Ύλη έβδοµου µαθήµατος



Σχετικά έγγραφα
Φασματοσκοπία SIMS (secondary ion mass spectrometry) Φασματοσκοπία μάζης δευτερογενών ιόντων

Χαρακτηρισμός υλικών με ιόντα

Χημικός & δομικός χαρακτηρισμός επιφανειών και λεπτών υμενίων

Οι ακτίνες Χ είναι ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία µε λ [ m] (ή 0,01-10Å) και ενέργεια φωτονίων kev.

Από αυτές η πρώτη, περιλαµβάνει τη διέγερση ή ιονισµό των ατοµικών επιπέδων και αφορά στην κύρια διεργασία απορρόφησης των ακτίνων-χ σε ένα στερεό.

Χημικός & δομικός χαρακτηρισμός επιφανειών & λεπτών υμενίων

Η απορρόφηση των φωτονίων από την ύλη βασίζεται σε τρεις µηχανισµούς:

επιφανειών και λεπτών υμενίων.

Παραγωγή ακτίνων Χ. V e = h ν = h c/λ λ min = h c/v e λ min (Å) 12400/V

ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ ΑΚΤΙΝΩΝ Χ

Πρόοδος µαθήµατος «οµικής και Χηµικής Ανάλυσης Υλικών» Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες

ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ. Αλληλεπίδραση ιοντίζουσας ακτινοβολίας και ύλης.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΑ

1) Να οριστεί η δοµή των στερεών. 2) Ποιες είναι οι καταστάσεις της ύλης; 3) Τι είναι κρυσταλλικό πλέγµα και κρυσταλλική κυψελίδα;

Εισαγωγή στη Μικροανάλυση Aκτίνων-X

p T cosθ B Γ. Τσιπολίτης K - + p K - + p p slow high ionisation Κατά τον ιονισμό το εκπεμπόμενο μ e θα έχει κινητική ενέργεια : 0 T T max

Οι ακτίνες Χ είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με λ [ m] (ή 0,01-10Å) και ενέργεια φωτονίων kev.

p T cosθ B Γ. Τσιπολίτης K - + p K - + p p slow high ionisation Κατά τον ιονισμό το εκπεμπόμενο μ e θα έχει κινητική ενέργεια : 0 T T max

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ. Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Διέλευσης ή Διαπερατότητας

Μέθοδοι έρευνας ορυκτών και πετρωμάτων

δ-ray με κινητική ενέργεια T e και ορμή p e παράγεται σε μια γωνία Θ q, p

Μια εισαγωγή στις Ακτίνες Χ. Πηγές ακτίνων Χ Φάσματα ακτίνων Χ O νόμος του Moseley Εξασθένηση ακτινοβολίας ακτίνων Χ

Ανιχνευτές σωματιδίων

Η διέγερση αφορά κυρίως σε εσωτερικά τροχιακά και εν γένει αντιστοιχεί σε ιονισµό! Χρόνος ζωής της διεγερµένης κατάστασης είναι µικρός

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΑ

Ποσοτική Μικροανάλυση Μέθοδος ZAF

Κεφάλαιο 37 Αρχική Κβαντική Θεωρία και Μοντέλα για το Άτομο. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝ. ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1 ο.

ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΦΟΡΤΙΣΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙΔΙΩΝ

Ύλη ένατου µαθήµατος. Οπτικό µικροσκόπιο, Ηλεκτρονική µικροσκοπία σάρωσης, Ηλεκτρονική µικροσκοπία διέλευσης.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΑ

ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ. Στις παρακάτω ερωτήσεις 1-4, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Γ' ΤΑΞΗ ΓΕΝ.ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΟΝΤΙΚΗΣ ΔΕΣΜΗΣ ΜΕ ΟΠΙΣΘΟΣΚΕΔΑΣΗ RUTHERFORD (RBS)

ΑλληλεπίδρασηΦωτονίων καιύλης. ηµήτρηςεµφιετζόγλου Εργ. ΙατρικήςΦυσικής Παν/µιοΙωαννίνων

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2006 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

P = E /c. p γ = E /c. (p) 2 = (p γ ) 2 + (p ) 2-2 p γ p cosθ E γ. (pc) (E γ ) (E ) 2E γ E cosθ E m c Eγ

Άσκηση 1. 1s 2s 2p (δ) 1s 3 2s 1. (ε) 1s 2 2s 1 2p 7 (στ) 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 8 4s 2

