ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΑΡΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ/ΡΙΕΣ

Μεταµοντέρνα Παραµύθια ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΑΡΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ/ΡΙΕΣ Λουίζα Μαλλούρη Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής, Πανεπιστήµιο Κύπρου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ραγδαίες κοινωνικές, οικονοµικές και ιδεολογικές αλλαγές έχουν προβάλει την ανάγκη για εκσυγχρονισµό και ανανέωση του περιεχοµένου, της µορφής και λειτουργίας της παιδικής λογοτεχνίας. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσµα τη συγγραφή µετανεοτερικών παιδικών λογοτεχνηµάτων των οποίων η νεοτερικότητα εκδηλώνεται, ανάµεσα σε άλλα, µέσα από τη θεµατολογία, τα αφηγηµατικά ευρήµατα, τις διακειµενικές συνδέσεις και την αφηγηµατική στρατηγική της µεταµυθοπλασίας. Τα έργα αυτά στοχεύουν στην ενεργό συµµετοχή των αναγνωστών/ριών στην κατασκευή του νοήµατος. Στην εργασία αυτή εξετάζονται η διακειµενικότητα και η µεταµυθοπλασία ως στρατηγικές οργάνωσης µιας µυθοπλασίας καθώς και τα αφηγηµατικά ευρήµατα που επιστρατεύουν οι συγγραφείς µεταµοντέρνων παραµυθιών. Παράλληλα, γίνεται µια απόπειρα να δειχθεί ότι οι στρατηγικές που αξιοποιούνται στα µεταµοντέρνα παραµύθια αποτελούν µέσα που βοηθούν να καλλιεργηθεί η ικανότητα του αναγνώστη να προσεγγίζει ένα κείµενο αποστασιοποιηµένα, µε γνώση των κανόνων που διέπουν τη λειτουργία του, και συνεπώς κριτικά. 1. Εισαγωγή «Μια φορά κι ένα καιρό ήταν ένας κόσµος χωρίς πολλά δέντρα και ούτε και πολλά ζώα, µε µολυσµένες θάλασσες και γκρίζους ουρανούς. Σε αυτό τον κόσµο γίνονταν πολλοί πόλεµοι γιατί οι άνθρωποι δεν µπορούσαν να ζήσουν µε άλλους, διαφορετικούς ανθρώπους, καθώς νόµιζαν πως δε θα φαίνονταν τόσο λαµπερά τα µαλλιά τους ή κάτι τέτοιο... Σε αυτό τον κόσµο τα παιδιά έβλεπαν όλα αυτά που συνέβαιναν και έκαναν πολλές ερωτήσεις στους µεγάλους οι οποίοι δεν έδιναν και πολύ ξεκάθαρες απαντήσεις. Πήγαιναν όµως ανελλιπώς σχολείο για να µάθουν να διαβάζουν, να γράφουν και να µιλούν, όπως δεν παρέλειπαν επίσης να πηγαίνουν στα απογευµατινά µαθήµατα για να µάθουν να διαβάζουν, να γράφουν και να µιλούν καλύτερα. Το βράδυ πριν κοιµηθούν, οι γονείς τους τους διάβαζαν µαγικές ιστορίες για ανήµπορες πριγκήπισσες που σώζονται από ρωµαλέους πρίγκηπες ελπίζοντας πως θα κοιµηθούν το ίδιο ήσυχα όπως κοιµόντουσαν και οι ίδιοι όταν, ευρισκόµενοι στην ηλικία των παιδιών τους, άκουγαν, από τους δικούς τους γονείς, τις ίδιες ιστορίες.» Τα παιδιά που περιγράφονται στη µικρή αυτή ιστορία έχουν αρκετά κοινά µε τα παιδιά που συναντούµε γύρω µας. Τα παιδιά σήµερα βιώνουν µία πραγµατικότητα στην οποία οι νέες εστίες πολέµου, οι εθνικιστικές εξάρσεις και τα περιβαλλοντικά προβλήµατα είναι στην ηµερήσια διάταξη. Παράλληλα, ζώντας σε κοινωνίες στις οποίες επικρατεί ένα κλίµα ανταγωνισµού, τα παιδιά προσπαθούν να αντεπεξέλθουν στα υπερφορτωµένα τους προγράµµατα και να αποκρούσουν την απειλή των σύγχρονων ασθενειών, του άγχος και της µοναξιάς. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, και 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 591

Λ. Μαλλούρη εφόσον παραδεχτούµε ότι η ανάγνωση παιδικής λογοτεχνίας εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης των παιδιών, εγείρεται το ερώτηµα κατά πόσο µπορούν τα «κλασικά» έργα παιδικής λογοτεχνίας να βοηθήσουν τα παιδιά να γνωρίσουν τον περιβάλλοντα κόσµο και να κατανοήσουν ποια είναι τα πλαίσια κοινωνικοποίησής τους. Ο Zipes (1983) επισηµαίνει πως τα νοήµατα των παραµυθιών που πριν από αιώνες γεννούσαν ελπίδες για καλύτερες συνθήκες ζωής έχουν τώρα γίνει ανασταλτικά για τα παιδιά των δυτικών κοινωνιών. Επιπλέον, τα παραµύθια αυτά δεν µπορούν πλέον να διαφωτίσουν και εν τέλει να βοηθήσουν τα παιδιά µπροστά στα σύγχρονα φαινόµενα των πυρηνικών εξοπλισµών και απειλών, των οικολογικών καταστροφών, των οικονοµικών κρίσεων αλλά και της σχετικοποίησης των αξιών και της αλλοτρίωσης των ανθρώπων (Οικονοµίδου, 2000). Συνεπώς, εφόσον η πραγµατικότητα αλλάζει, ταυτόχρονα πρέπει να αλλάζει και η λογοτεχνία ως ζωντανός οργανισµός που την αντανακλά αλλά και που τροφοδοτεί τις κοινωνικές και ιδεολογικές της αλλαγές. Πιο συγκεκριµένα, εξαιτίας των κοινωνικών αλλαγών και