ΔΘΝΙΚΟ θαη ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΧΝ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΧΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΟΤ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΤ ΓΙΚΑΙΟΤ

ΔΘΝΙΚΟ θαη ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΧΝ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΧΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΟΤ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΤ ΓΙΚΑΙΟΤ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΑΝΓΡΔΑ ΓΗΜΗΣΡΟΠΟΤΛΟ ΘΔΜΑ: Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΤΗ ΣΧΝ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΚΟΜΜΑΣΧΝ ΣΔΦΑΝΑΚΙΓΗ ΑΛΔΞΙΑ ΑΜ: 1340201200411 ΑΚΑΓΗΜΑΨΚΟ ΔΣΟ 2012-2013 0

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΑΓΧΓΗ: ΣΟ ΘΔΜΑ... ΔΛ.2 ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ: ΣΑ ΚΟΜΜΑΣΑ ΓΔΝΙΚΑ...ΔΛ.2 Α) ΟΡΙΜΟ ΠΟΛΙΣΙΚΟΤ ΚΟΜΜΑΣΟ...ΔΛ.2 Β) Η ΗΜΑΙΑ ΣΧΝ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΚΟΜΜΑΣΧΝ...ΔΛ.8 ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΤΗ ΣΧΝ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΚΟΜΜΑΣΧΝ...ΔΛ.10 Α) ΘΔΧΡΙΔ...ΔΛ.10 Β) ΥΟΛΙΑ...ΔΛ.17 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΔΠΙΛΟΓΟ...ΔΛ.20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...ΔΛ.21 1

ΔΙΑΓΩΓΗ: ΣΟ ΘΔΜΑ Σν ζέκα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε λνκηθή θχζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ. Σν αλ ηα θφκκαηα δηέζεηαλ ή φρη λνκηθή πξνζσπηθφηεηα απαζρφιεζε αξθεηνχο ζπγγξαθείο, ψζπνπ λα δηαηππσζεί ξεηά ή φρη απφ ην Νφκν. Σν θπξηφηεξν φκσο δήηεκα δελ είλαη ην αλ πξφθεηηαη ηειηθά γηα λνκηθά πξφζσπα ή φρη, αιιά πνηα είλαη ε ζέζε ηνπο ζηελ ζπληαγκαηηθή ηάμε θαη ζηελ θξαηηθή νξγάλσζε, ψζηε λα δηθαηνινγνχληαη λνκηθά νη ιεηηνπξγίεο ηνπο. Θα γίλεη ινηπφλ κηα πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο ησλ θαηά θαηξνχο ζεσξηψλ ζρεηηθά κε απηφ ην αξθεηά πνιχπινθν δήηεκα. ΜΔΡΟ ΠΡΩΣΟ: ΣΑ ΚΟΜΜΑΣΑ ΓΔΝΙΚΑ Α) ΟΡΙΜΟ ΠΟΛΙΣΙΚΟΤ ΚΟΜΜΑΣΟ Πξηλ αλαιχζνπκε ηε ζέζε ησλ θνκκάησλ ζηελ έλλνκε ηάμε θξίλεηαη ζθφπηκν λα δνζεί ν νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ θφκκαηνο. Αλ θαη πξφθεηηαη γηα κηα νηθεία απφ ηελ θαζεκεξηλή θνηλσληθνπνιηηηθή εκπεηξία ηνπ θαζελφο έλλνηα παξαηεξείηαη πσο είλαη δχζθνιν λα δνζεί έλαο πιήξεο θαη αθξηβήο νξηζκφο. Έρεη ιερζεί φηη πνιηηηθφ θφκκα νλνκάδεηαη κηα νκάδα αλζξψπσλ πνπ νξγαλψλεηαη κε ζθνπφ ηελ θαηάθηεζε ηεο θπβεξλεηηθήο εμνπζίαο κε εθινγηθά ή άιια κέζα 1. Σέηνηνη νξηζκνί δελ απνδίδνπλ πιήξσο ην λφεκα ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο κέζα ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία. Όλησο πξφθεηηαη γηα κηα έλσζε αλζξψπσλ, σζηφζν ηππηθά δελ αξθεί κφλν απηφ ψζηε λα κηιάκε γηα θφκκα. Δπίζεο, ζηφρνο ελφο θφκκαηνο δελ είλαη απαξαίηεηα λα αλαιάβεη ηελ θπβεξλεηηθή εμνπζία. αθψο ην θφκκα 1. Heywood, Δηζαγσγή ζηελ πνιηηηθή ζει. 345 2

επηζπκεί λα κεηαηξέςεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ζε θξαηηθή πνιηηηθή θαη λα παίξλεη ηηο θπβεξλεηηθέο απνθάζεηο, φκσο δελ είλαη απηή ε κνλαδηθή επηδίσμή ηνπ. Σν θφκκα επηζπκεί λα ιάβεη κέξνο ζηε δηαθπβέξλεζε, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη δηεθδηθεί ζέζε ζηελ Βνπιή, δειαδή ζηελ λνκνζεηηθή εμνπζία θαη ζηελ αληηπνιίηεπζε, εθηφο απφ ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία. Σέινο, ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία δελ κπνξεί λα λνεζεί σο θφκκα έλαο πνιηηηθφο ζρεκαηηζκφο πνπ επηρεηξεί λα αλαδεηρζεί κε άιια κέζα πέξαλ ησλ εθινγψλ, θαζψο ππάξρεη ν θίλδπλνο ρξήζεο αζέκηησλ θαη αληηδεκνθξαηηθψλ κέζσλ. Δπνκέλσο, ζηνλ νξηζκφ απαηηείηαη πξνζνρή ψζηε λα πξνζδηνξηζηεί κε αθξίβεηα ε έλλνηα ηνπ θφκκαηνο. Καηά ηνλ Φ. ππξφπνπιν, πνιηηηθά θφκκαηα είλαη ελψζεηο Διιήλσλ πνιηηψλ πνπ ζεκείν αλαθνξάο έρνπλ ηελ ειεχζεξε ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. Πξφθεηηαη γηα θνηλσληθέο ζπζζσκαηψζεηο πνπ απνζθνπνχλ λα ζπκκεηέρνπλ ζην αληηπνιηηεπηηθφ θαη λνκνζεηηθφ ζψκα, ηε Βνπιή, αιιά θαη λα αλαιακβάλνπλ ηελ άζθεζε ηεο θπβεξλεηηθήο ιεηηνπξγίαο 2. ηφρνο ηνπο, δειαδή, είλαη ε ζπκκεηνρή ζηε Βνπιή, σο λνκνζεηηθή εμνπζία θαη σο αληηπνιίηεπζε, θαη ε εθινγηθή-πνιηηηθή ελίζρπζε, φηαλ πξφθεηηαη γηα κηθξά θφκκαηα, θαη ε λίθε ζηνλ εθινγηθφ αγψλα, ε πιεηνςεθία θαη ε δηαθπβέξλεζε, φηαλ πξφθεηηαη γηα κεγάια 3. Ο Γ. Παπαδεκεηξίνπ ππνζηεξίδεη φηη «πνιηηηθφ θφκκα είλαη ε δηαξθήο έλσζε ειιήλσλ πνιηηψλ κε δηθαίσκα ςήθνπ, ε νξγάλσζε θαη ε δξάζε ηεο νπνίαο απνζθνπεί αθελφο ζηε δηακεζνιάβεζε θαη έθθξαζε ηεο ζέιεζεο ηνπ ιανχ θαη αθεηέξνπ ζηε ζπκκεηνρή ηεο γηα ηελ άζθεζε ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο». 4 Καηά ηελ εθδνρή ηνπ Α. Γηακαληφπνπινπ, «Κφκκαηα είλαη δηαξθείο νξγαλψζεηο κε αλαγλσξίζηκα δηαθνξνπνηεηηθά ζχκβνια πνπ επηδηψθνπλ ηε ιατθή ζπγθαηάλεπζε - εθδεινχκελε κε εθινγηθέο ή άιιεο δηαδηθαζίεο - πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ κέηνρνη ηεο εμνπζίαο θαη λα πξνσζήζνπλ έηζη ην ηδενινγηθά πξνζαλαηνιηζκέλν πνιηηηθφ ηνπο πξφγξακκα» 5. 2. Φ. ππξφπνπινο, Δηζαγσγή ζην πληαγκαηηθφ Γίθαην, ζει. 56 3 αξ.52 3. Φ. ππξφπνπινο, Δηζαγσγή ζην πληαγκαηηθφ Γίθαην, ζει.40 3 αξ.15 4. Γ. Παπαδεκεηξίνπ, Γίθαην ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ζει 19 5. Α. Γηακαληφπνπινο, Η έλλνηα ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο ζηε ζχγρξνλε πνιηηηθή επηζηήκε, ζει. 475 3