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΚΤΙΝΩΝ Χ ΚΑΙ ΥΛΗΣ

ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ. Στις παρακάτω ερωτήσεις 1-4, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16: Φασµατοσκοπία Ηλεκτρονίων για Ανάλυση Επιφανειών

ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ eclass: PHYS215 Π. Παπαγιάννης

Δx

Φασµατοσκοπία Φωτοηλεκτρονίων

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2014

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000

Απορρόφηση ακτινοβολίας-β από την ύλη

Άσκηση Ραδιοχηµείας. Ραδιενέργεια 8-1

ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ. Συγγραφή Επιμέλεια: Παναγιώτης Φ. Μοίρας. ΣΟΛΩΜΟΥ 29 - ΑΘΗΝΑ

ΑΡΧΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ

1. ΦΥΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ IONTIZOYΣΑΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ (ΑΚΤΙΝΕΣ Χ γ) Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Παν/μιο Αθηνών

Χαρακτηρισμός επιφανειών με

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000

Ιατρική Φυσική. Π. Παπαγιάννης Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής, Ιατρική Σχολή Αθηνών Γραφείο

α. φ 1. β. φ 2. γ. φ 3. δ. φ 4. Μονάδες 5

Ανακλώμενο ηλεκτρόνιο KE = E γ - E γ = E mc 2

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΤΗΣ ΥΛΗΣ

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

Ηλεκτρονική Μικροσκοπία

Μονάδες Το γραμμικό φάσμα του ατόμου του υδρογόνου ερμηνεύεται με

i. 3 ii. 4 iii. 16 Ε 1 = -13,6 ev. 1MeV= 1, J.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΦΑΣΜΑΤΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ (SPECTROMETRIC TECHNIQUES)

2015 ii. iii. 8 ii. iii. 9

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΡΑ ΙΟΧΗΜΕΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΚΤΙΝΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Ι

ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΆ ΥΛΙΚΆ. 1. Παρασκευή Στηριγμένων Καταλυτών. 2. Χαρακτηρισμός Καταλυτών

ΦΥΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΧΗΜΕΙΑ

Μελέτη των χαρακτηριστικών της β - ραδιενεργού εκποµπής

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΥΛΗ

ΟΡΓΑΝΟΛΟΓΙΑ ΦΑΣΜΑΤΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ: ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ ΦΘΟΡΙΣΜΟΥ, ΦΩΣΦΩΡΙΣΜΟΥ, ΣΚΕΔΑΣΗΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ, ΧΗΜΕΙΟΦΩΤΑΥΓΕΙΑΣ

ΑλληλεπίδρασηΦορτισµένων ΣωµατιδίωνκαιΎλης. ηµήτρηςεµφιετζόγλου Εργ. ΙατρικήςΦυσικής Παν/µιοΙωαννίνων

Διάλεξη 1: Εισαγωγή, Ατομικός Πυρήνας

ΕΠΑ.Λ. Β ΟΜΑ ΑΣ ΦΥΣΙΚΗ I ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ 2/6/2005 ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

2. Οι ενεργειακές στάθµες του πυρήνα ενός στοιχείου είναι της τάξης α)µερικών ev γ)µερικών MeV

ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ eclass: MED808 Π. Παπαγιάννης

I. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΤΗ

ΠΕΙΡΑΜΑ FRANK-HERTZ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΤΟΜΟΥ

Πειραματική Ενότητα I ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΓΑΜΜΑ ME ΤΗΝ YΛH

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2013

ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ SPECT

Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s.

Κεφάλαιο 35 ΠερίθλασηκαιΠόλωση. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Ηµεροµηνία: Κυριακή 1 Απριλίου 2012 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΠΕΙΡΑΜΑ 4: ΟΠΤΙΚΗ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ AΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013

ΓΛ/Μ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΟΡΟΣΗΜΟ. Τεύχος 3ο: Φυσική Γενικής Παιδείας: Ατομικά Φαινόμενα

γ - διάσπαση Δήμος Σαμψωνίδης ( ) Στοιχεία Πυρηνικής Φυσικής & Φυσικής Στοιχειωδών Σωματιδίων 5 ο Εξάμηνο

PLANCK 1900 Προκειμένου να εξηγήσει την ακτινοβολία του μέλανος σώματος αναγκάστηκε να υποθέσει ότι η ακτινοβολία εκπέμπεται σε κβάντα ενέργειας που

1. ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕ ΙΣΟΤΟΠΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 Β ΦΑΣΗ Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

