαο απνδεκίσζεο. Δπνκέλσο, καο κέλεη θαη πάιη κφλν ην κέηξν ηνπ ρξφλνπ, κε ην νπνίν αμηνινγνχκε ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ απαηηείηαη γηα ηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο. 4.8 Σν θφζηνο ρξήζεο ηεο δηθαζηηθήο δηαδηθαζίαο Πέξα απφ ην γεγνλφο φηη ε ρξήζε δηθαζηεξίσλ θαη λνκηθψλ ππεξεζηψλ είλαη ππνρξεσηηθή θαη δελ ππάξρεη απνηειεζκαηηθή εμσδηθαζηηθή δηαδηθαζία γηα ηελ επίιπζε δηαθνξψλ, ε δπζιεηηνπξγία ηεο αγνξάο λνκηθψλ ππεξεζηψλ απμάλεη ηελ ηάζε ησλ δεκηνπκέλσλ λα θαηαθεχγνπλ ζηελ δηθαηνζχλε. Απηφ ζπκβαίλεη ιφγσ ηεο έιιεηςεο αληαγσληζκνχ ζηηο αγνξέο λνκηθψλ ππεξεζηψλ, πξάγκα πνπ νδεγεί ζε αζπκκεηξίεο πιεξνθνξηψλ. Οη αληίδηθνη αγλννχλ ηηο πξαγκαηηθέο πηζαλφηεηεο δηθαζηηθήο δηθαίσζεο γηαηί ηνπο παξαπιαλνχλ νη δηθεγφξνη (ηνπο). Ο ιφγνο είλαη φηη, ζε θιεηζηέο αγνξέο λνκηθψλ ππεξεζηψλ, νη δηθεγφξνη έρνπλ ην θίλεηξν λα απμήζνπλ ηελ δήηεζε γηα δηθαζηηθνχο αγψλεο ρσξίο λα ράζνπλ ηελ θήκε θαη ηελ αμηνπηζηία ηνπο. Παξ' φια απηά, ην χςνο ησλ εμφδσλ κπνξεί λα κελ είλαη ηφζν ζεκαληηθφ φζν ηα έκκεζα θφζηε πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ πςειή αβεβαηφηεηα σο πξνο ηνλ ρξφλν πνπ ζα απαηηήζεη ε νινθιήξσζε ηεο ππφζεζεο, θαη ην ελδερφκελν λα επαλεθδηθαζηεί πνιιέο θνξέο. ηελ Διιάδα, ηα κέζα δηθαζηηθά έμνδα πνπ επηδηθάδνληαη ζηνλ εηηεκέλν δηάδηθν ήηαλ κέρξη ζρεηηθά πξφζθαηα 1.300 επξψ γηα ηηο ππνζέζεηο πνπ επαλεθδηθάδνληαη θαη 1.000 επξψ γηα ηηο ππνζέζεηο πνπ δελ επαλεθδηθάδνληαη, φπσο θαίλεηαη απφ ηελ αλάιπζε ζπγθεθξηκέλσλ ππνζέζεσλ ζην Mitsopoulos θαη Pelagidis (2010). 4.9 Πξφζνδνη θαη ε δηθαζηηθή εμνπζία: Εήηεζε θαη πξνζθνξά λνκηθψλ ππεξεζηψλ ζηελ Διιάδα Δμεηάδνληαο πξψηα ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο, θαη ζε φ,ηη αθνξά ηελ δηθαζηηθή εμνπζία, κπνξεί λα ππνζηεξίμεη θαλείο φηη, απφ νηθνλνκηθή άπνςε, έρεη ην θπζηθφ κνλνπψιην ζηελ παξνρή δηθαηνζχλεο. Καηά ζπλέπεηα, δεκηνπξγεί θίλεηξα πνπ σζνχλ πξνο ηελ αλαπνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηθαζηηθή εμνπζία φηαλ ηεο δίλεηαη ε επθαηξία απνζπά πξνζφδνπο, νη νπνίεο κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ θαη απιέο πξνζφδνπο φπσο ε εξγαζία κε αβίαζηνπο ξπζκνχο, παξέρνληαο έηζη ππεξεζίεο πνπ δελ είλαη νη βέιηηζηεο. