ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΨΑΡΙΩΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΩΑΝΝΑ Γ. ΜΑΥΡΕΔΑΚΗ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΨΑΡΙΩΝ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΥΔΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2007

ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI FACULTY OF SCIENCES SCHOOL OF BIOLOGY IOANNA MAVREDAKI AGRICULTURIST AGE AND GROWTH OF FISHES FROM LAKE DOIRANI MASTER DISSERTATION FIELD OF STUDY: HYDROBIOLOGY AND AQUACULTURE THESSALONIKI, 2007

Η έγκριση της παρούσης διπλωματικής εργασίας υπό του Τμήματος Βιολογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέως (Ν.5343/1932, αρθρ. 202, παρ. 2).

ΜΕΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Δήμητρα Μπόμπορη 1 Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ. Κωνσταντίνος Ι. Στεργίου 1 Αν. Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ. Κωνσταντίνος Γκάνιας 2 Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ. 1 Επιβλέπων Καθηγητής 2 Μέλος εξεταστικής επιτροπής

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η μεταπτυχιακή αυτή εργασία πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Ιχθυολογίας του Τομέα Ζωολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τη χρονική περίοδο 2006-2007. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλλαν στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας είτε με έμπρακτο τρόπο είτε στηρίζοντας με ηθικά. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Λέκτορα και επιβλέπουσα κ. Δήμητρα Μπόμπορη για την ανάθεση του θέματος, για τη συνεχή καθοδήγηση και παρακολούθηση της πειραματικής και συγγραφικής μου δουλειάς καθώς και για τις καθοριστικές της υποδείξεις που πάντα πρόθυμα μου προσέφερε. Θα ήθελα ακόμη να την ευχαριστήσω για την ενθάρρυνση που μου παρείχε για την εκπόνηση αυτής της εργασίας. Επίσης, ευχαριστώ θερμά τον Αν. Καθηγητή και επιβλέποντα της εργασίας μου κ. Κ.Ι. Στεργίου για τις πολύτιμες γνώσεις και συμβουλές του που ήταν καθοριστικές για την ολοκλήρωση αυτής της διπλωματικής εργασίας Τον Λέκτορα κ. Κ. Γκάνια για την εύστοχη κριτική του και τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις του. Τον Υποψήφιο Διδάκτορα Δημήτρη Μουτόπουλο που με βοήθησε σημαντικά στην ολοκλήρωση της εργασίας αυτής, με τις πάντα εύστοχες υποδείξεις του σε θέματα τόσο στατιστικής όσο και σε θέματα συγγραφής και επιμέλειας του κειμένου. Ευχαριστίες θα ήθελα ακόμη να εκφράσω: στον Καθηγητή Α. Σίνη για τη βοήθεια που μου προσέφερε σχετικά με τον τρόπο ανάγνωσης της ηλικίας των ψαριών, στη Λέκτορα κ. Ε. Μιχαλούδη για τις σημαντικές υποδείξεις της σε ότι αφορά το κείμενο της εργασίας, στο διδάκτορα Αθανάσιο Τσίκληρα για την βοήθειά του στην στατιστική επεξεργασία και για τις χρήσιμες συμβουλές του, στην Ιωάννα Σαλβαρίνα και στο Χάρη Αποστολίδη για τη βοήθεια τους στην βιβλιογραφία και για τις ιδέες τους σε ότι αφορά σε γενικότερα θέματα της διπλωματικής, στους φοιτητές Αλέξανδρο Ανδρέου, Δήμο Γεωργίου, Νίκο Κάτσιο, Αναστάσιο Μαλλούρη και Μαρία Μπεκρή για τη βοήθειά τους στις δειγματοληψίες της λίμνης Δοϊράνης καθώς και στην επεξεργασία των δειγμάτων στο εργαστήριο.

στον ψαρά της λίμνης Δοϊράνης Νίκο Μαυρούδη για τη βοήθειά του στις δειγματοληψίες. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την μητέρα μου Α. Μαυρεδάκη για την ηθική και υλική στήριξη και συμπαράσταση που μου παρείχε σε όλη τη διάρκεια της μεταπτυχιακής μου εργασίας.

Αφιερώνεται στη μνήμη του πατέρα μου Το μερακλήδικο πουλί στα γηρατειά δεν μπαίνει μα απλώνει τσι φτερούγες του και προς τον ήλιο βγαίνει

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 1.1 Γενικά 1 1.2 Ηλικία και αύξηση των ψαριών 1 1.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την αύξηση 2 1.4 Έρευνες για την ηλικία και αύξηση των ψαριών 3 1.5 Σκοπός της παρούσας έρευνας 4 1.6 Στοιχεία βιολογίας και οικολογίας των εξεταζόμενων ειδών 5 Carassius gibelio 5 Perca fluviatilis 6 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 8 2.1 Περιγραφή- Γεωμορφολογία 8 2.2 Υδρολογικά χαρακτηριστικά 9 2.3 Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά της λίμνης 9 2.4 Ιχθυοπανίδα 10 2.5 Αλιευτική παραγωγή 12 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 13 3.1 Δειγματοληψίες 13 3.2 Επεξεργασία στο εργαστήριο 14 3.2.1 Προσδιορισμός ηλικίας 15 3.2.2 Κατά μήκος συνθέσεις-μέθοδος Petersen 16 3.2.3 Σχέση μήκους ψαριού- ακτίνας λεπιού 16 3.2.4 Υπολογισμός ανάδρομων μηκών 17 3.2.5 Υπολογισμός των παραμέτρων αύξησης και του δείκτη αύξησης 18 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 20 4.1 Carassius gibelio 20 4.1.1 Αφθονία 20 4.1.2 Μήκη-Βάρη 21 4.1.3. Κατά μήκος συνθέσεις 22 4.1.4 Αλίευμα ανά μάτι διχτυού 24 4.1.5 Ηλικία 25 4.1.6 Σχέση μήκους ψαριού-ακτίνας λεπιού 25

4.1.7 Ανάδρομος υπολογισμός 26 4.1.8 Υπολογισμός αύξησης 29 4.2 Perca fluviatilis 31 4.2.1 Αφθονία 31 4.2.2 Μήκη-βάρη 32 4.2.3 Κατά μήκος συνθέσεις 33 4.2.4 Αλίευμα ανά μάτι διχτυού 35 4.2.5 Ηλικία 36 4.2.6 Σχέση μήκους ψαριού-ακτίνας λεπιού 37 4.2.7 Ανάδρομος υπολογισμός 38 4.2.8 Υπολογισμός αύξησης 40 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 42 5.1 Carassius gibelio 42 5.1.1 Μήκη 42 5.1.2 Ηλικία 42 5.1.3 Αύξηση του C. gibelio 44 5.2 Perca fluviatilis 47 5.2.1 Μήκη 47 5.2.2 Ηλικία 47 5.2.3 Αύξηση του P. fluviatilis 49 5.3 Αφθονία ανά δίχτυ των C. gibelio και P. fluviatilis 52 6. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 53 Για το Carassius gibelio: 53 Για το Perca fluviatilis: 53 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 54 6.1 Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία 54 6.2 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 56 7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 66 8. ABSTRACT 67

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Στα εσωτερικά νερά της Ελλάδας έχουν καταγραφεί 126 είδη ψαριών ενώ για ορισμένα είδη η ταξινομική τους θέση δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί. Από τα είδη αυτά, τα 19 είναι εισαγόμενα, τα 26 είναι ανάδρομα ενώ 81 είναι αυτόχθονα που ζουν αποκλειστικά σε γλυκά νερά. Από τα αυτόχθονα είδη, περίπου τα 50, είναι ενδημικά της Ελλάδας και του νοτιότερου τμήματος γειτονικών Βαλκανικών χωρών (Economidis 1991). Ο υψηλός βαθμός ενδημισμού που παρατηρείται αποδίδεται εν μέρει στην περίπλοκη γεωλογική ιστορία της Ελλάδας και εν μέρει στις κλιματικές συνθήκες. Πολλά από τα ενδημικά είδη έχουν περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση και είναι ευαίσθητα σε δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες και ανθρωπογενείς επιδράσεις (Οικονομίδης 1992). Ήδη, πολλοί πληθυσμοί αυτών των ειδών έχουν εξαφανισθεί. Σε αυτές οι εξαφανίσεις συνέβαλλαν οι μεγάλες διαταραχές των οικοσυστημάτων από τον άνθρωπο, όπως είναι οι αποξηράνσεις υγροτόπων, η αφαίρεση νερού για άρδευση ή ύδρευση, η ρύπανση και διάφορα τεχνικά έργα (Economidis 1999). Με σκοπό την αξιολόγηση των οικοσυστημάτων, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θέσπισε την Οδηγία-πλαίσιο 2000/60 με την οποία τα ψάρια αποτελούν ένα τα πέντε βιολογικά ποιοτικά στοιχεία για τη διαχείριση και αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων. Τα κριτήρια για την οικολογική εκτίμηση της ποιότητας ενός υδάτινου συστήματος με βάση την ιχθυοπανίδα του θα πρέπει να αποτελούν: η σύνθεση των ειδών της ιχθυοπανίδας, η σχετική αφθονία των ειδών και η δομή των ιχθυοπληθυσμών (κατανομή μεγέθους και ηλικιών). 1.2 Ηλικία και αύξηση των ψαριών Για την περιγραφή των παραπάνω κριτηρίων είναι αναγκαία η γνώση της ηλικίας και της αύξησης των ψαριών. Η ηλικία και η αύξηση είναι δύο βιολογικές παράμετροι που σχετίζονται στενά. Έχει παρατηρηθεί ότι όσο αυξάνεται η ηλικία μειώνεται ο ρυθμός της αύξησης των ψαριών (Weatherley & Gill 1987). Αναφορικά με την ηλικία, η γνώση της είναι σημαντική για την αλιευτική διαχείριση των ιχθυοαποθεμάτων. O προσδιορισμός της ηλικίας γίνεται από τα λέπια, τους ωτόλιθους, τις ακτίνες πτερυγίων και από άλλες σκελετικές κατασκευές (Bagenal 1973). Υπάρχουν τρεις τρόποι εκτίμησης της ηλικίας: α) εμπειρικά μέσω της απευθείας παρατήρησης του ψαριού 1