Α1. Πράσινο και κίτρινο φως προσπίπτουν ταυτόχρονα και µε την ίδια γωνία πρόσπτωσης σε γυάλινο πρίσµα. Ποιά από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστή:

Διάλεξη 5: Αποδιέγερσεις α και β

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2012 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΑΤΟΜΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ. Θέμα B

Transcript:

ιάλεξη 7 η

Ύλη έβδοµου µαθήµατος Φασµατοσκοπία απορρόφησης ακτίνων Χ, Φασµατοσκοπία οπισθοσκέδασης Rutherford, Φασµατοσκοπία ηλεκτρονίων Auger, Φασµατοσκοπία µάζας δευτερογενών ιόντων.

Φασµατοσκοπία απορρόφησης ακτίνων - Χ

Απορρόφηση ακτίνων - Χ Στην τεχνική αυτή µια µονοχρωµατική δέσµη ακτίνων - Χ περνάει µέσα από ένα δείγµα και µετριέται η απορρόφησή της. Αυτό µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε απευθείας µέτρηση των εντάσεων πριν (Ι ο ) και µετά (Ι), οπότε ισχύει ότι Με την µέθοδο αυτή όµως έχουµε προβλήµατα αν Ι << Ι ο (δηλαδή µεγάλο πάχος), οπότε πειραµατικά σφάλµατα λόγω θορύβου ενισχύονται από τον λογάριθµο. Για παράδειγµα, αν Ι = Ι α + δι όπου Ι α είναι η αληθινή τιµή και δι ο θόρυβος, το σφάλµα στον συντελεστή απορρόφησης είναι µεγάλο αν το Ι α είναι στα επίπεδα του θορύβου. Έτσι, µε δεδοµένο ότι τα φαινόµενα που εξετάζουµε είναι σχετικά µικρές διακυµάνσεις στον συντελεστή απορρόφησης, η µέθοδος µπορεί να έχει σηµαντικά προβλήµατα.

Απορρόφηση ακτίνων - Χ Η απορρόφηση µιας δέσµης ακτίνων Χ, ενέργειας Ε ο εκφράζεται από τον ολικό µαζικό συντελεστή εξασθένησης, µ (cm 2 /g) που συµπεριλαµβάνει όλες τις πιθανές αλληλεπιδράσεις µεταξύ ακτίνων Χ και ύλης, δηλαδή την φωτοηλεκτρική απορρόφηση, την ελαστική (Rayleigh) και την ανελαστική (Compton) σκέδαση. Ο συντελεστής, µ εξαρτάται από την ενέργεια της προσπίπτουσας δέσµης (~ Ε ο -3 ) και τον ατοµικό αριθµό του απορροφητή (~ Ζ 3-4 ). Το πάχος του απορροφητή, ξ εκφράζεται σε µονάδες επιφανειακής πυκνότητας (g/cm 2 ) και ισούται µε το γινόµενο της πυκνότητας ρ (g/cm 3 ) που έχει µε το πάχος του, χ (cm).

Συντελεστής απορρόφησης Αν καταγράψουµε τον συντελεστή απορρόφησης, µ σε σχέση µε το µήκος κύµατος των ακτίνων Χ που απορροφούνται από ένα υλικό, θα βρούµε µια παράξενη γραφική παράσταση. Μια ήρεµη καµπύλη ακολουθείται από έντονα «σκαλοπάτια», αυτές οι ασυνέχειες λέγονται όρια ή ακµές απορρόφησης και τέτοια έχουµε στα µήκη κύµατος που αντιστοιχούν στην ενέργεια που χρειάζεται για την διέγερση του στοιχείου - στόχου.

Τι κάνουµε? Στις περιπτώσεις αυτές η µέτρηση της απορρόφησης είναι πιο έµµεση: Αντί να ανιχνεύουµε την ακτινοβολία πού περνάει, ανιχνεύουµε την ακτινοβολία πού δεν περνάει. Αυτό γίνεται αν ανιχνεύσουµε την ακτινοβολία φθορισµού, δηλαδή την ακτινοβολία πού προέρχεται από ηλεκτρόνια ανώτερων στοιβάδων που «µετακινούνται» για να γεµίσουν το κενό που άφησε ο ιονισµός από τις ακτίνες - Χ της δέσµης σε εσωτερικές στοιβάδες. Έτσι, αυτή η ακτινοβολία είναι µια απευθείας µέτρηση της απορρόφησης και είναι σε όλες τις διευθύνσεις (µε αποτέλεσµα να µπορεί να διαχωριστεί από την αρχική ακτινοβολία).