εξελίξεων τόσο στην οικονοµία, την τεχνολογία όσο και σε επίπεδο ιδεών, έχουν γραφεί έργα παιδικής λογοτεχνίας τα οποία εκφράζουν σύγχρονες αντιλήψεις και ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σηµερινής πραγµατικότητας. Στο παρόν άρθρο µέσα από µία ανάλυση νεοτερικών αναγνωσµάτων επιχειρείται η προσέγγιση των τρόπων εκείνων µε τους οποίους εκδηλώνεται η νεοτερικότητα τέτοιων έργων καθώς επίσης και η εξέταση του αντίκτυπου που έχουν στους/στις νεαρούς/ρές αναγνώστριες τους. 2. Η διακειµενικότητα και η λειτουργία της στην κατασκευή του νοήµατος Παρόλο που συγγραφείς ανατρεπτικών ιστοριών, όπως ο Ευγένιος Τριβιζάς, οµολογούν πως δεν παράγουν τα έργα τους κατόπιν σκεπτικού ή βάσει συνταγών και θεωρητικών προδιαγραφών, µέσα από βιβλιογραφική έρευνα προκύπτει πως ένας κοινός τρόπος που χρησιµοποιείται στη συγγραφή νεοτερικών έργων, σύµφωνα µε το Zipes (1991), είναι η παραγωγή ενός νέου κειµένου µέσα από τη σκόπιµη και προβαλλόµενη διακειµενική (intertextual) σχέση του µε κάποιο άλλο, προγενέστερο ή σύγχρονο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα της περίπτωσης αυτής είναι και Ο Χαρούµενος Ταχυδρόµος ή Ξένα Γράµµατα (The Jolly Postman or Other People s Letters)των Janet και Allan Ahlberg. Το βιβλίο αυτό αποτελεί µία πρωτότυπη σύλληψη µε ένα µοναδικό σχεδιασµό. Στο βιβλίο περιγράφεται µία συνηθισµένη µέρα στη ζωή ενός συµπαθητικού ταχυδρόµου, ο οποίος παραδίδει γράµµατα σε γνωστούς παραµυθιακούς ήρωες όπως η Σταχτοµπούτα, η κακιά Μάγισσα, ο κακός Λύκος και άλλους. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι στο βιβλίο περιλαµβάνεται η εν λόγω αλληλογραφία, πράγµα που καθιστά το βιβλίο όχι απλά µία ευχάριστη περιδιάβαση στον κόσµο των κλασικών παραµυθιακών ηρώων οι οποίοι συντρόφευσαν την παιδική ηλικία πολλών γενιών, αλλά µία αναγνωστική πρόκληση. Συγκεκριµένα, ο αναγνώστης καλείται να φανεί «επιτρεπόµενα» αδιάκριτος, να διαβάσει τα γράµµατα που απευθύνονται στους παραµυθιακούς ήρωες και να εµπλακεί έτσι στη διακειµενική σχέση που κάθε φορά αναπτύσσεται. Επιπλέον, µέσω του συνδυασµού των στοιχείων 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 592

Μεταµοντέρνα Παραµύθια που ήδη γνωρίζει για τους κλασικούς ήρωες και των νέων στοιχείων που του αποκαλύπτουν τα γράµµατα ο αναγνώστης καλείται να κρίνει, να συγκρίνει και τέλος να κατασκευάσει νέα νοήµατα. Επιπρόσθετα, κάθε φορά που ο αναγνώστης ψαχουλεύει στα ξένα γράµµατα, όπως εµφατικά υποδεικνύει ο τίτλος, έρχεται αντιµέτωπος µε µία ποικιλία µορφών επιστολών και ειδών λόγου/κειµένου ανάλογα µε το ποιος είναι ο αποδέκτης, ποιος ο παραλήπτης και για ποιο σκοπό αποστέλλεται το γράµµα. Πιο συγκεκριµένα, το πρώτο γράµµα που παραδίδει ο ταχυδρόµος αποστέλλεται από τη Χρυσοµαλλούσα στις Τρεις Αρκούδες για να απολογηθεί για τις ζηµιές που προκάλεσε στο σπίτι τους και παράλληλα για να ζητήσει από το µικρό αρκουδάκι να παρευρεθεί στα γενέθλιά της. Η επιστολή είναι ανεπίσηµη και ως εκ τούτου χειρόγραφη, ενώ τα µεγάλα, ανόµοια γράµµατα και τα ορθογραφικά λάθη αποτελούν ενδείξεις του παιδικού γραφικού χαρακτήρα του αποστολέα. Όταν όµως ο χαρούµενος ταχυδρόµος φτάνει στο σπίτι της γιαγιάς της Κοκκινοσκουφίτσας για να παραδώσει µία επιστολή στο Λύκο, ο οποίος έχει καταλάβει το σπίτι, ο φάκελος µε την ένδειξη «κατεπείγον» και η σφραγίδα «πληρωµένο τέλος» προϊδεάζουν τον αναγνώστη ότι δεν πρόκειται για κάποιο συνηθισµένο γράµµα. Οι προσδοκίες του αναγνώστη επαληθεύονται όταν ανοίγοντας το γράµµα βλέπει µία δακτυλογραφηµένη επιστολή µε επίσηµο άνοιγµα και κλείσιµο, ενώ στο πάνω µέρος της είναι γραµµένη η ο τίτλος της δικηγορικής εταιρίας Meeny, Miny, Mo η οποία παραπέµπει στο πολύ γνωστό παιδικό τραγουδάκι (nursery rhyme) στην Αγγλία «Eeny meeny miny mo». Πρόκειται για το δικηγόρο της Κοκκινοσκουφίτσας, ο οποίος ζητά από το Λύκο να εκκενώσει το σπιτάκι της γιαγιάς στο οποίο παράνοµα διαµένει, αν δε θέλει να υποστεί τις συνέπειες του νόµου. Επί τη ευκαιρία ο δικηγόρος θυµίζει στον Λύκο πως και οι άλλοι πελάτες του, τα Τρία Γουρουνάκια, απειλούν µε µήνυση αν δεν διευθετήσει κάποια αποζηµίωση για την καταστροφή των σπιτιών τους. Πέρα από επίσηµη και ανεπίσηµη επιστολή, µέσα στους φακέλους θα βρούµε την καρτ ποστάλ που στέλνει ο Γιάννης της Μαγικής Φασολιάς στο Γίγαντα περιγράφοντας του πόσο ωραία περνά τις διακοπές του µε τη µητέρα του και την κότα που του έκλεψε, τη γενέθλια κάρτα που στέλνει το αρκουδάκι στη Χρυσοµαλλούσα και ένα αντίγραφο του βιβλίου µε το παραµύθι της Σταχτοµπούτας που σκοπεύει να εκδόσει ένας εκδότης παιδικών βιβλίων και που το στέλνει σε αυτήν µε σκοπό την εξασφάλιση της έγκρισής της. Μέσα από την έκθεση σε µια ποικιλία ειδών επιστολών και κειµένων, ο αναγνώστης διδάσκεται έµµεσα τους κώδικες και τις συµβάσεις µε βάση τις οποίες κατασκευάζονται τα κείµενα και οι οποίες αλλάζουν ανάλογα µε την επικοινωνιακή περίσταση και το σκοπό που θέλει να πετύχει ο δηµιουργός τους. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην ταχυδροµική σφραγίδα που υπάρχει στο γράµµα που στέλνει ο Γιάννης, η οποία δείχνει την ηµεροµηνία, την ώρα και την τοποθεσία από όπου ταχυδροµήθηκε ένα γράµµα, εκεί όπου αναγράφεται η προέλευση υπάρχει η φράση Ανατολικά του Ήλιου υτικά του Φεγγαριού, η οποία παραπέµπει στο γνωστό παραδοσιακό σκανδιναβικό παραµύθι (East of Sun West of Moon) και που ίσως αποτελεί υπαινιγµό για τη δυσκολία και τα ανυπέρβλητα εµπόδια που θα αντιµετωπίσει ο Γίγαντας αν προσπαθήσει να αναζητήσει το σφετεριστή της περιουσίας του. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 593

Λ. Μαλλούρη Συµπερασµατικά, η πυκνότητα και η πολυπλοκότητα των διακειµενικών συνδέσεων στο Χαρούµενο Ταχυδρόµο είναι πολύ µεγάλη. Οι διακειµενικές συνδέσεις δεν περιορίζονται σε αυτές ανάµεσα σε κείµενα που πραγµατώνονται µέσω της παρουσίας ή της αναφοράς σε κάποιον γνωστό παραµυθιακό ήρωα, αλλά και σε αυτές µέσω των εικόνων, των διευθύνσεων, των γραµµατοσήµων και των ταχυδροµικών σφραγίδων που υπάρχουν στα γράµµατα. Παράλληλα, η κατανόηση της πλοκής των ιστοριών και της οργάνωσης του βιβλίου, σύµφωνα µε τη Schwinge (2003), απαιτεί και διασυνδέσεις ανάµεσα σε διαφορετικά κειµενικά είδη (co-generic intertextual connections). Ας πάρουµε για παράδειγµα την αλληλογραφία που πρέπει να παραδώσει ο χαρούµενος ταχυδρόµος σε ένα σπιτάκι στο δάσος καµωµένο από ζαχαρωτά, ακριβώς δίπλα από το οποίο υπάρχει ένα γκαράζ µε ένα αυτοκίνητο. Η εικόνα αυτή, παραπέµποντας τον αναγνώστη στο παραµύθι «Χάνσελ και Γκρέτελ», κάνει προφανές το γεγονός ότι η κάτοικος αυτού του σπιτιού θα είναι η κακιά µάγισσα από το εν λόγω παραµύθι, ενώ η εικόνα του αυτοκινήτου ίσως να ξενίζει και παράλληλα να εξάπτει την περιέργεια του αναγνώστη. Στις επόµενες εικόνες βλέπουµε τη µάγισσα µε την παραδοσιακή της περιβολή (µαύρα ρούχα, µυτερό καπέλο), µε τη σκούπα και µε το γάτο βοηθό της να διαβάζει ενθουσιασµένη το γράµµα της. Πέρα από τις διακειµενικές συνδέσεις που προκαλούν οι γλωσσικοί και οι εικονογραφικοί υπαινιγµοί, η επιστολή θα µας αποκαλύψει και µία άλλη µορφή διακειµενικής σχέσης που µπορεί να αναπτύξει ένα κείµενο, αυτή µε τη διαφήµιση, µία άλλη δηλαδή µορφή τέχνης. Πιο συγκεκριµένα, το γράµµα που λαµβάνει η µάγισσα είναι µία διαφηµιστική µπροσούρα προϊόντων για τη σύγχρονη µάγισσα όπως αντικολλητικά καζάνια, βατραχόσκονη που µε την απλή προσθήκη νερού παράγει ένα βάτραχο, κουζινικά που πλένονται µόνα τους, αναζωογονητικές βιταµίνες για τις κουρασµένες µάγισσες και άλλα πολλά απίθανα προϊόντα. Το φυλλάδιο αυτό βρίθει διαφηµιστικών στερεοτύπων τόσο στη λεκτική περιγραφή των προϊόντων όσο και στην εικονογράφησή τους. Πιο συγκεκριµένα, χρησιµοποιείται ο ελλειπτικός λόγος που συναντούµε στις διαφηµίσεις (µεγάλη σκούπα για τη µεγαλύτερη µάγισσα), η υπερβολική χρήση επιθέτων (ωραία και καταθλιπτικά, αντικολλητικά, εύκολα στο καθάρισµα), τυποποιηµένων εκφράσεων (αγνά συστατικά, χωρίς συντηρητικά, εγγύηση επιστροφής χρηµάτων, ειδική προσφορά) και η υποβολή ερωτήσεων προς τον αναγνώστη (Ψάχνετε για καινούριο ιγκουάνα; Αισθάνεστε κουρασµένη;) ε λείπουν βέβαια τα γλωσσικά παιχνίδια όπως cup and sorcerer (αντί για cup and saucer), ενώ επιστρατεύονται και εικόνες πριν και µετά. Η λειτουργία µίας τέτοιας διαφηµιστικής µπροσούρας, πέρα από τον ψυχαγωγικό της χαρακτήρα, λειτουργεί και ως πηγή προβληµατισµού για τον αναγνώστη, ο οποίος αναρωτιέται: Υπάρχουν µάγισσες; Και αν υπάρχουν, πώς θα ήταν σήµερα; Μέσα από την αλληλεπίδραση αρχικού και δευτερογενούς κειµένου, ο αναγνώστης κατασκευάζει στο µυαλό µία µάγισσα που διαφέρει από την σατανική µάγισσα του παραδοσιακού παραµυθιού. Είναι µια µάγισσα που συνδυάζει παραδοσιακά και σύγχρονα χαρακτηριστικά και µας είναι µέχρι και συµπαθής. Σε αυτό το σηµείο η 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 594