Ο Edmund Burke (18 νο αη.) νξίδεη ην θφκκα σο νκάδα αλζξψπσλ ελσκέλε πξνθεηκέλνπ λα πξνάγνπλ δηά ησλ θνηλψλ πξνζπαζεηψλ ηνπο ην εζληθφ ζπκθέξνλ βάζεη ηδηαίηεξεο αξρήο επί ηεο νπνίαο είλαη ζχκθσλνη. Ο Μαπξηάο ην ζεσξεί νκάδα πνιηηψλ πνπ νξγαλψλνληαη πξνθεηκέλνπ λα δξάζνπλ απφ θνηλνχ κε ζηφρν ηελ θαηάιεςε θαη άζθεζε ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο 6. Καηά ην Γξφζν, πξφθεηηαη γηα έλσζε Διιήλσλ πνιηηψλ 7 πνπ έρνπλ ην δηθαίσκα ηνπ εθιέγεηλ 8 θαη κε επηδίσμε λα ζπκκεηέρεη θαηά ηξφπν άκεζν θαη λνκηθά δεζκεπηηθφ ζηε δηακφξθσζε ηεο βνχιεζεο νξγάλσλ πνπ αζθνχλ θξαηηθή πνιηηηθή εμνπζία 9. Ο Γ. Καζηκάηεο δέρεηαη ηνλ νξηζκφ ηνπ γεξκαληθνχ λφκνπ 10, παξ.2: Κφκκαηα είλαη ελψζεηο πνιηηψλ, νη νπνίεο δηαξθψο ή γηα πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα ηελ πεξηνρή ηεο νκνζπνλδίαο ή κηαο νκφζπνλδεο ρψξαο, αζθνχλ επηξξνή ζηνλ ζρεκαηηζκφ ηεο πνιηηηθήο ζέιεζεο θαη ζέινπλ λα ζπκπξάηηνπλ ζηελ αληηπξνζψπεπζε ηνπ Λανχ, ζηε γεξκαληθή νκνζπνλδηαθή Βνπιή ή ζηελ ηνπηθή, εθφζνλ νη ελψζεηο απηέο θαηά ηε ζπλνιηθή εηθφλα ησλ πξαγκαηηθψλ πεξηζηαηηθψλ, ηδηαίηεξα θαηά ην κέγεζνο θαη ηε ζηαζεξφηεηα ηεο νξγάλσζήο ηνπο, θαηά ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ ηνπο θαη ηελ πξνβνιή ηνπο ζηε δεκνζηφηεηα, πξνζθέξνπλ επαξθή εγγχεζε γηα ηε ζνβαξφηεηα (ηεο πξαγκαηνπνίεζεο) απηνχ ηνπ ζθνπνχ 11. Με βάζε θαη ηα παξαπάλσ, ζα ιέγακε φηη σο πξνο ηελ ηππηθή δηάζηαζε ηεο έλλνηαο ηνπ θφκκαηνο, ην θφκκα είλαη κηα έλσζε θπζηθψλ πξνζψπσλ, θαη κάιηζηα Διιήλσλ πνιηηψλ πνπ έρνπλ ην δηθαίσκα ηνπ εθιέγεηλ, ζχκθσλα κε ην άξζξν 29 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο. 6. Μαπξηάο, πληαγκαηηθφ Γίθαην, ζει. 397 10 α 7. Γξφζνο, Η λνκηθή ζέζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζηελ Διιάδα, ζει. 168 β 8. Γξφζνο, Η λνκηθή ζέζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζηελ Διιάδα, ζει. 170 γ 9. Γξφζνο, Η λνκηθή ζέζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζηελ Διιάδα, ζει 174-175 10. Γ. Καζηκάηεο, Σα θφκκαηα σο ζπληαγκαηηθφο ζεζκφο, Μειέηεο Ι, Γεκνθξαηία, ζει. 199 11. PartG παξ.2 4

Όπσο επηζεκάλζεθε, ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θφκκαηνο είλαη ε δηάξθεηα. Απηφ δελ ζεκαίλεη φηη απαξαίηεηα ε δηάξθεηα δσήο ηνπ θφκκαηνο είλαη καθξφρξνλε θάηη πνπ κφλν εθ ησλ πζηέξσλ κπνξεί λα θξηζεί, αιιά φηη ην θφκκα, φηαλ ηδξχεηαη, δελ έρεη πξφζεζε δηάιπζεο. Με άιια ιφγηα, ηδξχεηαη γηα λα ιεηηνπξγεί αφξηζην ρξνληθφ δηάζηεκα, αθνχ θαη νη ζθνπνί ηνπ είλαη απεξηφξηζηνη ρξνληθά. Σα θφκκαηα είλαη επίζεο ειεχζεξεο ελψζεηο, πνπ ζεκαίλεη φηη θαηνρπξψλεηαη ε ειεπζεξία ίδξπζεο πξνζρψξεζεο θαη απνρψξεζεο απφ έλα θφκκα, αιιά θαη γεληθά ε ιεηηνπξγία ηνπο. Σν θξάηνο δελ κπνξεί λα παξεκβαίλεη ζηε ιεηηνπξγία ηνπο, νχηε λα ηδξχεη, νχηε λα δηαιχεη θφκκαηα, νχηε λα πεξηνξίδεη ηνλ αξηζκφ ηνπο νχηε ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ ηνπο. Διεπζεξία βεβαίσο ζεκαίλεη θαη ειεπζεξία ζηνλ αληαγσληζκφ ησλ θνκκάησλ θαη παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ ζε φια ηα θφκκαηα ζηε δηεμαγσγή ηνπ πνιηηηθνχ αληαγσληζκνχ. Μηιψληαο γηα ειεχζεξν αληαγσληζκφ, ζπκπεξαίλνπκε φηη ηα θφκκαηα ζε έλα θξάηνο είλαη πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο. Πξάγκαηη, ε ιέμε θφκκα πξνέξρεηαη απφ ην ξήκα θφπησ θαη δειψλεη ην ηκήκα. Δπνκέλσο έλα κφλν θφκκα δελ λνείηαη, παχεη λα απνηειεί θφκκα, ηκήκα ηνπ φινπ. Σν ζχλνιν ηεο ιατθήο ζέιεζεο ζπκπίπηεη κε ην ζχλνιν ησλ θνκκάησλ. Θα λα ππάξρεη έθθξαζε θάζε γλψκεο θαη βνχιεζεο, απαηηείηαη πιήζνο θνκκάησλ. Έλα θφκκα, βεβαίσο, δηαζέηεη θαη εζσηεξηθή νξγάλσζε, ψζηε λα κπνξεί λα δξαζηεξηνπνηείηαη θαη λα επηδηψθεη κε πηζαλφηεηα πξαγκάησζεο ηνπ ζθνπνχο ηνπ. Η νξγάλσζε απηή είλαη θαη αξρήλ πιήξεο, δειαδή ζε κηα επξεία έθηαζε. Έλα θφκκα έρεη σο απψηεξν ζηφρν ηελ εμάπισζε ζε φιε ηελ επηθξάηεηα θαη φρη ηελ ελαζρφιεζε απνθιεηζηηθά θαη κφλν κε ηνπηθά ελδηαθέξνληα. Αθφκε, ε νξγάλσζε ελφο θφκκαηνο νθείιεη λα είλαη δεκνθξαηηθή, φπσο πξνθχπηεη απφ ην άξζξν 29 ηνπ πληάγκαηνο («ε νξγάλσζε θαη ε δξάζε ηνπο νθείιεη λα εμππεξεηεί ηελ ειεχζεξε ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο») Κάζε θφκκα πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ νθείιεη λα είλαη δεκνθξαηηθψλ αξρψλ. Απηή ε απαίηεζε έρεη 5