EXAFS και XANES Σε φάσµα που προκύπτει από την απορρόφηση ακτίνων Χ παρατηρούνται οι παρακάτω περιοχές H απορρόφηση ακτίνων Χ λεπτής υφής (Extended X-ray absorption fine structure), H απορρόφηση ακτίνων Χ κοντά στην αιχµή απορρόφησης (X-ray absorption near edge spectroscopy).

Παραδείγµατα Absorption Technetium oxide Energy EXAFS Αναλύεται µέσω προσαρµογής καµπύλης (πληροφορίες για την ατοµική δοµή). XANES Αναλύεται µέσω προσοµοίωσης (ποιοτική ανάλυση του δείγµατος).

Σπουδαιότητα Καθορισµός της οξειδωτικής κατάστασης στοιχείων που υπάρχουν στο δείγµα σε πολύ χαµηλή συγκέντρωση, Καθορισµός της ποσότητας των στοιχείων σε ένα άγνωστο δείγµα µέσω προσοµοιώσεων βασισµένων σε γνωστά φάσµατα.

Φασµατοσκοπία οπισθοσκέδασης Rutherford

Εισαγωγή Η RBS δίνει πληροφορίες για την χηµική σύσταση ενός στερεού, την κατανοµή των στοιχείων συνάρτηση του βάθους από την επιφάνεια και το πάχος των δειγµάτων.

Θεωρία Θεωρούµε ιόν µάζας Μ ο και ενέργειας Ε ο που προσπίπτει στην επιφάνεια ενός δείγµατος. Εάν υποστεί σκέδαση από ιόν του στόχου µάζας Μ, η ενέργεια του µειώνεται, Ε 1. εδοµένου ότι η σκέδαση αυτή είναι ανεξάρτητη της ηλεκτρονικής δοµής ή του χηµικού περιβάλλοντος των ατόµων του στόχου, η ενέργεια Ε 1 δίνεται από τη σχέση όπου θ η γωνία σκέδασης και ο παράγων Κ Μ ονοµάζεται παράγων κινητικής. Για δεδοµένη γωνία σκέδασης θ (που συνήθως είναι 170 ο ) o παράγων K M εξαρτάται µόνον από την µάζα του στόχου Μ. Εποµένως όταν γνωρίζουµε την µάζα και ενέργεια του προσπίπτοντος ιόντος µπορούµε να υπολογίσουµε την µάζα Μ των ιόντων που σκεδάζονται υπό γωνία θ.

Αποτίµηση των φασµάτων Για την αποτίµηση των φασµάτων πρέπει να είναι γνωστή και η ενεργός διατοµή σκέδασης σ του προσπίπτοντος ιόντος από άτοµα της µήτρας. Η σ εξαρτάται από τον ατοµικό αριθµό Ζ, την ενέργεια Ε και την µάζα Μ των ατόµων που συµµετέχουν στην σκέδαση καθώς από την γωνία θ. Προσεγγιστικά, η ενεργός διατοµή σκέδασης ιόντος (Μ ο, Ζ ο ) από άτοµο (Μ, Ζ) δίνεται από τη σχέση:

Αρχή λειτουργίας Στην φασµατοσκοπία RBS µια δέσµη ελαφριών ιόντων (He + ) µε υψηλή ενέργεια 2 MeV προσπίπτει στην υπό µελέτη επιφάνεια. Τα ιόντα διεισδύουν σε βάθος της τάξης των χιλιάδων Angstrom έως και µm χωρίς να προκαλούν σηµαντικό sputtering από την επιφάνεια. Αντίθετα κατά τη διέλευση τους στην ύλη χάνουν µέρος της ενέργειας τους µέσω ηλεκτρονικών διεργέσεων και ιονισµού των ατόµων του στόχου. Μερικά από τα ιόντα που υφίστανται ελαστική σκέδαση µικρής απόστασης από τους κατά βαρύτερους πυρήνες του στόχου είναι τα οπισθοσκεδαζόµενα κατά Rutherford ιόντα. Το πλήθος των ιόντων που οπισθοσκεδάζονται κατά Rutherford εξαρτάται από την ενεργό διατοµή σκέδασης. Τα οπισθοσκεδαζόµενα ιόντα συλλέγονται από κατάλληλο ανιχνευτή που µετρά τον αριθµό και την ενεργεία τους και έχουµε τελικά το φάσµα.