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ πξνθαιεί θαζπζηεξήζεηο ζηελ νινθιήξσζε ησλ ππνζέζεσλ, θαη επηπιένλ ζέηεη ζέκαηα πνηφηεηαο. Ζ κεησκέλε πξνζπάζεηα είλαη αλαγθαζηηθά ε πην ζεκαληηθή πξφζνδνο γηα ηνπο δηθαζηέο αθνχ, γηα λα πξνζηαηεπζεί ην επάγγεικα απφ αλεπηζχκεηεο εμσηεξηθέο πηέζεηο θαη λα δηαζθαιηζηεί ε ακεξνιεςία ηνπο, ζπλήζσο νη ακνηβέο ηνπο δελ ζπλδένληαη κε κέηξα απφδνζεο. Έηζη απνκέλεη ε πξνζπάζεηα (ή ν ρξφλνο ζηνλ νπνίν εξγάδνληαη παξαγσγηθά) σο ε κνλαδηθή κεηαβιεηή πνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ σθέιεηά ηνπο κε ηνλ ηξφπν πνπ πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ Posner (1993), θαη ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε ζέκαηα δηαθζνξάο θαη νπνηνδήπνηε άιιν ζρεηηθφ εηζφδεκα. Έηζη, πξνβιέπεη ν Posner, νη δηθαζηέο ζα πξνζαξκφδνπλ ηελ πξνζπάζεηά ηνπο αλάινγα κε ηα θίλεηξα πνπ είλαη κε νηθνλνκηθά. Δπνκέλσο, ν ζπγθεθξηκέλνο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν θαζνξίδεηαη ε ακνηβή ησλ δηθαζηψλ κπνξεί λα είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν, ην επίπεδν ηεο ακνηβήο ηνπο δελ επεξεάδεη ζεκαληηθά ηελ απφδνζή ηνπο. 61

Πέξα απφ ην δηθαζηηθφ ζψκα, νη παξνρείο λνκηθψλ ππεξεζηψλ κπνξεί επίζεο λα επεξεάζνπλ ηελ πξνζθνξά δηθαηνζχλεο αιιά θαη ηελ δήηεζή ηεο πηέδνληαο γηα κέηξα πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηηκή θαη ηελ πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ ηνπο, θαη θαζηζηνχλ ππνρξεσηηθή ηελ ρξήζε δηθαζηεξίσλ θαη λνκηθψλ ππεξεζηψλ, δηαζθαιίδνληαο έηζη απμεκέλα θαη αζθαιή έζνδα. Ζ Διιάδα πεξηνξίδεη απζηεξά ηελ είζνδν ζηελ αγνξά ζέηνληαο φξηα εηδηθά ζηηο δηαδξνκέο αδεηνδφηεζεο θαη εηζφδνπ ζην επάγγεικα, παξ' φιν πνπ γηα ηνπο λένπο δηθεγφξνπο ππάξρνπλ ρακειέο απαηηήζεηο εθπαίδεπζεο, εμεηδηθεπκέλεο εθπαίδεπζεο, πξαθηηθήο θαη ππνρξεσηηθψλ εμεηάζεσλ. ηαλ απηνί νη απζηεξά ειεγρφκελνη θαη αλεπαξθψο εθπαηδεπκέλνη δηθεγφξνη αξρίζνπλ ηελ θαξηέξα ηνπο, εξγάδνληαη ζην πην ξπζκηδφκελν πεξηβάιινλ απφ φιεο ηηο ρψξεο ηεο ΔΔ ζε φ,ηη αθνξά ηελ ηηκνιφγεζε ησλ ππεξεζηψλ, ηελ δηαθήκηζε, ηνλ ηφπν εξγαζίαο, ηελ δηαθνξνπνίεζε, ηελ κνξθή επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ηελ ελδνεπηρεηξεζηαθή ζπλεξγαζία θαη ηελ ελδνεπαγγεικαηηθή ζπλεξγαζία. Έηζη, ε παξνρή δηθεγνξηθψλ ππεξεζηψλ ππάγεηαη ζε εθηεηακέλεο ξπζκίζεηο ζηελ Διιάδα, θαη ν αληαγσληζκφο γηα ηελ πξνζθνξά θαιχηεξσλ ππεξεζηψλ ζε