Μεταµοντέρνα Παραµύθια διακειµενικότητα έχει λειτουργήσει ως µία στρατηγική µε τη βοήθεια της οποίας ένα κείµενο έχοντας συσχετιστεί µε το προϋπάρχον του έχει αποκτήσει νέο νόηµα για τον αναγνώστη και παίζει παράλληλα ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στην παραγωγή συγκεκριµένου νοήµατος σε βάρος του προηγούµενου: η κακιά µάγισσα δεν είναι τόσο κακιά όσο παρουσιάζεται στην παραδοσιακή ιστορία και έτσι ο κανόνας των κλασικών παραµυθιών που θέλει τις µεγάλες γυναίκες κακιές επειδή είναι παντοδύναµες (Paul, 1998) ανατρέπεται. Παράλληλα, όπως αναφέρει η Οικονοµίδου (2000), ο αναγνώστης καλείται να κοιτάξει τη µαγική διάσταση των παραµυθιών από µία οπτική γωνία πραγµατιστική, τεχνολογικά ενηµερωµένη, καταναλωτική και να αντιληφθεί ότι και η σύγχρονη µάγισσα είναι µία κατασκευή της φαντασίας του συγγραφέα και της εικονογράφου. Η στρατηγική της διακειµενικότητας που χρησιµοποιείται άµεσα και έµµεσα στο Ο Χαρούµενος Ταχυδρόµος ή Ξένα Γράµµατα κάνει εµφανείς στους αναγνώστες τους τρόπους µε τους οποίους δοµούνται οι µυθοπλασίες µέσα από άλλα κείµενα και τεχνικές ενώ µέσα από την αποστασιοποίηση των αναγνωστών από τα γεγονότα και τους χαρακτήρες που παρουσιάζονται στα κείµενα επιτρέπονται οι πολλαπλές ερµηνείες και καθίσταται εφικτή η παρουσία µέσα στο ίδιο κείµενο µίας ποικιλίας φωνών (voices), νοηµάτων (meanings) και λόγων (discourses) (McCallum, 1999). 3. Μεταµυθοπλασία Η ικανότητα του αναγνώστη να προσεγγίζει ένα κείµενο αποστασιοποιηµένα, µε γνώση των κανόνων που διέπουν τη λειτουργία του και µε κριτική διάθεση επιδιώκεται να καλλιεργηθεί και µέσα από την αφηγηµατική στρατηγική της µεταµυθοπλασίας (metafiction). Σύµφωνα µε τη Waugh (1984) ο όρος µεταµυθοπλασία αναφέρεται στις διαδικασίες µυθοπλασίας οι οποίες µε αυτο-συνείδηση και µε συστηµατικό τρόπο επισύρουν την προσοχή του αναγνώστη στις συµβάσεις που διέπουν την οργάνωση και λειτουργία τους, στο γεγονός, τελικά, ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά κατασκευές, για να εγείρουν έτσι ερωτήµατα γύρω από τη σχέση µυθοπλασίας και πραγµατικότητας. Η στρατηγική αυτή αξιοποιήθηκε στην οργάνωση της µυθοπλασίας στο Ο Χαρούµενος Ταχυδρόµος ή Ξένα Γράµµατα, αφού οι αναγνώστες για να εντοπίσουν τις πολυεπίπεδες διακειµενικές του συνδέσεις πρέπει πρώτα να αντιληφθούν ότι οι συγγραφείς έχουν δηµιουργήσει το κείµενό τους µέσα από το συνδυασµό διαφορετικών ιστοριών, την αλλαγή των µορφολογικών χαρακτηριστικών των ηρώων και τον επαναπροσδιορισµό των αρχικών κειµένων. Πιο συγκεκριµένα, ο αναγνώστης καλείται να αποδεχτεί ότι ήρωες που συνήθως ζουν στους δικούς τους προσωπικούς παραµυθιακούς κόσµους ζουν στην ίδια γειτονιά, µοιράζονται τον ίδιο ταχυδρόµο και αλληλογραφούν µεταξύ τους. Επιπλέον, καλείται να αναγωρίσει το δικαίωµα του συγγραφέα να αλλάζει τους χαρακτήρες και να προεκτείνει κατά ένα επεισόδιο το αρχικό παραµύθι από το οποίο προέρχονται, αφού κάθετι κατασκευασµένο είναι κατασκευάσιµο και συνεπώς ανακατασκευάσιµο. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 595

Λ. Μαλλούρη Ένα µεταµοντέρνο έργο παιδικής λογοτεχνίας στο οποίο η µεταµυθοπλαστική λειτουργία εκδηλώνεται µε ακόµη πιο εµφανείς και δυναµικούς τρόπους είναι Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια (The Stinky Cheeseman and Other Fairly Stupid Tales) των Jon Scieszka και Lane Smith, ένα βιβλίο στο οποίο παρωδούνται γνωστά παραµύθια όπως Το Ασχηµόπαπο, Η Κοκκινοσκουφίτσα, Η Πριγκήπισσα και το Μπιζέλι και άλλα. Σύµφωνα µε την Οικονοµίδου (2000), η νεοτερικότητα του βιβλίου αυτού εκδηλώνεται µέσα από όλες τις συνιστώσες του: µέσα από τις νοηµατικές και ιδεολογικές ανατροπές που επιτυγχάνονται µε τις πλοκές των σύγχρονων παραµυθιών που περιλαµβάνει, µέσα από την αφηγηµατική τεχνική που χρησιµοποιείται, µέσα από τη σουρεαλιστική εικονογράφηση, την πρωτότυπη οργάνωση του βιβλίου, την επιλογή των τίτλων των παραµυθιών και µέσα από τους τυπογραφικούς του πειραµατισµούς. Με την αφηγηµατική τεχνική και τα αφηγηµατικά ευρήµατα που χρησιµοποιούνται