υνατότητες ανίχνευσης Η αποτίµηση των πληροφοριών γίνεται χωρίς την χρήση βαθµονοµηµένων προτύπων, Μπορεί να ανιχνεύσει τα στοιχεία και ισότοπα που είναι βαρύτερα του λιθίου, Έχει υψηλότερη ευαισθησία στα βαριά στοιχεία, ενώ έχει φτωχή διακριτική ικανότητα σε βάθος κατανοµής τους (depth resolution).

Παραδείγµατα

Πληροφορίες Οι πληροφορίες που συλλέγουµε από το φάσµα είναι οι εξής 1. Η επιφάνεια Α κάτω από κάθε κορυφή αντιστοιχεί στον συνολικό αριθµό των ατόµων του στοιχείου που βρίσκεται εντός του ανιχνευόµενου υλικού. 2. Το ύψος Η των κορυφών είναι ευθέως ανάλογο της ατοµικής συγκέντρωσης του στοιχείου. 3. Το φασµατικό εύρος Ε κάθε κορυφής είναι ευθέως ανάλογο του πάχους του υµενίου. Η µετατροπή του άξονα των ενεργειών σε απόσταση είναι εφικτή όταν είναι γνωστή η απώλεια της ενέργειας ανά µονάδα µήκους.

Υπολογισµός λόγου των συγκεντρώσεων Για την αποτίµηση ενός φάσµατος π.χ. PtSi, δηλαδή τον υπολογισµό του λόγου των συγκεντρώσεων των Pt και Si (C Pt /C Si ), χρησιµοποιείται η σχέση:

Πλεονεκτήµατα της τεχνικής RBS Παρέχει depth profiles χωρίς την χρήση sputtering gun, Έχει ακρίβεια της τάξης του 5 %, Υψηλή επαναληψιµότητα των αποτελεσµάτων, Είναι µη-καταστροφική για όλα τα υλικά εκτός των πολυµερών και των βιολογικών υλικών, Υπάρχουν εκτενείς βάσεις δεδοµένων.

Μειονεκτήµατα της τεχνικής RBS Έχει φτωχή ακρίβεια σε βάθος κατανοµής (0.200Å), Συλλέγει πληροφορίες από µεγάλη περιοχή του δείγµατος, ίνει πληροφορίες µόνον για τα στοιχεία που υπάρχουν στο δείγµα και όχι για τους υπάρχοντες δεσµούς, Η ευαισθησία της µεθόδου εξαρτάται από το ατοµικό βάρος των στοιχείων, Απαιτεί µεγάλη επένδυση και δεν είναι διαθέσιµη εµπορικά.

Φασµατοσκοπία ηλεκτρονίων Auger

Εισαγωγή Η φασµατοσκοπία AES χρησιµοποιείται για την ποσοτική, χηµική ανάλυση της επιφάνειας των στερεών καθώς και για τον έλεγχο της καθαρότητας της επιφάνειας.

Ιστορία Η AES αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν έγινε ευρέως διαθέσιµη η τεχνολογία UHV που είναι απαραίτητη για τη µελέτη των επιφανειών και στηρίζεται στο φαινόµενο που παρατήρησε τη δεκαετία 1920 ο Γάλλος Φυσικός Pierre Auger.

Θεωρία Το φαινόµενο Auger συνίσταται στην µη - ακτινοβολούσα αποδιέργεση ενός ιονισµένου ατόµου. Στη περίπτωση αυτή, το προσπίπτον ηλεκτρόνιο διεγείρει ένα ηλεκτρόνιο από εσωτερική στοιβάδα ηλεκτρονίων (Ε 1 ), ενώ η οπή που µένει στον φλοιό γεµίζει ταχύτατα µε ένα ηλεκτρόνιο που µεταπίπτει από στοιβάδα που βρίσκεται σε υψηλότερη στάθµη ενέργειας Ε 3. Η διαφορά της ενέργειας εκπέµπεται είτε µε µορφή ενός φωτονίου ακτίνων Χ (που χρησιµοποιούνται στην φασµατοσκοπία φθορισµού ακτίνων Χ) ή µεταφέρεται σε ένα άλλο ηλεκτρόνιο µε αρχική ενέργεια Ε 2 που εκπέµπεται από το άτοµο µε ενέργεια Ε Α, η οποία δίδεται από τη σχέση Ε Α = Ε 1 Ε 2 Ε 3