που πιάνεται, σημαδεύεται και αφήνεται στη συνέχεια, β) στατιστικά από τις κατά μήκος συνθέσεις και γ) μέσω της ανατομικής προσέγγισης των σκελετικών κατασκευών. Σύμφωνα με διάφορες έρευνες, φαίνεται ότι η ανατομική προσέγγιση είναι η πιο διαδεδομένη και προτιμώμενη μέθοδος. Ειδικότερα, τα λέπια, χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά για τον προσδιορισμό της ηλικίας. Τα λέπια συλλέγονται από ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος του ψαριού (Jearld 1973) και η συνηθέστερη περιοχή που προτιμάται είναι η περιοχή στη μέση του σώματος (Bagenal & Tesch 1978). Γενικά, η αύξηση ενός οργανισμού υποδηλώνει τη μεταβολή σε μέγεθος. Στα ψάρια η αύξηση χαρακτηρίζεται από μεγάλη πλαστικότητα, καθώς τα ψάρια αυξάνονται έπειτα από όλη τη διάρκεια της ζωής τους, σε αντίθεση με τα θηλαστικά και τα πουλιά που διακόπτουν την αύξηση έπειτα από ένα ορισμένο μέγεθος (Wootton 1992). Η μελέτη της αύξησης σε μήκος (ή σε βάρος) ενός ψαριού στηρίζεται στον προσδιορισμό της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στο μήκος (και το βάρος) του σώματος ενός ψαριού με την ηλικία του. Υπάρχουν δύο κατηγορίες αύξησης, η αξονική αύξηση και η αύξηση σε όγκο. Η αξονική αύξηση δηλώνει την αύξηση σε μήκος και η αύξηση σε όγκο δηλώνει την αύξηση σε βάρος. Βέβαια η αύξηση σε βάρος δεν συνοδεύεται πάντα από αλλαγή στο μήκος του ψαριού (Ursin 1979 από Στεργίου 1999). Η αύξηση των περισσοτέρων ψαριών είναι απροσδιόριστη. Τα ώριμα γεννητικά άτομα δεν έχουν το χαρακτηριστικό μέγεθος των ενήλικων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα θηλαστικά, τα οποία έχουν ένα καθορισμένο πρότυπο αύξησης. Σε κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες τα περισσότερα ψάρια συνεχίζουν να αυξάνονται κατά τη διάρκεια της ζωής τους παρόλο που ο ρυθμός αύξησης τείνει να μειώνεται με την ηλικία (Wootton 1999). Ένα άλλο χαρακτηριστικό της αύξησης των ψαριών είναι η προσαρμοστικότητα. Τα ίδια είδη δείχνουν διαφορετικά πρότυπα αύξησης σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Παρακάτω αναφέρονται εκτενέστερα οι παράγοντες (εξωγενείς και ενδογενείς) που επηρεάζουν το πρότυπο αύξησης ενός ψαριού (Wootton 1999). 1.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την αύξηση Ο ρυθμός αύξησης στα ψάρια επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες δηλαδή αυτούς που σχετίζονται με το εξωτερικό περιβάλλον και ενδογενείς, δηλαδή αυτούς που σχετίζονται με το γενότυπο και τη φυσιολογική κατάσταση του ψαριού. Από τους σημαντικότερους εξωγενείς παράγοντες είναι η θερμοκρασία και η τροφή. Η θερμοκρασία επιδρά τόσο στο 2

ρυθμό πρόσληψης της τροφής όσο και στην αποδοτικότητα της αύξησης. Έχει παρατηρηθεί ότι ο ειδικός ρυθμός αύξησης μειώνεται με τη θερμοκρασία (Wootton 1999). Εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι η τροφή και συγκεκριμένα η ποιότητα και η ποσότητα της διαθέσιμης τροφής. Έχει βρεθεί ότι όσο η ποσότητα της τροφής που καταναλίσκεται είναι ίση με το βασικό επίπεδο τροφής το ψάρι δεν υφίσταται μεταβολή στην αύξησή του. Όταν η καταναλισκόμενη τροφή είναι μικρότερη από το Cmain τότε το ψάρι χάνει σε βάρος, ενώ όταν είναι ίση με το άριστο επίπεδο τροφής (Copt) το ψάρι χαρακτηρίζεται από μέγιστη αποτελεσματικότητα της αύξησης και επομένως κερδίζει σε βάρος (Brett 1979 από Στεργίου 1999). Άλλοι σημαντικοί αβιοτικοί παράγοντες που επιδρούν στην αύξηση είναι το οξυγόνο, η αμμωνία, το ph και η ταχύτητα των ρευμάτων. Το οξυγόνο περιορίζει την αύξηση. Όταν η ποσότητα της διαθέσιμης τροφής είναι μεγάλη τα ψάρια έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε οξυγόνο. Όσον αφορά την αμμωνία, έχει διαπιστωθεί ότι όσο υψηλότερες είναι οι συγκεντρώσεις της αμμωνίας τόσο η αύξηση των ψαριών αναστέλλεται. Το ph επίσης επιδρά στην αύξηση του ψαριού και η επίδραση αυτή εξαρτάται από το είδος. Επιπλέον, η ταχύτητα των ρευμάτων είναι ένας εξωγενής παράγοντας που σχετίζεται αρνητικά με την αύξηση. Αυτό συμβαίνει επειδή το ψάρι δαπανά ενέργεια που θα την διέθετε για την αύξηση (Wootton 1999). Ιδιαίτερη σημασία έχουν και οι ενδογενείς παράγοντες που επηρεάζουν την αύξηση. Σε αυτούς περιλαμβάνεται η γενετική σύσταση του ψαριού. Η επίδραση της γενετικής σύστασης στην αύξηση είναι δύσκολη να καθοριστεί αφού η αύξηση επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες. Τα ψάρια έχουν ένα γενετικά καθορισμένο πρότυπο αύξησης το οποίο σε συνδυασμό με τους εξωγενείς παράγοντες υφίσταται κάποιες διαφοροποιήσεις. Αυτό εξαρτάται από το νεύρο-ενδοκρινικό σύστημα. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την αύξηση, είναι τα διαφορετικά στάδια ανάπτυξης του ψαριού. Σε νεαρά στάδια το ψάρι χαρακτηρίζεται από υψηλούς ρυθμούς αύξησης. Στη συνέχεια, με την πάροδο της ηλικίας, η ετήσια κατά μήκος αύξηση και ο ειδικός ρυθμός αύξησης μειώνονται (Wootton 1992). 1.4 Έρευνες για την ηλικία και αύξηση των ψαριών Η ηλικία και αύξηση έχει διερευνηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο εκτενέστερα για τα θαλασσινά είδη των ψαριών (Stergiou et al. 2006) και σε μικρότερο βαθμό για τα είδη των εσωτερικών νερών. 3

Ωστόσο, στις χώρες της Βαλκανικής και στην Τουρκία αναφέρονται τουλάχιστον 85 εργασίες για τα είδη των εσωτερικών νερών που παρέχουν πληροφορίες για την ηλικία και την αύξηση με τα περισσότερα είδη να προέρχονται από την Ελλάδα (63 αποθέματα, 28 είδη). Τα είδη που μελετήθηκαν περισσότερο στα Βαλκάνια και στην Τουρκία ήταν τα Tinca tinca και Rutilus rutilus και τα δύο είδη της οικογένειας Cyprinidae (για σύνοψη Bobori et al. 2005). Στην εργασία αυτή, μελετήθηκαν τα είδη Carassius gibelio (πεταλούδα) και Perca fluviatilis (περκί). Οι δημοσιευμένες εργασίες που υπάρχουν διεθνώς σχετικά με την ηλικία και αύξηση είναι περισσότερες για το P. fluviatilis σε αντίθεση με το C. gibelio για το οποίο υπάρχει περιορισμένος αριθμός εργασιών. Στην Ελλάδα οι έρευνες που έχουν γίνει για τα δύο αυτά είδη είναι ελάχιστες. Για το είδος C. gibelio υπάρχουν μόνο δύο δημοσιευμένες εργασίες, που αφορούν την ηλικία και αύξηση του είδους στη λίμνη Λυσιμαχεία (Λεονάρδος κ.α. 2001) και στη λίμνη Χειμαδίτιδα (Leonardos et al. 2007) και μια εργασία από άτομα που συλλέχθηκαν από 12 ελληνικές λίμνες (Tsoumani et al. 2006) που αναφέρεται σε σχέσεις μήκους-βάρους. Για το είδος P.fluviatilis υπάρχουν μόνο 2 αναφορές. Η πρώτη αναφορά για τη λίμνη Κορώνεια (Παπαγεωργίου 1977) και η δεύτερη για τη λίμνη Δοϊράνη (Νεοφύτου 1993). 1.5 Σκοπός της παρούσας έρευνας Σκοπός της μεταπτυχιακής αυτής εργασίας ήταν η εκτίμηση της ηλικίας και των παραμέτρων αύξησης (K, L, t 0 ) των ειδών C. gibelio και P. fluviatilis της λίμνης Δοϊράνης καθώς και η εκτίμηση της σχετικής ικανότητας διαφόρων διχτυών στην αλίευση των ειδών αυτών. Με τις εκτιμήσεις αυτές θα συμπληρωθούν τα κενά που υπάρχουν στη βιβλιογραφία σε ότι αφορά τη μελέτη των συγκεκριμένων ειδών, αλλά και θα συγκεντρωθούν βιολογικά στοιχεία για την ανάπτυξη οικολογικών μοντέλων στη λίμνη με σκοπό την καλύτερη αλιευτική διαχείρισή της. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Ιχθυολογική διερεύνηση της λίμνης Δοϊράνης» που διεξήχθη από το εργαστήριο Ιχθυολογίας και χρηματοδοτήθηκε από το ΕΚΒΥ, ως μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας Ελλάδας- Fyrom που χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Εξωτερικών με τίτλο "Διασυνοριακή συνεργασία για τα νερά σύμφωνα με την Οδηγία πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΚ». 4

