ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΕΡΓΑ, ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΑΓΑΘΑ 1 ο ΕΠΑ.Λ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Σχολικό έτος: 2009-2010 Υπεύθυνοι Καθηγητές: Ναζίρης Γεώργιος Τσιορμπατζούδης Γεώργιος Page 1 of 24
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΜΑΘΗΤΩΝ 1 Βουραζάνης Κων/νος Β Γ 2 Ζαρίφης Αναστάσιος Β Γ 3 Κελτσεμένη Βενετία Β Γ 4 Κοσμίδου Ελένη Β Γ 5 Μαρκακίδου Αμυγδαλιά Β Γ 6 Ματζιούρης Δημήτριος Β Γ 7 Τοπούζη Ευαγγελία Β Γ 8 Τουλούμπα Μαργαρίτα Β Γ 9 Χατζημίσης Κων/νος Β Γ 10 Χιώτης Κων/νος Β Γ 11 Ιμπραχήμ Λέβέντ Γ Φ 12 Καδόπουλος Ηλίας Γ Φ 13 Καπετανίδης Αθανάσιος Γ Φ 14 Καφά Αθηνά Γ Φ 15 Κούρδογλου Χριστίνα Γ Φ 16 Λιάρου Ζωή Γ Φ 17 Μπουντικίδης Γεώργιος Γ Φ 18 Παπάκοβα Πολυξένη Γ Φ 19 Παρουσίδου Ελένη Γ Φ Page 2 of 24
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 04 ΜΕΛΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 05 ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΟΙ Η ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ 06 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ 07 ΣΜΗΝΟΥΡΓΙΑ 11 ΚΟΣΤΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ...10-11 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ....11-13 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. 13-14 ΕΞΥΠΝΑ ΣΠΙΤΙΑ...15-16 ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ 17-18 ΕΚ ΡΟΜΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΠΑ.Λ 18-19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.20 Page 3 of 24
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τον τεράστιο αριθμό εντόμων που υπάρχουν στη γη, ο άνθρωπος ελάχιστα κατόρθωσε να εξημερώσει και να εκμεταλλευτεί τα προϊόντα τους, ένα από αυτά είναι η μέλισσα. Η μέλισσα παράγει προϊόντα μεγάλης βιολογικής αξίας για τον άνθρωπο, αλλά συγχρόνως συμβάλλει στην οικολογική ισορροπία, στην ανανέωση της καλλιεργούμενης φυτικής παραγωγής, την δασική χλωρίδα και γενικά της άγριας αυτοφυούς χλωρίδας της γης. Εάν εξαφανισθεί η μέλισσα οι συνέπειες για τον άνθρωπο και για τη γη θα είναι τεράστιες και κανένας δεν μπορεί να τις προβλέψει με ακρίβεια. Με αυτές τις σκέψεις είναι επιτακτική ανάγκη να προστατευθεί αυτό το ευεργετικό έντομο από τις ανθρώπινες δραστηριότητες για να υπάρξουν οι ανάλογες ενέργειες τόσο για τον άνθρωπο όσο και για την φυσική αναγέννηση του περιβάλλοντος της γης. ΜΕΛΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Page 4 of 24
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας-Τροφίμων- Περιβάλλοντος και των μελισσοκομικών οργανώσεων στη χώρα μας απασχολούνται 23000 μελισσοκόμοι με δηλωμένες περίπου 1.600.000 κυψέλες. Ο μέσος όρος παραγωγής κατά έτος είναι 25Kg ανά κυψέλη. Η χώρα μας παράγει ανθόμελο, πευκόμελο, θυμαρίσια μέλια και ελατόμελα. Το ελληνικό μέλι θεωρείται αρίστης ποιότητας σύμφωνα με την παγκόσμια οργάνωση ΑΠΙΜΟΝΤΙΑ. Στο εξωτερικό, στα καταστήματα τροφίμων, τοποθετούνται σε περίοπτη θέση και είναι τα ακριβότερα από τα μέλια άλλων χωρών. Η χώρα μας έχει όλα τα πλεονεκτήματα για ανάπτυξη και γενικότερα για την επέκταση της μελισσοκομίας. Το ήπιο κλίμα, η μεγάλη ηλιοφάνεια, η ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας μελισσοκομικών φυτών με συνεχή διαδοχική άνθιση και οι πολυκαλλιέργειες, εξασφαλίζουν ιδιαίτερες συνθήκες