ΓΙΩΡΓΗ ΚΑΤΣΟΥΛΗ ΜΑΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΙΝΑΚΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΦΙΛΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Από το 1453 μέχρι το 1830 ΤΟΜΟΣ Α ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΑ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ. (ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ)... 15 1. ΓΕΝΙΚΑ... 15 2. Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ...... Α. Στο Βυζάντιο Β. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.. 3. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ. 23 Υποσημειώσεις.. 26 20 20 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: «ΕΙΔΗΣΕΙΣ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ «ΑΛΩΣΗ» ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 17 ου ΑΙΩΝΑ..... 27 ΠΗΓΕΣ ΓΕΝΙΚΑ.. 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΫΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ- ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ 15ο, 16ο, ΚΑΙ 17ο ΑΙΩΝΕΣ (ΧΡΟΝΟΣ ΤΟΜΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΓΑΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ). 34 Βιβλιογραφία... 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ (16ος 17ος ΑΙΩΝΑΣ), Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ
ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ..... 44 1. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ... 44 2. ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ.. 46 3. ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ, ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ, ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ... 49 Υποσημειώσεις... 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑΣ. (ΟΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ ΤΑ ΡΟΥΣΦΕΤΙΑ Η ΙΣΝΑΦΙΑ)...... 58 1. ΓΕΝΙΚΑ... 58 2. ΤΙΜΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 62 Υποσημειώσεις... 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ: Ο ΑΠΟΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ... 68 Υποσημειώσεις... 77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙ: ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΓΓΕΙΑΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ. 79 Α. Γαίες του δημοσίου ή του σουλτάνου... 79 Β. Γαίες αφιερωμένες σε εκκλησιαστικά (οθωμανικά) ιδρύματα (μεβκουφέ-βακουφιέ) 80 Γ. Γαίες ιδιωτικές... 80 Υποσημειώσεις.. 86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙΙ: ΟΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ 87 1. ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΕΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.. Α. Γενικά. Β. Ειδίκευση των κατηγοριών των φόρων.. α) Νόμιμοι φόροι. 87 87 89 89 i. Κεφαλικός φόρος (χαράτσι) 89 ii. Φόροι πάνω στην παραγωγή (γεωργική και κτηνοτροφική) Δεκάτη 90 iii. Φόροι μεταβιβάσεως ακινήτων και δωρεών. 90 iv. Τελωνειακοί δασμοί.. 90 2. ΕΚΤΑΚΤΟΙ ΦΟΡΟΙ ΑΒΑΡΙΤΖΙ ΑΒΑΝΙΕ.. 91 3. ΠΡΟΣΤΙΜΑ Γ. Φοροτεχνικό σύστημα... Δ. Υψος ιδιοποίησης εισοδήματος από τη φορολογία.. Ε. Εκκλησιαστικοί και κοινοτικοί φόροι.. α) Εκκλησιαστικοί φόροι.. Β) Κοινοτικοί φόροι. 91 91 93 98 98 100
Υποσημειώσεις... 101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΧ: ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ.. 103 Υποσημειώσεις.. 112 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χ: ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ 113 Βιβλιογραφία.... 114 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙ: ΑΜΟΙΒΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΝΟΜΙΣΜΑ ΠΙΣΤΙΣ ΤΟΚΟΣ...... 115 1. ΑΜΟΙΒΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.. 115 2. ΝΟΜΙΣΜΑ. 115 3. ΠΙΣΤΙΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ (ΟΜΟΛΟΓΑ) 116 4. ΤΟΚΟΣ... 117 Υποσημειώσεις.. 118 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙΙ: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 119 ΓΕΝΙΚΑ 119 Α. Οικοτεχνία Βιοτεχνία... 124 Β. Εμπόριο Ναυτιλία. 128 ΓΕΝΙΚΑ... 128 Υποσημειώσεις... 136 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙΙΙ: ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ «ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ»..... 137 Υποσημειώσεις.. 146 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ Α ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ... 149 1. ΓΕΝΙΚΑ... 149 2. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 150 3. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ. 156 4. ΤΑ ΝΗΣΙΑ (ΥΔΡΑ ΨΑΡΑ).. 159 5. ΚΡΗΤΗ. 162 6. ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΤΑ ΛΑΦΥΡΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. 164 7. ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ... 168 Υποσημειώσεις... 169