1.6 Στοιχεία βιολογίας και οικολογίας των εξεταζόμενων ειδών Carassius gibelio Επιστημονικό όνομα: Carassius gibelio (Bloch, 1782) Κοινό όνομα: πεταλούδα Οικογένεια: Cyprinidae Τάξη: Cypriniformes Κλάση: Actinopterygii Το μέγιστο μέγεθος που έχει αναφερθεί για το C. gibelio (Εικόνα 1.1) είναι 45,0 cm ολικό μήκος (TL) (αρσενικό) και το μέγιστο δημοσιευμένο βάρος είναι 3.000 kg (Froese and Pauly 2007 www.fishbase.org). Η πεταλούδα ζει σε εύκρατα κλίματα. Είναι ένα σχετικά θερμόφιλο, παμφάγο ψάρι. Επίσης, είναι βενθοπελαγικό και απαντά τόσο σε γλυκά νερά όσο και σε υφάλμυρα με ph που κυμαίνεται μεταξύ 7,1-7,5. H πεταλούδα αποτελεί τον ανατολικοευρωπαϊκό άγριο τύπο του χρυσόψαρου. Είναι ένα είδος ευρείας εξάπλωσης που είναι επικίνδυνο σε αυτόχθονους πληθυσμούς Εικόνα 1.1 Carassius gibelio (Hofinger 2005 σε Froese and Pauly 2007 ) (Crivelli 1995, Kalous et al. Figure 1.1 Carassius gibelio (Hofinger 2005 in Froese and Pauly 2007) 2004). Όμως, η σημασία του στην αλιεία είναι περιορισμένη λόγω χαμηλής εμπορικότητας. Αναπαράγεται παρθενογενετικά γεγονός που συμβάλλει στη δημιουργία μεγάλων πληθυσμών που αποτελούνται από τριπλοειδή γυνογενετικά θηλυκά άτομα (Λεονάρδος κ.α 2001, Froese and Pauly 2007). Λόγω του ότι μπορεί να ζήσει τόσο σε στάσιμα νερά (λίμνες, υδατοφράκτες) όσο και σε νερά με ομαλή ροή οπού υπάρχει πυκνή υδρόβια βλάστηση και μαλακός πυθμένας (χαμηλές περιοχές ποταμών, εκβολικά συστήματα), μπορεί εύκολα να αποτελέσει το κυρίαρχο είδος σε ένα οικοσύστημα. 5

Επιπρόσθετα, παρουσιάζει επιτυχημένη βιολογική προσαρμοστικότητα, αντοχή σε χαμηλές συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου και έντονη αναπαραγωγική δραστηριότητα. Αυτά συμβάλλουν στην ανάπτυξη μεγάλων πληθυσμών τα οποία είναι υπεύθυνα για αρκετά προβλήματα σε υδάτινα οικοσυστήματα (Λεονάρδος κ.α. 2001). Έχει παρατηρηθεί ότι σε στάσιμα νερά η ύπαρξη μεγάλων πληθυσμών του είδους μπορούν να αλλάξουν την ροή των θρεπτικών στο υπάρχον οικοσύστημα (Paulovits et al. 1998). Ο Crivelli (1995) αναφέρει ότι η θολερότητα του νερού στη λίμνη Μικρή Πρέσπα αυξήθηκε μετά την εισαγωγή του C. gibelio. Το είδος αυτό εισήχθη από την Ασία στην Ευρώπη τον 17 ο αιώνα (Mikelsaar 1984, Bostanci et al. 2007). Μεγάλοι πληθυσμοί του είδους αναφέρθηκαν σε πολλές περιοχές συμπεριλαμβανομένης της νότιας Ρωσίας (Abramenko et al. 1997), Ελλάδας (Paschos et al. 2001) και της περιοχής του ποταμού Δούναβη (Holcik 1980). Στις ελληνικές λίμνες εισήχθη στα τέλη του 1970. Γενικά, για την προέλευση του στην Ελλάδα έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Σύμφωνα με τον Οικονομίδη (1991) στις περιοχές κατανομής του περιλαμβάνονται οι ποταμοί Έβρος και Στρυμόνας αλλά επίσης έχει εισαχθεί και στις περισσότερες φυσικές και τεχνητές λίμνες καθώς και στα ποτάμια της Κεντρικής, Δυτικής και Νότιας Ελλάδας. Στην Ελλάδα πάντως έχει ελάχιστα μελετηθεί και επομένως οι πληροφορίες για τα βιολογικά χαρακτηριστικά του είναι περιορισμένες (Tsoumani et al. 2006). Perca fluviatilis Επιστημονικό όνομα: Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 Κοινό όνομα: περκί Οικογένεια: Percidae, Τάξη: Perciformes Κλάση: Actinopterygii Για το P. fluviatilis (Εικόνα 1.2) το μέγιστο δημοσιευμένο μέγεθος του είναι (για το αρσενικό) τα 51,0 cm (TL) σύμφωνα με πληροφορίες της Fishbase, ενώ το μέγιστο βάρος που δημοσιεύθηκε είναι τα 4.750 g. Η μέγιστη ηλικία που έχει αναφερθεί είναι τα 22 έτη. Προτιμά περιβάλλοντα βενθικά, γλυκού νερού, υφάλμυρα με ph που κυμαίνεται μεταξύ 7,0-7,5. Συναντάται σε εύρος βάθους 1-30 m, ενώ το κλίμα στο οποίο απαντά είναι το εύκρατο. 6

Όσον αφορά τη σημασία του στην αλιεία και στις υδατοκαλλιέργειες, είναι ένα πολύ εμπορικό είδος και χρησιμοποιείται στην αλιεία αναψυχής καθώς και στα δημόσια ενυδρεία (Froese and Pauly 2007). Η αναπαραγωγική περίοδος του P. fluviatilis τοποθετείται μεταξύ Απριλίου και Μαίου. Γεννά αυγά μια φορά την άνοιξη και τα τοποθετεί σε βάθος 0,5 έως 5 m (Karas 1999). Τα θηλυκά ωριμάζουν σε ηλικία μεταξύ δύο και τεσσάρων ετών ενώ τα αρσενικά ωριμάζουν ένα χρόνο νωρίτερα (Craig 2000 σε Heibo 2003). Η ωοτοκία συμβαίνει μια φορά το χρόνο σε θερμοκρασίες 7-8 ºC. Στις βόρειες Εικόνα 1.2 Perca fluviatilis (Sheremetyer 1998 σε Froese & Pauly 2007) περιοχές αυτό Figure 1.2 Perca fluviatilis (Sheremetyer 1998 from Froese & Pauly 2007) συμβαίνει λίγες μέρες το Μάιο ή τον Ιούνιο, ενώ στις πιο νότιες το Φεβρουάριο μέχρι τέλη Απριλίου (Thorpe 1977). Όσον αφορά τη διατροφή του περκιού, τα νεαρά άτομα τις πρώτες βδομάδες της ζωής του τρέφονται με ζωοπλαγκτό σε πελαγικό περιβάλλον (Byström et al. 2003) ενώ τα ενήλικα άτομα με ψάρια (Thorpe 1977). Η κατανομή του εκτείνεται από την Ευρώπη μέχρι τη Σιβηρία αλλά δεν έχει εισαχθεί ευρέως στην Ισπανία και την Ιταλία. Πολλές χώρες αναφέρουν δυσμενή οικολογική επίδραση μετά την εισαγωγή του (Bobori et al. 2001). Όσον αφορά την Ελλάδα, το περκί εισήχθη στη λίμνη Καστοριά πιθανόν από την λίμνη Κορώνεια στις αρχές του 1930 όπου εγκλιματίστηκε μετά από κάποια χρόνια (Stephanidis 1950 σε Economidis et al 2000). Ως αρπακτικό είδος, προκάλεσε τη μείωση των φυτοφάγων κυπρινοειδών, οδηγώντας σε μια αύξηση των υδρόβιων οργανισμών και την επικράτηση των κουνουπιών. Τα είδη της λίμνης Δοϊράνης ελευθερώθηκαν στη λίμνη Βόλβη το 1986 και στη λίμνη Κερκίνη (ποταμός Στρυμόνας) το 1988, οπού βρέθηκαν αυτόχθονοι πληθυσμοί του είδους (Economidis et al. 2000). 7