ακθηζβεηεζεί. Καηά ηνλ ππξφπνπιν, φηαλ ην θφκκα ππνβάιιεη ηελ δήισζή ηνπ ζχκθσλα κε ην λδ 59/1974, δελ θάλεη «δήισζε λνκηκνθξνζχλεο». Σν φηη ε δξάζε ηνπ εμππεξεηεί ηελ ειεχζεξε ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο δελ ζεκαίλεη αλαγθαία φηη έρεη δεκνθξαηηθέο αξρέο. Σν δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα ππεξεηείηαη απφ ηελ χπαξμε θαη δξάζε πνιιψλ θνκκάησλ θαη ηα αλέρεηαη φια, αλεμάξηεηα κε ηηο ηδενινγηθέο ηνπο αξρέο. Ο Μαπξηάο ζπκθσλεί ζην φηη δελ νξίδεηαη απφ ην χληαγκα θαη ηνλ λφκν φηη νη αξρέο ηνπ θφκκαηνο είλαη δεκνθξαηηθέο, φκσο ην ζεσξεί πεξηηηφ: «ν δηαδξακψλ ρξφλνο απφ ηελ πηψζε ηεο δηθηαηνξίαο θη ε εκπέδσζε ηεο δεκνθξαηίαο» θαζηζηνχλ πεξηηηή ηε ξεηή επηηαγή. Ο πξνεγνχκελνο λφκνο γηα ηα θφκκαηα ηνπ 1974, ακέζσο κεηά ηελ πηψζε ηεο δηθηαηνξίαο, αλαθέξεη ξεηά φηη «ηα πνιηηηθά θφκκαηα, πθηζηάκελα ή εθεμήο ηδξπφκελα, ππνρξενχληαη φπσο πξν ηεο αλαιήςεσο νηαζδήπνηε δξαζηεξηφηεηνο θαηαζέζνπλ εηο ηνλ εηζαγγειέα ηνπ Αξείνπ Πάγνπ δήισζηλ ηνπ αξρεγνχ ή ηεο δηνηθνχζεο επηηξνπήο απηψλ πεξηιακβάλνπζαλ φηη νη αξρέο ηνπ θφκκαηνο αληηηίζεληαη πξνο πάζαλ ελέξγεηαλ απνζθνπνχζα εηο ηελ βία θαηάιεςηλ ηεο εμνπζίαο ή ηελ αλαηξνπήλ ηνπ ειεχζεξνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο». Πνιινί Έιιελεο θαη μέλνη ζπγγξαθείο ζεσξνχλ φηη θαη ε εζσηεξηθή νξγάλσζε θαη δνκή ηνπ θφκκαηνο πξέπεη λα είλαη δεκνθξαηηθή, φπσο επηζεκαίλεη ν Γξφζνο. Πξάγκαηη, κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη έλα θφκκα ζα εθαξκφζεη ηηο αξρέο ηνπ θαη ζην Κξάηνο, αλ αλαιάβεη ηελ εμνπζία, επνκέλσο ζπλάγνπκε φηη ηα θφκκαηα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ δεκνθξαηηθά, αλ θαη ε ίδηα ε Γεκνθξαηία δελ κπνξεί ξεηά λα ην επηβάιιεη ή λα απαγνξεχζεη άιιε ηδενινγία ζηα θφκκαηα. Δπίζεο, γηα λα εθθξάδεηαη ε ζέιεζε ησλ κειψλ πξέπεη λα ππάξρεη θαη εζσθνκκαηηθή δεκνθξαηία, ψζηε λα δηακνξθψλεηαη ε βνχιεζε «απφ θάησ πξνο ηα πάλσ». Χο πξνο ηελ νπζηαζηηθή ηνπ δηάζηαζε, είλαη επλφεην φηη ην θφκκα έρεη πνιηηηθφ ραξαθηήξα. Η πνιηηηθή είλαη κηα πνιπδηάζηαηε έλλνηα, ηεο νπνίαο ην πεξηερφκελν δελ είλαη ζθφπηκν λα αλαιπζεί εδψ, πάλησο ηα θφκκαηα ζρεηίδνληαη κε ηελ πνιηηηθή εμνπζία. Δπίζεο, ην θφκκα ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιηηηθή ηδενινγία, δειαδή αξρέο ζηηο νπνίεο ην θφκκα βαζίδεη ην πξφγξακκά ηνπ. Η ηδενινγία ηνπ ζπλδέεηαη αθφκε κε ηελ εμππεξέηεζε ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο, πνπ απνηειεί ζηφρν ηνπ θφκκαηνο, θαζψο απηφ πξνζδηνξίδεηαη κε ιχζε ηεο αξρέο ηνπ. 6

Γεληθά ην θφκκα έρεη σο ραξαθηεξηζηηθφ θαη ηελ έθθξαζε ηεο ιατθήο ζέιεζεο, απηφ είλαη πνπ ην θαζηζηά ηφζν ζεκαληηθφ θηα ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα, αθνχ κέζσ ησλ θνκκάησλ ν Λαφο γίλεηαη πεγή ησλ εμνπζηψλ. Δθηφο απφ απηφ, φκσο ην θφκκα ζηνρεχεη ζηελ ζπκκεηνρή ζηε δηαθπβέξλεζε ηνπ θξάηνπο, είηε σο θπβέξλεζε, είηε σο αληηπνιίηεπζε. Θέινπλ λα ζπκκεηέρνπλ επίζεο ζηε Ννκνζεηηθή εμνπζία. πλνςίδνληαο ηα παξαπάλσ, ζα ιέγακε φηη πνιηηηθά θφκκαηα είλαη δηαξθείο, ειεχζεξεο, κε απηνηειείο ελψζεηο ελεξγψλ πνιηηψλ, κε πιήξε θαη δεκνθξαηηθή νξγάλσζε πνπ επηδηψθνπλ κέζα ζην ζπληαγκαηηθφ πιαίζην σο θνξείο ηεο ιατθήο ζέιεζεο ζπκκεηνρή ζηελ δηαθπβέξλεζε ηνπ θξάηνπο, κε ζθνπφ ηελ εμππεξέηεζε ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο φπσο πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ πνιηηηθή ηνπο ηνπνζέηεζε 12. 12. Α. Γεκεηξφπνπινο, χζηεκα ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, ζει.662-689 7

Β) Η ΗΜΑΙΑ ΣΩΝ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ Γηαηί φκσο είλαη ηφζν ζεκαληηθφο ν πξνζδηνξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο θαη ην δήηεκα ηεο θχζεο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζηελ έλλνκε ηάμε; Αθξηβψο επεηδή θαηέρνπλ κία πνιχ ζεκαληηθή ζέζε ζηε ζχγρξνλε δεκνθξαηία. Έηζη ν ξφινο θαη ε ζεκαζία ηνπο ζεσξνχληαη ζπρλά απηνλφεηα. Καη απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε παξνπζία πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζπλδέεηαη κε ηελ επηθξάηεζε δεκνθξαηηθψλ θαζεζηψησλ ή θαη θαζεζηψησλ κε θάπνηα δπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ηνπ ιανχ ζηελ πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Σα πνιηηηθά θφκκαηα ινηπφλ, κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο κέζν έθθξαζεο ησλ πνιηηψλ, νη νπνίνη, είηε σο κέιε, είηε σο ςεθνθφξνη έρνπλ ηελ επθαηξία λα κεηαθέξνπλ ζηνλ πνιηηηθφ ζηίβν ηηο απφςεηο ηνπο. Αθφκε λα επηδηψμνπλ ηελ επηθξάηεζε ηνπ θφκκαηνο κε ηνπ νπνίνπ ηελ ηδενινγία-πνιηηηθή ηνπνζέηεζε ζεσξνχλ φηη εθθξάδνληαη γηα λα πεηχρνπλ ηπρφλ θαιχηεξε ιχζε ζηα πξνβιήκαηά ηνπο. Γεληθφηεξα, κέζσ ησλ θνκκάησλ νη πνιίηεο απνθηνχλ θσλή θαζψο έηζη είλαη θαη επθνιφηεξν λα δηεθδηθήζνπλ ηα ζπκθέξνληά ηνπο πην απνηειεζκαηηθά. Δπνκέλσο ηα θφκκαηα είλαη έλαο ηξφπνο δηαζθάιηζεο ηεο πνιπθσλίαο, απαξαίηεηεο γηα κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία, φπνπ θαλέλαο πνιίηεο δελ πξέπεη λα «θηκψλεηαη» αιιά λα δξαζηεξηνπνηείηαη ελεξγά. Δπίζεο έηζη δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζε θάζε πνιίηε λα επηρεηξήζεη ηελ αλάδεημή ηνπ ζηνλ πνιηηηθφ ρψξν, νπνηαδήπνηε ηδενινγία θαη αλ πξεζβεχεη, ζηα πιαίζηα πάληα ηεο πξνάζπηζεο ηεο δεκνθξαηίαο. Έηζη εξρφκαζηε ζε αληηδηαζηνιή κε αλειεχζεξα θαζεζηψηα, φπνπ άηνκα ζπγθεθξηκέλσλ αληηιήςεσλ κφλν έρνπλ ηε δπλαηφηεηα απηή. Αθφκε, ζεκέιην ηεο δεκνθξαηίαο είλαη ν πινπξαιηζκφο, δειαδή ε «απνδνρή ή αλάπηπμε πνιιψλ απφςεσλ ζηε δηαθίλεζε ησλ ηδεψλ», θάηη πνπ απνξξέεη απφ ην άξζξν 5 παξ.1 ηνπ πληάγκαηνο, «Καζέλαο έρεη δηθαίσκα λα αλαπηχζζεη ειεχζεξα ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ θαη λα ζπκκεηέρεη ζηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο, εθφζνλ δελ πξνζβάιιεη ηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ θαη δελ παξαβηάδεη ην χληαγκα ή ηα ρξεζηά ήζε.», αιιά θαη απφ ην άξζξν 14: 1. Καζέλαο κπνξεί λα εθθξάδεη θαη λα δηαδίδεη πξνθνξηθά, γξαπηά θαη δηά ηνπ ηχπνπ ηνπο ζηνραζκνχο ηνπ, ηεξψληαο ηνπο λφκνπο ηνπ Κξάηνπο. 8

