Ρένια Γασπαράτου
Eπαληθευσιμότητα & διαψευσιμότητα άχρονα / διαχρονικά επιστημολογικά κριτήρια η αρχή της επαληθευσιμότητας μια θεωρία είναι επιστημονική όταν μπορεί να επαληθευτεί από παρατηρησιακές προτάσεις, δηλαδή όταν μπορεί να αναχθεί σε παρατηρησιακές προτάσεις η αρχή της διαψευσιμότητας μια θεωρία είναι επιστημονική όταν μπορεί να διαψευσθεί από παρατηρησιακές προτάσεις, δηλαδή όταν μπορεί να αποκλείσει μια σειρά λογικώς δυνατών παρατηρησιακών προτάσεων
Ιστορικισμός Τ. Kuhn I. Lakatos οι επιστημονικές θεωρίες ως ιστορικο-κοινωνικές δομές P. Feyerabend
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων η ιστορικό-κοινωνική διάσταση της επιστήμης η επαναστατική φύση κάθε νέας θεωρίας
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων Παράδειγμα 1: κανονική επιστήμη, εποχή θρησκευτικής προσήλωσης Συσσώρευση προβλημάτων ή/και νέο επιστημονικό Παράδειγμα 2 Περίοδος κρίσης: επαναστατική περίοδος Αλλαγή Παραδείγματος: περίοδος θρησκευτικής μεταστροφής ή αλλαγής της εικόνας (gestalt swift) Παράδειγμα 2: [νέα] κανονική επιστήμη, εποχή θρησκευτικής προσήλωσης Πλήρης ασυνέχεια μεταξύ Παραδείγματος 1 & Παραδείγματος 2
Παράδειγμα 1 Πτολεµαίος: οι πλανήτες σε σταθερές τροχιές γύρω από τη Γη Παράδειγμα 2 Κοπέρνικος: οι πλανήτες σε σταθερές τροχιές γύρω από τον Ήλιο Kuhn: πλήρης ασυνέχεια μεταξύ Παραδείγματος 1 & Παραδείγματος 2 Θρησκευτική µεταστροφή : αλλαγή ακόµα και του νοήµατος του όρου πλανήτης
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα Παράδειγμα 1 Επαναστατική περίοδος Παράδειγμα 2 Επαναστατική περίοδος Παράδειγμα 3
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα Η επιστήμη προχωρά με άλματα & ασυνέχειες
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα Η επιστήμη προχωρά με άλματα & ασυνέχειες Κάθε παράδειγμα ορίζει εσωτερικά: τη στοχοθεσία του (τα προβλήματα που θα το απασχολήσουν) τις αξιωματικές προτάσεις & τους ορισμούς του τη μεθοδολογία του Άρα η κάθε θεωρία είναι μη-μεταφράσιμη στην επόμενη: όλες οι έννοιες ορίζονται στο πλαίσιο της θεωρίας εξολοκλήρου & από την αρχή
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα η εξέλιξη της επιστήμης δεν γίνεται με απολύτως συνειδητά ή/και ορθολογικά κριτήρια: όσο βρισκόμαστε σε ένα παράδειγμα οι επιστήμονες εργάζονται με θρησκευτική προσήλωση για την επιβεβαίωσή του δεν μπορούν επακριβώς να ορίσουν το παράδειγμα, ξέρουν να παίζουν το παιγνίδι όταν βρεθούμε σε επαναστατική περίοδο τα κριτήρια επιλογής μεταξύ παραδειγμάτων δεν είναι τελείως έλλογα ή συνειδητά, ούτε είναι τα ίδια για κάθε επιστήμονα λόγοι ψυχολογικοί & καθαρά κοινωνικο-ιστορικοί παίζουν ρόλο στην επιλογή παραδείγματος, τόσο συλλογικά όσο και ατομικά επιστημονική εκπαίδευση: μύηση & προσηλυτισμός στο παράδειγμα
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα επιστημολογικό κριτήριο: μια δομή γίνεται παράδειγμα Επιστήμη, προ-επιστήμη & ψευδο-επιστήμη Επιστήμη: παράδειγμα (έρευνα για τη λύση κοινών προβλημάτων) Προ-επιστήμη: κάποια κοινά προβλήματα, αλλά δεν εγκαθιδρύεται κάποιο παράδειγμα (διαφωνίες, εναλλακτικές ερμηνείες, πολλές συζητήσεις για ορισμούς, κριτήρια κ.λπ.) Ψευδο-επιστήμη: δεν υπάρχει έρευνα (κανένα πρόβλημα για να λυθεί)