γι αυτήν. Η Πολιτεία επιδοτεί και παρέχει ευεργετικά κίνητρα σε νέους αγρότες που θέλουν να ασχοληθούν επαγγελματικά με την μελισσοκομία. Με σχετικά μικρό κεφάλαιο κάποιος μπορεί να δημιουργήσει μια βιώσιμη επιχείρηση λαμβάνοντας υπόψιν ότι η τιμή των μελισσοκομικών προϊόντων είναι σταθερή και η απορροφητικότητά τους στην αγορά αρκετά καλή. Οι βασικές προϋποθέσεις για να πετύχει κάποιος στην μελισσοκομία είναι : Καλή θεωρητική και πρακτική γνώση της μελισσοκομίας Συνεχή ενημέρωση και επιμόρφωση για τις σύγχρονες τάσεις της μελισσοκομίας και αγοράς Συνεταιριστικό πνεύμα Σεβασμός και αγάπη προς τη φύση Μεράκι και αγάπη προς τη μελισσοκομία Να μην έχει αλλεργία στο δηλητήριο της μέλισσας Στη χώρα μας λειτουργούν 56 Μελισσοκομικοί Συνεταιρισμοί που επεξεργάζονται και πωλούν τα μελισσοκομικά προϊόντα τους μέσω Μελισσοκομικών εταιριών ή μέσω της Κοινοπραξίας Μελισσοκομικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Επίσης πολλοί μελισσοκόμοι διαθέτουν τα προϊόντα τους οι ίδιοι σε δικούς τους πελάτες. Τέλος η Πολιτεία έχει θεσμοθετήσει τα Μελισσοκομικά κέντρα και Ινστιτούτα που ερευνούν και παρέχουν επιστημονική βοήθεια στους μελισσοκόμους. Page 5 of 24
Η ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ Η μελισσοκομία στην περιοχή μας άργησε να αναπτυχθεί και να εκσυγχρονισθεί, αλλά τα τελευταία χρόνια άρχισε να αναπτύσσεται ικανοποιητικά. Αυτό συνέβη γιατί ο αγροτικός κόσμος είχε ενδιαφέρον περισσότερο για την φυτική και ζωική παραγωγή. Στην περιοχή μας παράγεται κυρίως ανθόμελο από καλλιεργημένες εκτάσεις, όπως το μέλι από ηλίανθο και από βαμβάκι. Οι αποδόσεις κατά κυψέλη είναι αρκετά υψηλές και μάλιστα μπορεί να αυξηθεί όταν υπάρχουν και καλοκαιρινές βροχοπτώσεις. Στην περιοχή του Βορείου Έβρου υπάρχουν περίπου 4.000 κυψέλες που ανήκουν κυρίως σε επαγγελματίες μελισσοκόμους αλλά και ερασιτέχνες. Γενικά παρόλο που η περιοχή μας διαθέτει καλή μελισσοκομική χλωρίδα, το ενδιαφέρον για την μελισσοκομία από νέους αγρότες είναι μικρό. Τα σπουδαιότερα μελισσοκομικά φυτά της περιοχής μας είναι Ηλίανθος, Βαμβάκι, Παλιούρι, Μηδική, Αγριοτρίφυλλα, Βελανιδιά, Αυτοφυή βλάστηση, ασική βλάστηση κ.λ.π.. Page 6 of 24
Συρμάτωση πλαισίου για στήριξη κυρήθρας ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Οι μέλισσες ζουν σε κοινωνίες (σμήνη) σε προφυλαγμένους χώρους όπως οι σχισμές βράχων, σε κούφια δέντρα ή σε τεχνητούς χώρους (κυψέλες), εφ όσον βρίσκονται υπό εκμετάλλευση από τον άνθρωπο. Η ζωή του μελισσιού είναι πραγματικά υποδειγματική, ο καταμερισμός της εργασίας θαυμάσια οργανωμένος, η αλληλεγγύη και η αυτοθυσία ανάμεσα στις μέλισσες αξιοθαύμαστη. Η ζωή της κοινωνίας βασίζεται κυρίως στην κατανομή της εργασίας, πράγμα που προϋποθέτει μια ειδίκευση και προσαρμογή στηριζόμενη βασικά στην ηλικία των εργατριών και στις βιολογικές μορφές (βασίλισσα, εργάτρια, κηφήνας). Page 7 of 24
1. ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ Η βασίλισσα προέρχεται από γονιμοποιημένο αβγό όπου αναπτύσσεται μέσα σε ειδικό κελί (βασιλοκελί), τρέφεται επί 8 ημέρες με βασιλικό πολτό με αποτέλεσμα να διαφοροποιηθεί (μεγαλύτερη από την μέλισσα) και εκκολάπτεται έπειτα από 16 ημέρες. Η νέα βασίλισσα παραμένει στην κυψέλη και εξέρχεται όταν γονιμοποιηθεί από τους πολλούς (7-10) κηφήνες με φυσικό τρόπο. Η γαμήλια πτήση διαρκεί 15-30 λεπτά της ώρας, τις μεσημβρινές ώρες, και η γονιμοποίηση γίνεται στον αέρα και βασίζεται στην δύναμη των κηφήνων που προσπαθούν να την φτάσουν για να την γονιμοποιήσουν. Με αυτό τον τρόπο οι υγιείς, δυνατοί κηφήνες την γονιμοποιούν, οπότε της παρέχουν και δυνατά σπερματοζωάρια. Μετά την γονιμοποίηση, σε 5 μέρες, η βασίλισσα αρχίζει και ωοτοκεί. Η βασίλισσα όπως ήδη γνωρίζουμε είναι θηλυκό άτομο, αναπαραγωγικό και μοναδικό στην κυψέλη. Μοναδικός προορισμός της στην κυψέλη είναι να γεννάει αβγά για την αναπαραγωγή, την ανανέωση του πληθυσμού και γενικότερα για την διαιώνιση του είδους. Είναι αυτή που κρατάει σε συνοχή το μελίσσι, κινείται αργά προσεκτικά με μεγαλοπρέπεια και πάντοτε συνοδευόμενη περιτριγυρισμένη από λίγες εργάτριες μέλισσες (δούλες) όπου την περιποιούνται, την ταΐζουν και την καθορίζουν εντός της κυψέλης. Εάν χαθεί η βασίλισσα (διάφορες αιτίες) τότε το μελίσσι αντιλαμβάνεται ότι είναι ορφανό και στην κυψέλη επικρατεί αναστάτωση, χαρακτηριστική βοή (κλάμα) και οι μέλισσες γίνονται πιο επιθετικές. Στην περίπτωση αυτή οι εργάτριες επιλέγουν τις κατάλληλες προνύμφες (1 ημέρας) και πραγματοποιούν την βασιλοτροφία όπου και δημιουργείται η νέα βασίλισσα. Page 8 of 24
2. ΕΡΓΑΤΡΙΑ Είναι το πιο μικρόσωμα άτομο, το πολυπληθέστερο και δημιουργεί πολυσύνθετο έργο σε όλη την ζωή ενός μελισσιού. Προέρχεται από γονιμοποιημένα αβγά, δεν γνωρίζει ανάπαυση, η ζωή της είναι μια αδιάκοπη και συνεχή εργασία με εντατική προσπάθεια για την εξασφάλιση της ευημερίας του μελισσοσμήνους. Ανάλογα με την ηλικία τους καταμερίζονται και την ανάλογη εργασία. Στις πρώτες 20 μέρες εργάζονται εντός της κυψέλης (οικιακής εργασίας), όπως παραμάνες, παραγωγή βασιλικού πολτού, καθαριότητα, χτίσιμο κυρηθρών, κ.λ.π. και για ελάχιστη ώρα πετούν έξω από την κυψέλη κυρίως για να προσανατολισθούν. Στις επόμενες 20 μέρες, πραγματοποιούν εξωτερικές εργασίες, γίνονται συλλέκτριες νερού, νέκταρος, γύρης και προπόλης. Επίσης, φρουρούν την κυψέλη και γενικά ασχολούνται με την τροφή μέλι-γύρη. Η ικανότητα πτήσης της εργάτριας είναι σχετικά μεγάλη 3-6 km και έχουν μια ανθική σταθερότητα. Συνήθως πραγματοποιούν 10 πτήσεις (ταξίδια) και επισκέπτονται κάθε φορά εκατοντάδες άνθη. Όσο πιο κοντά στην ανθοφορία, τόσο περισσότερες φορές την επισκέπτονται, που σημαίνει περισσότερο νέκταρ ή γύρη. Η διάρκεια της ζωής της εργάτριας κατά τους μήνες που υπάρχει ανθοφορία είναι 40 ημέρες ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα είναι 5-6 μήνες. Η εργάτρια διαθέτει κεντρί με δηλητήριο για να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της. Σε όλη διάρκεια της ζωή της η εργάτρια παράγει 1,5 γρ. μέλι, επισκέπτεται εκατομμύρια άνθη και η απόσταση που διανύει είναι όσο και ο γύρος της γης. Page 9 of 24
3.ΚΗΦΗΝΑΣ Οι κηφήνες είναι τα αρσενικά άτομα του μελισσιού. Είναι ανίκανοι να συλλέγουν τροφή και να υπερασπισθούν τον ευατό τους, μιας και δεν διαθέτουν κεντρί. Ο μοναδικός προορισμός τους είναι να γονιμοποιήσουν την βασίλισσα. Ο αριθμός τους κατά την διάρκεια των ανοιξιάτικων και καλοκαιρινών μηνών μπορεί να φτάσει τις 2-3 χιλιάδες σε ένα μελίσσι και η διάρκεια ζωής τους είναι περίπου 3-4 μήνες. Όταν τα μελίσσια ετοιμάζονται να διαχειμάσουν, οι μελισσοτροφές στερεύουν, οι εργάτριες γίνονται επιθετικές απέναντι στους κηφήνες, τους οποίους διώχνουν από την κυψέλη παρεμποδίζοντάς τους να ξαναμπούν, με αποτέλεσμα αυτοί να πεθάνουν από την πείνα και το κρύο. Γενικό συμπέρασμα είναι ότι σε ένα μελισσοσμήνος θα πρέπει να υπάρχουν και τα τρία άτομα για να υπάρξει η ισορροπία που είναι απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία του. Κανένα άτομο του μελισσοσμήνους δεν περισσεύει, όλα χρειάζονται για την επιβίωση του. Page 10 of 24
