Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Περιεχόμενα ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 ΜΕΡΟΣ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 29 1.1. Η θεωρία του ιεθνούς Εµπορίου 29 α) Η Παραδοσιακή θεωρία 30 Οι Εµποροκράτες 30 Adam Smith: Απόλυτο Πλεονέκτηµα 30 David Ricardo: Συγκριτικό Πλεονέκτηµα 32 Αναλογία Παραγωγικών Συντελεστών 35 β) Η Σύγχρονη θεωρία 40 Οικονοµίες κλίµακας 41 Τεχνολογικό έλλειµµα ή κύκλος προϊόντος 42 Οµοιότητα προτιµήσεων καταναλωτών 44 Εµπόριο ανάµεσα σε επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου (ενδοκλαδικό εµπόριο) 45 Το υπόδειγµα της βαρύτητας 47 Συµπεράσµατα κεφαλαίου 49 1.2. Η θεωρία της Εµπορικής Πολιτικής 52 α) Το Περιεχόµενο της Εµπορικής Πολιτικής 53 Οι ασµοί στις Εισαγωγές 54 Τα µη ασµολογικά Μέσα Προστασίας 56 β) Προστατευτισµός ή Ελεύθερο Εµπόριο 60 γ) Το Θεσµικό Πλαίσιο του ιεθνούς Εµπορίου 65 7
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ 69 2.1. Συστήµατα Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών 69 2.2. Ισορροπία στον Εξωτερικό Τοµέα της Οικονοµίας 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ 95 3.1. Η Θεωρία της Οικονοµικής Ενοποίησης 97 α) Έννοια και Μορφές της Οικονοµικής Ενοποίησης 98 β) Τα Αποτελέσµατα της Οικονοµικής Ενοποίησης 104 3.2. Η Θεωρία της Νοµισµατικής Ενοποίησης 113 α) Έννοια και Στάδια Νοµισµατικής Ενοποίησης 114 β) Τα Αποτελέσµατα της Νοµισµατικής Ενοποίησης 115 γ) Η ιαδικασία της Μετάβασης προς την Νοµισµατική Ενοποίηση 119 δ) Η Εµπειρία της Ε.Ε. 123 ΜΕΡΟΣ II Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΥΤΕΡΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 133 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΤΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ 135 1.1. Εισαγωγικά 135 1.2. Οι Βάσεις της θεωρίας: Η Κλασική Οικονοµική Σκέψη και η Μετανάστευση 137 1.3. Προς µια Γενική Θεωρία για τα Αίτια των Μετακινήσεων Εργατικού υναµικού 140 α) Γενικά 140 β) Η Μαρξιστική Προσέγγιση 143 γ) Η Νεοκλασσική Προσέγγιση 146 δ) Η Κεϋνσιακή Προσέγγιση 151 ε) Η Προσέγγιση του Ανθρώπινου Κεφαλαίου και της «ιαρροής Εγκεφάλων» 153 8
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ στ) Η Προσέγγιση των Παραγόντων «Έλξης» και «Απώθησης» 156 ζ) Οι σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις 159 1.4. Συµπεράσµατα 162 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ 165 2.1. Εισαγωγικά 165 2.2. Τα Βραχυχρόνια Αποτελέσµατα της Μετανάστευσης 166 α) Τα Μεταναστευτικά Εµβάσµατα και οι Επιπτώσεις τους 166 β) Οι Επιπτώσεις της Μετανάστευσης στην Απασχόληση και τους Μισθούς 174 γ) Οι Επιπτώσεις της Μετανάστευσης στην Αύξηση του ΑΕΠ και του Εισοδήµατος 176 δ) Οι Επιπτώσεις της Μετανάστευσης στις Τιµές και τη ιανοµή του Εισοδήµατος 180 2.3. Τα Μακροχρόνια Αποτελέσµατα της Μετανάστευσης 184 α) Γενικά 184 β) Το Ζήτηµα του Ανθρώπινου Κεφαλαίου 186 γ) Το Επιχείρηµα της Απόκτησης Εξειδίκευσης και Προσόντων 187 δ) Το Επιχείρηµα της Ισόρροπης Ανάπτυξης 188 ε) Κάποια Επιπρόσθετα Μακροπρόθεσµα Αποτελέσµατα 190 2.4. Συµπεράσµατα 192 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΟΙ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ ΑΠΟ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 195 3.1. Εισαγωγικά 195 3.2. Οι Μετακινήσεις µέχρι τα Τέλη της εκαετίας του 1980 198 3.3. Οι Σύγχρονες Μετακινήσεις 200 α) Η Μετανάστευση στην Εποχή της Παγκοσµιοποίησης 201 β) Τα Χαρακτηριστικά των Σύγχρονων Μεταναστευτικών Ρευµάτων 203 9