στο Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια, όπως η χρήση παρεµβάσεων στην αφήγηση και αυτοαναφορικών σχολίων, προκαλείται η εγρήγορση και η κριτική παρατηρητικότητα του αναγνώστη ενώ ταυτόχρονα επισύρεται η προσοχή του στο γεγονός ότι ο µυθιστορηµατικός κόσµος είναι φανταστικός και τεχνητός. Πιο συγκεκριµένα, στις πρώτες σελίδες του βιβλίου εµφανίζεται ο Γιάννης, ο οποίος µας αυτοσυστήνεται ως ο αφηγητής των ιστοριών, να προσπαθεί να οργανώσει το βιβλίο. Ως εκ τούτου διατάζει την Κόκκινη Κοτούλα, η οποία κατά ένα περίεργο τρόπο εµφανίζεται στις πρώτες σελίδες ζητώντας επιτακτικά βοηθούς να φυτέψει το σιτάρι της, να εξαφανιστεί για µερικές σελίδες. Τότε η Κόκκινη Κοτούλα απελπίζεται και ξεσπά: Μα ποιος θα µε βοηθήσει να πω την ιστορία µου; Ποιος θα µε βοηθήσει να ζωγραφίσω µια εικόνα του σιταριού; Ποιος θα µε βοηθήσει να γράψω τη λέξη σιτάρι; Η παρουσία ενός τέτοιου κωµικού διαλόγου στις σελίδες που συνήθως αφιερώνονται στον τίτλο του βιβλίου, πέρα από την ανατροπή των συµβάσεων συγκρότησης του βιβλίου που πετυχαίνει, καλεί τον αναγνώστη να προβληµατιστεί ως προς το ποιος οργανώνει ένα βιβλίο, ο συγγραφέας ή ο αφηγητής. Επιπλέον, εγείρει ερωτήσεις γύρω από την ταυτότητα του Γιάννη: πρόκειται για το γνωστό παραµυθιακό ήρωα Γιάννη από το Ο Γιάννης και η Μαγική Φασολιά ή απλά για ένα συνηθισµένο άνθρωπο που έτυχε να ονοµάζεται Γιάννης; Αν τελικά είναι ο παραµυθιακός ήρωας, θα συµπεριφερθεί όπως συµπεριφερόταν στο γνωστό παραµύθι ή θα αφηγηθεί µε αντικειµενικό τρόπο τις ιστορίες του βιβλίου; Για την ακρίβεια, όσο προχωρεί η ανάγνωση του βιβλίου, ο Γιάννης αναδεικνύεται ως ένας υπερβολικά ενοχλητικός αφηγητής ο οποίος απευθύνεται άµεσα στους αναγνώστες, σχολιάζει τη δική του αφήγηση ενώ παράλληλα πρωταγωνιστεί στην ιστορία Το Πρόβληµα του Γιάννη µε τα Φασόλια. Σε αυτή την ιστορία µάλιστα ο Γιάννης λογοµαχεί µε το Γίγαντα επειδή ο τελευταίος διαφωνεί µε τον τρόπο που ο Γιάννης λέει την ιστορία. Στην ιστορία της Κοκκινοσορτσίτσας και Chicken Licken ο αφηγητής αλλάζει πρόσωπο, µιας και η φωνή που ακούγεται που δεν ανήκει ούτε στο Γιάννη ούτε και σε κάποιον άλλο χαρακτήρα των ιστοριών, ενώ στην Ιστορία Γίγαντα ο Γίγαντας παρακάµπτει το Γιάννη και γίνεται 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 596

Μεταµοντέρνα Παραµύθια ο αφηγητής της δικής του ιστορίας. Η χρήση µίας τέτοιας ποικιλίας αφηγηµατικών τεχνικών, φωνών και οπτικών γωνιών έχει ως αποτέλεσµα τη προσέλκυση της προσοχής του αναγνώστη στην ίδια τη φύση, την οργάνωση και τη λειτουργία του λογοτεχνικού έργου και κατ επέκταση στη σχέση που συνδέει το λογοτεχνικό έργο που διαβάζει µε τις πραγµατικότητες που το περιβάλλουν. Επιπλέον, η κατάργηση του παντογνώστη αφηγητή και η συµµετοχή πολλών φωνών στην αφήγηση επιτρέπει πολλές ερµηνευτικές προσεγγίσεις. Η φαντασία του αναγνώστη ενεργοποιείται και απελευθερώνεται. Με αυτό τον τρόπο, συµµετέχει ενεργά στη διαδικασία παραγωγής νοήµατος µιας και ενθαρρύνεται να εξερευνήσει την πιθανότητα απρόσµενων απίθανων καταλήξεων και να αρθρώσει ερωτήσεις για την ιεράρχηση ρόλων σε µια ιστορία όπως ποιος µιλά και ποιος σιωπά και τι θα έλεγαν οι χαρακτήρες αν τους «επιτρεπόταν» να πουν την ιστορία από τη δική τους οπτική γωνία. Επιπρόσθετα, οι φαινοµενικά αφελείς ερωτήσεις της Κόκκινης Κοτούλας επισηµαίνουν στον αναγνώστη την ανικανότητα των ηρώων να υπάρξουν χωρίς ένα συγγραφέα και ένα εικονογράφο να τους δώσει υπόσταση. Κατά συνέπεια, εφόσον αποκαλύπτεται η «πλαστότητα» (fictionality) των χαρακτήρων και των γεγονότων που περιγράφονται, ο αναγνώστης αποστασιοποιείται από το κείµενο και αντιλαµβάνεται τον τρόπο που κατασκευάζονται και ανακατασκευάζονται ιστορίες και πώς µε παρόµοιο τρόπο κατασκευάζεται η ίδια η πραγµατικότητα. Κάτι άλλο που αξίζει προσοχής στο Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια είναι η αδιάσπαστη σχέση µεταξύ εικόνων και λέξεων. Στην ιστορία Το Πραγµατικά Άσχηµο Παπάκι, όπως και στις άλλες ιστορίες του βιβλίου, οι εικόνες και οι λέξεις αλληλεπιδρούν ώστε να κατασκευάσουν από κοινού νοήµατα, παρά απλά να αντανακλούν ή να επεξηγούν το ένα το άλλο. Σε αυτή την ιστορία ο Scieszka παρωδεί Το Ασχηµόπαπο του Άντερσεν: σε αντίθεση µε την αρχική ιστορία, το πραγµατικά ασχηµό παπάκι δε µετατρέπεται σε κύκνο αλλά µεγαλώνει και γίνεται