ΣΜΗΝΟΥΡΓΙΑ Σμηνουργία καλείται το φαινόμενο κατά το οποίο μέρος του πληθυσμού του μελισσοσμήνους, συνήθως το 1/3, αποχωρεί από την κυψέλη μαζί με την παλιά βασίλισσα για την ανεύρεση νέας κατοικίας και τη δημιουργία νέας αποικίας. Το τμήμα που αποχωρεί λέγεται αφεσμός, πρωτοπούλι, σμάρι, ρόϊσμα κ.λ.π. Η σμηνουργία αποτελεί πρόνοια της φύσης για αναπαραγωγή και εμπλουτισμό της φύσης με ευεργετικά έντομα που θα διατηρήσουν την οικολογική ισορροπία της γης. Η εποχή σμηνουργίας συνήθως παρατηρείται κατά την άνοιξη και εξαρτάται από την περιοχή αλλά και από τις ανθοφορίες. Page 11 of 24
ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΑΦΕΣΜΟΣ Προκειμένου να μην υπάρξει η σμηνουργία για να διατηρηθούν τα μελίσσια δυνατά, οι μελισσοκόμοι αναπαράγουν τα μελίσσια τους με τεχνητό τρόπο. 1ος τρόπος : το μελίσσι χωρίζεται σε δύο κυψέλες στην Α και Β. Στην Α, παραμένει η βασίλισσα με το ½ του μελισσοσμήνους και σφραγισμένο γόνο. Στην Β κυψέλη οι μέλισσες αντιλαμβάνονται ότι είναι ορφανές (δεν υπάρχει βασίλισσα) και επιλέγουν νεαρές προνύμφες όπου και τις τρέφουν με βασιλικό πολτό. Εξελίσσονται σε βασίλισσες, από τις οποίες επικρατεί μόνο η πιο δυνατή. Γονιμοποιείται, ωοτοκεί και το Β μελίσσι συνεχίζει να λειτουργεί φυσιολογικά. Η διαδικασία αυτή διαρκεί περίπου 25-30 ημέρες. 2ος τρόπος : Η διαδικασία είναι ίδια όπως και στον 1ο τρόπο, απλά στη Β κυψέλη πρέπει να περιμένουμε 30 ημέρες για να ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή. A. Εισάγεται έτοιμο βασιλικό κελί 14 ημερών από τη βασιλοτροφία που προηγήθηκε σε άλλο ορφανό μελίσσι, οπότε την 16η ημέρα εκκολάπτεται. Γονιμοποιείται την 25η ημέρα και θα ωοτοκήσει την 25-27 ημέρα από τη γέννηση του αυγού. Ο χρόνος να υπάρξει νέα βασίλισσα σε νέο μελίσσι μειώνεται στις 15 ημέρς. B. Έτοιμη γονιμοποιημένη βασίλισσα από βασιλοτροφία που προηγήθηκε σε άλλο ορφανό μελίσσι μέσα σε ειδικό κλουβί κλεισμένο με ζαχαροζύμαρο, η οποία παραμένει εκεί για λίγες μέρες μέχρι να την ελευθερώσουν. Συγχρόνως λειτουργούν οι φερορμόνες της βασίλισσας, γίνεται αποδεκτή από το μελισσοσμήνος και η λειτουργία του συνεχίζεται φυσιολογικά. Συνήθως όταν εισάγεται έτοιμη βασίλισσα, σημαδεύεται με ανεξίτηλο χρώμα για να ξεχωρίζει από όλο το σμήνος. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΕΙΟΥ Ιδανική περιοχή θεωρείται αυτή που διαθέτει τις παρακάτω προϋποθέσεις: Την άνοιξη η ανθοφορία να αρχίζει σχετικά νωρίς, να είναι άφθονη και συνεχής Η καλοκαιρινή ανθοφορία να είναι άφθονη και συνεχής Να υπάρχει κατάλληλη και αρκετή ανθοφορία το φθινόπωρο για να παραχθούν νέες χειμερινές μέλισσες Να υπάρχει τρεχούμενο - καθαρό νερό Η τοποθεσία που θα επιλεχθεί για το μελισσοκομείο δεν πρέπει να είναι βαλτώδης - υγρή, αλλά στεγνή και σε πλαγιά με νοτιοανατολική έκθεση και προφυλαγμένη από βόρειους ψυχρούς ανέμους Page 12 of 24