2. Ο ηχπνο είλαη ειεχζεξνο. Η ινγνθξηζία θαη θάζε άιιν πξνιεπηηθφ κέηξν απαγνξεχνληαη. Η θαηάζρεζε εθεκεξίδσλ θαη άιισλ εληχπσλ, είηε πξηλ απφ ηελ θπθινθνξία είηε χζηεξα απφ απηή, απαγνξεχεηαη. (κε νξηζκέλεο 3. εμαηξέζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζπλέρεηα ηνπ άξζξνπ 14) Φπζηθά ε χπαξμε πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζπλδέεηαη ζηελά κε ην αληηπξνζσπεπηηθφ ζχζηεκα. Γεκνθξαηία θαη αληηπξνζσπεπηηζκφο βέβαηα δελ ηαπηίδνληαη, αθνχ ζηε Γεκνθξαηία ν πνιίηεο ζπκκεηέρεη άκεζα θαη παίξλεη ν ίδηνο απνθάζεηο, ελψ ζηε ιεγφκελε «έκκεζε Γεκνθξαηία» απνθαζίδνπλ νη εθιεγκέλνη αληηπξφζσπνη ηνπ ιανχ. Πξέπεη επνκέλσο λα γίλεη ε δηεξεχλεζε φηη, κηιψληαο γηα ηελ πξνζθνξά ησλ θνκκάησλ ζηε ζχγρξνλε δεκνθξαηία, ελλννχκε ηελ «έκκεζε», θαζψο απηή είλαη πνπ εθαξκφδεηαη ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Αζθαιψο ζε κηα άκεζε Γεκνθξαηία, δειαδή ζηε γλήζηα κνξθή Γεκνθξαηίαο, ηα θφκκαηα ζα δηαδξακάηηδαλ δηαθνξεηηθφ ξφιν, αλ ππήξραλ. Δπνκέλσο ηα θφκκαηα είλαη έλα κέζν έθθξαζεο ηνπ ιανχ, ζαθψο φρη ην κφλν, αιιά πνιχ ζεκαληηθφ, γηαηί ζεκειηψλεη ηελ αξρή ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο, επεηδή ε ζέιεζε ηνπ ιανχ εθθξάδεηαη κέζσ ησλ θνκκάησλ ζην Κνηλνβνχιην. Βεβαίσο είλαη επλφεην φηη ν ιαφο κφλν ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν κπνξεί λα ζεσξεζεί εληαίνο, θαζψο θάζε θνηλσληθή νκάδα αιιά αθφκα θαη θάζε άηνκν μερσξηζηά έρεη δηαθνξεηηθέο πεπνηζήζεηο, ζπκθέξνληα θαη επηδηψμεηο, επνκέλσο ε ιατθή βνχιεζε πνπ θαιείηαη λα ππεξεηήζεη ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα δελ είλαη κία. Σα πνιηηηθά θφκκαηα, πνπ φπσο είδακε εθθξάδνπλ ηκήκα ηεο ιατθήο ζέιεζεο, απνηππψλνπλ ηελ δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ θαη βνεζνχλ ζηελ δηεθδίθεζε ησλ ζπκθεξφλησλ φισλ ησλ πνιηηψλ. Γελ ζα κπνξνχζακε λα κηιάκε γηα δεκνθξαηία ζε κηα θνηλσλία φπνπ νη αλάγθεο θαη νη αληηιήςεηο θάπνησλ αλζξψπσλ δελ ζα είραλ δπλαηφηεηα έθθξαζεο. 9

ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΤΗ ΣΩΝ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ Α) ΘΔΩΡΙΔ Έλα πνιχ ζεκαληηθφ δήηεκα ηεο λνκηθήο επηζηήκεο θαη εηδηθφηεξα ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ απφ ηελ επνρή πνπ ηα θφκκαηα άξρηζαλ λα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πνιηηηθή θαη ζηε ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο είλαη ε λνκηθή θχζε ηνπο. Δηδηθφηεξα, έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο λα δνζεί απάληεζε ζρεηηθά κε ην αλ ηα πνιηηηθά θφκκαηα ζπληζηνχλ λνκηθά πξφζσπα ή φρη. Καη αθφκα πεξαηηέξσ, αλ έρνπλ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα, ηη είδνπο λνκηθά πξφζσπα είλαη; Καη αλ δελ έρνπλ, πψο ζα ραξαθηεξίδακε απηά ηα κνξθψκαηα ψζηε λα δηθαηνινγνχληαη νη ιεηηνπξγίεο ηνπο; 1. Τα κόμμαηα ωρ κπαηικά όπγανα Δμαηηίαο ηνπ πνιηηηθνχ ξφινπ ηνπο θαη ηεο ζεκαζίαο ηνπο ζηελ αλάδεημε ηεο εμνπζίαο αιιά θαη ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο, ηα θφκκαηα ζεσξήζεθαλ απφ πνιινχο, θπξίσο Δπξσπαίνπο, κειεηεηέο σο θξαηηθά φξγαλα, κε αθεηεξία ηηο απφςεηο ηνπ H.H.Triepel. Αλ θαη δελ ηα αλαγλσξίδεη ξεηά σο φξγαλα, ν Σriepel ζην έξγν ηνπ Die Staatsverfassung δελ απνθιείεη θαη ην ελδερφκελν λα ζεσξεζνχλ σο ηέηνηα, έρνληαο φκσο ηε κνξθή ησλ εθινγηθψλ ελψζεσλ. Καη ν Radbruch ζην έξγν ηνπ Die politischen parteien ππνζηεξίδεη φηη ηα θφκκαηα είλαη θξαηηθά φξγαλα, παξφιν πνπ ηα νξίδεη σο «θνηλσληθά κνξθψκαηα, πνπ δελ έρνπλ ζέζε ζηελ θξαηηθή ηάμε». Καη απηφ γηαηί ρξεζηκνπνίεζε ηελ ζεσξία ηνπ Jellinek θαη ηελ έλλνηα ηνπ «αλαδεηθλχνληνο νξγάλνπ», επνκέλσο ζεσξεί ηα θφκκαηα θξαηηθά φξγαλα κε ηελ έλλνηα φηη είλαη ηα «απψηεξα αλαδεηθλχνληα φξγαλα φισλ ησλ άιισλ νξγάλσλ ηνπ θνκκαηηθνχ θξάηνπο». Σελ αληίιεςε απηή πηνζέηεζε θαη ην Γεξκαληθφ Οκνζπνλδηαθφ πληαγκαηηθφ Γηθαζηήξην κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Σα πνιηηηθά θφκκαηα αλαγλσξίζηεθαλ ζην άξζξν 21 ηνπ Θεκειηψδνπο Νφκνπ σο «απαξαίηεηα φξγαλα γηα ην ζρεκαηηζκφ ηεο πνιηηηθήο ζέιεζεο ηνπ ιανχ». Δληάρζεθαλ έηζη ζηνπο ζεζκνχο ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ. Απφ ηηο 10

ιεηηνπξγίεο ησλ θνκκάησλ ζηε γεξκαληθή ζπληαγκαηηθή θαη πνιηηηθή δσή, ζεσξνχληαη απφ ην ΓΟΓ φξγαλα ηνπ θξάηνπο θαη ζπγθεθξηκέλα αλαδεηθλχνληα φξγαλα ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ηνπ Jellinek. Καηεμνρήλ εθπξφζσπνο ηεο ζεσξίαο πεξί νξγαληθήο ηδηφηεηαο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζεσξείηαη ν Leibholz, κέινο ηνπ ΓΟΓ, αλ θαη ζε θαλέλα έξγν ηνπ δελ ηα αλαθέξεη σο θξαηηθά φξγαλα, ηνλίδεη σζηφζν φηη βξίζθνληαη ζηελ θξαηηθή πεξηνρή. Άιινη ππνζηεξηθηέο ηεο νξγαληθήο θχζεο ησλ θνκκάησλ ππήξμαλ νη F.Giese, G. Rabus, J.kaiser, E. Forsthoff (θαηά ηνλ νπνίν ηα θφκκαηα δελ είλαη αθξηβψο θξαηηθά φξγαλα, αιιά ζπληαγκαηηθά φξγαλα), G.Perticone, G.D.Ferri, A.Tesauro θαη G.Baget-Bozzo 13. 2. Τα κόμμαηα ωρ νομικά ππόζωπα Δημοζίος δικαίος Η ηδέα ηεο ζεψξεζεο ησλ θνκκάησλ σο λνκηθψλ πξνζψπσλ Γεκνζίνπ δηθαίνπ ζπδεηήζεθε ζηε Γεξκαλία θαηά ηε ζχληαμε ζρεδίνπ γηα ην λφκν πεξί θνκκάησλ, σζηφζν δελ βξήθε απήρεζε θαη δελ έγηλε δεθηή. Σν επηρείξεκά ηεο έρεη σο εμήο: αλ ηα θφκκαηα εληαρζνχλ ζηα λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ δηθαίνπ, απνθηνχλ θχξνο θαη δηεπθνιχλνληαη νη ιεηηνπξγίεο ηνπο, θαη έηζη ζπλδένληαη κε ηελ θξαηηθή νξγάλσζε. Αλ ζεσξήζνπκε φηη ηα θφκκαηα αλήθνπλ ζηελ θξαηηθή πεξηνρή αιιά δελ δερφκαζηε ηηο ζεσξίεο πεξί θξαηηθψλ νξγάλσλ ή ελψζεσλ ηδησηηθνχ ραξαθηήξα, ηφηε ε κφλε ιχζε πνπ λα ηαηξηάδεη ζηε ιεηηνπξγία ηνπο είλαη ε άπνςε φηη απνηεινχλ λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ δηθαίνπ 14. 3. Τα κόμμαηα ωρ κοινωνικοί οπγανιζμοί Οη πεξηζζφηεξνη ζπγγξαθείο δηαθσλνχλ κε ηελ αληίιεςε πεξί νξγαληθήο ηδηφηεηαο ησλ θνκκάησλ θαη ηελ έληαμή ηνπο ζηελ θξαηηθή πεξηνρή θαη πηζηεχνπλ αληίζεηα φηη πξφθεηηαη γηα νξγαλψζεηο θνηλσληθνχ ραξαθηήξα πνπ βξίζθνληαη ζηελ ηδησηηθή ζθαίξα. Η ζεσξία απηή βαζίδεηαη ζηελ αληίιεςε ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θξάηνο θαη ε θνηλσλία απνηεινχλ δηαθξηηέο «πεξηνρέο», πνπ βξίζθνληαη ε κία «απέλαληη» ζηελ άιιε. χκθσλα κε ηνπο 13. Α. Γεκεηξφπνπινο, Η ζπληαγκαηηθή ζέζηο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ζει.104-110 14. Α. Γεκεηξφπνπινο, Η ζπληαγκαηηθή ζέζηο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ζει.110-111 11