2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1 Περιγραφή- Γεωμορφολογία Η λίμνη Δοϊράνη (Εικόνα 2.1) είναι μια διασυνοριακή λίμνη που τα 2/3 της επιφάνειάς της ανήκουν στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) και το 1/3 στην Ελλάδα. Βρίσκεται στο νομό Κιλκίς, στο βορειότερο τμήμα του, στο νοτιοδυτικό άκρο της κοιλάδας που σχηματίζεται ανάμεσα στα όρη Μπέλες και Κρούσια (Katsavouni & Petkovski 2004). Η λεκάνη απορροής της λίμνης έχει έκταση 276 km 2, από τα οποία το 1/3 ανήκει στην ΠΓΔΜ και τα 2/3 στην Ελλάδα. H τροφοδοσία της λίμνης με νερό γίνεται από υπόγειες πηγές (Stankovic 1931) και από επιφανειακά νερά που απολήγουν στη λίμνη μέσω μικρών χειμάρρων και ρυακιών, το δίκτυο των οποίων είναι πυκνότερο στο Ελληνικό έδαφος (Katsavouni & Petkovski 2004). Τα περισσότερα ρέματα από αυτά ξηραίνονται το καλοκαίρι. Το σχήμα της λίμνης είναι ελλειπτικό, με επίπεδες και αμμώδεις ακτές. Βρίσκεται σε υψόμετρο 148 m a.s.l., μεταξύ 41 o 10 24-41 o 15 N και 22 o 42 45-22 o 47 18 E. Το μέγιστο μήκος της λίμνης φτάνει τα 9 km και το μέγιστο πλάτος της τα 7 km (Athanasiadis et al. 2000) Η λίμνη είναι τεκτονικής προέλευσης, υπόλειμμα της πολύ μεγαλύτερης λίμνης Παιονίας που κάλυπτε έκταση 127 km 2 (Stankovic 1931, Athanasiadis et al. 2000). Δοϊράνη Εικόνα 2.1 Χάρτης της λίμνης Δοϊράνης (www.googleearth.com) Figure 2.1 Map of lake Doirani (www.googleearth.com) 8

Το 1996 η έκταση της Δοϊράνης ήταν 28 km 2 (Temponeras et al. 2000), από τα 42 περίπου km 2 που είχε στο παρελθόν. Είναι αβαθής λίμνη και το μέγιστο βάθος της τα έτη 2001-2002 ήταν μόλις 4 m, σε αντίθεση με τα 10 m που είχε παλαιότερα (Nastov 2000, Stojanov et al. 2003, Katsavouni & Petkovski 2004). 2.2 Υδρολογικά χαρακτηριστικά Το σύστημα βροχόπτωσης και θερμοκρασίας της λίμνης Δοϊράνης υφίσταται τη επίδραση του Αιγαίου πελάγους. Αυτό προκαλεί τη μέγιστη βροχόπτωση τους κρύους μήνες του χρόνου και την ελάχιστη βροχόπτωση τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι μέγιστες θερμοκρασίες στη λίμνη παρατηρούνται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο και οι ελάχιστες τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο. Η σχετική υγρασία ανέρχεται στο 60% την καλοκαιρινή περίοδο και πάνω από 80% τον χειμώνα (Popovska & Bonacci 2004). Όσον αφορά το μέγιστο επίπεδο της στάθμης του νερού, αυτό παρατηρείται συνήθως το Μάιο και το ελάχιστο το Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Μόνο το έτος 2002 το μέγιστο επίπεδο στάθμης παρατηρήθηκε το Δεκέμβριο. Αυτό οφειλόταν πιθανόν στις βελτιωμένες υδρολογικές συνθήκες εκείνη την περίοδο (αύξηση βροχοπτώσεων) (Popovska & Bonacci 2004). Το 1952 παρατηρήθηκε δραματική πτώση της στάθμης του νερού (148 m) και αυτό οδήγησε τις κυβερνήσεις των δύο χωρών να καθορίσουν (1956) ένα ελάχιστο οικολογικά αποδεκτό όριο του υψόμετρου της στάθμης (147,4 m). Όμως αυτό δεν τηρήθηκε με συνέπεια την περίοδο 1974-1988 να οδηγηθεί η λίμνη σε οικολογική καταστροφή. To 1988 μειώθηκε το επίπεδο της στάθμης λίμνης κατά 0,66 m κάτω από το ελάχιστο οικολογικό όριο που είχε καθοριστεί, ενώ η περαιτέρω εκμετάλλευση του νερού της λίμνης, κυρίως για αρδευτικούς σκοπούς, οδήγησαν σε μείωση της στάθμης κατά 2,5 m κάτω από αυτό το όριο (Stojanov et al. 2003) 2.3 Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά της λίμνης Αν και παλαιότερες έρευνες (Κιλικίδης et al. 1984, Μουρκίδης 1985) είχαν κατατάξει τη λίμνη Δοϊράνη με βάση τις τιμές χλωροφύλλης και θολερότητας στις ολιγοτροφικές και ως προς τις συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στις μεσότροφες, πρόσφατα οι Temponeras et al. (2000) την κατέταξαν, με βάση τις συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου και τις διακυμάνσεις του φυτοπλαγκτού, στην κατηγορία των εύτροφων έως υπερότροφων. Ανάλογα, οι Lokoska et al. (2004) ταξινόμησαν τη λίμνη επίσης στις εύτροφες, ενώ σημειώνεται ο μεσοτροφικός ή 9

υπερτροφικός χαρακτήρας της ως προς ορισμένες φυσικές και χημικές παραμέτρους του νερού Με βάση μετρήσεις 18 χημικών παραμέτρων του νερού η Παπαδοπούλου-Μουρκίδου (2002) (Πίνακας 2.1) τη χαρακτήρισε σημαντικά υποβαθμισμένη, γεγονός που αποδόθηκε στην έλλειψη τροφοδοσίας της λίμνης με νερό και την αύξηση της συγκέντρωσης ρύπων. Επίσης μετρήθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού που οφείλονται όμως στο γεωλογικό υπόβαθρο της λίμνης. Με βάση τέλος το δείκτη Q της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ η οικολογική κατάσταση της λίμνης εκτιμήθηκε μέτρια ως κακή (Πολυκάρπου 2006). Πίνακας 2.1 Φυσικές και χημικές παράμετροι του νερού της λίμνης Δοϊράνης Table 2.1 Physicochemical parameters of lake Doirani Νερό επιφάνειας Αναφορές Παράμετροι Temponeras Smith & Παπαδοπούλου Ristov et al. Lokoska et et al. Petkovski Μουρκίδου (1991) al. (2004) (2000) (2001) (2002) Περίοδος 1974-1978 1996-1997 2001 1990-2000 2004 ph 7,5 9 9,15-9,64 8,8±0,1 Θερμοκρ.ºC 5-28 21,5-24,6 (Σεπ.) 17,1±3,5 Αλκαλικότητα (σε mg/l CaCO 3 ) 248±9 BOD (mg/l) 2,7-4,7 >8,3 3,5±1,8 Cl - (mg/l) >7,5 77,3±4,8 Αγωγιμότητα (ms/cm) 0,355-0,614 6,33-6,37 1012±111 DO 5 (mg/l) 8,0-11,2 8-10 8,1 ± 2,9 3,08 NO - 2 (mg/l) 0,04-0,07 0,018±0,015 NO - 3 (mg/l) 0,01-0,02 1,95±2,19 0,311-3,245 + NH 4 (mg/l) 0,019±0,012 P ολικό 0,06-0,1 0,135±0,143 0,05-0,519 2.4 Ιχθυοπανίδα Η ιχθυοπανίδα της λίμνης Δοϊράνης ανήκει σε αυτήν του συστήματος του ποταμού Αξιού, αν και σε ότι αφορά ορισμένα τουλάχιστον είδη, είναι ακόμη αδιευκρίνιστη (Anonymous 2001, Katsavouni & Petkovski 2004). Από παλιές έρευνες που διεξήχθησαν από την πλευρά της ΠΓΔΜ και ελάχιστα από την Ελλάδα (Karaman 1924, 1928, 1955; Apostolski et al. 1956; Grupce & Dimovski 1973, 1982, 1984; 1977; Economidis 1991; Naumovski 1991, 1995; Crivelli 1996; Economidis & Nalbant 1996) καταγράφηκαν στα νερά της λίμνης όσο και στα ρέματα που απορρέουν σε 10

αυτήν, 18 είδη ψαριών αν και σε πιο πρόσφατες επίσημες αναφορές της ΠΓΔΜ (Nastov 2000) γίνεται αναφορά για 15 είδη. Από την σύνοψη που έγινε από τους Katsavouni & Petkovski (2004), η ιχθυοπανίδα της λίμνης περιλαμβάνει τα είδη του πίνακα 2.2. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (Μπόμπορη & Σαλβαρίνα 2007) στη Δοϊράνη και στα ρέματα που απορρέουν σε αυτήν επιβεβαιώθηκε η παρουσία 13 ειδών. Δεν καταγράφηκε η παρουσία του Blennius fluviatilis, Sabanejewia balcanica και του Leucaspius delineatus για τα οποία υπάρχουν επιφυλάξεις για την παρουσία τους στο σύστημα. Τέλος, για τα είδη Anguilla anguilla και Tinca tinca και Silurus glanis οι πληθυσμοί τους φαίνεται ότι έχουν μειωθεί σημαντικά ή και έχουν εξαφανιστεί από τη λίμνη. Πίνακας 2.2 Η ιχθυοπανίδα της λίμνης Δοϊράνης (Katsavouni & Petkovski 2004) Table 2.2 List of freshwater fishes of lake Doirani (Katsavouni & Petkovski 2004) Οικογένεια Είδος Cyprinidae Alburnus alburnus (Linnaeus, 1758) Barbus peloponnesius Valenciennes, 1842 Barbus cyclolepis Heckel, 1837 Carassius gibelio (Bloch, 1782) Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Gobio gobio (Linnaeus, 1758) Leucaspius delineatus (Heckel, 1843) Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) Pachychilon macedonicum (Steindachner, 1892) Rhodeus amarus (Bloch, 1782) Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758) Scardinius erythrophthalmus (Linnaeus, 1758) Tinca tinca (Linnaeus, 1758) Anguillidae Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758) Cobitidae Cobitis vardarensis Karaman, 1928 Sabanejewia balcanica (Karaman, 1922) Siluridae Silurus glanis Linnaeus, 1758 Blenniidae Salaria fluviatilis (Asso, 1801) Percidae Perca fluviatilis Linnaeus 1758) 11