Η τοποθεσία του μελισσοκομείου πρέπει να απέχει από σπίτια, δρόμους, κ.λ.π. τουλάχιστον 100 μέτρα, και να μην υπάρχουν εμπόδια κοντά στην είσοδο πτήσης τους Η διάταξη των κυψελών θα πρέπει να είναι Ζικ-Ζακ ή σε τελικό Σίγμα για να αποφευχθεί η παραπλάνηση των μελισσών Οι κυψέλες να έχουν διαφορετικά χρώματα όπως άσπρο, κίτρινο, ανοιχτό μπλε εναλλάξ, για να αποφευχθεί η παραπλάνηση Page 13 of 24
ΚΥΨΕΛΗ Η κυψέλη είναι η κατοικία των μελισσών. Υπάρχουν δύο τύποι κυψελών, οι εγχώριες κυψέλες (κοφίνια) και η Ευρωπαϊκή κυψέλη. Σήμερα χρησιμοποιείται ο δεύτερος τύπος. Η κατασκευή τους γίνεται από ειδικευμένα εργοστάσια και η ξυλεία που χρησιμοποιείται είναι από πεύκο, έλατο ή άλλα υλικά. Αποτελείται από τα παρακάτω μέρη: Εμβρυοθάλαμος, Μελιτοθάλαμος, Καπάκι, Πόρτα εισόδου και τα Πλαίσια των κηρηθρών. Η κυψέλη προκειμένου να παραμείνει για πολλά χρόνια χρειάζεται κατάλληλο βάψιμο και πάντα τοποθετείται πάνω σε τούβλα ή πέτρες για να μην έρχεται σε επαφή με το χώμα και την υγρασία και καταστραφεί. Μέσα στη κυψέλη υπάρχουν 10 πλαίσια στον Εμβρυοθάλαμο και 10 πλαίσια στον Μελιτοθάλαμο τα οποία συρματώνονται για να στηριχθούν οι κηρήθρες (τεχνητά φύλλα από κερί). Page 14 of 24
ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ Α. Γενικός έλεγχος του μελισσοσμήνους Πριν επιθεωρηθεί ένα μελισσοσμήνος, πρέπει πρώτα ο μελισσοκόμος να ντυθεί κατάλληλα (φόρμα, γάντια, μάσκα), να ανάψει το καπνιστήριο και κατόπιν να ξεκινήσει τον έλεγχο του μελισσοσμήνους. Θα πρέπει βέβαια να φροντίσει να είναι καθαρός χωρίς οποιοδήποτε άρωμα, ζελέ στα μαλλιά κ.λ.π. καθότι οι μέλισσες διεγείρονται από τα αρώματα αυτά και γίνονται επιθετικές. Αρχικά, καπνίζεται το μελισσοσμήνος από την είσοδο. Ο μελισσοκόμος πρέπει να σταθεί σωστά, πλάγια της κυψέλης και ποτέ μπροστά στην είσοδό της, καθότι εμποδίζονται οι εισερχόμενες μέλισσες, δημιουργείται αναστάτωση με συνέπεια την κακή λειτουργία του μελισσοσμήνους. Στη συνέχεια ανοίγονται οι κλειδαριές της κυψέλης και με τη βοήθεια του ξέστρου ανοίγει το καπάκι καπνίζοντάς το ελαφρά για να ηρεμίσουν οι μέλισσες. Με τη βοήθεια του ξέστρου, σηκώνονται με προσοχή τα ακριανά πλαίσια τα οποία και ελέγχονται (συνήθως έχουν μέλι γύρη). Έπειτα ελέγχονται τα υπόλοιπα πλαίσια που συνήθως έχουνε γόνο (κλειστό ή ανοιχτό) ή κατάστασή του, η σωστή γέννα της βασίλισσας ή η ίδια αν βρεθεί εκείνη τη στιγμή. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή κατά τον έλεγχο να μην χαθεί ή τραυματισθεί η βασίλισσα. Ελέγχεται επίσης, το αν υπάρχουν επαρκείς τροφές για το μελισσοσμήνους, η γενική του κατάσταση και γενικά όλο το μελισσοσμήνος. Τέλος, ελέγχεται για το αν υπάρχουν ασθένειες, κυρίως Αμερικάνικη Σηψιγονία, όπου το μελισσοσμήνος μυρίζει σαν χαλασμένο ψάρι, μελισσόψειρες και γενικώς ελέγχεται η υγιεινή κατάσταση του μελισσοσμήνους. Page 15 of 24
ΒΑΦΗ ΚΥΨΕΛΗΣ Β. Άλλοι έλεγχοι, ανάλογα με την εποχή Οι έλεγχοι αυτοί είναι: Χτίσιμο κηρηθρών Έλεγχος μελιτοφορίας Έλεγχος γυρεοφορίας Έλεγχος ωρίμανσης μελιού τρύγος Έλεγχος για ύπαρξη εχθρών (ποντίκια, σφήκες, κ.λ.π.) Γενικός έλεγχος του μελισσοκομείου. Γενικά, ο έλεγχος πρέπει να είναι σύντομος, ιδιαίτερα κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, για να αποφευχθεί η λεηλασία. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν τα μελίσσια είναι σε ημινάρκη, απαγορεύεται να επιθεωρηθούν ή να ελεγχθούν, Page 16 of 24