µία πραγµατικά άσχηµη πάπια. Η οπτική αναπαράσταση του ασχηµόπαπου είναι όπως ακριβώς θα έπρεπε να είναι µια τέτοια αναπαράσταση-πραγµατικά άσχηµη. Προς έκπληξη των αναγνωστών, όµως, \το πραγµατικά άσχηµο παπάκι δε δείχνει καθόλου θλιµµένο, αντίθετα έχει µία χαρούµενη, σχεδόν αυτάρεσκη έκφραση στο πρόσωπό του. Αυτό που είναι πολύ σηµαντικό είναι ότι, όπως και στο Ο Χαρούµενος Ταχυδρόµος ή Ξένα Γράµµατα, η διακειµενικότητα και η αντίστιξη των νοηµάτων πραγµατώνεται όχι µόνο µέσα από τους γλωσσικούς υπαινιγµούς αλλά και µέσα από τους εικονογραφικούς επίσης. Το πραγµατικά άσχηµο παπάκι βρίσκεται ανάµεσα σε εικόνες από άλλες πάπιες, διαφορετικού εικονιστικού στιλ, οι οποίες φαίνεται ότι είναι ξένες, εµβόλιµες στις σουρεαλιστικά εικονογραφηµένες σελίδες του Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια, προφανώς κοµµένες από προηγούµενες εκδόσεις της κλασικής ιστορίας. Οι επιφανειακές διαφορές ανάµεσα στο πραγµατικά άσχηµο παπάκι και στο αρχέτυπό του, όσον αφορά την έκφραση και την εικονογράφηση, αντανακλούν βαθύτερες διαφορές στον τρόπο που προσλαµβάνουµε τη λογοτεχνία και 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 597

Λ. Μαλλούρη αντιλαµβανόµαστε η λειτουργία της. Στο Το Πραγµατικά Άσχηµο Παπάκι αποµυθοποιείται και διακωµωδείται ο διδακτισµός της κλασικής ιστορίας και οι αξίες οι οποίες είναι εγγεγραµµένες σε αυτήν. Το ασχηµόπαπο δε γίνεται όµορφο, ξεχωρίζει όµως τελικά από όλα τα άλλα ζωντανά της λίµνης επειδή παραµένει πραγµατικά άσχηµο. Συµπερασµατικά, όπως αναφέρει η Οικονοµίδου (2000), αντί η διαφορετικότητα να γίνει µέσο ώστε τελικά να προβληθεί η υπέρβαση της, όπως συµβαίνει στην περίπτωση του Άντερσεν, εδώ γίνεται µέσο για να υπονοµευθεί η ίδια η ανάγκη υπέρβασής της. 4. Παιχνίδια µε τους αναγνώστες Μία άλλη ρηξικέλευθη αφηγηµατική τεχνική που στοχεύει στην αύξηση της κριτικής ικανότητας του αναγνώστη και στην ενεργοποίησή του στην κατεύθυνση της νοηµατοδότησης του έργου που διαβάζει είναι και αυτή που χρησιµοποιείται στο παραµύθι Τα 88 Ντολµαδάκια, του Ευγένιου Τριβιζά και της Ράνιας Βαρβάκη. Στο εν λόγω παραµύθι οι αναγνώστες καλούνται να συµπράξουν ενεργά στην κατασκευή της ιστορίας µιας και σε κάθε σελίδα ο αφηγητής απευθύνεται στον αναγνώστη και τον καλεί να αποφασίσει τι θα γίνει στη συνέχεια δίνοντάς του ένα συγκεκριµένο αριθµό επιλογών, η κάθε µία από τις οποίες οδηγεί σε διαφορετική σελίδα, όπου και επαναλαµβάνεται η ίδια διαδικασία. Η τεχνική αυτή αποτελεί µια εφαρµογή της κοινής πρακτικής της µεταµοντέρνας λογοτεχνίας να αφήνει εκκρεµή την τελική έκβαση της ιστορίας όπως συµβαίνει στο έργο του Fowles (1984) The French Lieutenant s Woman, στο οποίο ο συγγραφέας καλεί τον αναγνώστη να επιλέξει ποιο αποτέλεσµα θέλει να έχει η ιστορία. Τα 88 Ντολµαδάκια ξεκινούν µε την παρουσίαση της ηρωίδας του βιβλίου. Πρόκειται για την Έµµα, ένα κορίτσι µε φακίδες και κόκκινες κοτσίδες η οποία, µια µέρα που βρίσκεται µόνη της στο σπίτι, ακούει το τηλέφωνο να χτυπά. Στο σηµείο αυτό ο αφηγητής χρησιµοποιώντας το δεύτερο ενικό πρόσωπο απευθύνεται στον αναγνώστη: «Τι θέλεις να κάνει η Έµµα; Να σηκώσει το τηλέφωνο ή να µην το σηκώσει;». Εδώ ακριβώς ξεκινά και ο ενεργητικός ρόλος του αναγνώστη ο οποίος µέσα από τις επιλογές που κάνει µπορεί να διαβάσει µέχρι και 88 διαφορετικές ιστορίες, όπως δηλώνεται µε τον καθόλου τυχαίο αριθµό του τίτλου, και να οδηγήσει την Έµµα σε διάφορες περιπέτειες. Πολλές φορές για να βρει ο αναγνώστης τη σελίδα µε τη συνέχεια που προτιµά πρέπει να λύσει ένα αίνιγµα ή να απαντήσει σε κάποια εύκολη ερώτηση, κάτι που εντάσσεται στο γενικότερο παιγνιώδη χαρακτήρα του βιβλίου. Με αυτό τον τρόπο ο ρόλος του συγγραφέα και η διαδικασία της συγγραφής αρχίζουν να αποµυθοποιούνται και αποδοµούνται, αφού ο αναγνώστης συµµετέχει σε αυτή, ακόµη πιο ενεργητικά µάλιστα, όταν σε κάποια σηµεία καλείται να γράψει το τέλος της ιστορίας και να συµπληρώσει την εικονογράφηση. Ο αναγνώστης παύει να έχει τον παθητικό ρόλο που παραδοσιακά κατείχε και γίνεται ένας ενεργητικός συµπαίκτης σε µια εντελώς νέα αντίληψη της λογοτεχνίας (McCallum, 1999). Με παρόµοιο τρόπο, ο αναγνώστης βλέποντας ένα κέιµενο να συντίθεται και να αποσυντίθεται µπροστά στα µάτια του µπορεί να αντιληφθεί πως συντίθεται και 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 598