ρακειφηεξεο ηηκέο θάηη πνπ ε εκπεηξία δείρλεη φηη ζα σθεινχζε ηνλ θαηαλαισηή κε ρακειφηεξεο ηηκέο θαη κε ππεξεζίεο θαιχηεξεο πνηφηεηαο πεξηνξίδεηαη ζε έλαλ βαζκφ πνπ είλαη πξσηνθαλήο αλάκεζα ζε ρψξεο-κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Μία πξφζζεηε έλδεημε φηη ηνπιάρηζηνλ ηα επαγγέικαηα πνπ παξέρνπλ λνκηθέο ππεξεζίεο ζηελ Διιάδα φλησο απνθνκίδνπλ κνλνπσιηαθέο πξνζφδνπο είλαη νη αληηδξάζεηο ζε θάζε πξνζπάζεηα είηε λα αλαηξεζνχλ κεξηθνί απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ππάξρνπλ γηα ηα λνκηθά επαγγέικαηα είηε λα κεησζνχλ νη ππνζέζεηο γηα ηηο νπνίεο απαηηείηαη δηα λφκνπ ε ζπκκεηνρή επαγγεικαηία λνκηθνχ. Πεξλψληαο ηψξα ζηε δήηεζε γηα δηθαηνζχλε, απηή δεκηνπξγείηαη απφ ηελ ηάζε ησλ αλζξψπσλ λα δηαθσλνχλ θαη απφ ηνλ αξηζκφ απηψλ ησλ δηαθσληψλ πνπ θζάλνπλ ζηα δηθαζηήξηα. Καη νη δχν απηνί παξάγνληεο δηέπνληαη, ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη, απφ ηα λνκηθά θξηηήξηα θαη απφ ηνλ ηξφπν πνπ εθαξκφδνληαη, ν νπνίνο θαζνξίδεη ηηο πεξηζηάζεηο ζηηο νπνίεο ην δηθαζηήξην ζα επηδηθάζεη απνδεκίσζε γηα ηνλ ελάγνληα ή ηνπο πφξνπο ηνπ. Έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ θαζνξίδεη ηνλ αξηζκφ ησλ δηαθνξψλ πνπ πξνσζνχληαη ζηνπο κεραληζκνχο ηππηθήο επίιπζεο είλαη, επίζεο ην θφζηνο έλαξμεο θαη νινθιήξσζεο ηεο ηππηθήο δηαδηθαζίαο. Τπελζπκίδνπκε φηη νη θαζπζηεξήζεηο ζηελ νινθιήξσζε ππνζέζεσλ κεηψλνπλ ηελ αμία ηεο απνδεκίσζεο πνπ δεηά ν ελάγσλ θαη έηζη ηζνδπλακνχλ κε απμήζεηο ηνπ θφζηνπο. ηελ Διιάδα έρνπκε παξαηεξήζεη ηελ χπαξμε ηέηνησλ θαζπζηεξήζεσλ, θαη ε έιιεηςε αληαγσληζκνχ ζηελ αγνξά λνκηθψλ ππεξεζηψλ φπσο ηεθκεξηψλεηαη παξαπάλσ δείρλεη φηη απηέο νη ππεξεζίεο πξνζθέξνληαη ζε πςειή ηηκή, ηνπιάρηζηνλ γηα νπνηνδήπνηε δεδνκέλν επίπεδν πνηφηεηαο. Δμίζνπ ζεκαληηθέο είλαη νη πεπνηζήζεηο ησλ αληηδίθσλ ζε ζρέζε κε ηα λνκηθά θξηηήξηα. Σα απμεκέλα πνζνζηά πξνζθπγψλ κπνξεί λα αληηζηνηρνχλ ζε έλα αλαμηφπηζην ζχζηεκα λνκηθψλ θξηηεξίσλ θαη λα αληηπξνζσπεχνπλ ηελ πνηνηηθή απνηπρία ελφο απξφβιεπηνπ λνκηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ πξνζπάζεηα λα ιεηηνπξγήζεη απνηξεπηηθά απέλαληη ζηηο βιαπηηθέο πξάμεηο. Έηζη, αλ δερζνχκε φηη ε έιιεηςε αληαγσληζκνχ ζηελ αγνξά λνκηθψλ ππεξεζηψλ θαη νη ηεθκεξησκέλεο κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο ζηελ Διιάδα φλησο κεηψλνπλ ηελ ηάζε