καθότι υπάρχει περίπτωση να πεθάνουν οι μέλισσες από την απότομη αλλαγή θερμοκρασίας. Συνήθως ένας απλός έλεγχος ρουτίνας, από έναν έμπειρο μελισσοκόμο, δεν κρατάει πάνω από 8-10 λεπτά της ώρας. Προετοιμασία ανοίγματος κυψέλης Κάπνισμα μελισσιού Page 17 of 24
ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΓΑΘΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Έλεγχος γόνων ΓΕΝΙΚΑ Οι μέλισσες πάντα είχαν την πρόνοια να αποθηκεύουν τροφές (μέλι γύρη) για το μέλλον σε μεγάλες ποσότητες, έχοντας πάντοτε την αίσθηση της αυτοσυντήρησης και της διαιώνισής τους. Μετά από επιστημονικές έρευνες αποδείχθηκε ότι οι μέλισσες κατοικούν εκατομμύρια χρόνια στον πλανήτη μας και παρόλο που υπήρξαν βιβλικές καταστροφές (καταποντισμοίπυρκαγιές-μετεωρίτες κ.α.) όπου χάθηκαν αρκετοί άλλοι οργανισμοί (μαμούθ, δεινόσαυροι, κ.τ.π.), οι μέλισσες χάρη της πρόνοιας να αποθηκεύουν τροφές κατάφεραν να επιζήσουν, να διαιωνισθούν και να διαδοθούν σε όλη τη γη. Συνήθως ένα καλό μελισσοσμήνος μπορεί να παράγει μέχρι και 180kg μέλι, αλλά το περισσότερο απ αυτό το χρησιμοποιεί για τις ανάγκες του και ο μελισσοκόμος παίρνει το περίσσευμα. Τα προϊόντα ενός μελισσοσμήνους είναι ΜΕΛΙ ΓΥΡΗ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ ΚΕΡΙ ΠΡΟΠΟΛΗ ΗΛΗΤΗΡΙΟ. Η παραγωγή μελιού και των λοιπών προϊόντων ενός μελισσοσμήνους εξαρτάται από τους παρακάτω παράγοντες: Υγιές δυνατό μελισσοσμήνος φυλή βασίλισσα Κλιματικές συνθήκες - περιβάλλον Μελισσοκομική χλωρίδα Μελισσοκομικοί χειρισμοί Οι κλιματικές συνθήκες είναι δεδομένες σε μια περιοχή και δεν επέρχονται συνήθως μεγάλες αλλαγές αν και όπως προβλέπουν οι επιστήμονες που ασχολούνται με το κλίμα, στις επόμενες δεκαετίες θα είναι δυσμενέστερες. Η άγρια μελισσοκομική χλωρίδα μιας περιοχής είναι επίσης δεδομένη, αλλά μπορεί να δεχθεί αλλαγές από την Page 18 of 24
παρέμβαση του ανθρώπου όπως φύτευση και εμπλουτισμό άλλων φυτικών οργανισμών μελισσοκομικού ενδιαφέροντος. Από τους κατάλληλους μελισσοκομικούς χειρισμούς εξαρτάται η παραγωγή σε συνδυασμό με το υγιές δυνατό μελισσοσμήνος βασίλισσα φυλή.η προσπάθεια ενός μελισσοκόμου αρχίζει κυρίως από το Φεβρουάριο Μάρτιο όταν έχει διαπιστώσει ότι ένα μελισσοσμήνος έχει καταφέρει να διαχειμάσει με επιτυχία. Οι παρακάτω κατάλληλοι μελισσοκομικοί χειρισμοί είναι αυτοί που θα εγγυηθούν μια πλούσια σοδειά όλων των μελισσοκομικών προϊόντων. Τροφοδοτεί το μελισσοσμήνος με τροφές όπως σιρόπι και ζαχαροζύμαρο στις αρχές της άνοιξης, για να διεγερθεί η κατοικία της βασίλισσας οπότε και θα εκκολαφθούν περισσότερες μέλισσες. Να παράγει νέες βασίλισσες (με βασιλοτροφία) και να αντικαθιστά τις παλιές. Οι νέες βασίλισσες είναι παραγωγικότερες τουλαχιστον για 2 χρόνια. Ο μελισσοκόμος να χειρίζεται σωστά τη σμηνουργία και με τους χειρισμούς του να την αποφεύγει ώστε να κρατά δυνατά μελισσοσμήνη. Τα μελισσοσμήνη να βρίσκονται νσε περιοχές με καλή και συνεχή ανθοφορία καθ όλη τη διάρκεια της άνοιξης, καλοκαιριού και φθινοπώρου. Αυτό επιτυγχάνεται με μετακινήσεις των μελισσοσμηνών. Να ελέγχει και να χειρίζεται τις ασθένειες και τους εχθρούς με σωστό τρόπο. Να διαθέτει δυνατά μελισσοσμήνη κατά το τέλος του φθινοπώρου για να μπορέσουν να ξεχειμωνιάσουν χωρίς προβλήματα. Αυτό επιτυγχάνεται όταν αδύνατα μελισσοσμήνη σε πληθυσμό συνενώνονται με υγιή και δυνατά. Οι μελισσοκομικές εργασίες - επιθεωρήσεις έλεγχοι να γίνονται στον κατάλληλο χρόνο και στιγμή και να αποφεύγονται όσο το δυνατό λάθη και άκαιρες επεμβάσεις. Να μην ξεχνάμε ότι το μελισσοσμήνος είναι ζωντανός οργανισμός. Να διαθέτει κατάλληλο μελισσοκομικό υλικό, καθαρό, και η προετοιμασία να γίνεται από νωρίς προ της μελισσοκομικής περιόδου. Τέλος, ίσως και το σημαντικότερο, ο μελισσοκόμος πρέπει να έχει γνώσεις τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο στη βιολογία, στις ασθένειες, στη παραγωγή προϊόντων κ.