2.5 Αλιευτική παραγωγή To 1954 η λίμνη Δοϊράνη θεωρήθηκε μια από τις πιο παραγωγικές λίμνες της Ευρώπης (Nastov 2000) με ετήσια αλιευτική παραγωγή που έφτανε τα 265 kg/ha (Popovska- Stankovic 1954). Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η αλιευτική της παραγωγή μειώθηκε σημαντικά ως αποτέλεσμα της συνεχώς αυξανόμενης μείωσης της ποσότητας του νερού (Εικόνα 2.2). Την περίοδο από το 1962 έως το 1984 τα αλιεύματα μειώθηκαν κατά 65% (Κουσουρής & Φώτης 1984). Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (Μπόμπορη και Σαλβαρίνα 2007) στη Δοϊράνη και στα ρέματα που απορρέουν σε αυτήν επιβεβαιώθηκε η παρουσία ειδών ενώ για τα είδη...υπάρχουν επιφυλάξεις για την παρουσία τους στο σύστημα. Τέλος για τα είδη οι πληθυσμοί τους φάινεται ότι έχουν μειωθεί σημαντικά ή και έχουν εξαφανιστεί από τη λίμνη. Τα είδη με το μεγαλύτερο αλιευτικό ενδιαφέρον είναι τα Perca fluviatilis (περκί), Cyprinus carpio (γριβάδι), Leuciscus cephalus (πλατίτσα), Rutilus rutilus (τσιρώνι), Tinca tinca (γλήνι), Silurus glanis (γουλιανός) και Carassius gibelio (πεταλούδα). Ορισμένα από αυτά όπως το γλήνι και το τσιρώνι, τα οποία αποτελούσαν κάποτε το 24% της αλιευτικής παραγωγής, έχουν σταδιακά εξαφανιστεί. Μετά το 1980 δεν αναφέρονται καν ως εμπορεύσιμα είδη, ενώ επίσης θεωρείται ότι έχει εξαφανιστεί και το χέλι (Anguilla anguilla). 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1935 1939 1943 1947 1951 1955 1959 1963 1967 1971 1975 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 Παραγωγή (τόνους) ΠΓΔΜ ΕΛΛΑΔΑ Σύνολο Έτος Εικόνα 2.2 Μεταβολή και γραμμή τάσης της συνολικής ετήσιας παραγωγής ψαριών (σε t) στη λίμνη Δοϊράνη την περίοδο 1935-2005 (στοιχεία από Μπόμπορη και Σλαβαρίνα 2007) Figure 2.2 Variation and trendline of the total annual fish production (in t), Lake Doirani, 1935-2005 (data from Bobori & Salvarina 2007). 12

3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 3.1 Δειγματοληψίες Οι δειγματοληψίες που πραγματοποιήθηκαν στη λίμνη Δοϊράνη ήταν εποχικές, ξεκινώντας από την άνοιξη του 2006 μέχρι το χειμώνα του 2006. Για τη σύλληψη των ψαριών χρησιμοποιήθηκαν απλάδια δίχτυα. Επειδή τα δίχτυα είναι επιλεκτικά και προκειμένου να εξασφαλιστούν αντιπροσωπευτικές δειγματοληψίες, επιλέχθηκε μια σειρά από αυτά με αυξανόμενο άνοιγμα ματιού: 14,18, 22, 26, 30, 40, 45, 50, 65, 70, 75, 80 και 90 mm από κόμπο σε κόμπο. Μέσα στη λίμνη επιλέχθηκαν δύο θέσεις δειγματοληψίας σε περιοχές όπου συνηθίζουν να ψαρεύουν οι αλιείς, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο τη μέγιστη δυνατή σύλληψη των περισσότερων ειδών. Η μία θέση (1) βρίσκονταν στα βόρεια της λίμνης (Εικόνα 3.1), κοντά στα σύνορα με την ΠΓΔΜ και η δεύτερη (2) νοτίως της προβλήτας που υπάρχει στη περιοχή Χίλια Δέντρα (κοντά στο χωριό Μουριές). Τα δίχτυα με άνοιγμα ματιού από 14 έως 30 mm χρησιμοποιήθηκαν στο σταθμό 2 που είχε μικρότερο βάθος από το σταθμό 1, στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν τα δίχτυα με άνοιγμα ματιού από 40 έως 90 mm. Σε κάθε περίοδο δειγματοληψίας τα δίχτυα ρίχνονταν στη λίμνη, για δύο συνεχείς ημέρες, με τη βοήθεια επαγγελματία ψαρά. Η πόντισή τους γινόταν το απόγευμα και η ανάδυσή τους τo πρωί της επόμενης ημέρας. Μετά από κάθε δειγματοληψία γινόταν καταγραφή και διαχωρισμός όλων των ατόμων που είχαν αλιευθεί ανά μέγεθος (μάτι) διχτυού και αμέσως τοποθετούνταν σε φορητά ψυγεία με παγοκύστεις για τη μεταφορά τους στο εργαστήριο και τη διατήρησή τους σε κατάψυξη (-20ºC). 13

1 ΧΙΛΙΑ ΔΕΝΤΡΑ Μουριές Μεγάλο Ποτάμι 2 Λίμνη Δοϊράνη Δοϊράνη Εικόνα 3.1. Θέσεις δειγματοληψιών για τη συλλογή ψαριών από τη λίμνη Δοϊράνη (ελληνικό τμήμα). Με οι σταθμοί δειγματοληψίας μέσα στη λίμνη, με οι σταθμοί δειγματοληψίας στο Μεγάλο Ποτάμι (από Μπόμπορη και Σαλβαρίνα 2007). Figure 3.1 Fishing sampling sites in lake Doirani (greek part). With the sampling stations in lake (Photo from Bobori and Salvarina 2007) 3.2 Επεξεργασία στο εργαστήριο Στο εργαστήριο αρχικά μετρήθηκε το ολικό (TL), το μεσουραίο (FL) και το σταθερό μήκος σώματος (SL) με ακρίβεια 0,1 mm. Το ολικό μήκος μετριόταν από το πρόσθιο άκρο της κεφαλής (με το στόμα κλειστό) μέχρι το τέλος του ουραίου πτερυγίου, τοποθετημένου έτσι ώστε να είναι στη φυσική του θέση. Ως μεσουραίο μήκος θεωρήθηκε η απόσταση από το πρόσθιο άκρο της κεφαλής (με το στόμα κλειστό) μέχρι το τέλος των μεσαίων ακτίνων του ουραίου πτερυγίου. Τέλος, ως σταθερό μήκος θεωρήθηκε η απόσταση από το πρόσθιο άκρο της κεφαλής (με το στόμα κλειστό) μέχρι το τέλος του υπουραίου οστού (Laevastu 1965 σε Σίνης 1981, Anderson & Gutreuter 1983). 14

Στη συνέχεια μετρήθηκε το ολικό βάρος (TW) με ηλεκτρονικό ζυγό με ακρίβεια 0,01g. Παράλληλα, πέρα από τις προηγούμενες μετρήσεις, από κάθε άτομο λαμβάνονταν 20 περίπου λέπια, για τον προσδιορισμό της ηλικίας. 3.2.1 Προσδιορισμός ηλικίας Τα λέπια, οι ωτόλιθοι, οι σπόνδυλοι και τα οστά του βραγχιακού επικαλύμματος χρησιμοποιούνται συχνά για τον προσδιορισμό της ηλικίας (Bagenal 1974). Η χρησιμοποίηση των λεπιών ως μέσο ανάγνωσης της ηλικίας χρονολογείται από το 1898 (Carlander 1987). Τα λέπια ως μέσο ανάγνωσης της ηλικίας των ψαριών έχουν χρησιμοποιηθεί από πολλούς ερευνητές (Tesch 1968, Weatherley 1972). Στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκαν τα λέπια για τον προσδιορισμό της ηλικίας τόσο για το C. gibelio όσο και για το P. fluviatilis. Λέπια δεν πάρθηκαν από όλα τα άτομα. Αντίθετα, ο αριθμός που καθορίστηκε ήταν 100 λέπια ανά εποχή για κάθε είδος. Τα λέπια πάρθηκαν από ένα συγκεκριμένο μέρος του σώματος ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι διαφοροποιήσεις στα μεγέθη των λεπιών για συγκεκριμένο εύρος μήκους σώματος (Tesch 1971). Για το λόγο αυτό, από τo C. gibelio πάρθηκαν 20 λέπια από την αριστερή πλευρά πάνω από την πλευρική γραμμή και το ραχιαίο πτερύγιο (Lagler 1978). Αντίθετα, για το περκί πάρθηκαν 20 λέπια από την αριστερή πλευρά κάθε ψαριού και κάτω από το ραχιαίο πτερύγιο (Balon 1955 από Tesch 1971). Στη συνέχεια τα λέπια τοποθετήθηκαν σε διπλωμένο χαρτί και φυλάχτηκαν σε φάκελο. Για τα παρασκευάσματα των λεπιών ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία: Λήψη από κάθε φάκελο 10-15 λεπιών Τοποθέτηση σε γυάλινη κάψα που περιείχε διάλυμα NaOH για πέντε λεπτά της ώρας Επιλογή 6-10 λεπιών που ήταν σε καλή κατάσταση Απομάκρυνση επιδερμίδας και βλέννας των λεπιών με βελόνα Ξέπλυμα με αποσταγμένο νερό και στέγνωμα σε διηθητικό χαρτί Μεταφορά τους απλωμένα ένα-ένα χωριστά σε αντικειμενοφόρο πλάκα Κάλυψη από δεύτερη αντικειμενοφόρο πλάκα και συγκράτησή τους με αυτοκόλλητη ταινία Καταγραφή του κωδικού του ψαριού 15