Μεταµοντέρνα Παραµύθια αποσυντίθεται η πραγµατικότητα που τον περιβάλλει και ποιος είναι ο ρόλος του µέσα σε αυτήν. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον στα Τα 88 Ντολµαδάκια είναι η σκόπιµη και συστηµατική πραγµατοποίηση αυτού που ονοµάζεται από την Οικονοµίδου (2000), διάρρηξη των δύο βασικών πλαισίων που ορίζουν τη µυθοπλασία, δηλαδή του πλαισίου της πραγµατικότητας και του πλαισίου της φαντασίας. Πιο συγκεκριµένα, η Έµµα µιλά µε την ίδια φυσικότητα στη µητέρα της µε αυτήν που τη διακρίνει όταν µιλά µε τα τρία λιοντάρια της θείας της, ενώ ο αφηγητής µε την ίδια φυσικότητα µας καλεί να επιλέξουµε τη συνέχεια της ιστορίας και αν έχουµε βαρεθεί να διαβάζουµε, τότε να τραβήξουµε τα αυτιά της µαµάς µας και να συνεχίσουµε. Κάτω από αυτές τις συνθήκες το ερώτηµα που εγείρεται αποτελεί τον πυρήνα της µεταµυθοπλασίας: πού αρχίζει και πού σταµατά µία µυθοπλασία; Η Waugh (1984) αναφέρει ότι µέσα από τον προβληµατισµό του αναγνώστη για τη λεπτή διαχωριστική γραµµή που χωρίζει την πραγµατικότητα από τη µυθοπλασία, τα µεταµυθοπλαστικά έργα παροτρύνουν τον αναγνώστη να ανακαλύψει πως ο καθένας από µας «παίζει» µε τις δικές του πραγµατικότητες. Ένα άλλο ανατρεπτικό στοιχείο στο Τα 88 Ντολµαδάκια είναι η µη προβλεψιµότητα του τι θα ακολουθήσει. Παρόλο που θα µπορούσε κανείς να υποθέσει πως, µιας και σε αυτό το έργο ο αναγνώστης επιλέγει, θα µπορούσε να προστατέψει την Έµµα από τις κακοτοπιές, αυτό δεν ισχύει αφού κάποιες φορές όλες οι επιλογές θα οδηγήσουν στο ίδιο αποτέλεσµα: η Έµµα να καταλήξει στο στοµάχι µιας αρκούδας. Με αυτό τον τρόπο ο αναγνώστης προβληµατίζεται για το σύνολο περιορισµένων επιλογών που του δίνει ο συγγραφέας ο οποίος παραµένει ο «ιθύνων νους» της µυθοπλασίας. 5. Κριτική Αν και τα νεοτερικά έργα παιδικής λογοτεχνίας έχουν ανταποκριθεί στα αιτήµατα των καιρών για εκσυγχρονισµό και ανανέωση του περιεχοµένου, της µορφής και της λειτουργίας της παιδικής λογοτεχνίας, όπως έχει διαφανεί, η κύρια κριτική που δέχονται είναι κατά πόσο έχουν τελικά την επίδραση στην οποία στοχεύουν οι δηµιουργοί τους, µιας και απευθύνονται σε ένα κοινό µε περιορισµένη αναγνωστική εµπειρία και γνώση του κόσµου. Για παράδειγµα, οι διακειµενικές συνδέσεις που απαιτούνται να γίνουν εκ µέρους των αναγνωστών ώστε γίνει κατανοητός τόσο ο δοµικός τύπος της ιστορίας τέτοιων έργων όσο και οι ανατροπές που συµβαίνουν, προϋποθέτουν ένα παιδί εξοικειωµένο µε τα αρχικά κείµενα. Βέβαια, λαµβάνοντας υπόψη ότι τα παραµύθια που παρωδούνται στο Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια και αυτά στα οποία αναφέρεται ο Ο Χαρούµενος Ταχυδρόµος ή Ξένα Γράµµατα όπως Η Kοκκινοσκουφίτσα, Το Aσχηµόπαπο, Η Σταχτοµπούτα, είναι κλασικά µπορούµε να υποθέσουµε ότι και ένα 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 599

Λ. Μαλλούρη παιδί το οποίο είναι εξοικιωµένο µε τα παραµύθια αυτά µπορεί να αντιληφθεί σε τι αναφέρονται οι ιστορίες του βιβλίου. Παρ ολ αυτά, η γνώση των αρχικών κειµένων µόνο δεν είναι επαρκής µιας και οι διακειµενικές συνδέσεις που µπορούν να γίνουν, όπως άλλωστε είδαµε στο Χαρούµενο Ταχυδρόµο, είναι πολύπλοκες και πολυεπίπεδες. Απαιτούν ένα αναγνώστη εξοικειωµένο µε τις συµβάσεις των κειµενικών ειδών και τους τρόπους µε τους οποίους πραγµατώνεται η αφηγηµατική τεχνική, ώστε να µπορεί να παρακολουθήσει τα παιγνίδια της αφήγησης, όπως για παράδειγµα το µεταβαλλόµενο ρόλο του αφηγητή και τις µεταβολές στην οπτική γωνία που είδαµε στο στο Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια. Ένας τέτοιος αναγνώστης δεν αποξενώνεται από τα άλµατα µεταξύ φαντασίας και πραγµατικότητας όταν, για παράδειγµα, ο αφηγητής στα 88 Ντολµαδάκια τον καλεί προτού προχωρήσει µε την ιστορία να κάνει µία τούµπα, και έχει επαρκή γνώση του τι είναι συγγραφέας και πώς γράφει µία ιστορία. Επιπρόσθετα, µπορεί να υποστηριχθεί πως το ανατρεπτικό, σαρκαστικό χιούµορ τέτοιων βιβλίων δεν µπορεί να γίνει αντιληπτό από τους νεαρούς αναγνώστες που συνήθως ψυχαγωγούνται µε χοντροκοµµένα αστεία παρά από λεπτό, πνευµατώδες χιούµορ. Πιο συγκεκριµένα, η κωµικότητα της ιστορίας Ο Άλλος Πρίγκηπας Βάτραχος, η οποία περιλαµβάνεται στο Ο Βρωµοτυρένιος και Άλλα Μάλλον Ηλίθια Παραµύθια µπορεί να είναι ακατάληπτη για ένα παιδί