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα επιστημολογικό κριτήριο: μια δομή γίνεται παράδειγμα μια ώριμη επιστήμη καθοδηγείται από ένα μοναδικό παράδειγμα οι επιστημονικές θεωρίες είναι ιστορικο-κοινωνικές δομές μια δομή είναι αδύνατον να οριστεί μια κοινότητα εργάζεται με τα ίδια εργαλεία για τη λύση κοινών προβλημάτων η ύπαρξη γρίφων, ανωμαλιών & προβλημάτων νόμιμη, αρκεί: ο γρίφος να μην απειλεί βασικές προκείμενες του παραδείγματος ο γρίφος να μην αντιστέκεται επ άπειρον
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα επιστημολογικό κριτήριο: μια δομή γίνεται παράδειγμα Κριτήριο προόδου της επιστήμης: η ιστορία Ιστορικισμός
Ιστορικισμός η ιστορία καθορίζει τι είναι επιστήμη ενάντια στον θετικισμό & σε ατομικιστικές θεωρίες της γνώσης (εμπειρισμός, ρασιοναλισμός) οι οποίες αγνοούν τον ρόλο του ιστορικού πλαισίου ερμηνευτική μέθοδος: βασίζεται σε ερμηνεία της ιστορίας απορρίπτει a priori, καθολικά & αμετάβλητα κριτήρια (γι αυτό και κατά πολλούς δεν μπορεί να αποφύγει τον σχετικισμό) οι θεωρίες ως κοινωνικο-ιστορικές δομές
Ο T. Kuhn & τα παραδείγματα Προβλήματα; είναι τόσο ασυνεχή τα διαφορετικά παραδείγματα; πώς (ορίζουμε ή) ταυτοποιούμε ένα παράδειγμα; είναι τόσο ανορθόλογα & ασυνείδητα τα κριτήρια επιλογής μεταξύ παραδειγμάτων; είναι σχετικιστής ο Κουν; (πώς) προοδεύει η επιστήμη; πώς επιλέγουμε ανάμεσα σε δύο σύγχρονές μας θεωρίες; κάνει απλώς περιγραφή της ιστορίας της επιστήμης; ποιό είναι το κριτήριο επιστημονικότητας μιας θεωρίας; μπορεί η περιγραφή να οδηγήσει σε κανονιστικότητα;
Ο Ι. Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα (research programmes) Falsification & the Methodology of Scientific Research Programmes Popper & Kuhn
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα (research programmes) βασικοί όροι: σκληρός πυρήνας & προστατευτική ζώνη εντός κάθε ερευνητικού προγράμματος αρνητική & θετική ευρετική προοδευτικά & εκφυλιστικά ερευνητικά προγράμματα
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα σκληρός πυρήνας: βασική υπόθεση, γενικές θέσεις, αξιώματα, ορισμοί προηγείται της προστατευτικής ζώνης μεθοδολογικά, γνωσιολογικά (& οντολογικά) αμετάβλητος λόγω μεθοδολογικής απόφασης των επιστημόνων π.χ.: η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος (Πτολεμαίος) ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος (Κοπέρνικος) ο νόμος της βαρύτητας (Νεύτωνας) η ταξική πάλη προκαλεί ιστορικές αλλαγές προς σοσιαλιστικές κοινωνίες (Μαρξ)
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα προστατευτική ζώνη: βοηθητικές θέσεις, αλλάζουν όσο χρειάζεται για να προστατέψουν τον πυρήνα υποθέσεις που υπάγονται σε ελέγχους διαψευσιμότητας / επαληθευσιμότητας μαθηματικές & πειραματικές τεχνικές, εφεύρεση οργάνων κ.λπ.