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ Α ΠΕΡΙΟΔΟΥ (1.1.1821-15.4.1823). 171 1. ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ... 189 2. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ 190 3. ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ.. 191 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ Β ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ (ΑΠΡΙΛΗΣ 1823)... 198 1. ΓΕΝΙΚΑ... 198 2. ΑΝΑΘΕΩΡΗΘΕΙΣΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ.. 199 Υποσημειώσεις.. 206 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV: ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ Β ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΑΠΟ 18 ΑΠΡΙΛΗ 1823 ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΗ 1823 (ΑΡΧΗ ΤΟΥ Α ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ). 208 Γενικά 208 Υποσημειώσεις... 221 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ.. 223 Υποσημειώσεις... 225 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI: ΤΟ Α ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΔΑΝΕΙΟ ΤΩΝ 800.000 ΛΙΡΩΝ...... 226 1. ΓΕΝΙΚΑ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ... 226 2. ΤΟ ΔΑΝΕΙΟ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ (ΜΑΛΤΑΣ). 229 3. ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΟΡΔΟ ΒΥΡΩΝΑ 233 4. Η ΣΥΝΑΨΗ, Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ Α ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ ΤΩΝ 800.000 ΛΙΡΩΝ ΣΤΕΡΛΙΝΩΝ... 235 Υποσημειώσεις 248 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙ: Η ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ Α ΚΑΙ Β ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ ΟΙ ΕΜΦΥΛΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ... ΓΕΝΙΚΑ 250 250 Υποσημειώσεις.. 255 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙΙ: ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ
ΤΗΝ Β ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1824) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Γ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ. 257 Υποσημειώσεις... 268 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΧ: ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Γ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (11.10.1824-30.6.1825) ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Γ. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ. ΓΕΝΙΚΑ... Α. Οκτώβρης Δεκέμβρης 1824... Β. Ιανουάριος Μάρτιος 1825... Γ. Απρίλιος Ιούνιος 1825 270 270 270 276 294 Υποσημειώσεις... 308 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χ: ΤΟ Β ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΔΑΝΕΙΟ... 311 1. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ.. Α. Γαλλικές προτάσεις Β. Αμερικανικές προτάσεις. Γ. Διάφορες άλλες προτάσεις.. Δ. Δάνειο της Κύπρου. Ε. Δάνειο Μαυροκορδάτου (Ηπείρου). 311 311 312 312 312 314 2. Η ΣΥΝΑΨΗ ΤΟΥ Β ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ.. 319 3. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ.. 328 4. ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ. 343 5. Η ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 347 Υποσημειώσεις.. 350 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙ: ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ... 352 Α. Ναύπλιο 352 Β. Μεσολόγγι 357 Γ. Οι τελευταίες μέρες.. 381 Δ. Τα οικονομικά της φρουράς 393 Υποσημειώσεις.. 400 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙΙ: ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ Γ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ, ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ Γ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ (ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ)........ 403 1. ΙΟΥΛΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1825.. 403 2. ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 1826... 413 Υποσημειώσεις... 415 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙΙΙ: Γ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΖΑΪΜΗ...... 417 1. ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΤΗΣ Γ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ 417 2. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΖΑΪΜΗ... 426 3. Γ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β. 449
4. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ 466 Υποσημειώσεις.. 471 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙV: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΠΡΟΤΟΥ ΦΘΑΣΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. 474 1. Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.. 478 2. ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ... Α. Η ίδρυση της χρηματιστικής τράπεζας. Β. Νομισματική πολιτική. Γ. Αγροτική πολιτική α. Η διανομή της εθνικής γης.. β. Η ίδρυση της γεωργικής σχολής.. Δ. Γενικά οικονομικά μέτρα Ε. Δημοσιονομική πολιτική... α) Εξωτερικά βοηθήματα και προτάσεις δανεισμού β) Φορολογική πολιτική. γ) Φοροτεχνικές υπηρεσίες προϋπολογισμοί 1828-1829 και 1829-1830. δ) Απαιτήσεις. 482 483 486 493 493 495 496 497 498 500 501 508 Υποσημειώσεις.. 517 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧV: Η ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ 519 Υποσημειώσεις... 527 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.. 528 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 530