ππνζηεξηθηέο ηεο θνηλσληθήο ππφζηαζεο ησλ θνκκάησλ, ην γεγνλφο ηεο ζπληαγκαηηθήο θαηνρχξσζεο δελ ζεκαίλεη απηνκάησο θαη έληαμε ησλ θνκκάησλ ζην θξάηνο, θαζψο ην χληαγκα δελ αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ θξαηηθή, αιιά θαη ζηελ θνηλσληθή πεξηνρή. Με ηελ ζεσξία απηή βέβαηα είλαη δχζθνιν λα δηθαηνινγήζνπλ ηηο ιεηηνπξγίεο ησλ θνκκάησλ ζην δεκνθξαηηθφ θξάηνο, θαζψο ηα θφκκαηα δελ εηζέξρνληαη ζηελ θξαηηθή πεξηνρή. Έηζη γίλεηαη δεθηφ ην γεγνλφο πσο ηα θφκκαηα επηηεινχλ δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο απφ άιινπο θνηλσληθνχο νξγαληζκνχο θαη δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ ηηο ελψζεηο ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Αλήθνπλ κελ ζε απηέο, αλαγλσξίδεηαη σζηφζν ε ζέζε ηνπο ζηε ζπληαγκαηηθή δσή. Η ζεσξία απηή βξήθε απήρεζε θαη ζηελ Ιηαιία, φπνπ ηα θφκκαηα ραξαθηεξίδνληαλ θνηλσληθνί νξγαληζκνί, «associazioni», κε αλαγλψξηζε ηεο ζεκαζίαο ηνπο γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο. Ο Santi Romano ηα ραξαθηεξίδεη βνεζεηηθνχο ζεζκνχο ηεο Κπβέξλεζεο, instituzioni ausiliarie del governo statale ζην έξγν ηνπ Principii di diritto constitutionale generale θαη βξίζθεη ζχκθσλν ηνλ P.Biscaretti di Ruffia, ν νπνίνο ηα νλνκάδεη βνεζεηηθνχο νξγαληζκνχο ηνπ Κξάηνπο enti ausiliari dello stato, αλ θαη κε αλαγλσξηζκέλνπο θνηλσληθνχο νξγαληζκνχο. Γεληθά ηνλίδεηαη ν εμσθξαηηθφο, extra statuale ραξαθηήξαο ησλ θνκκάησλ απφ ηνπο R.Poggeschi, C.Mortati κεηαμχ άιισλ. Καη ζηε Γαιιία ηα θφκκαηα ζεσξήζεθαλ θνηλσληθνί νξγαληζκνί πνπ βξίζθνληαη ζην ίδην επίπεδν κε ηηο άιιεο πνιηηηθέο ελψζεηο. Αθφκε, παξνπζηάδνληαη σο ε νξγαλσηηθή κνξθή ηεο αλαδεηθλπφκελεο «ηξίηεο εμνπζίαο», ηεο εμνπζίαο ηεο ςήθνπ, δειαδή ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο, ζχκθσλα κε ηνπο A. Hauriou θαη L.Sfez. Ο G.Burdeau ζην έξγν ηνπ Droit constitutionnel ηα ραξαθηεξίδεη φξγαλα ζηα νπνία ελζαξθψλεηαη ε ιατθή δχλακε θαη κέζσ ησλ νπνίσλ εθθξάδνληαη νη θνηλσληθέο απφςεηο, δελ εληάζζνληαη φκσο ζην θνηλνβνπιεπηηθφ πιαίζην. O Α. βψινο ηφληζε ηελ κεγάιε ζεκαζία ησλ θνκκάησλ γηα ην θνηλνβνπιεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηα ραξαθηεξίδεη σο θαηά θάπνην ηξφπν θξαηηθά φξγαλα. Παξφια απηά ηα ραξαθηεξίδεη σο ζσκαηεία. «Οηνλεί νξγαληθά ζηνηρεία ηνπ Κξάηνπο» ηα νλφκαζε θαη ν Η. Κπξηαθφπνπινο ζην Σςνηαγμαηικό Δίκαιο. O Κ. Γεσξγφπνπινο ζην Επίηομο Σςνηαγμαηικό Δίκαιο ζπλάγεη απφ ηε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε 58 2 ηνπ 12

1968 θαη 1973 φηη ηα θφκκαηα είλαη ζσκαηεία, ηνλίδεη σζηφζν ηηο δηαθνξέο ηνπο απφ ηηο άιιεο κνξθέο ζσκαηείσλ θαη ηνλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα ηνπο. σκαηεία ηδηαίηεξεο κνξθήο ζεσξνχλ ηα θφκκαηα θαη νη Ν. Αλησλφπνπινο θαη Γ. Φαξφο. Ο ππξφπνπινο ηνλίδεη φηη φληαο θνηλσληθέο ζπζζσκαηψζεηο, ηα πνιηηηθά θφκκαηα δελ εληάζζνληαη ζην λνκηθφ πξφζσπν ηνπ θξάηνπο, δελ είλαη φξγαλα ηνπ θξάηνπο. Σαχηηζε θφκκαηνο θαη θξάηνπο είλαη αλεπίηξεπηε. Αθφκε, κε ηελ απφθαζε ηνπ ηδ δελ αλαγλσξίδνληαη σο λνκηθά πξφζσπα ηδησηηθνχ Γηθαίνπ, σο ζσκαηεία, φκσο είλαη θνξείο ησλ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ πνπ ηνπο επηθπιάζζεη ηνπ χληαγκα θαη ν Νφκνο, γηα λα επηηεινχλ ηε ιεηηνπξγία θαη ηνπο ζθνπνχο ηνπο. Καλέλαο θαλφλαο δελ ηνπο επηβάιιεη λα ιεηηνπξγνχλ σο ζσκαηεία, π.ρ. κε ειάρηζην αξηζκφ κειψλ, κε θαηαζηαηηθφ ηνπ νπνίνπ ν λφκνο πξνβιέπεη ηηο βαζηθέο ξπζκίζεηο θ.η.ι. Μπνξνχλ λα ηδξπζνχλ απινχζηεξα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 29 ηνπ λ. 3023/2002 15 : 1. Σν πνιηηηθφ θφκκα πξηλ αλαιάβεη δξαζηεξηφηεηα θαηαζέηεη ηδξπηηθή δήισζε ζηνλ Δηζαγγειέα ηνπ Αξείνπ Πάγνπ. Σε δήισζε θαηαζέηεη ν Πξφεδξνο ή ε Γηνηθνχζα Δπηηξνπή ηνπ θαη ζε απηή αλαθέξεηαη φηη ε νξγάλσζε θαη ε δξάζε ηνπ εμππεξεηεί ηελ ειεχζεξε ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. 2. ηνλ Δηζαγγειέα ηνπ Αξείνπ Πάγνπ γλσζηνπνηνχληαη επίζεο ην φλνκα, ην έκβιεκα θαη ε έδξα ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο θαη ππνβάιινληαη ην θαηαζηαηηθφ ή ε ηδξπηηθή ηνπ δηαθήξπμε, πνπ ππνγξάθνληαη απφ δηαθφζηνπο, ηνπιάρηζηνλ, πνιίηεο κε δηθαίσκα ςήθνπ. 3. Η ρξήζε ησλ ζπκβφισλ ηνπ άξζξνπ 37 παξ. 5 ηνπ π.δ. 55/1999 (ΦΔΚ 58 Α'), σο νλφκαηνο θαη εκβιήκαηνο πνιηηηθνχ θφκκαηνο, απαγνξεχεηαη. 4. Σν πνιηηηθφ θφκκα κε ηε γλσζηνπνίεζε ηνπ νλφκαηνο θαη ηνπ εκβιήκαηνο έρεη ην απνθιεηζηηθφ δηθαίσκα ηεο ρξήζεο ηνπο. 15. Φ. ππξφπνπινο, Δηζαγσγή ζην πληαγκαηηθφ Γίθαην, ζει. 56 3, αξ.52-53 13