ησλ δεκησκέλσλ λα πξνζθεχγνπλ ζηελ δηθαηνζχλε, νη πξναλαθεξζέληεο αξηζκνί δείρλνπλ φηη ε αζπλέπεηα ησλ απνθάζεσλ κπνξεί λα είλαη πςειφηεξε ζηελ Διιάδα απφ φ,ηη ζηηο ΖΠΑ. Απηφ ζπκβαίλεη αθνχ πέξα απφ ην θφζηνο ηεο πξνζθπγήο θαη ηελ αβεβαηφηεηα γηα ηελ απφθαζε, ν κνλαδηθφο άιινο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ πξνζθπγή είλαη ε κεξνιεςία ππέξ ή θαηά ηνπ ελάγνληνο. 4.10 Απινπνίεζε δηαδηθαζηψλ θαη αχμεζε ινγνδνζίαο ρεηηθά κε ηελ απινπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ ν αληίθηππνο ηεο απινπνίεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ είλαη ηδηαίηεξα κεγάινο ζηηο ρψξεο φπνπ απηέο αξρηθά ήηαλ εμαηξεηηθά επαρζείο, θαη ηδηαίηεξα ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο φπνπ ηζρχεη απηφ. Σν πξφγξακκα Lex Mundi έρεη δείμεη φηη νη ρψξεο κε ηδηαίηεξα επαρζείο δηαδηθαζίεο είλαη ζπλήζσο νη ρψξεο κε παξάδνζε αζηηθνχ δηθαίνπ. Χζηφζν, ππάξρεη ινγηθά ν θίλδπλνο ε απινπνίεζε ήδε απιψλ δηαδηθαζηψλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε επηπφιαηεο πξνζθπγέο. Έηζη, πξνηείλεηαη φηη κπνξεί λα ππάξρεη θάπνην «βέιηηζην» επίπεδν δηαδηθαζηηθήο δπζθνιίαο, ην νπνίν ζε θάζε πεξίπησζε θαίλεηαη λα είλαη ρακειφηεξν απφ εθείλν πνπ παξαηεξείηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο κε παξάδνζε αζηηθνχ δηθαίνπ, θαη ζηελ Διιάδα εηδηθφηεξα. Ζ έθζεζε Doing Business ην 2004 95 έρεη πξνηείλεη θαηά θαηξνχο αξθεηνχο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο κπνξνχλ λα απινπνηεζνχλ νη δηαδηθαζίεο. Δμεηάδεηαη ε εηζαγσγή πξνθνξηθψλ δηαδηθαζηψλ, ε απινπνίεζε 95 Doing Business Reports of the World Bank (2003, 2004, 2005). World Bank. 62

ηεο δηαδηθαζίαο γλσζηνπνίεζεο, ν πεξηνξηζκφο ηνπ αξηζκνχ θαη ηνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο ησλ εθέζεσλ, ε θαηάξγεζε ηεο αλάγθεο λνκηθήο αηηηνιφγεζεο απφ ηνπο αληηδίθνπο, ε απινπνίεζε ηεο λνκνζεζίαο γηα ηα ηεθκήξηα. Οη εθζέζεηο παξνπζηάδνπλ δεδνκέλα πνπ δείρλνπλ φηη ηέηνηα κέηξα ζπλδένληαη κε κείσζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ θφζηνπο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ επίιπζε δηαθνξψλ. Δηδηθφηεξα νη πξνθνξηθέο δηαδηθαζίεο, αληί γηα ηα ζπζηήκαηα ζηα νπνία θπξηαξρνχλ ηα έγγξαθα, δηαζθαιίδνπλ φηη ν δηθαζηήο έρεη άκεζε επαθή κε ηνπο αληηδίθνπο θαη ηνπο κάξηπξεο. Ζ έθζεζε αλαθέξεη φηη ζε