Αρχή λειτουργίας της AES Τα συστήµατα για φασµατοσκοπία Auger λειτουργούν κάτω από συνθήκες υπερ-υψηλού κενού (UHV) (P 10-10 Torr) που εγγυάται υψηλό βαθµό καθαρότητας του συστήµατος µέτρησης. Η εστιασµένη δέσµη των ηλεκτρονίων µε ενέργεια 2 kev υφίσταται σάρωση στο σηµείο που αναλύεται και τα εκπεµπόµενα ηλεκτρόνια Auger συλλέγονται και αναλύονται από έναν σφαιρικό ή ηµισφαιρικό αναλυτή. Electron source Auger spectra

Αναλυτής Ο αναλυτής αποτελείται από οµόκεντρους µεταλλικούς κυλίνδρους (ή ηµισφαίρια) που βρίσκονται σε διαφορετικά δυναµικά. Η ενέργεια διέλευσης των ηλεκτρονίων Ε είναι ανάλογη του δυναµικού στον εξωτερικό κύλινδρο ενώ το βήµα Ε καθορίζει τη διακριτική ικανότητα ( Ε/Ε) που συνήθως είναι της τάξης 0,2 έως 0,5 %. Τα ηλεκτρόνια µε ενέργεια διαφορετική της Ε δεν εξέρχονται από τον αναλυτή ενώ η καταγραφή ολόκληρου του φάσµατος επιτυγχάνεται µε σάρωση του δυναµικού στον αναλυτή. Το φάσµα των ηλεκτρονίων που συλλέγονται Ν(Ε) περιλαµβάνει εκτός των ηλεκτρονίων Auger (που εµφανίζονται σαν µικρές κορυφές στο υπόβαθρο) δευτερογενή ηλεκτρόνια µε χαµηλές ενέργειες καθώς και ελαστικώς σκεδαζόµενα ηλεκτρόνια µε υψηλή ενέργεια.

Πιθανότητα αποδιέργεσης ατόµων µε εκποµπή ηλεκτρονίου Auger Η πιθανότητα να συµβεί αποδιέργεση του ατόµου µε εκποµπή ηλεκτρονίου Auger είναι µεγαλύτερη στα άτοµα µικρού ατοµικού αριθµού (Ζ < 15). Αντίθετα, η αποδιέργεση µε εκποµπή φωτονίου ακτίνων Χ συµβαίνει στα άτοµα µεγάλου Ζ. Όταν το εκπεµπόµενο ηλεκτρόνιο ή φωτόνιο έχει ενέργεια µικρότερη των 2 kev, κυριαρχεί το φαινόµενο Auger και περισσότερα από το 95 % των ιονισµένων ατόµων αποδιεγείρονται µε εκποµπή ηλεκτρονίων Auger.

Ενέργειες των ηλεκτρονίων Auger Τα ηλεκτρόνια Auger που εκπέµπονται στον όγκο του υλικού (δηλαδή µακριά από την επιφάνεια) χάνουν την ενέργεια τους µε ανελαστικές σκεδάσεις δεσµεύοντας ηλεκτρόνια. Αντίθετα τα ηλεκτρόνια Auger που εκπέµπονται κοντά στην επιφάνεια διαφεύγουν από το δείγµα µε µικρή ή µηδενική απώλεια ενέργειας και ανιχνεύονται / συλλέγονται από φασµατογράφο ηλεκτρονίων. Ένα τυπικό φάσµα Auger αποτελείται από τις χαρακτηριστικές κορυφές Auger που υπερτίθενται σε ένα συνεχές υπόβαθρο που οφείλεται σε οπισθοσκεδαζόµενα ηλεκτρόνια, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την απεικόνιση της επιφάνειας µε ηλεκτρονική µικροσκοπία σάρωσης. Οι ενέργειες των ηλεκτρονίων Auger είναι χαρακτηριστικές του στοιχείου που διεγείρεται όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήµα.

Βάθος διείσδυσης και βάθος διαφυγής Το βάθος διείσδυσης R (penetration depth) ενός ηλεκτρονίου µε ενέργεια Ε ο (kev) σε στερεό πυκνότητας, ρ δίνεται από τη σχέση ρr = 8.6 E o 1.5 (µgcm -2 ) Το βάθος διαφυγής (escape depth) των ηλεκτρονίων Auger είναι µικρό, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήµα. Εποµένως η AES είναι εγγενώς κατάλληλη για τον χαρακτηρισµό επιφανειών.