Στη συνέχεια τα δείγματα αφήνονταν σε θερμοκρασία δωματίου για μια ημέρα ώστε να απορροφηθεί η υγρασία τους και την επομένη τοποθετούνταν στον ίδιο φάκελο αρχειοθέτησης (Σίνης 1981). Το επόμενο βήμα ήταν η εξέταση των λεπιών σε μικροσκόπιο προβολής με ενσωματωμένη οθόνη, τύπου Projection microscope Visopan, Reichert και σε μεγέθυνση 3,5 x 10. Επιλέχθηκε το λέπι που ήταν σε καλύτερη κατάσταση και παρουσίαζε ευδιάκριτους δακτυλίους αύξησης. Η ηλικία προσδιορίστηκε σύμφωνα με τα κριτήρια που περιέγραψαν οι Tesch (1968) και Jearld (1983). Τόσο για το C. gibelio όσο και για το P. fluviatilis προτιμήθηκε το πάνω μέρος του λεπιού που ήταν πιο εύκολο να αναγνωριστούν οι δακτύλιοι. Μετά την αναγνώριση των ψευδών δακτυλίων, οι οποίοι δεν λήφθηκαν υπόψη, μετρήθηκε και καταγράφηκε ο αριθμός των πραγματικών δακτυλίων που αντιστοιχούσαν στην ηλικία του ψαριού (Σίνης 1981, Jearld 1983). Λέπια με 1+, 2+, 3+,, ετήσιους δακτυλίους αντιστοιχήθηκαν σε ψάρια ηλικίας 1+, 2+, 3+,, ετών. Λέπια που δεν εμφάνιζαν δακτύλιο αντιστοιχήθηκαν σε ηλικία 0+ (ως 12 μηνών). Η ανάγνωση των δακτυλίων έγινε τρεις φορές, σε διαφορετικούς χρόνους και χωρίς να είναι γνωστά τα υπόλοιπα στοιχεία του ψαριού. Όταν δεν συμφωνούσαν οι τρεις αναγνώσεις γινόταν απόρριψη του λεπιού (Walton 1983). 3.2.2 Κατά μήκος συνθέσεις-μέθοδος Petersen Σύμφωνα με τον Petersen (1891) η κατά μήκος σύνθεση ενός πληθυσμού υποδεικνύει τις κορυφές ή τα μήκη που αντιστοιχούν σε σχετικές ηλικίες. Η μέθοδος αυτή προϋποθέτει ότι το απόθεμα έχει συλλεχθεί σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Ο αριθμός των διαφορετικών κλάσεων ηλικίας καθορίζεται από τον αριθμό των κορυφών που δημιουργούνται από την κατανομή του μεγέθους του είδους. Χρησιμοποιώντας λοιπόν τις μετρήσεις του ολικού μήκους των ατόμων του δείγματος κατασκευάστηκαν οι εποχικές κατά μήκος συνθέσεις καθώς και η συνολική κατά μήκος σύνθεση για το χρονικό διάστημα Απρίλιος 2006- Ιανουάριο 2007 κάθε είδος ξεχωριστά. Από τις κατά μήκος συνθέσεις έγινε προσπάθεια αναγνώρισης των κορυφών που αντιστοιχούν σε σχετικές ηλικιακές κλάσεις. Με βάση τις ηλικιακές κλάσεις από τα λέπια, κατασκευάστηκε και η κλείδα ηλικίαςμήκους. Η κλείδα αυτή δείχνει τις συχνότητες των κλάσεων ηλικίας που επικρατούν σε κάθε κλάση μήκους. 3.2.3 Σχέση μήκους ψαριού- ακτίνας λεπιού Η σχέση μήκους ψαριού-ακτίνας λεπιού περιγράφεται από τη σχέση του Lee (1910): 16

L=a+bR όπου L=ολικό μήκος σώματος ψαριού R=ακτίνα λεπιού a, b=παράμετροι που υπολογίζονται με τη μέθοδο των ελάχιστων τετραγώνων Με βάση τη σχέση αυτή υπολογίζονται στη συνέχεια τα ανάδρομα μήκη (Francis 1990). Στη παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκε η εκθετική μορφή της παραπάνω σχέσης L=a*R b (Monastyrsky 1926). H σχέση αυτή μετά από λογαρίθμηση έδωσε την εξίσωση: LogL=Loga+bLogR. Οι συντελεστές Loga και b υπολογίζονται πάλι με τη μέθοδο των ελάχιστων τετραγώνων (Zar 1984). 3.2.4 Υπολογισμός ανάδρομων μηκών Ο ανάδρομος υπολογισμός εφαρμόζεται με σκοπό να βρεθεί το μήκος ενός ψαριού σε προηγούμενα έτη της ζωής του (Lea 1910 σε Francis 1990). Από τότε που εισήχθη αυτή η μέθοδος από τον Lea (1910) έχουν προταθεί και χρησιμοποιηθεί πολλές άλλες μέθοδοι. Σύμφωνα με τον Francis (1990) από το 1978 έως το 1990 έχουν δημοσιευθεί 54 έρευνες που χρησιμοποιούν ανάδρομο υπολογισμό στις οποίες εφαρμόζονται 6 διαφορετικές μέθοδοι ανάδρομου υπολογισμού, 5 διαφορετικοί τύποι σχέσεων μήκους-ακτίνας λεπιού και 4 διαφορετικοί τύποι παλινδρόμησης. Η μέθοδος που επιλέγεται κάθε φορά εξαρτάται από τη σκελετική κατασκευή που επιλέγεται. Για παράδειγμα, ο ανάδρομος υπολογισμός που βασίζεται σε ωτόλιθους και σε άλλες σκελετικές κατασκευές μπορεί να απαιτεί διαφορετική μέθοδο από αυτόν που βασίζεται σε λέπια. Γενικά, ο υπολογισμός του μήκους του ψαριού σε προηγούμενα έτη της ζωής του (ανάδρομος υπολογισμός) προϋποθέτει την παραδοχή ότι η αύξηση είναι ανάλογη με την αύξηση κάποιων σκελετικών κατασκευών (Horpilla & Nyberg 1999). Συγκεκριμένα, για να εκτιμηθεί το μήκος του ψαριού κατά τη στιγμή σχηματισμού κάθε ετήσιου δακτυλίου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι αποστάσεις από έναν ή περισσότερους δακτυλίους, μαζί με το μήκος του ψαριού κατά τη στιγμή σύλληψής του (Francis 1990). Στην παρούσα έρευνα ο υπολογισμός των ανάδρομων μηκών έγινε μετρώντας τις αποστάσεις από την εστία κάθε λεπιού ως το τέλος του κάθε ετήσιου δακτυλίου και ως το περιθώριο του λεπιού (Εικόνα 3.2). 17

R Εικόνα 3.2 Τρόπος μέτρησης της ακτίνας R λεπιού του P.fluviatilis (www.microscopyuk.org) Figure 3.2 Way of measurement of scale radius of P.fluviatilis (www.microscopy-uk.org Τα ανάδρομα ολικά μήκη εκτιμήθηκαν με τη μέθοδο Monastyrsky (Francis 1990) που στηρίζεται στη σχέση: L i =(S i /S c ) b L c Όπου L i =ανάδρομο ολικό μήκος κατά τη στιγμή της σύλληψης του ψαριού L c = ολικό μήκος του ψαριού κατά τη στιγμή σύλληψής του, S i =μήκος της ακτίνας του λεπιού κατά τη στιγμή του σχηματισμού του i δακτυλίου, S c =ολικό μήκος της ακτίνας του λεπιού κατά τη στιγμή της σύλληψης του ψαριού, b=σταθερά που προκύπτει από τη σχέση ολικού μήκους-ακτίνας λεπιού (L=a*R b ) ή από το λογαριθμικό της μετασχηματισμό, Log(L)=Log(a)+bLog(R). 3.2.5 Υπολογισμός των παραμέτρων αύξησης και του δείκτη αύξησης Η μελέτη της αύξησης στηρίζεται στον καθορισμό της σχέσης που συνδέει το μήκος (ή το βάρος) του σώματος ενός ψαριού με την ηλικία του. Για να περιγραφεί η αύξηση, εφαρμόζεται η εξίσωση von Bertalanffy (1938) που αποτελεί το θεμέλιο λίθο στην αλιευτική βιολογία (Sparre & Venema 1992). Όπως διατύπωσε ο Bertalanffy (1938), η αύξηση σε ένα οργανισμό είναι το αποτέλεσμα μιας ισορροπίας ανάμεσα σε δύο αντίθετες τάσεις, τη σύνθεση (αναβολισμός) 18