κεξηθέο ρψξεο ν ελαγφκελνο κπνξεί λα θαηαζηεί ππφινγνο κφλν αλ έλαο δηνξηζκέλνο δεκφζηνο ιεηηνπξγφο ηνπ δηθαζηεξίνπ ηνχ επηδψζεη ηελ αγσγή, ελψ ζε άιιεο ρψξεο ν ελαγφκελνο εηδνπνηείηαη απ' επζείαο απφ ηνλ δηθεγφξν ηνπ ελάγνληνο ή κε επηζηνιή. Αλαθέξεηαη ε πεξίπησζε ηεο Βνπιγαξίαο, ζηελ νπνία, πξηλ ηελ κεηαξξχζκηζε ησλ δηθαζηεξίσλ ην 2000, ήηαλ απαξαίηεην λα εηδνπνηνχληαη νη ελαγφκελνη πξνζσπηθά, γηα λα δεηρζεί φηη απηή ε ηππνιαηξία, φηαλ γίλεη αληηθείκελν δεκηνπξγηθήο εθκεηάιιεπζεο, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε θαζπζηεξήζεηο εηψλ. Ζ έθζεζε ηνλίδεη επίζεο ηελ ζεκαζία ηεο θαζπζηέξεζεο ζηελ εθηέιεζε κηαο απφθαζεο κέρξη ηελ ηειεζηδηθία κηαο έθεζεο, θαη δείρλεη ηελ επίδξαζε πνπ έρεη ζηελ κείσζε ηεο αμίαο ηεο πξσηφδηθεο απφθαζεο, εθηφο αλ ν ληθεηήο δηάδηθνο απνδεκησζεί αλάινγα γηα ην θφζηνο ηεο θαζπζηέξεζεο. Ζ έθζεζε Doing Business in 2005 αλαθέξεη επίζεο σο έλα κέηξν ηεο κεηαξξχζκηζεο πνπ ζεζπίζηεθε ζηελ Κνινκβία ην γεγνλφο φηη ε επίδνζε αγσγήο πξνο ηνλ νθεηιέηε γίλεηαη ηψξα απφ εηαηξία ηαρπκεηαθνξψλ θαη φρη απφ δηθαζηηθφ επηκειεηή. Ζ έθζεζε Doing Business in 2005 αλαθέξεη φηη ε ζπλεζέζηεξε κεηαξξχζκηζε πνπ ζεζπίζηεθε ην 2003 ήηαλ ε πηνζέηεζε ζπλνπηηθψλ δηαδηθαζηψλ εηδηθά γηα ηελ είζπξαμε κηθξψλ ρξεψλ θαη αθάιππησλ επηηαγψλ. Δπίζεο ε πξφηαζε πνπ γίλεηαη ζηελ έθζεζε Doing Business in 2004, λα αθαηξεζνχλ απφ ηα δηθαζηήξηα πνιιέο ππνζέζεηο πνπ είλαη εθνχζηεο ή κε ακθηζβεηνχκελεο φπσο ε εθνχζηα δηάιπζε κηαο εηαηξίαο θαη ηα ζπλαηλεηηθά δηαδχγηα γηα λα κεησζεί ν θφξηνο εξγαζίαο, θαίλεηαη πην ινγηθή αθνχ έρεη παξφκνηεο επηπηψζεηο κε έλαλ ζπλδπαζκφ απινπνίεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ θαη κείσζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ ππνζέζεσλ ζηα ππάξρνληα δηθαζηήξηα ρσξίο λα απαηηεί ηελ ίδξπζε λέσλ. Ζ έθζεζε Doing Business in 2005 αλαθέξεη αθφκε ηελ πξσηνβνπιία πνπ αλέιαβαλ πνιιέο ρψξεο, φπσο ε Γεξκαλία θαη ε ινβαθία, λα κεηαθέξνπλ ηελ δηαδηθαζία ίδξπζεο επηρεηξήζεσλ απφ ηνπο δηθαζηέο ζε γξακκαηείο, ελψ ππάξρεη θαη ε πεξίπησζε ηεο εξβίαο θαη Μαπξνβνπλίνπ, φπνπ ε ίδξπζε επηρεηξήζεσλ αθαηξέζεθε απφ ηελ αξκνδηφηεηα ησλ δηθαζηεξίσλ. Ζ έθζεζε αλαθέξεη αθφκε κηα ζεηξά απφ επηηπρείο πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο ε ίδξπζε εμεηδηθεπκέλσλ εκπνξνδηθείσλ θαη δηθαζηεξίσλ κηθξψλ απαηηήζεσλ κείσζε ζεκαληηθά ηνλ ρξφλν επίιπζεο δηαθνξψλ, θαη ηαπηφρξνλα ελζάξξπλε ηνπο εμσδηθαζηηθνχο ζπκβηβαζκνχο. Έηζη, θαίλεηαη φηη ηειηθά ε δεκηνπξγία ελαιιαθηηθψλ νδψλ επίιπζεο δηαθνξψλ, αλ γίλεη ζσζηά, ηζνδπλακεί κε κηα θαιά δηακνξθσκέλε απινπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ ή θαη ζπκπίπηεη κε απηέο. 