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα Μεθοδολογία: οι επιστήμονες ερευνούν προς δύο κατευθύνσεις παράλληλα αρνητική ευρετική: έρευνα προκειμένου να μην αλλάξει ο πυρήνας θετική ευρετική: έρευνα προκειμένου να διερευνηθούν τα φαινόμενα, οι προγνώσεις κ.λπ. που μελετά η θεωρία απαγορεύονται: ad hoc κινήσεις κινήσεις που απειλούν τον πυρήνα
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα Συνοψίζοντας: σκληρός πυρήνας: βασικές γενικές θέσεις, αξιώματα, ορισμοί που δεν αλλάζουν προστατευτική ζώνη: βοηθητικές θέσεις, αλλάζουν όσο χρειάζεται για να προστατέψουν τον πυρήνα αρνητική ευρετική: έρευνα προκειμένου να μην αλλάξει ο πυρήνας θετική ευρετική: έρευνα προκειμένου να διερευνηθούν τα φαινόμενα, οι προγνώσεις κ.λπ. που μελετά η θεωρία
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα προοδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα: όταν το ερευνητικό πρόγραμμα αναπτύσσεται θετικά, επεκτείνοντας τις εφαρμογές του, τις προγνώσεις του κ.λπ. εκφυλιστικό ερευνητικό πρόγραμμα: όταν το ερευνητικό πρόγραμμα δεν μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω και όλη η έρευνα που τελείται εντός του έχει σκοπό την άμυνα έναντι άλλων ανταγωνιστικών, ερευνητικών προγραμμάτων
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα επιστημολογικό κριτήριο: ένα πλήρες, συνεκτικό, ερευνητικό πρόγραμμα οι επιστήμονες επιλέγουν μεταξύ ανταγωνιστικών προγραμμάτων το συνεκτικότερο το προοδευτικότερο: αυτό που οδηγεί σε νέες ανακαλύψεις ή προβλέψεις
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα επιστημολογικό κριτήριο: ένα πλήρες, συνεκτικό, ερευνητικό πρόγραμμα οι επιστήμονες αποφασίζουν να αποδεχθούν & να εργαστούν για να προστατέψουν έναν σκληρό πυρήνα που θεωρούν ότι πληροί τους όρους της διαψευσιμότητας η θετική ευρετική επαληθεύει & επεκτείνει το ερευνητικό πρόγραμμα
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα επιστημολογικό κριτήριο: ένα πλήρες, συνεκτικό, ερευνητικό πρόγραμμα Τα προγράμματα κρίνονται από την ιστορία ανάλογα με τη συνοχή τους: τι είδους βοηθητικές παραδοχές χρειάζονται το αν προοδεύουν ή εκφυλίζονται
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα επιστημονική πρόοδος Τα προγράμματα κρίνονται από την ιστορία ανάλογα με τη συνοχή τους: τι είδους βοηθητικές παραδοχές χρειάζονται το αν προοδεύουν ή εκφυλίζονται η ορθολογικότητα της επιστήμης εξασφαλίζεται ιστορικά
Kuhn & Lakatos οι θεωρίες είναι ιστορικές δομές η ιστορία αποκαλύπτει τα κριτήρια προόδου, επιστημονικότητας, ορθολογικότητας Όμως, στον Lakatos (πιο) συνειδητές & ορθολογικές οι επιλογές του επιστήμονα
Popper & Lakatos βασικό το κριτήριο της διαψευσιμότητας, όμως: Popper: μια θεωρία μπορεί να διαψευστεί από την παρατήρηση Lakatos: οι θεωρίες είναι δομές εντός των οποίων ορίζονται οι όροι, τα προβλήματα, τα όργανα παρατήρησης, οι εξισώσεις, οι προγνώσεις κ.λπ. μόνο καθολικές διαψεύσεις απειλούν τη θεωρία εντός της θεωρίας, η θετική ευρετική σκοπό έχει να επαληθεύσει & να επεκτείνει τη θεωρία
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα ομοιότητες & διαφορές με Kuhn; ομοιότητες & διαφορές με Popper; προβλήματα της θέσης του Lakatos;
Ο Lakatos & τα ερευνητικά προγράμματα προβλήματα; πώς ταυτοποιώ ένα ερευνητικό πρόγραμμα; κατά πόσο με βοηθά το κριτήριο του Lakatos να αποφασίσω μεταξύ εναλλακτικών ερευνητικών προγραμμάτων στο παρόν; καταφέρνει ο Lakatos να αποφύγει τον σχετικισμό (του Kuhn); είναι δικαιολογημένη η πίστη του Lakatos (& του Kuhn) στην επιστημονική πρόοδο; τα προβλήματα του ιστορικισμού;
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης Ενάντια στη Μέθοδο / Against Method (1975) Science in a Free Society (1978) Farewell to Reason (1987)