5. Οη δηαθσλίεο γηα ην δηθαηνχρν ηνπ νλφκαηνο θαη ηνπ εκβιήκαηνο, θαζψο επίζεο ηελ ηδηφηεηα ηνπ Πξνέδξνπ ή ηνπ κέινπο ηεο Γηνηθνχζαο Δπηηξνπήο πνιηηηθνχ θφκκαηνο επηιχνληαη ζχκθσλα κε ηνπο νξηζκνχο ηεο παξαγξάθνπ 7 ηνπ παξφληνο. 6. Σν πνιηηηθφ θφκκα απνθηά κε ηελ ίδξπζή ηνπ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα γηα ηελ εθπιήξσζε ηεο ζπληαγκαηηθήο απνζηνιήο ηνπ. 7. Σν άξζξν 38 ηνπ Π.Γ. 55/1999 αληηθαζίζηαηαη σο εμήο: ε πεξίπησζε δηαθσλίαο γηα ηε ρξήζε ηνπ νλφκαηνο θαη ηνπ εκβιήκαηνο πνιηηηθνχ θφκκαηνο, φπσο πεξηέρνληαη ζηελ εθινγηθή ηνπ δήισζε, απνθαζίδεη ην Α' Σκήκα ηνπ Αξείνπ Πάγνπ. Με ηελ απφθαζε αλαγλσξίδεηαη σο δηθαηνχρνο ηνπ νλφκαηνο θαη ηνπ εκβιήκαηνο ην πνιηηηθφ θφκκα, ην νπνίν ηα είρε γλσζηνπνηήζεη κε ηελ θαηάζεζε ηεο ηδξπηηθήο ηνπ δήισζεο θαη, θαηά ηελ θνηλή αληίιεςε, ηα ρξεζηκνπνηνχζε. Σν Α' Σκήκα ηνπ Αξείνπ Πάγνπ απνθαζίδεη επίζεο γηα δηαθνξέο σο πξνο ηελ ηδηφηεηα ηνπ Πξνέδξνπ ή κέινπο ηεο Γηνηθνχζαο Δπηηξνπήο πνιηηηθνχ θφκκαηνο. Όπσο αλαθέξεη ν Μαπξηάο, πξηλ ηνλ 3023/2002 ηα πνιηηηθά θφκκαηα δελ είραλ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα αλ δελ είραλ πεξηβιεζεί κνξθή ζσκαηείνπ. Δίραλ φκσο ηθαλφηεηα λα είλαη δηάδηθνη, ζχκθσλα κε απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο γηαηί ήηαλ ππνθείκελα δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ. Οξζά θαηά ηνλ Μαπξηά δελ είραλ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα, αθνχ ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο δελ δηαηχπσζε θάηη ζρεηηθφ, νχηε ππήγαγε ηελ ίδξπζή ηνπο ζε ηχπν πνπ ζα ηνπο έδηλε λνκηθή πξνζσπηθφηεηα, «γηα λα ηνλίζεη ηελ απφιπηε ειεπζεξία ηνπο». Ο Υ. Κεθάιαο ππνζηεξίδεη πσο ηα θφκκαηα έρνπλ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα. Σν ζηεξίδεη απηφ ζην γεγνλφο πσο ν λφκνο δελ έρεη κηα πάγηα δηαδηθαζία απνλνκήο ηεο λνκηθήο πξνζσπηθφηεηαο ζε φια ηα είδε λνκηθψλ πξνζψπσλ, θαζψο ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο απαηηείηαη ζπζηαηηθή πξάμε, δηθαζηηθή απφθαζε, δεκνζίεπζε θαη θαηαρψξεζε ζην βηβιίν ηνπ Πξσηνδηθείνπ (ζσκαηείν), ζε άιιεο κφλν έθδνζε πξνεδξηθνχ δηαηάγκαηνο (ίδξπκα), πνπ εγθξίλεη ηελ ίδξπζε, ζε άιιεο 14

απιή δεκνζίεπζε ηεο ηδξπηηθήο πξάμεο ζηα βηβιία εηαηξεηψλ, θ.ν.θ. Καηαιήγεη ζην φηη απηφ πνπ εληέιεη θαζηζηά ηνλ νξγαληζκφ λνκηθφ πξφζσπν είλαη α) λα έρεη ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο λνκηθήο πξνζσπηθφηεηαο θαη β) λα ππάξρεη κηα δηαδηθαζία πνπ λα δηαζθαιίδεη ηε δεκνζηφηεηα. Σν πνιηηηθφ θφκκα έρνληαο φλνκα, έκβιεκα, ηδενινγία, έρεη «ηαπηφηεηα», είλαη κηα έλσζε κε νξηζκέλνπο ζθνπνχο. Αθφκε ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηνπ δείρλεη φηη δελ ηαπηίδεηαη κε νξηζκέλν πξφζσπν, ι.ρ. ηνλ ηδξπηή ηνπ, αιιά έρεη νξγάλσζε θαη κπνξεί λα ιεηηνπξγεί απηνηειψο θαη φρη εμεξηεκέλν απφ θπζηθά πξφζσπα. Η ίδξπζή ηνπ γίλεηαη κε ζπληαγκαηηθή πξφβιεςε θαη κε ηε δηαδηθαζία ηνπ λδ 59/1974, δειαδή ηελ θαηάζεζε δήισζεο. Δθφζνλ δηαζέηεη απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά, κηιάκε γηα έλα λνκηθφ πξφζσπν. Σν δήηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη ηη είδνπο λνκηθφ πξφζσπν είλαη. Βεβαίσο δελ κνηάδεη κε ηα θαζηεξσκέλα λνκηθά πξφζσπα σο πξνο ηνπο ζθνπνχο, νχηε έρεη θαηψηαην πξνβιεπφκελν αξηζκφ κειψλ φπσο απηά. Πξφθεηηαη γηα ηδηφκνξθν νξγαληζκφ θαη δελ κπνξνχκε λα ηνλ εληάμνπκε ζηε ζθαίξα ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Χζηφζν, δελ κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη πξφθεηηαη γηα λνκηθφ πξφζσπν δεκνζίνπ δηθαίνπ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ηαπηίδνπκε ην θφκκα κε ηελ πνιηηηθή εμνπζία, θάηη πνπ δελ ηζρχεη 16. Καηά ηνλ Σζάηζν ην πνιηηηθφ θφκκα «δελ εκπίπηεη ζηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ηνπ λνκηθνχ πξνζψπνπ» αιιά «έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα είλαη ππνθείκελν δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ εθεί πνπ απηή ε ηθαλφηεηα είλαη ιεηηνπξγηθά αλαγθαία γηα ηελ εθπιήξσζε ηεο ζπληαγκαηηθήο ηνπ απνζηνιήο. 17» 4. Τα κόμμαηα ωρ ιδιωηικέρ ενώζειρ πος αζκούν ζςνηαγμαηικέρ λειηοςπγίερ καη εξοςζιοδόηηζη Ξεθηλψληαο απφ ηελ αληίιεςε πεξί θνηλσληθνχ νξγαληζκνχ θαη πξνζπαζψληαο λα μεπεξάζεη ηελ αδπλακία δηθαηνιφγεζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ ησλ 16. Κεθάλαρ Χαπίλαορ, Η λνκηθή θχζε ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο, Διι.Γλε, Ινχιηνο - Αχγνπζηνο 1981 17. Τζάηζορ, πληαγκαηηθφ Γίθαην Ι, ζει 246 15