λ.π.. Γενικά, να έχει επάρκεια γνώσεων στους χειρισμούς του μελισσοσμήνους. Page 19 of 24
Έλεγχος μελιτοθαλάμων Κυρήθρα με μέλι Page 20 of 24
ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΜΕΛΙ Το μέλι είναι ένα προϊόν φυτικής και ζωικής προέλευσης. Προέρχεται από το νέκταρ των φυτών ή από άλλες φυτικές ή ζωικές μελιτώδεις εκκρίσεις που αποτελούν ακατέργαστο υδατανθρακούχο πρώτη ύλη. Τα κριτήρια ποιότητας του μελιού καθορίζονται από την αγνότητά του, την θρεπτική του αξία και τα οργανοληπτικά του χαρακτηριστικά (άρωμα, γεύση). Η θρεπτική αξία του μελιού εξαρτάται από τα ζάχαρα που περιέχει, από τα μεταλλικά στοιχεία και τα βιολογικά του χαρακτηριστικά. Από θρεπτικής και βιολογικής αξίας θεωρείται το μέλι που προέρχεται από χιλιάδες-εκατομμύρια άνθη διαφορετικών μελισσοκομικών φυτών. Τέτοια μέλια παράγονται κατά τους μήνες Απρίλιο Μάιο Ιούνιο. Το μέλι για τον άνθρωπο έχει μεγάλη ευεργετική αξία. Είναι ευχάριστη τροφή, γλυκιά με άρωμα, έχει θεραπευτικές ιδιότητες (κόπωση, ανορεξία, αδιαθεσία, κ.α. ). Είναι καταπραϋντικό, δυναμωτικό, καρδιοτονωτικό και βοηθά στην θεραπεία της δυσκοιλιότητας όσο και στην θεραπεία των πληγών και διαφόρων εκζεμάτων (βακτηριοκτόνο). ΓΥΡΗ Η γύρη βρίσκεται στα άνθη και είναι απαραίτητη τροφή των μελισσών και του γόνου. Η γυρεοσυλλέκτρα μέλισσα μεταφέρει σε σβώλους τη γύρη με τα πόδια της. Ένα δυνατό μελισσοσμήνος μπορεί να εκμεταλλευθεί περίπου το 10% δηλ. 2,5 kg. Η συλλογή γίνεται με γυρεοπαγίδες. Έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες όπως ανορεξία, έμμηνο ρύση, οστεοπόρωση, κ.τ.λ.. Καταναλώνεται αυτούσια ή ανάμεικτη με μέλι. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ Είναι προϊόν έκκριση αδένων από νεαρές μέλισσες που χρησιμοποιείται για διατροφή του γόνου. Με ειδικούς χειρισμούς (βασιλοτροφία) οι μελισσοκόμοι παράγουν βασιλικό πολτό και συνήθως το διαθέτουν οι ίδιοι στους πελάτες τους. Έχει θεραπευτικές ιδιότητες όπως στο να ανεβάζει τον αιματοκρίτη, μετεγχειρητικά ο ασθενής αναρρώνει γρήγορα, έχει αντικαταθλιπτικές ιδιότητες, δημιουργεί πνευματική διαύγεια και γενικά θεωρείται ένα φυσικό φάρμακο. Οι αθλητές το χρησιμοποιούν για να ανεβάσουν την επίδοσή τους. Χρησιμοποιείται επίσης, στη βιομηχανία καλλυντικών. Επειδή στην αγορά κυκλοφορούν πολλά σκευάσματα βασιλικού Page 21 of 24
πολτού, καλό θα είναι να υπάρχει μεγάλη προσοχή κατά την αγορά τους. ΠΡΟΠΟΛΗ Είναι μια εύπλαστη ρητινώδη ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από τους οφθαλμούς διαφόρων δέντρων. Η προπόλη χρησιμοποιείται από τις μέλισσες για την στεγανοποίηση της κυψέλης και για την ταχίρευση σκοτωμένων εχθρών (ποντίκια, σαύρες, κ.λ.