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΑΣ γ) Η Μετανάστευση στο Εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης 205 δ) Οι Μετακινήσεις Εργατικού υναµικού από την Ανατολική προς τη υτική Ευρώπη 207 ε) Σύγχρονες Μετακινήσεις Εργατικού υναµικού: Τα Προβλήµατα και το Περιεχόµενο της Μεταναστευτικής Πολιτικής 211 3.4. Συµπεράσµατα - Οι ιαφαινόµενες Προοπτικές της Μετανάστευσης 214 ΜΕΡΟΣ III Η ΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΡΙΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 219 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 221 1.1. Η Έννοια της Χωρικής Επέκτασης του Κεφαλαίου και η Ιστορική της Εξέλιξη 223 α) ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: Χωρική Επέκταση του Κεφαλαίου προς τις Ανεπτυγµένες Χώρες 224 β) ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: Χωρική Επέκταση του Κεφαλαίου προς τις Λιγότερο Ανεπτυγµένες χώρες 224 γ) ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: Χωρική Επέκταση του Κεφαλαίου προς τις Υπανάπτυκτες Χώρες 225 1.2. Οι Τοποθετήσεις Κεφαλαίων στο Εξωτερικό 230 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 239 2.1. Ο Καπιταλισµός ως Οικονοµικό Σύστηµα 240 2.2. Ο Οικονοµικός Κύκλος του Κεφαλαίου 243 2.3. Η Συσσώρευση του Κεφαλαίου 244 2.4. Οικονοµικοί Κύκλοι και ιεθνής Επέκταση του Κεφαλαίου 249 10
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 255 3.1. Η ηµιουργία των Καπιταλιστικών Κοινωνικών Σχηµατισµών 256 α) Στις αναπτυγµένες χώρες 262 β) Στις υπανάπτυκτες χώρες 262 γ) Στις λιγότερο αναπτυγµένες χώρες 263 3.2. Η ιεθνής Εξάπλωση του Κεφαλαίου και το Φαινόµενο της Υπανάπτυξης 264 α) Η υπανάπτυξη ως φυσικό φαινόµενο 265 β) Η υπανάπτυξη ως απλή καθυστέρηση της ανάπτυξης 266 3.3. Η ιαµόρφωση του ιεθνούς Καταµερισµού Εργασίας 268 3.4. Μία Γενίκευση των Αποτελεσµάτων της Χωρικής Επέκτασης του Κεφαλαίου σε ιάφορες Περιοχές του Πλανήτη 273 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΩΡΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ 277 4.1. Η Παραδοσιακή Οικονοµική Σκέψη 278 4.2. Η Μαρξιστική Προβληµατική και οι Κλασικές θεωρίες περί Ιµπεριαλισµού 282 4.3. Η Ριζοσπαστική Οικονοµική Σκέψη 287 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΙ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 299 5.1. Η Συγκέντρωση του Κεφαλαίου και η Ανάδυση των Πολυεθνικών Επιχειρήσεων 300 α) Αύξηση του µεγέθους των επιχειρήσεων 300 β) Η εκούσια συγκέντρωση 301 γ) Η ανάδυση και εξάπλωση των πολυεθνικών επιχειρήσεων 302 5.2. Οι Στρατηγικές των Πολυεθνικών και τα Αποτελέσµατα της ράσης τους 307 α) Στρατηγική προµηθειών 308 β) Εµπορική στρατηγική 308 γ) Στρατηγική διεθνοποίησης του παραγωγικού κύκλου 309 11
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΑΣ 5.3. Η Αναπτυξιακή Στρατηγική και η Εξέλιξη της ιοίκησης και των Οργανωτικών οµών των Πολυεθνικών Επιχειρήσεων 313 α) Η εξωτερική στρατηγική ανάπτυξης 314 β) Η εσωτερική στρατηγική 318 5.4. Επιχειρηµατική Ανάπτυξη και Ανάπτυξη της Οργανωτικής και ιοικητικής Επιστήµης 324 5.5. Η Επιλογή του Τόπου Εγκατάστασης των Επιχειρήσεων µε Πολυτοµεακή και Πολυεθνική ραστηριότητα 327 α) Η θεωρία του κύκλου ζωής του προϊόντος του R. Vernon 330 β) Η θεωρία του Kindleberger 332 γ) Η θεωρία του F. Heidhus 333 ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΡΙΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 337 ΜΕΡΟΣ IV ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ: 343 Η Εποχή της Παγκοσµιοποίησης: Μια Εισαγωγική Προσέγγιση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 353 1.1 Η εξέλιξη του κράτους 353 α) Το κράτος και οι λειτουργίες του 353 β) Το Κράτος Πρόνοιας 361 γ) Η κρίση του κράτους πρόνοιας και το Νεοφιλελεύθερο κράτος 366 1.2 Κράτος και Παγκοσµιοποίηση 371 α) Μορφές Αποδυνάµωσης του Εθνικού Κράτους και επιβολής της οµοιοµορφοποίησης 371 β) Θεωρίες για το κράτος στην εποχή της Παγκοσµιοποίησης 380 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΟΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΦΟΡΝΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 397 12