και την καταστροφή (καταβολισμός) οργανικών ενώσεων. Ο καταβολισμός είναι ευθέως ανάλογος με το βάρος του οργανισμού, ενώ ο αναβολισμός εξαρτάται από την επιφάνεια σώματος για την ανταλλαγή θρεπτικών ουσιών (Beverton & Holt 1957). Η εξίσωση του von Bertalanffy δίνεται από τον τύπο (Bertalanffy 1938): L t =L [1-e -K(t-t 0 ) ] όπου L t =μήκος του ψαριού στην ηλικία t, L =ασυμπτωτικό μήκος του ψαριού, δηλαδή το μήκος που θα αποκτούσε το ψάρι αν ζούσε απεριόριστα, Κ=ο ρυθμός με τον οποίο το ψάρι πλησιάζει το L, t=ηλικία του ψαριού σε έτη t 0 =θεωρητικός χρόνος στον οποίο το ψάρι έχει μηδενικό μήκος Τέλος, από τον τύπο φ = logk+2logl (Munro & Pauly, 1983) υπολογίστηκε ο δείκτης αύξησης. Ο δείκτης αυτός είναι ένας δείκτης που χρησιμοποιείται είτε για τη σύγκριση του ρυθμού αύξησης διαφορετικών ειδών ή για την εκτίμηση της αύξησης ενός ψαριού κάτω από πιθανή επίδραση περιβαλλοντικών παραμέτρων (Pauly 1994). 19

4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1 Carassius gibelio 4.1.1 Αφθονία Συνολικά αλιεύθηκαν 274 άτομα του είδους C. gibelio. Συγκεκριμένα, την άνοιξη αλιεύθηκαν 94 άτομα, το καλοκαίρι 59, το φθινόπωρο 61 και το χειμώνα 65. Το C. gibelio ήταν πιο άφθονο στα δίχτυα με άνοιγμα ματιού 26 mm (Πίνακας 4.1). Πίνακας 4.1 Περιγραφική στατιστική ανάλυση (μέσος όρος ± τυπικό σφάλμα, σε παρένθεση ελάχιστη-μέγιστη τιμή), του ολικού μήκους (TL, cm) του C. gibelio στη λίμνη Δοϊράνη, Απρίλιος 2006-Ιανουάριος 2007.N: αριθμός ατόμων. Table 4.1 Descriptive statistics (mean ± standard error, in brackets minimum-maximum values) of total length (TL, cm) of C. gibelio caught in Lake Doirani, April 2006-January 2007. N: number of specimens. Μάτι διχτυού Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Χειμώνας Σύνολο 14 8,4 8,4 N=1 N=1 18 10,24 ± 0,25 10,61 ± 0,56 11,08 ± 0,29 10,65 ± 0,2 (9,3-11,3) (9,6-13,3) (10,1-12,7) (9,3-13,3) N=10 N=6 N=10 N=26 22 11,7 ± 0,12 12,25 ± 0,17 12,09 ± 0,14 (11,4-12) (11,5-13,1) (11,4-13,1) N=4 N=10 N=14 26 15,51 ± 0,4 15,52 ± 0,29 14,46 ± 0,197 15,32 ± 0,21 (13,4-22,4) (12,9-23,3) (12,9-16,3) (12,9-23,3) N=47 N=36 N=16 N=99 30 18,04 ± 0,37 24,5 ± 0,5 25,2 16 19,17 ± 0,76 (16,1-20) (24-25) (16-25,2) N=12 N=2 N=1 N=1 N=16 40 22,57 ± 0,37 20,65 ± 0,29 23,91 ± 0,35 23,99 ± 0,25 22,97 ± 0,26 (20,9-24,2) (19-22,2) (20,4-27,3) (23,1-25) (19-27,3) N=11 N=9 N=20 N=7 N=47 45 26,4 ± 1,48 24,2 ± 0,9 24,2 ± 0,9 24,67 ± 0,44 25,33 ± 0,73 (23,3-29) (23,3-25,1) (23,3-25,1) (24-25,5) (23,3-29) N=4 N=2 N=2 N=3 N=11 50 30,7 27,47 ± 1,28 27,6 ± 3,11 24,7 25,03 ± 1,18 (25,4-29,8) (25,4-29,8) 24,7-31,0 (24,7-31,0) N=1 N=3 N=2 N=53 N=59 65 24,3 24,3 N=1 N=1 20

4.1.2 Μήκη-Βάρη Στους πίνακες 4.2 και 4.3 δίνονται τα μέσα TL και μέσα W του C. gibelio. Τα άτομα με το μεγαλύτερο και ολικό βάρος παρατηρήθηκαν το χειμώνα. Το μικρότερο μήκος που καταγράφηκε, ήταν 8,4 cm (TL) την άνοιξη ενώ μεγαλύτερο μήκος παρατηρήθηκε τον χειμώνα και ήταν 31,0 cm (TL). Στην εικόνα 4.1 φαίνεται το θηκόγραμμα του ολικού μήκους του C. gibelio. Όσον αφορά το βάρος, κυμάνθηκε από 7,5 g (την άνοιξη) έως 649 g (τον χειμώνα). Πίνακας 4.2: Περιγραφική στατιστική ανάλυση (μέσος όρος ± τυπικό σφάλμα), εύρος των τιμών του ολικού μήκους (TL, cm) του C. gibelio στη λίμνη Δοϊράνη. N=αριθμός ατόμων Table 4.2: Descriptive statistics (in parenthesis average ± standard error), of total length (TL, cm) of C. gibelio in lake Doirani. N=number of specimens Είδος Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Χειμώνας Σύνολο Carassius gibelio 16,07 ± 0,49 8,4-30,7 N=90 16,89 ± 0,59 9,6-29,8 N=58 17,54 ± 0,76 10,1-29,8 N=61 24,56 ± 0,27 16,0-31,0 N=65 18,63 ± 0,35 8,4-31,0 N=274 Πίνακας 4.3: Περιγραφική στατιστική ανάλυση (μέσος όρος ± τυπικό σφάλμα), εύρος τιμών του ολικού βάρους (W, g) του C. gibelio στη λίμνη Δοϊράνη. N=αριθμός ατόμων Table 4.3: Descriptive statistics (in parenthesis average ± standard error), of total weight (W, g) of C. gibelio in lake Doirani. N=number of specimens Είδος Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Χειμώνας Σύνολο (α) 83,82 ± 8,34 92,60 ± 10,97 115,16 (β) ± 14,95 271,99 ± 11,03 141,56 ± 7,43 Carassius gibelio 13,1-443,9 N=90 7,5-462,0 N=58 14,5-462,0 N=61 27,6-649 N=65 7,5-649 N=274 21

TL (cm) Εικόνα 4.1 α) Θηκόγραμμα του ολικού μήκους (TL, cm) του C. gibelio. Το μικρό τετράγωνο υποδεικνύει τη διάμεσο, το μεγάλο ορθoγώνιο πλαίσιο αντιπροσωπεύει το 25%-75% του εύρους των τιμών. Επίσης δίνεται η ελάχιστη (min) και η μέγιστη (max) τιμή. Figure 4.1 a) Box-Whisker plot of total length of C. gibelio. The small square represents the median, while the big represents the 25%-75% range of the values. The minimum (min) and the maximum values (max) are also given. 4.1.3. Κατά μήκος συνθέσεις Στην εικόνα 4.2 δίνονται οι κατά μήκος συνθέσεις του C. gibelio για το σύνολο των ατόμων και ανά εποχή. Την άνοιξη πιάστηκαν τα περισσότερα άτομα (N=90) που το μέγεθός τους έφτανε μέχρι τα 30,7 cm, ενώ τα περισσότερα άνηκαν στην κλάση μεγέθους 12-14 cm. 22

50 N=274 α 24 N=90 β 40 20 30 20 16 12 8 10 4 Ν 0 15 12 9 6 3 0 N=58 γ 15 N=61 δ 12 9 6 3 0 0 30 N=65 ε 8 12 16 20 24 28 32 TL 25 20 15 10 5 0 8 12 16 20 24 28 32 TL Εικόνα 4.2 Κατά μήκος σύνθεση του είδους C. gibelio από τη λίμνη Δοϊράνη για α) το σύνολο των ατόμων και ανά εποχή: β) άνοιξη, γ) καλοκαίρι, δ) φθινόπωρο και ε) χειμώνα του 2007 Figure 4.2 Length frequency distribution of C. gibelio of lake Doirani. a) total b) spring, c) summer, d) autumn and e) winter 2007 23

4.1.4 Αλίευμα ανά μάτι διχτυού Η σύνθεση του αλιεύματος του C. gibelio διέφερε ανάλογα με το μέγεθος του ματιού του διχτυού που χρησιμοποιήθηκε. Τα περισσότερα άτομα του C. gibelio συλλέχθηκαν στα δίχτυα 26mm (20%) και 50mm (16%) (Εικόνα 4.3 α). Η κατά βάρος σύσταση του αλιεύματος του C. gibelio δίνεται στην εικόνα 4.3 β. 14 mm: 5% 65 mm: 6% α) 26 mm: 20% 45 mm: 7% 22 mm: 8% 50 mm: 16% 30 mm: 10% 40 mm: 15% 18mm: 13% 14 mm: 0.0% 55 mm: 1% 18mm1% 22 mm: 1% 26 mm: 15% β) 50 mm: 43% 30 mm: 5.4% 40 mm: 26% 45 mm: 7% Εικόνα 4.3 Ποσοστό α) της αριθμητικής και β) της κατά βάρος σύστασης του C. gibelio ανά μέγεθος διχτυού, λίμνη Δοϊράνη Figure 4.3 Percentage by catch a) number and b) weight of C. gibelio per net size, lake Doirani. 24

