ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 4: Μετάβαση στη χριστιανική ηθική ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Υπογραμμίζεται και ερμηνεύεται η εσωτερική διάσπαση που βιώνει ο άνθρωπος ανάμεσα στη θέληση και την πράξη. Βεβαιώνεται ότι στη χριστιανική ηθική η δυνατότητα υπέρβασης της διάσπασης γίνεται πραγματικότητα στο πρόσωπο του Χριστού. Ξεκαθαρίζεται ότι η καινοτομία, την οποία εισάγει ο Χριστιανισμός, αφορά την οντολογία του. Πρόκειται για τον καινό εν Χριστώ άνθρωπο, που η ζωή του δεν διαψεύδεται από τον θάνατο. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. 5
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (1/9) Ο Χριστιανισμός αναγνωρίζει τη διάσπαση που βιώνει ο άνθρωπος ανάμεσα στη θέληση και στην πράξη: «Ξέρουμε, λοιπόν πως ο νόμος είναι θεϊκός, ενώ εγώ είμαι αδύναμος άνθρωπος, πουλημένος στην αμαρτία. Έτσι, ουσιαστικά δεν ξέρω τι κάνω. Δεν κάνω αυτό που θα ήθελα να κάνω αλλά, αντίθετα, ό,τι θα ήθελα να αποφύγω Έτσι φτάνω πια στο σημείο να μην διαπράττω εγώ ο ίδιος το κακό αλλά η αμαρτία που έχει εγκατασταθεί μέσα μου. Η ίδια η συνείδησή μου μαρτυρεί γι αυτό. Απόδειξη είναι πως εγώ θέλω να κάνω το καλό, δεν βρίσκω όμως τη δυνατότητα να το μετατρέψω σε πράξη. Αν όμως κάνω αυτό που δε θέλω, τότε την πράξη μου δεν την καθορίζω πια εγώ, αλλά η αμαρτία που έχει θρονιαστεί μέσα μου Τι δυστυχισμένος, αληθινά, που είμαι! Ποιος θα με λυτρώσει από την ύπαρξη αυτή που έχει υποταχθεί στο θάνατο;». (Ρωμ. 7,14-24) 6
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (2/9) Η υπέρβαση της διασπάσεως του ανθρώπου βρίσκεται στο πρόσωπο του Χριστού. «Ας ευχαριστήσουμε τον Θεό που το έκανε αυτό, με το σωτήριο έργο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού». (Ρωμ. 7,25). Η διάσπαση έχει τη ρίζα της στον θάνατο, ο οποίος αιχμαλωτίζει τον άνθρωπο στον νόμο της αμαρτίας. Ο νόμος της αμαρτίας παρασύρει τον άνθρωπο, παρότι η συνείδησή του, η οποία συμφωνεί με τον θείο νόμο, προβάλλει εσωτερικές αντιστάσεις και αντιθέσεις. 7
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (3/9) Η καινοτομία που εισάγει ο Χριστιανισμός στη θεώρηση της ηθικής ζωής στηρίζεται στην οντολογία του. Και αυτό γιατί δεν παρουσιάζει νέα ηθική για τον άνθρωπο αλλά νέο άνθρωπο, τον καινό εν Χριστώ άνθρωπο, που καλείται να ζήσει την καινή εν Χριστώ ζωή. Τον άνθρωπο που θεμελιώνει τη ζωή του στην αλήθεια, που δεν ταυτίζεται με τη γνώση, αλλά με τη ζωή που δεν διαψεύδεται από τον θάνατο. 8
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (4/9) Η γνώση της χριστιανικής αλήθειας δεν πραγματοποιείται με τη διάνοια. Η γνώση αυτή δεν υπάρχει ως δυνατότητα του ανθρώπου, αλλά ως προσφορά προς τον άνθρωπο. Είναι η εν Χριστώ φανέρωση του νέου ανθρώπου, του ενιαίου και αδιαίρετου, που ζει σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Η γνώση της αλήθειας «εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ δὲ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν» (Α Κορ. 15,14), δεν αφορά κάποια διανοητική ενέργεια αλλά την οντολογική ανακαίνιση του ανθρώπου. 9
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (5/9) Στον χριστιανισμό αλήθεια και ζωή δεν αποτελούν έννοιες θεωρητικές και ανυπόστατες. Αφορούν ένα πρόσωπο πραγματικό και συγκεκριμένο. Και αυτό το πρόσωπο είναι το πρόσωπο του Χριστού. Τι σημαίνει όμως αυτό για τον κάθε χριστιανό; Όπως υπογραμμίζει με πολύ χαρακτηριστικά λόγια ο Θανάσης Παπαθανασίου «Η Αλήθεια, ήγουν ο Χριστός αυτοπροσώπως, είναι αδιαπραγμάτευτη. Ταυτόχρονα, όμως, η αποδοχή του άλλου, όχι απλώς ως ανοχή αλλά ως αγάπησή του, είναι απαίτηση της ίδιας της Αλήθειας. Είναι, δηλαδή, δομικό υλικό της ίδιας της εκκλησιαστικής ταυτότητας, και όχι μια παραχώρηση την οποία εξ ανάγκης κάνει η Εκκλησία, επειδή πλέον βρίσκεται σε πλουραλιστική εποχή. Δεν είναι ξενέρωμα της εμμονής στην Αλήθεια, αλλά μεθύσι με τον οίνο της οντολογίας της». 10