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης όλα επιτρέπονται η ιδέα ότι η επιστήμη μπορεί ή πρέπει να βαδίζει σύμφωνα με ορισμένους παγιωμένους κανόνες, είναι και εκτός πραγματικότητας και ολέθρια [ ] ο μοναδικός κανόνας που επιβιώνει είναι ότι όλα επιτρέπονται εκτός πραγματικότητας : υπεραπλουστευτική για το ταλέντο των επιστημόνων & τις περιστάσεις που ευνοούν ή προκαλούν την ανάπτυξη μιας θεωρίας ολέθρια για τον επιστήμονα: η προσπάθεια επιβολής κανόνων ενισχύει την επαγγελματική κατάρτιση εις βάρος της ανθρωπιάς & της δημιουργικότητάς του ολέθρια για την επιστήμη: παραβλέπει τη συνθετότητα των παραγόντων που την επηρεάζουν, την καθιστά λιγότερο ευπροσάρμοστη και δογματική
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης όλα επιτρέπονται ; ο ορθοφρονούντας & ο εκκεντρικός επιστήμονας: ο εκκεντρικός αρκείται στη διατύπωση μιας υπόθεσης / θεωρίας, δεν είναι διατεθειμένος να ελέγξει την καταλληλότητα της προσεκτικά ο ορθοφρονούντας έχει επίγνωση των δυσκολιών & των αντιρρήσεων και ερευνά με προσοχή τις λεπτομέρειες της θεωρίας
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης ασυμμετρία θεωριών η παρατήρηση θεωρητικά φορτισμένη, το λεξιλόγιο, οι κανόνες, οι έλεγχοι καθορίζονται εσωτερικά σε κάθε θεωρίας κριτήρια σύγκρισης; τα παρατηρήσιμα δεδομένα (εσωτερικά) τόλμη προοδευτικότητα εσωτερική συνέπεια υποκειμενικοί λόγοι (αισθητικές κρίσεις, μεταφυσικές προκαταλήψεις, θρησκευτικές επιθυμίες, γούστο)
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης η επιστημονική γνώση δεν είναι απαραιτήτως ανώτερη από άλλα είδη γνώσης οι επιστημολόγοι δεν έχουν ερευνήσει διεξοδικά τα άλλα είδη γνώσης δεν υπάρχει μία μέθοδος στην οποία όλα τα είδη γνώσης πρέπει να υπακούν δεν είναι νόμιμη η ιεράρχηση των επιστημών
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης η επιστημονική γνώση δεν είναι απαραιτήτως ανώτερη από άλλα είδη γνώσης και τότε πώς θα διακρίνω την επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη; ο χρόνος, η ιστορία θα τη διακρίνει
O Paul Feyerabend & η αναρχική θεωρία της γνώσης Ενάντια στη μέθοδο όλα επιτρέπονται ασυμμετρία εσωτερικά & υποκειμενικά τα κριτήρια σύγκρισης καμία ιεράρχηση επιστημών ή τρόπων γνώσης ελευθερία, ανθρωπιστική στάση & διάκριση κράτους- επιστήμης προβλήματα; πώς οριοθετείται η επιστήμη ; τι εννοούμε τότε με τον όρο;
Kuhn, Lakatos (Feyerabend) Οι επιστημονικές θεωρίες είναι σύνθετες κοινωνικο-ιστορικές δομές Κάθε τέτοια δομή ορίζει εσωτερικά τα προβλήματα, τους κανόνες, τους όρους και τις μεθόδους της Η μελέτη της ιστορίας της επιστήμης στην υπηρεσία της επιστημολογίας
Σκέφτομαι μπορεί η μελέτη της ιστορίας να οδηγήσει στην διατύπωση επιστημολογικών κριτηρίων;
Διαβάζω Γασπαράτου, Φιλοσοφία της γνώσης, κεφ. 8, σελ. 97-99 Chalmers, Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη, κεφ. 7-11
Πηγές και βιβλιογραφικές προτάσεις Kuhn, T. (1997). Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων. Σύγχρονα Θέματα. Κάλφας Β. (1997). «Εισαγωγή». Στο Kuhn, T. (1997). Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων. Σύγχρονα Θέματα. Lakatos, I., 1970, Falsification and the Methodology of Scientific Research Programmes. In Lakatos & Musgrave (eds). Criticism and the Growth of Knowledge. Cambridge: Cambridge University Press. Available online http://www.csun.edu/~vcsoc00i/classes/s497f09/s690s08/lakatos.pdf Lakatos (1978). The Methodology of Scientific Research Programmes: Philosophical Papers. Cambridge University Press Chalmers A.F. (2004). Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη; Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Ladyman, J., 2001, Understanding Philosophy of Science (Routledge, 2001) Newton-Smith, W., 1981, The Rationality of Science (Routledge, 1981) Okasha, S., 2002, Philosophy of Science: A Very Short Introduction (OUP) Bird, A.,1998, The Philosophy of Science (UCL Press)