Στην εικόνα 4.4 παρουσιάζεται η κατά μήκος σύνθεση του C. gibelio ανά μέγεθος διχτυού για το σύνολο των ατόμων. Όπως ήταν και αναμενόμενο, στα δίχτυα με μεγαλύτερο μέγεθος ματιού πιάστηκαν τα άτομα μεγαλύτερης κλάσης μεγέθους. Συχνότητα (%) 80 60 40 20 14, N=1 18, N=22 22, N=14 26, N=63 30, N=16 45, N=9 50, N=56 0 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 TL (cm) Εικόνα 4.4 Κατά μήκος σύνθεση του C. gibelio ανά μέγεθος διχτυού, λίμνη Δοϊράνη Figure 4.4 Length frequency distribution of C. gibelio per each mesh size net, of lake Doirani 4.1.5 Ηλικία Για να προσδιοριστεί η ηλικία, χρησιμοποιήθηκαν 226 άτομα του είδους C. gibelio. Το μέγεθος των ψαριών από τα οποία πάρθηκαν λέπια κυμάνθηκε από 9,3-27,7 cm (TL) ενώ η μέγιστη ηλικία που βρέθηκε ήταν 4 έτη. Το ποσοστό των λεπιών που απορρίφθηκαν κατά τη διαδικασία της ανάγνωσής τους ήταν 4,62%. Το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων άνηκε στην ηλικιακή κλάση 0 + (25,22%) και 2 + (25,22%) ηλικία με μέσο παρατηρούμενο ολικό μήκος 12,46 cm και 22,08 cm αντίστοιχα (Πίνακας 4.4). 4.1.6 Σχέση μήκους ψαριού-ακτίνας λεπιού Για να υπολογιστεί η σχέση μήκους ψαριού-ακτίνας λεπιού χρησιμοποιήθηκε το ολικό μήκος (TL) από 226 άτομα του είδους C. gibelio. Η σχέση που εφαρμόστηκε και που συνδέει το μήκος σώματος των ψαριών με την ακτίνα του λεπιού ήταν η εκθετική της μορφής: L=a*R b, η οποία με λογαρίθμηση έδωσε την εξίσωση: Log(TL)=Log(a) + 25

b*log(rl). Η σχέση μεταξύ ολικού μήκους και ακτίνας λεπιού φαίνεται στην εικόνα 4.5. Η κλίση της καμπύλης ήταν θετική. Πίνακας 4.4 Μέσο ολικό μήκος (TL±,σταθερό σφάλμα (SE) ανά ηλικία του είδους C. gibelio, λίμνη Δοϊράνη, Απρίλιος 2006-Ιανουάριος 2007, N=αριθμός ατόμων Table 4.4 Mean total length (TL, cm) per age of C. gibelio, lake Doirani, April 2006-January 2007, n=number of specimens N Ηλικία (σε έτη) Μέσο ολικό μήκος (TL ± SE) % 57 0+ 12,61±0,23 25,22 51 1+ 15,58±0,24 22,57 57 2+ 22,08±0,37 25,22 54 3+ 24,31±0,28 23,89 6 4+ 25,85±0,45 2,65 Log TL (mm) 2,60 2,40 2,20 2,00 LogTL = 0,395+ 0.821LogRL R 2 = 0,732, N=226, SE=0,032 1,80 1,80 2,00 2,20 2,40 2,60 Log RL (mm) Εικόνα 4.5 Σχέση μεταξύ των λογαριθμημένων τιμών του ολικού μήκους (TL, mm) και της ακτίνας λεπιού (RL, mm) για το C. gibelio Figure 4.5 Relationship between log total length (TL, mm) and log scale radius (RL, mm) of C. gibelio 4.1.7 Ανάδρομος υπολογισμός Για τον ανάδρομο υπολογισμό χρησιμοποιήθηκαν 226 άτομα. Όπως φαίνεται από τον πίνακα 4.5, μετά την ηλικία 2 τα μέσα ανάδρομα ολικά μήκη ήταν μικρότερα από τα μέσα 26

παρατηρούμενα ολικά μήκη (ΜΠΜ). Στην εικόνα 4.6 παρουσιάζεται το γράφημα που δείχνει την αύξηση με βάση τα ανάδρομα και με βάση τα παρατηρούμενα μήκη. Πίνακας 4.5 Ανάδρομα υπολογισμένα, μέσα ανάδρομα (ΜΑΜ) και μέσα παρατηρούμενα ολικά μήκη (ΜΠΜ, mm) σε κάθε ηλικία για το σύνολο των ατόμων του C. gibelio, λίμνη Δοϊράνη, Απρίλιος 2006-Ιανουάριος 2007 Table 4.5 Back-calculated, mean back-calculated (MAM)` and mean observed total lengths (MΠM, mm) per age for the total number of specimens of C. gibelio, lake Doirani, April 2006-January 2007 ηλικία ΜΠΜ ± SE N 1 2 3 4 0+ 126,19 3,05 57 1+ 155,84 4,35 51 117,88 2+ 220,84 6,09 57 144,22 187,69 3+ 243,13 5,61 54 140,71 192,66 216,6 4+ 258,50 19,88 6 142,64 189,36 217,23 239,66 ΜΑΜ± SE Ετήσια αύξηση (mm) 135,04 ±0,62 190,07 ±0,15 216,66 ±0,04 239,66 135,04 55,03 26,59 23,0 % Ετήσια αύξηση 56,35 22,96 11,09 9,60 β) α) Εικόνα 4.6 α) Μέσα ανάδρομα μήκη (TL, cm) και β) μέσα παρατηρούμενα μήκη για το σύνολο των ατόμων του C. gibelio Figure 4.6 a) Mean back calculated lengths (TL, cm) and b) mean observed lengths for all the specimens of C. gibelio Από τις ηλικίες που προσδιορίστηκαν μετά από την ανάγνωση των δακτυλίων στα λέπια και σύμφωνα με τις κατά μήκος συνθέσεις των ατόμων, κατασκευάστηκαν οι κλείδες 27

ηλικίες-μήκους για το C. gibelio (Πίνακας 4.6). Μεγαλύτερη συχνότητα παρατηρείται στην κλάση 14,1-15,0 cm και 24,1-25,0 cm και τα περισσότερα άτομα ήταν ηλικίας 0 και 3, αντίστοιχα. Επίσης παρατηρείται ότι υπάρχει μεγάλη επικάλυψη στα μήκη σε διάφορες ηλικίες εντούτοις ο αριθμός των ατόμων είναι ιδιαίτερα μικρός. Τα δεδομένα επομένως ιίσως να μην είναι τόσο αξιόπιστα. Πίνακας 4.6 Κλείδα ηλικίας-μήκους (TL, cm) για το σύνολο των ατόμων του C. gibelio Table 4.6 Age-length key (TL, cm) for C. gibelio Κλείδα ηλικίας-μήκους Ηλικία Κλάση Συχνότητα %Συχνότητα 0 1 2 3 4 9,1-10.0 4 1,8 4 10,1-11,0 8 3,5 8 11,1-12,0 12 5,3 12 12,1-13,0 7 3,1 6 1 13,1-14,0 21 9,3 12 9 14,1-15,0 26 11,5 14 12 15,1-16,0 18 8,0 2 13 3 16,1-17,0 10 4,4 7 3 17,1-18,0 7 3,1 6 1 18,1-19,0 3 1,3 1 2 19,1-20,0 3 1,3 3 20,1-21,0 9 4,0 1 3 5 21,1-22,0 9 4,0 1 5 3 22,1-23,0 14 6,2 10 4 23,1-24,0 24 10,6 13 10 1 24,1-25,0 26 11,5 12 14 25,1-26,0 14 6,2 2 9 3 26,1-27,0 5 2,2 1 3 1 27,1-28,0 4 1,8 3 1 28,1-29,0 1 0,4 1 29,1-30,0 1 0,4 1 Σύνολο 226 100 58 51 58 53 6 Η εφαρμογή της κατανομής των συχνοτήτων των μηκών του C. gibelio έδειξε πέντε κορυφές (Εικόνα 4.7). 28

10,4 8,4 % 6,4 4,4 2,4 0,4 9,1-10.0 10,1-11,0 11,1-12,0 12,1-13,0 13,1-14,0 14,1-15,0 15,1-16,0 16,1-17,0 17,1-18,0 18,1-19,0 19,1-20,0 20,1-21,0 21,1-22,0 22,1-23,0 23,1-24,0 24,1-25,0 25,1-26,0 26,1-27,0 27,1-28,0 28,1-29,0 29,1-30,0 TL (cm) Εικόνα 4.7 Κατανομές συχνοτήτων (%) των κλάσεων ολικού μήκους (TL) του C.gibelio στο σύνολο των ατόμων (Απρίλιος 2006-Ιανουάριος 2007) Figure 4.7 Distribution of frequencies (%) of total length group of C.gibelio for the total of specimens (April-2 006-January 2007) 4.1.8 Υπολογισμός αύξησης Στον πίνακα 4.7 δίνονται οι τιμές των παραμέτρων αύξησης K, L, t 0, της εξίσωσης von Bertalanffy όπως αυτές υπολογίστηκαν από τα μέσα ανάδρομα μήκη ανά ηλικία καθώς και ο δείκτης αύξησης φ για το C. gibelio. Με βάση την εξίσωση von Bertalanffy υπολογίστηκαν στη συνέχεια τα μήκη που αντιστοιχούν σε κάθε ηλικία (Πίνακας 4.8). Στη συνέχεια, κατασκευάστηκε η καμπύλη αύξησης με βάση τα μήκη που προέκυψαν από την εξίσωση von Bertalanffy (Εικόνα 4.8). Πίνακας 4.7 Παράμετροι αύξησης του είδους C. gibelio, από τα μέσα ανάδρομα μήκη, λίμνη Δοϊράνη, Απρίλιος 2006-Ιανουάριος 2007 Table 4.7 Parameters of growth of C. gibelio from mean back-calculated lengths, lake Doirani, April 2006-January 2007 L K t 0 φ 26,67 0,515-0,38 2,56 29