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (6/9) Ο Χριστός δεν ήρθε για να μας κάνει μαγικά ή μηχανικά καλούς και ηθικούς αλλά για να μας σώσει. Ο Μ. Αθανάσιος μας διαβεβαιώνει ότι μέσα στον κοσμικό χωροχρόνο «Αὐτὸς (ὁ Ἰησοῦς Χριστός) γὰρ ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν». Ο μεταπτωτικός άνθρωπος, ο οποίος χάνει το καθ ομοίωσιν αλλά παραμένει εικόνα του Θεού, (έστω και αμαυρωμένη) δεν γεννιέται πρόσωπο αλλά μπορεί να γίνει, με ασκητικό φρόνημα. Αυτή τη δυνατότητα ουσιαστικά προς τη θέωση, μας χάρισε ο εσταυρωμένος Χριστός. Γι αυτό η διδασκαλία και το έργο Του είναι το άλας της γης. Ο άνθρωπος ως συνδημιουργός του Θεού οφείλει να κρατάει τούτο το άλας με αγώνα και προπαντός με ελπίδα. Αυτό εξάλλου είναι και το νόημα του χριστιανισμού. 11
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (7/9) Συνεπώς, ο νέος εν Χριστώ άνθρωπος παρουσιάζει και νέο ήθος. Είναι το ήθος της αγάπης. Προϋποθέσεις και δείκτες για τη ζωή της αγάπης, που κινείται πέρα από τον θάνατο, είναι το Βάπτισμα και η ευχαριστιακή κοινωνία. Έτσι, μεταμορφώνεται και ο χρόνος από παράγοντας αφανισμού σε παράγοντα τελειώσεως. Σύμφωνα με την αντινομική ρήση, στην εκκλησιαστική ζωή ισχύσει η πραγματικότητα που διαβεβαιώνει ότι «αν πεθάνεις πριν πεθάνεις, δεν θα πεθάνεις όταν πεθάνεις», που αποδίδεται στον αββά Ισαάκ τον Σύρο. 12
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (8/9) Η στάση του ανθρώπου απέναντι στον θάνατο νοηματοδοτεί την ίδια τη ζωή. Τα παρακάτω λόγια του μακαριστού μητροπολίτη του Σουρόζ Αντώνιου (Bloom) είναι αποκαλυπτικά: «Ο θάνατος είναι η λυδία λίθος της στάσης μας απέναντι στη ζωή. Οι άνθρωποι που φοβούνται τον θάνατο, φοβούνται τη ζωή. Είναι αδύνατο να μην φοβάται κανείς τη ζωή, με όλη την πολυπλοκότητα και τους κινδύνους της, αν φοβάται τον θάνατο Αν φοβόμαστε τον θάνατο δεν είμαστε ποτέ έτοιμοι να διακινδυνεύσουμε. Θα περάσουμε τη ζωή μας μ έναν δειλό, προσεκτικό και άτολμο τρόπο. Μόνο αν αντιμετωπίσουμε τον θάνατο, του δώσουμε νόημα και προσδιορίσουμε τη θέση του και τη θέση μας σε σχέση μ αυτόν, θα μπορέσουμε να ζήσουμε με τρόπο άφοβο και με όλες τις δυνατότητές μας». 13
4. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ (9/9) Η ελευθερία ενώπιον του θανάτου δεν είναι ένα συναίσθημα ή μια κατάσταση συνείδησης, αλλά μια μόνιμη κατάσταση με βάση την οποία ο άνθρωπος ζει όλες τις στιγμές της ζωής του. Είναι το ισχυρό υπόβαθρο κάθε μικρής και μεγάλης ελευθερίας, όπως και κάθε μικρής ή μεγάλης απόφασης, πριν από την τελική έξοδο από τη ζωή. Το τι σημαίνει η ζωή της ελευθερίας, το περιγράφει συνοπτικά και ουσιαστικά ο Αντώνιος Παπαρίζος με τα ακόλουθα λόγια: «Ελεύθερα ζει όποιος καλά γνωρίζει ότι κάθε στιγμή και με κάθε του πράξη καλείται να νικήσει τον θάνατο και τη φθορά, την ταπεινότητα που του δημιουργεί η αδυναμία και η ασθένεια, η μείωση των ικανοτήτων του και το επερχόμενο γήρας, ο πόνος. Ελεύθερος είναι αυτός που ελεύθερος ορθώνεται ενώπιον του θανάτου και που η ελευθερία του έχει καταστεί πάγια κατάσταση της ψυχής και της σκέψης του, της συνείδησης και του σώματός του». 14
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 16
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 17
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 18