θνκκάησλ, ν Ch. F. Menger εηζήγαγε κηα λέα άπνςε. χκθσλα κε απηή, ππνζηήξημε φηη ηα θφκκαηα είλαη κελ νξγαληζκνί ηδησηηθνχ δηθαίνπ, ηνπο έρνπλ φκσο αλαηεζεί κε θξαηηθή πξάμε ηδηαίηεξεο αξκνδηφηεηεο δεκνζίνπ δηθαίνπ. Γη απηφ αζθνχλ ζπληαγκαηηθέο αξκνδηφηεηεο κεηά απφ εμνπζηνδφηεζε. 5. Τα κόμμαηα ζηο δημόζιο σώπο Καζψο ηα θφκκαηα δελ κπνξνχλ λα παξαιιειηζηνχλ κε ηνπο άιινπο λνκηθνχο ηχπνπο, ν U. Scheuner θαη ν K. Hesse αλέπηπμαλ ηελ άπνςε φηη ηα θφκκαηα αλήθνπλ ζην δεκφζην ρψξν, απνθξνχνληαο θαη ηε ζεσξία ησλ θνκκάησλ σο θξαηηθψλ νξγάλσλ. Ο δεκφζηνο ρψξνο είλαη θαη απηνχο πξνθξαηηθφο ρψξνο θαη κέζα ζ απηφλ ηα θφκκαηα παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ πξνζρεκαηηζκφ ηεο πνιηηηθήο θαη θξαηηθήο ζέιεζεο, ελψ δηαθέξνπλ απφ ηνπο άιινπο παξάγνληεο πνπ επηηεινχλ ηε ιεηηνπξγία απηή, έρνληαο έλα ηδηαίηεξν status. Η λνκηθή πξνζσπηθφηεηα κε βάζε ην ζχζηεκα λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο ησλ θνκκάησλ Με βάζε ην νπζηαζηηθφ ζχζηεκα, πνπ αξθείηαη ζηελ χπαξμε ησλ νπζηαζηηθψλ πξνυπνζέζεσλ θαη δελ απαηηεί ηππηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ίδξπζε ησλ θνκκάησλ, δελ έρεη ζεκαζία ε λνκηθή κνξθή ησλ θνκκάησλ. Μπνξνχλ λα επηιέμνπλ αλ ζα είλαη λνκηθά πξφζσπα ή ελψζεηο ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα θαη αλεμάξηεηα κε απηφ κπνξνχλ λα είλαη δηάδηθνη. Με βάζε ην ηππηθφ ζχζηεκα, πνπ απαηηεί ηελ χπαξμε ηππηθψλ πξνυπνζέζεσλ, θαη ην κηθηφ, πνπ πηνζεηεί ηελ ίδηα απαίηεζε γηα ηελ ίδξπζε, ηα θφκκαηα αλαγθαζηηθά απνθηνχλ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα. Μφλν έηζη δχλαληαη λα ππάξρνπλ. εκαζία δε έρεη ε απφθηεζε ηεο λνκηθήο πξνζσπηθφηεηαο απφ πιεπξάο δεκνζίνπ δηθαίνπ γηα λα επηηεινχλ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπο, πνπ δελ είλαη ηδησηηθνχ ραξαθηήξα, πέξα απφ ηηο ηδησηηθήο θχζεσο ζρέζεηο ηνπο 18. 18. Α. Δημηηπόποςλορ, χζηεκα ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, ζει.712 16

ηελ ρψξα καο ζήκεξα ην πνιηηηθφ θφκκα ζεσξείηαη λνκηθφ πξφζσπν φπσο ξεηά αλαθέξεηαη ζην λφκν 3023/2002 άξζξν 29 6, «Σν πνιηηηθφ θφκκα απνθηά κε ηελ ίδξπζή ηνπ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα γηα ηελ εθπιήξσζε ηεο ζπληαγκαηηθήο απνζηνιήο ηνπ». Β) ΥΟΛΙΑ Δίλαη δχζθνιν λα δερηνχκε θάπνηα απφ ηηο παξαπάλσ απφςεηο άθξηηα. Γηα παξάδεηγκα, ε ζεσξία πσο ηα θφκκαηα είλαη θξαηηθά φξγαλα παξνπζηάδεη θάπνηεο αδπλακίεο. Σν γεγνλφο φηη ηα θφκκαηα θαηνρπξψλνληαη ζπληαγκαηηθά δελ ζεκαίλεη απηφκαηα φηη θαζίζηαληαη φξγαλα ηνπ Κξάηνπο, αθνχ ην χληαγκα πξνβιέπεη θαη άιια κνξθψκαηα πνπ δελ είλαη θξαηηθά φξγαλα. Δπίζεο, ην γεγνλφο φηη ηα θφκκαηα ζρεηίδνληαη κε θξαηηθά φξγαλα δελ ζεκαίλεη φηη ηαπηίδνληαη. Σα θξαηηθά φξγαλα δελ είλαη λνκηθά πξφζσπα, αιιά ζπκπεξηιακβάλνληαη ζην λνκηθφ πξφζσπν ηνπ ίδηνπ ηνπ Κξάηνπο, ελψ ηα θφκκαηα είλαη μερσξηζηά πξφζσπα. Απφ απηφ πξνθχπηεη θαη φηη νη ελέξγεηεο ηνπ θφκκαηνο είλαη δηθέο ηνπ, πξντφλ ηεο βνχιεζήο ηνπ, ελψ ηα θξαηηθά φξγαλα πξάηηνπλ εμ νλφκαηνο ηνπ θξάηνπο. Αθφκε, νη αξκνδηφηεηέο ηνπο είλαη δεδνκέλεο, ελψ ε ιεηηνπξγία ησλ θνκκάησλ εμαξηάηαη απφ ηα ίδηα. Σέινο, γηα πνιινχο ην λα απνηεινχλ ηα θφκκαηα θξαηηθά φξγαλα απνηειεί θίλδπλν γηα ηε Γεκνθξαηία θαη αθπξψλεη ην ξφιν ηνπο. Πξάγκαηη, ηα θφκκαηα εθθξάδνπλ ηε βνχιεζε ηνπ ιανχ θαη ππνβνεζνχλ ηελ έκκεζε δεκνθξαηία. Αλ επξφθεηην γηα φξγαλα ηνπ θξάηνπο, δελ ζα βξίζθνληαλ «θνληά» ζηε ιατθή ζέιεζε. Πάλησο, ε απφξξηςε ηεο ζεσξίαο απηήο δελ ζεκαίλεη πσο ηα θφκκαηα δελ ζρεηίδνληαη κε ην θξάηνο, ην αληίζεην κάιηζηα. Γελ κπνξνχκε βέβαηα λα δερηνχκε φηη πξφθεηηαη γηα ζσκαηεία, έζησ θαη ηδηφκνξθα. Σα ζσκαηεία αλήθνπλ ζην ηδησηηθφ δίθαην θαη δελ ζρεηίδνληαη κε ην θξάηνο. Οη ζθνπνί ηνπο είλαη πεξηνξηζκέλνη θαη ζε θακία πεξίπησζε δελ είλαη ε ζπκκεηνρή θαη αλάδεημε ζηηο εθινγέο, ε ζπκκεηνρή ζηε δηαθπβέξλεζε θαη ε έθθξαζε ηεο ζέιεζεο ηνπ ιανχ, φπσο είλαη νη ζθνπνί ησλ θνκκάησλ. Δίλαη θαηαλνεηφ πσο ηα θφκκαηα δηαθέξνπλ σο πξνο ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο ιεηηνπξγίεο θαη απφ ηα ζσκαηεία θαη απφ ηηο ππφινηπεο κνξθέο λνκηθψλ πξνζψπσλ ηδησηηθνχ δηθαίνπ, έρνπλ θάηη ην ηδηάδνλ, ην αλψηεξν. Γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο απνξξίπηνπκε θαη ηελ άπνςε πσο πξφθεηηαη γηα ηδησηηθέο ελψζεηο πνπ θαη εμνπζηνδφηεζε αζθνχλ ζπληαγκαηηθέο ιεηηνπξγίεο. 17