αναγνώστη. Σε αυτή την ιστορία ο βάτραχος πείθει την πριγκήπισσα να τον φιλήσει λέγοντάς της πως θα µετατραπεί σε πρίγκηπα και όταν αυτή το κάνει, ο βάτραχος πηδά πίσω στη λίµνη αναφωνώντας: «Απλά αστειευόµουν!» Με παρόµοιο τρόπο, η Σταχτοµπούτα του Βρωµοτυρένιου (ή Το Κορίτσι που Πραγµατικά τα Θαλάσσωσε, όπως αναφέρει ο τίτλος) µένει τελικά σπίτι το βράδυ του χορού επειδή εµφανίζεται ο λάθος «από µηχανής θεός». Συγκεκριµένα, αντί να εµφανιστεί η νεραϊδονονά, η οποία θα τη βοηθούσε µέσα από µία σειρά µαγικών µεταµορφώσεων να πραγµατοποιήσει το ταξικό της άλµα, εµφανίζεται το ξωτικό Rumpelstiltskιn, από το οµώνυµο παραµύθι, το οποίο προσφέρεται να τη βοηθήσει να γνέσει άχυρο σε χρυσάφι. Στην περίπτωση αυτή, το χιούµορ που αναδύεται µέσα από τις ιδεολογικές και νοηµατικές ανατροπές οι οποίες πραγµατώνονται µέσα από πολύπλοκες διακειµενικές συνδέσεις µε το αρχικό κείµενο και το παραµύθι Rumpelstiltskιn ίσως να είναι ανύπαρκτο για το παιδί. ίπλα σε αυτό, το γεγονός ότι η Σταχτοµπούτα δε γίνεται ποτέ πριγκήπισσα, ο βάτραχος παραµένει βάτραχος και η Έµµα τρώγεται από την αρκούδα υπονοµεύει τις προσδοκίες του παιδιού για ένα αισιόδοξο τέλος. Ο Zipes (1983) παρατηρεί πως τα παιδιά αντιστέκονται στην ανατροπή. Εάν έχουν µεγαλώσει µε τα παλιά παραµύθια, δε θέλουν να τους τα αλλάζουν. Εάν οι κοινωνικές προσδοκίες τους έχουν καθοριστεί από µία συντηρητική διαδικασία κοινωνικοποίησης, βρίσκουν τις αλλαγές στα παραµύθια κωµικές αλλά συχνά άδικες και ανησυχητικές, ακόµη και αν τα παραµύθια σκοπεύουν να είναι προς όφελός τους και επιδιώκουν τη δική τους χειραφέτηση. Όµως αυτήν ακριβώς την ανησυχία επιδιώκουν τα νεοτερικά παραµύθια, η οποία θα οδηγήσει σε πρώτο επίπεδο σε προβληµατισµό και σε µεταγενέστερο στη συνειδητοποίηση των 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 600

Μεταµοντέρνα Παραµύθια κοινωνικών συνθηκών εκ µέρους του αναγνώστη. Εξάλλου, υπάρχει µία τάση να κατασκευάζεται η ιδέα του παιδιού-αναγνώστη ως µια αθώα, συναισθηµατικά αγνή άγραφη πλάκα. Με αυτή την έννοια τέτοιες συντηρητικές αντιδράσεις προς µεταµοντέρνα αναγνώσµατα όπως αυτά που εξετάσαµε αποκαλύπτουν µάλλον τις διαδικασίες, τις στάσεις και τις αντιλήψεις µέσα από τις οποίες κατασκευάζεται κοινωνικά η έννοια της «παιδικότητας». Συµπερασµατικά, νεοτερικά αναγνώσµατα όπως αυτά που εξετάστηκαν αποτελούν σηµαντικές αναγνωστικές προκλήσεις για τα παιδιά. ιατρέχοντας τον κίνδυνο να αναστατώσουν και να αποξενώσουν τον αναγνώστη, τέτοια έργα τον βοηθούν τελικά να αντιληφθεί τους τρόπους µε τους οποίους η λογοτεχνική µυθοπλασία κατασκευάζει τους φανταστικούς της κόσµους και να κατανοήσει πώς η πραγµατικότητα κατασκευάζεται µε παρόµοιους τρόπους. Με αυτό τον τρόπο, σύµφωνα µε την Οικονοµίδου (2000), πέρα από τον εµπλουτισµό της αναγνωστικής του εµπειρίας, το παιδί γίνεται ευαίσθητος ερµηνευτής της πραγµατικότητας που τον περιβάλλει και των σχέσεων του µε τους άλλους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ahlberg, J. and Ahlberg, A. (1986) The Jolly Postman or Other People s Letters. London: Heinnemann. McCallum, R. (1999) Very Advanced Texts: Metafictions and Experimental Work. P. Hunt (εd.), Understanding Children s Literature (pp. 138-150). London: Routledge. Schwinge, D. (2003) Making connections between languages, between cultures, between texts: using hybrid literacy practices in bilingual elementary school class. Retrieved April 20, 2006 from http://webs.uvigo.es/ssl/actas2002/03/21.%20diana%20schwinge.pdf Scieszka, J. & Smith, L. (1992) The Stinky Cheeseman and Other Fairly Stupid Tales. New York: Puffin Books. Οικονοµίδου, Σ. (2000). Χίλιες και µία Ανατροπές. Η Νεοτερικότητα στη Λογοτεχνία για Μικρές Ηλικίες. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Paul, L. (1998) Reading Otherways. Great Britain: Thimble Press. Waugh, P. (1984) Metafiction: the Theory and Practice of Self-conscious Fiction. London: Methuen. Τριβιζάς, Ε. & Βαρβάκη, Κ. Ο. (1997). Τα 88 Ντολµαδάκια. Αθήνα: Καλέντης. Zipes, J. (1983) Fairy Tales and the Art of Subversion. The Classical Genre for Children and the Process of Civilization. London: Heinemann. 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 601

Λ. Μαλλούρη 9 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 602