π.). Η προπόλη χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία, στη βιομηχανία καλλυντικών και στη βιομηχανία βερνικιών. Αρκετοί άνθρωποι την καταναλώνουν ωμή γιατί θεωρούν ότι έχει αντιβιοτικές ιδιότητες αλλά και ότι βοηθάει σε προβλήματα του στομάχου (έλκος). ΗΛΗΤΗΡΙΟ Το δηλητήριο παράγεται από τους αδένες της εργάτριας που καταλήγει στο κεντρί της. Είναι μέσο άμυνας της μέλισσας αλλά και όλου του μελισσοκομείου. Έχει αποδειχθεί, μετά από έρευνες, ότι οι περισσότεροι μελισσοκόμοι, λόγω των πολλών τσιμπημάτων που δέχονται κάθε χρόνο, δεν πάσχουν από αρθρίτιδες, ρευματισμούς, κ.α.. Επίσης, χρησιμοποιείται και σε απευαισθητοποίηση αλλεργικών ατόμων. Τελευταία γίνεται και μελισσοθεραπεία (βελονισμός) για ασθένειες όπως σκλήρυνση κατά πλάκας. Η χώρα που παράγει αρκετές ποσότητες είναι η Ρουμανία και οι Λατινικές χώρες. ΚΕΡΙ Είναι προϊόν έκκρισης ων κηρογόνων αδένων που διαθέτουν οι εργάτριες μέλισσες. Για την παραγωγή 1kg κεριού, καταναλώνουν 6-10kg μέλι. Το κερί χρησιμοποιείται για την παραγωγή κεριών εκκλησίας, καλλυντικών, χαρτιού, βερνικιών, κ.α. Οι μελισσοκόμοι χρησιμοποιούν το κερί για την παρασκευή κηρηθρών που τις τοποθετούν στα μελισσοσμήνη. Επίσης πολλοί παρασκευάζουν ειδικές αλοιφές για τα εγκαύματα αναμιγνύοντας και άλλα υλικά. Page 22 of 24
ΦΤΕΡΩΤΟΙ ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Το φαινόμενο αυτό πραγματοποιείται μόνο στην περιοχή του Ν. Έβρου. Όπως γνωρίζουμε, ο Νομός Έβρου είναι μια στενή λωρίδα 160 km και εκατέρωθεν συνορεύει με την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Οι γείτονές μας Τούρκοι μελισσοκόμοι, διατηρούν αρκετά μελισσοσμήνη σε κοφίνια τα οποία όπως γνωρίζουμε, δύσκολα ελέγχονται κατά το φαινόμενο της σμηνουργίας. Κατά το μήνα Μάιο, τα μελισσοσμήνη τους σμηνουργούν και συνήθως κατευθύνονται δυτικά προς την περιοχή του Ν.Έβρου. Ο κάμπος γεμίζει μελίσσια, δηλαδή φτερωτούς λαθρομετανάστες που δεν διαθέτουν διαβατήριο για να εισέλθουν στην περιοχή μας και το μόνο που επιθυμούν είναι μια νέα κατοικία. Την κατοικία αυτή τους την προσφέρουν δωρεάν οι μελισσοκόμοι της περιοχής, τοποθετώντας μελισσοπαγίδες στα δέντρα του κάμπου και όχι μόνο (αντλιοστάσια, στάβλοι, κ.λ.π.). Το ίδιο συμβαίνει και από τη μεριά της Βουλγαρίας, μόνο που τα σμηνουργημένα μελισσοσμήνη κεατευθύνονται ανατολικά, δεν θεωρούνται λαθρομετανάστες, δεν χρειάζονται διαβατήριο μιας και Page 23 of 24
ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θεωρούνται καλοδεχούμενα από τους Εβρίτες μελισσοκόμους. Όταν οι Εβρίτες μελισσοκόμοι συλλαμβάνουν τέτοια μελισσοσμήνη συνήθως τοποθετούν για ορισμένες μέρες φάρμακα για την βαρρόα (ψείρα). Υπάρχει συνταξιούχος μελισσοκόμος που το 1996 συνέλαβε 220 σμηνουργημένα μελισσοσμήνη στον κάμπο του Έβρου. Επειδή υπάρχει τέτοια ανάμειξη μελισσιών στην περιοχή μας, ενδιαφέρθηκε ο κ. Χαριζάνης Πασχάλης από το Γεωργικό Πανεπιστήμιο Αθηνών όπου στα εργαστήριά τους έγινε ταυτοποίηση φυλής που αποδείχθηκε ότι τα μελισσοσμήνη του Έβρου είναι Μακεδονικής φυλής. BIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Μελισσοκομία» -Χαριζάνη Πασχάλη 2. «Πρακτική Μελισσοκομία» -.Υφαντίδη 3. ««ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ»ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΙΤΙΕΣ & ΛΥΣΕΙΣ Ανδρέας θ. Θρασυβούλου ΕΤΟΣ ΕΚ ΟΣΗΣ: 1998 ΕΚ ΟΣΕΙΣ: Μελισσοκομική Επιθεώρηση Ν. Παππάς 4. «ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΙ» Θανάσης Α. Μπίκος ΕΤΟΣ ΕΚ ΟΣΗΣ: 1991 5. http://www.omse.gr/main. 6. http://www.stamoulis.gr/ 7. www.melissokomia.com/ Page 24 of 24