Παραδείγµατα AES

Ποσοτικά αποτελέσµατα Σε βαθµονοµηµένα δείγµατα αναφοράς η συγκέντρωση στοιχείου Α που βρίσκεται σε χηµική ένωση δίδεται από την παρακάτω σχέση όπου I i, η ένταση της κορυφής Auger (peak-to-peak) του στοιχείου i και S i η σχετική ευαισθησία Auger για το στοιχείο i.

Auger depth profiling Η ακριβής µέτρηση του βάθους από την επιφάνεια προϋποθέτει την ακριβή γνώση του ρυθµού sputtering.

Sputtering and depth profiling To sputtering χρησιµοποιείται εκτενώς για Τον καθαρισµό των επιφανειών πριν τον χαρακτηρισµό, Και κατά το depth profiling της χηµικής σύστασης των υλικών.

Sputtering Επιταχυνόµενα ιόντα Ar + βοµβαρδίζουν δείγµα - στόχο o Με φαινόµενα µεταφοράς ορµής αποσπούν άτοµα από την επιφάνεια του στόχου => δηµιουργία κρατήρα, o Το sputtering είναι καταστροφικό.

Γεωµετρία για depth profiling Η χωρική διακριτική ικανότητα ενός συστήµατος AES καθορίζεται από τη διάµετρο της δέσµης. Όταν η διάµετρος γίνει πολύ µικρή, της τάξης των 10 nm, τα οπισθοσκεδαζόµενα ηλεκτρόνια θα επηρεάζουν σηµαντικά τόσο την χωρική διακριτική ικανότητα όσο και το σχήµα των κορυφών του φάσµατος. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η AES έχει µεγαλύτερη χωρική ικανότητα από την XPS. Au/TiW/Si

Ανάλυση µε AES ατελειών µε submicron διαστάσεις Η χαρτογράφηση είναι ιδιαίτερα σηµαντική στα προϊόντα της υψηλής τεχνολογίας, π.χ. οπτο-ηλεκτρονική. Το chip του σχήµατος είναι πολυεπίπεδο, έχει διαστάσεις < 2 x 2 mm και περιέχει χιλιάδες τρανζίστορ.

Ανάλυση µε AES ατελειών µε submicron διαστάσεις

Πλεονεκτήµατα της AES Υψηλή χωρική διακριτική ικανότητα και απεικόνιση µε ηλεκτρονική µικροσκοπία σάρωσης, υνατότητα στοιχειακής χαρτογράφησης της επιφάνειας, Καλή διακριτική ικανότητα κατά το depth profiling, Ταχεία συλλογή δεδοµένων (< 5 λεπτά), Υψηλή επαναληψιµότητα των αποτελεσµάτων, Εκτεταµένη τεχνογνωσία, βιβλιογραφία και βάσεις δεδοµένων.

Μειονεκτήµατα της AES Ενδεχόµενη καταστροφή σε µονωτικά δείγµατα που υφίστανται εκτενή φόρτιση, Η χαρτογράφηση των στοιχείων σχετικά βραδεία (20 λεπτά), Φαινόµενα σκέδασης ηλεκτρονίων => το σήµα συλλέγεται από επιφάνεια που είναι περίπου διπλάσια από την διάµετρο της δέσµης των ηλεκτρονίων, Η AES δεν δίνει πληροφορίες για δεσµούς.

Φασµατοσκοπία µάζας δευτερογενών ιόντων

Εισαγωγή Η φασµατοσκοπία SIMS δίνει πληροφορίες για την χηµική σύσταση (επιφάνειας και όγκου) ενός δείγµατος µε εξαιρετικά υψηλή ευαισθησία.

Αρχή λειτουργίας Για την καταγραφή ενός φάσµατος SIMS χρησιµοποιούνται ιόντα µε υψηλές ενέργειες (συνήθως Ar +,O 2 - ) που βοµβαρδίζουν την επιφάνεια του δείγµατος και προκαλούν sputtering ουδέτερων ατόµων, θετικών και αρνητικών ιόντων, συσσωµατωµάτων ατόµων και θραυσµάτων µορίων από την επιφάνεια. Ανάλυση της µάζας των ιόντων που µεταφέρονται στην αέρια φάση επιτρέπει τον καθορισµό της χηµικής τους σύστασης καθώς και της συγκέντρωσής τους.