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 2.1. Η εφαρµογή των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή και τα ευέλικτα τεχνολογικά συστήµατα 398 2.2. Νέες µορφές καταµερισµού της εργασίας 401 α) Η εξέλιξη του καταµερισµού της εργασίας στο Καπιταλιστικό Σύστηµα 402 β) Τα όρια της Τεϊλορικής-Φορντικής οργάνωσης της εργασίας 405 γ) Αναδιάρθρωση της οργάνωσης της εργασίας 407 2.3. Μεταφορντισµός και ευελιξία 412 2.4. Η επιλογή του µεταφορντικού καθεστώτος συσσώρευσης και τα αποτελέσµατά της 420 α) Η Υπερεκµετάλλευση της Εργατικής ύναµης 421 β) Η Υποταγή των Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων 423 γ) Η ενίσχυση της Συγκέντρωσης της Συγκεντροποίησης και του Χρηµατοδοτικού Κεφαλαίου: 425 Πραγµατική και εικονική οικονοµία δ) Νέες τεχνολογίες-καινοτοµία και µεταφορντισµός 430 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 437 3.1. Η προβληµατική της ανάπτυξης στο νεο-παγκοσµιοποιούµενο περιβάλλον 437 α) Ανάπτυξη και Υπανάπτυξη 438 β) Το Νέο Οικονοµικό Περιβάλλον 442 γ) Οι µεταβιοµηχανικοί κοινωνικοί σχηµατισµοί 446 3.2. Στρατηγικές ανάπτυξης στην εποχή της παγκοσµιοποίησης 448 3.3. Η υπόθεση της ρήξης: µεταβιοµηχανική τοµή και κοινωνική αξιοποίηση της τεχνολογίας 460 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ 469 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ 472 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ο ΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 483 13
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΑΣ Κατάλογος Απεικονίσεων Πίνακας 1: Απόλυτο Πλεονέκτηµα Κόστος Παραγωγής 31 σε Ανθρωποώρες ανά Μονάδα Προϊόντος Πίνακας 2: Συγκριτικό Πλεονέκτηµα- Κόστος παραγωγής 33 σε ανθρωποώρες ανά µονάδα προϊόντος Πίνακας 3: Σύνοψη των Θεωριών του ιεθνούς Εµπορίου 50-51 ιάγραµµα 4: Οι Επιπτώσεις από την Επιβολή ασµού στις Εισαγωγές 55 Πίνακας 5 Οι Πολυµερείς Εµπορικές ιαπραγµατεύσεις στο Πλαίσιο 68 του GATT και του WTO ιάγραµµα 6 Ο Καθορισµός της Νοµισµατικής Ισοτιµίας ολαρίου-ευρώ 76 από τις υνάµεις της Αγοράς και η Παρέµβαση των Κεντρικών Τραπεζών Πίνακας 7: Το Ισοζύγιο Πληρωµών των ΗΠΑ για το 2006 (σε $ δισ.) 85 Πίνακας 8 Τα Στάδια Οικονοµικής Ενοποίησης 102 και τα Βασικά τους Χαρακτηριστικά Πίνακας 9 ηµιουργία και Εκτροπή Εµπορίου 108 ιάγραµµα 10 ιαδικασία και Προϋποθέσεις της Μετάβασης 123 προς τη Νοµισµατική Ένωση ιάγραµµα 9 Η επίδραση της µετανάστευσης στο ΑΕΠ 178 ιάγραµµα 10 Από την Φεουδαρχία στην Χωρική Επέκταση 229 του Κεφαλαίου Πίνακας 11 Συνήθεις Μορφές Τοποθέτησης Κεφαλαίων στο Εξωτερικό 232 ιάγραµµα 12 Ο Οικονοµικός Κύκλος του κεφαλαίου 245 ιάγραµµα 13 Η Περιοδολόγηση της Ανάπτυξης σε Κύκλους Kondradieff 251 ιάγραµµα 14 Ουσιαστική Υποταγή των Προγενέστερων 261 Τρόπων Παραγωγής στον Καπιταλισµό ιάγραµµα 15 Η Ενσωµάτωση των Υπανάπτυκτων Χωρών 270 στον Καπιταλισµό ιάγραµµα 16 ιεθνής Καταµερισµός της Εργασίας 272 Πίνακας 17 Τα Αποτελέσµατα της ιεθνούς Επέκτασης του Κεφαλαίου 275-276 στα πλαίσια του διεθνούς καταµερισµού της εργασίας Πίνακας 18 Σύνοψη Θεωρικών για τη Χωρική Επέκταση του Κεφαλαίου 295-297 ιάγραµµα 19 Εξωτερική Στρατηγική Ανάπτυξης 317 Πολυεθνικής Επιχείρησης ιάγραµµα 20 Η εξέλιξη της Εσωτερικής Στρατηγικής της Επιχείρησης 323 Πίνακας 21 Αξιολόγηση Κριτηρίου για τον Τόπο Εγκατάστασης Πολυεθνικής Επιχείρησης 335 14