Η ζεσξία ηνπ δεκνζίνπ ρψξνπ κνηάδεη αξθεηά ειθπζηηθή, θαζψο δελ ζα είρε ηα παξαπάλσ πξνβιήκαηα. Χζηφζν αλαθέξεη φηη ηα θφκκαηα ζπκκεηέρνπλ ζηνλ πξνζρεκαηηζκφ ηεο θξαηηθήο ζέιεζεο. Σα θφκκαηα φκσο δηακνξθψλνπλ ηελ θξαηηθή ζέιεζε απνθαζηζηηθά, δελ ηελ «πξνζρεκαηίδνπλ» απιψο, θαη εδψ έγθεηηαη ε αδπλακία απηήο ηεο άπνςεο. Γηα λα πξνζαλαηνιηζηνχκε θάπσο, ζα πξέπεη λα βαζηζηνχκε ζην ξφιν πνπ παίδνπλ ηα θφκκαηα. Καη ν κέζνο άλζξσπνο, αλ εξσηεζεί, ζα απαληήζεη φηη ηα θφκκαηα έρνπλ ζρέζε κε ηελ πνιηηηθή θαη ην Κξάηνο. Παξαηεξνχκε ινηπφλ φηη ηα θφκκαηα αλαθέξνληαη θαη ζε άιιεο δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο, φπσο γηα παξάδεηγκα ην άξζξν 37 2(«Πξσζππνπξγφο δηνξίδεηαη ν αξρεγφο ηνπ θφκκαηνο ην νπνίν δηαζέηεη ζηε Βνπιή ηελ απφιπηε πιεηνςεθία ησλ εδξψλ. Αλ θαλέλα θφκκα δελ δηαζέηεη ηελ απφιπηε πιεηνςεθία, ν Πξφεδξνο ηεο Γεκνθξαηίαο παξέρεη ζηνλ αξρεγφ ηνπ θφκκαηνο πνπ δηαζέηεη ηε ζρεηηθή πιεηνςεθία δηεξεπλεηηθή εληνιή γηα λα δηαθξηβσζεί ε δπλαηφηεηα ζρεκαηηζκνχ Κπβέξλεζεο πνπ λα απνιακβάλεη ηελ εκπηζηνζχλε ηεο Βνπιήο.»), πνπ ζπκπεξηιακβάλεη ηελ έλλνηα ηνπ θφκκαηνο ζε κηα ηεξάζηηαο ζεκαζίαο δηάηαμε, ην δηνξηζκφ ηνπ πξσζππνπξγνχ. Σα πνιηηηθά θφκκαηα ζρεηίδνληαη κε ηηο εθινγέο θαη ηελ αλάδεημε ηεο Βνπιήο, κε ην εθινγηθφ ζχζηεκα, κε ηελ αλάδεημε ηεο Κπβέξλεζεο θαη ηνπ πξσζππνπξγνχ θαη άιια θξαηηθήο ζεκαζίαο ζέκαηα. Αθφκε, ηα πνιηηηθά θφκκαηα βξίζθνληαη θαηά θάπνην ηξφπν «αλάκεζα» ζην ιαφ θαη ην Κξάηνο, κε ηελ έλλνηα φηη ηα πνιηηηθά θφκκαηα είλαη έλαο ηξφπνο πνιηηηθήο έθθξαζεο ησλ πνιηηψλ, φπσο πξναλαθέξζεθε. Σα θφκκαηα εθθξάδνπλ ηε ιατθή βνχιεζε θαη κέζσ ησλ κειψλ ηνπο, αλ ηεξεζνχλ νη αξρέο εζσθνκκαηηθήο δεκνθξαηίαο, πξνζδηνξίδεηαη κε βάζε απηή θαη ε θνκκαηηθή βνχιεζε. Σα θφκκαηα κε ηε ζεηξά ηνπο δηεθδηθνχλ κηα ζέζε ζην Κνηλνβνχιην, φπνπ σο Κπβέξλεζε ή σο αληηπνιίηεπζε εθθξάδνπλ ηελ θνκκαηηθή ηνπο ζέιεζε. Ο ζπγθεξαζκφο ησλ ζειήζεσλ απηψλ «γελλά» ηελ θξαηηθή βνχιεζε θαη ελ ζπλερεία ηελ θξαηηθή απφθαζε. Η θξαηηθή απφθαζε εληέιεη πξνθχπηεη απφ ηα θφκκαηα, πνπ κεηαθέξνπλ ηε βνχιεζε ηνπ ιανχ. Ο ξφινο ησλ θνκκάησλ ζηελ πνιηηηθή είλαη πνιχ ζεκαληηθφο ψζηε λα απνξξίςνπκε ηε ζχλδεζή ηνπο κε ην Κξάηνο, έρνπκε απνξξίςεη φκσο ηε ζεσξία πεξί θξαηηθψλ νξγάλσλ. Δδψ πξέπεη λα θάλνπκε κία παξαηήξεζε: ε ζεσξία απηή βαζίζηεθε ζηελ παιαηά αληίιεςε πεξί ζαθνχο δηαρσξηζκνχ θξάηνπο θνηλσλίαο, 18

φπνπ θξάηνο είλαη ε πεξηνρή ησλ θξαηηθψλ νξγάλσλ θαη θνηλσλία νη ππφινηπεο αλζξψπηλεο ελψζεηο εθηφο θξαηηθήο νξγάλσζεο. Η πξαγκαηηθφηεηα ζήκεξα βεβαίσο έρεη αιιάμεη θαη ζηνλ θξαηηθφ ρψξν έρνπλ ζπκπεξηιεθζεί θαη άιιεο ελψζεηο, ρσξίο λα είλαη φξγαλα. Η ηδησηηθή κε ηελ θξαηηθή ζθαίξα δελ είλαη πηα αληίζεηα κεγέζε. πλεπψο κπνξνχκε λα πνχκε φηη ηα θφκκαηα βξίζθνληαη ζηνλ θξαηηθφ ρψξν, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη πξφθεηηαη γηα θξαηηθά φξγαλα. Γελ βξίζθνληαη φκσο νχηε ζηνλ θαηά Scheuner θαη Hesse δεκφζην ρψξν, αιιά ζηελ θξαηηθή πεξηνρή κε ηε ζηελή έλλνηα, ζην ρψξν ηεο θξαηηθήο βνχιεζεο. Σέηνηνπ είδνπο ελψζεηο, φπσο ηα θφκκαηα, κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ «ελψζεηο ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ» θαζψο α)βξίζθνληαη ζηελ πεξηνρή φπνπ ζρεκαηίδεηαη ε θξαηηθή βνχιεζε, β)έρνπλ πνιηηηθφ ραξαθηήξα, γ) αζθνχλ ζπληαγκαηηθέο ιεηηνπξγίεο θαη δ)ε άζθεζε ζπληαγκαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ εθ κέξνπο ηνπο είλαη ππνρξεσηηθή. 19

ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ- ΔΠΙΛΟΓΟ Η λνκηθή θχζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ επιφγσο έρεη απαζρνιήζεη πνιινχο Έιιελεο θαη μέλνπο κειεηεηέο, θαζψο πξφθεηηαη γηα έλα ζέκα γηα ην νπνίν είλαη δχζθνιν λα δνζεί κε βεβαηφηεηα θάπνηα απάληεζε. Πεξί ηεο λνκηθήο πξνζσπηθφηεηαο ησλ θνκκάησλ γλσξίδνπκε πιένλ φηη απηή νξίδεηαη κε ην άξζξν 29 ηνπ λφκνπ 3023/2002. Γηα ην ηη αθξηβψο λνκηθά πξφζσπα είλαη, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη, ιφγσ ηεο απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο ηνπο γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζχγρξνλνπ δεκνθξαηηθνχ Κξάηνπο, ζα έπξεπε λα ηα εληάμνπκε ζηελ πεξηνρή ηνπ Κξάηνπο θαη φρη ηνπ Ιδησηηθνχ Γηθαίνπ. Γελ πξφθεηηαη φκσο γηα θξαηηθά φξγαλα, νχηε γηα λνκηθά πξφζσπα Γεκνζίνπ Γηθαίνπ, αιιά έρνπλ κηα ηδηφηππε κνξθή. Θα κπνξνχζακε ινηπφλ λα ηα ραξαθηεξίζνπκε ελψζεηο ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, επξηζθφκελεο ζηνλ ίδην ρψξν ηεο δηακφξθσζεο ηεο θξαηηθήο βνχιεζεο, αιιά δηαθνξεηηθέο απφ ηα άιια κνξθψκαηα ηνπ ρψξνπ απηνχ, ψζηε λα δηαθαίλεηαη θαη ε ηδηαηηεξφηεηά ηνπο αιιά θαη ν ξφινο πνπ απηά δηαδξακαηίδνπλ ζην ζχγρξνλν Κξάηνο. 20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Andrew Heywood, Δηζαγσγή ζηελ Πνιηηηθή, κεηάθξαζε: Γηψξγνο Καξάκπειαο, εθδφζεηο Πφιηο, 2002 Τεγόποςλορ Φςηπάκηρ, Μείδνλ Διιεληθφ Λεμηθφ, εθδφζεηο Αξκνλία,2002 Φ. Σπςπόποςλορ, Δηζαγσγή ζην πληαγκαηηθφ Γίθαην, εθδφζεηο άθθνπια, 2006 Γ. Παπαδημηηπίος, Γίθαην ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, εθδφζεηο άθθνπια, 1994 Α. Διαμανηόποςλορ, Η έλλνηα ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο ζηε ζχγρξνλε πνιηηηθή επηζηήκε, Σν, 1985 Α. Δημηηπόποςλορ, χζηεκα ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, Μέξνο Α :Γεληθή πληαγκαηηθή Θεσξία, Μέξνο Β : Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ Κξάηνπο, εθδφζεηο άθθνπια,2011 Κεθάλαρ Χαπίλαορ, Η λνκηθή θχζε ηνπ πνιηηηθνχ θφκκαηνο, Διι.Γλε, Ινχιηνο - Αχγνπζηνο 1981 Α. Δημηηπόποςλορ, Η ζπληαγκαηηθή ζέζηο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ζην ηκήκα Ννκηθήο ηνπ ΔΚΠΑ, 1974 Τζάηζορ, πληαγκαηηθφ Γίθαην Ι, εθδφζεηο άθθνπια, 1982 Δπόζορ, Η λνκηθή ζέζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζηελ Διιάδα, εθδφζεηο άθθνπια, 1982 Μαςπιάρ Κ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, εθδφζεηο άθθνπια, 2004 21