Τυπική διάταξη για µετρήσεις SIMS. Σύστηµα ανάλυσης: (1) πηγή ιόντων (3 10 kev), (2) δείγµα, (3) ηλεκτρόδια για την επιτάχυνση & εστίαση των δευτερογενών ιόντων, (4) φασµατογράφος µάζaς, (5) σχισµή εξόδου για την επιλογή κατάλληλου λόγου m/e, (6) φανταστικό είδωλο. Σύστηµα απεικόνισης: (7, 8, 9, 10) ιάταξη SIMS

Όρια ανίχνευσης της τεχνικής Η φασµατοσκοπία SIMS είναι η πλέον ευαίσθητη (ανιχνεύει ppm και µέχρι 10 13 cm -3 ) µεταξύ των τεχνικών που χρησιµοποιούνται για την ανάλυση της χηµικής σύστασης επιφανειών.

Τρόποι λειτουργίας της τεχνικής Στατική SIMS (SSIMS) υναµική SIMS (DSIMS Απεικόνιση SIMS

Στατική SIMS (SSIMS) Χρησιµοποιείται για την στοιχειακή ανάλυση της επιφάνειας µε βάθος πληροφορίας της τάξης του ενός ατοµικού επιπέδου. Κάθε ιόν που προσπίπτει στην επιφάνεια καταστρέφει µια περιοχή µε διάµετρο 5-10 nm, ενώ η χρονική διάρκεια της αλληλεπίδρασης του ιόντος µε το πλέγµα είναι της τάξης των 10 12 sec. Προκειµένου να διατηρηθεί ο επιφανειακός χαρακτήρας της στατικής SIMS η δόση της προσπίπτουσας δέσµης ιόντων πρέπει να είναι µικρή (< 1 x 10 12 ιόντα/cm 2 ). Σάρωση της δέσµης επιτρέπει τον χαρακτηρισµό επιφάνειας διαµέτρου 0,5 1 µm.

υναµική SIMS (DSIMS) Χρησιµοποιείται για depth profiling της χηµικής σύστασης του δείγµατος. Χρησιµοποιούνται δέσµες ιόντων µε πυκνότητα ρεύµατος µεγαλύτερη από ότι χρησιµοποιείται στην SSIMS, οι οποίες προκαλούν sputtering από την επιφάνεια.

Απεικόνιση SIMS Χρησιµοποιείται για στοιχειακή ανάλυση µε υψηλή χωρική διακριτική ικανότητα.

Χαρακτηριστικά SIMS Η SIMS έχει βάθος πληροφορίας 10 Å, Ο βοµβαρδισµός µονωτικών δειγµάτων µε θετικά φορτισµένα ιόντα οδηγεί σε ανάπτυξη φορτίου που προκαλεί απώλεια φασµατικών πληροφοριών και αστάθειες στο φάσµα, Η SIMS δεν µπορεί να δώσει πληροφορίες για τους υπάρχοντες δεσµούς λόγω του καταστροφικού χαρακτήρα του sputtering, Έχει φτωχή διακριτική ικανότητα σε βάθος κατανοµής λόγω ανάµειξης των ατόµων που προκαλείται από το sputtering, Όταν η ενέργεια, Ε της προσπίπτουσας δέσµης είναι χαµηλή (200-300 ev) η διακριτική ικανότητα κατά το depth profiling είναι της τάξης των nm.

Παραδείγµατα

Πλεονεκτήµατα της τεχνικής SIMS Παρέχει χηµική πληροφορία, Ανιχνεύει το υδρογόνο, ιακρίνει τα διαφορετικά ισότοπα, Έχει υψηλή ευαισθησία και υψηλή χωρική διακριτική ικανότητα, Επιτρέπει την ταχεία χαρτογράφηση των στοιχείων και µορίων που υπάρχουν στην επιφάνεια (< 1 λεπτού για κάθε στοιχείο), Τα φαινόµενα φόρτισης αντιµετωπίζονται µε τη βοήθεια δεσµών ατόµων ή ηλεκτρονίων, ίνει ποσοτικά αποτελέσµατα µε ακρίβεια καλύτερη του 10 % ακόµη και για συστήµατα σε αραιή διάλυση (π.χ. προσµίξεις σε ηµιαγωγούς), Υπάρχει εκτενής βάση δεδοµένων.

Μειονεκτήµατα της τεχνικής SIMS Είναι καταστροφική µέθοδος, Έχει µεταβλητή ευαισθησία που όµως διορθώνεται µε την χρήση διαφορετικών ιόντων για ηλεκτροθετικά και ηλεκτραρνητικά στοιχεία.