4.11 Γηαηεξψληαο ηελ αλεμαξηεζία ηεο δηθαζηηθήο εμνπζίαο ζηε δηάξθεηα ηεο κεηαξξχζκηζεο Σν εξψηεκα ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο κε ηελ νπνία εθαξκφδεηαη ην θξάηνο δηθαίνπ ζε κηα θνηλσλία έρεη ηξαβήμεη ηελ πξνζνρή πξφζθαησλ κειεηψλ, φπσο εθείλεο ησλ Botero et al. (2003) 96, νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάγθε δηθαζηηθήο αλεμαξηεζίαο. Απηή ε αλεμαξηεζία είλαη απαξαίηεηε, αλαθέξνπλ, γηα λα εμαζθαιηζηεί ε δηθαζηηθή δηαδηθαζία απφ αλακείμεηο άιισλ θιάδσλ ηεο θπβέξλεζεο. Σέηνηεο αλακείμεηο κπνξεί φρη κφλν λα παξεκβαίλνπλ ζηελ θαλνληθή δηθαζηηθή δηαδηθαζία, επεξεάδνληαο αξλεηηθά ηελ ακεξνιεςία ησλ απνθάζεσλ θαη κεηψλνληαο έηζη ηελ πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρεη ε δηθαζηηθή εμνπζία, αιιά κπνξεί επίζεο λα επηηξέπνπλ ηελ άζθεζε πηέζεσλ απφ νξγαλσκέλεο πξνζνδνζεξηθέο νκάδεο ζπκθεξφλησλ πνπ ζέινπλ είηε λα εκπνδίζνπλ κηα κεηαξξχζκηζε ή λα πξνσζήζνπλ κέηξα πνπ ππνλνκεχνπλ ηελ πνηφηεηα ηνπ δηθαζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ αλεμαξηεζία ηεο δηθαζηηθήο εμνπζίαο έρεη δνκηθέο, νξγαλσηηθέο θαη δηνηθεηηθέο πιεπξέο πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε ζε πεξίπησζε κεηαξξχζκηζεο. Οη πιεπξέο πνπ πξέπεη λα εμεηαζηνχλ πεξηιακβάλνπλ ηελ νπζηαζηηθή, ηελ πξνζσπηθή, ηελ ζπιινγηθή θαη ηελ εζσηεξηθή αλεμαξηεζία. Ζ πξνζσπηθή αλεμαξηεζία γηα ηνπο δηθαζηέο κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζα απφ ηελ αξκφδνπζα δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπο, ην επίπεδν ηνπ κηζζνχ, θαζψο θαη ηα δηθαζηήξηα θαη ηηο ππνζέζεηο πνπ αλαιακβάλνπλ. Δπηπιένλ, νη δηαδηθαζίεο κε ηηο νπνίεο νη δηθαζηέο δηνξίδνληαη, αμηνινγνχληαη, ηηκσξνχληαη θαη πξνάγνληαη παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηελ εγγχεζε αλεμαξηεζίαο, θαζψο θαη γηα ηε δηαηήξεζε δηθαζηψλ 96 Botero, J. C., R. La Porta, F. Lopez-de-Silanes, A. Shleifer and A. Volokh (2003), «Judicial Reform». The World Bank Research Observer, 18(1): 61 88. 63