ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΩΝ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΩΝ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΚΑΗ Ζ ΤΜΒΟΛΖ ΣΖ ΣΖΝ ΔΓΥΩΡΗΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Δπηβιέπσλ: Γ. Παπαγεσξγίνπ πνπδάζηξηα: Δύα Παπαδώε ΑΘΖΝΑ 2008

Πεξίιεςε Αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ηεο ζπκβνιήο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία ηα ηειεπηαία ρξφληα. Αξρηθά παξνπζηάδεηαη ε δεκηνπξγία θαη ε εμέιημε ηεο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θάζε θνξά ηζηνξηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην. Αλαιχεηαη ν ηξφπνο κεηαθνξάο ησλ παξαπάλσ εμειίμεσλ ζην εζληθφ πιαίζην, θαζψο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν έγηλε ε εθαξκνγή ηνπο. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη κε ηε βνήζεηα ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ ην νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πξνθίι ηνπ κεηαλάζηε ζηελ Διιάδα. Παξνπζηάδεηαη επίζεο κέζα απφ ηε βηβιηνγξαθία ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη κεηαλάζηεο ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ πξντφληνο. Όζνλ αθνξά ηε κεζνδνινγία, ε εξγαζία πξαγκαηνπνηήζεθε θπξίσο κέζα απφ βηβιηνγξαθηθή έξεπλα, θαζψο θαη κε ηελ επεμεξγαζία ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ απφ ηελ Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία, ην Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο ηεο ΓΔΔ θαη απφ ζηαηηζηηθά ζηνηρεία πνπ έρνπλ ζπιιερζεί θαη αλαιπζεί απφ άιινπο εξεπλεηέο. Σα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο, δείρλνπλ φηη ε ζπκβνιή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία ηεο Διιάδαο είλαη ζεηηθή, ελψ ην πνζνηηθφ κέγεζνο απηήο ηεο ζπκβνιήο θπκαίλεηαη απφ 1,5% έσο 2,8% ηνπ εζληθνχ πξντφληνο γηα θάπνηα έηε, ρσξίο σζηφζν λα ππάξρνπλ κειέηεο γηα φια ηα έηε. Σν γεληθφ ζπκπέξαζκα πνπ βγαίλεη απφ ηε κειέηε ηεο ζπκβνιήο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία είλαη φηη ε ζεηηθή ζπλεηζθνξά πξνθαιείηαη αθελφο απφ ηηο ρακειέο ακνηβέο ησλ κεηαλαζηψλ, νη νπνίεο κεηψλνπλ ην θφζηνο παξαγσγήο ησλ πξντφλησλ θαη ζπλεπψο ηελ ηειηθή ηηκή ηνπο, ηνλψλνληαο ηελ παξαγσγή, θαη αθεηέξνπ δηφηη ν κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο απμάλεη ηελ θαηαλάισζε ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ θαη ζπλεπψο ηνλψλεη θαη ηε ζπλνιηθή δήηεζε. 2

Abstract The purpose of this essay is to show the contribution of migrants to the Greek domestic economy in recent years. At first, the creation and evolution of the European immigration policy is presented within the changing historical and social context. The transfer of the above developments from the European level to the national context is then presented, as well as how these policies were implemented at a national level. Then, with the help of statistical data, the economic and social profile of immigrants in Greece is described. Finally, the way by which immigrants contribute to the increase of the national product is analysed. In terms of methodology, the work was carried out mainly through literature research and the processing of statistical data from the National Statistical Office (ESYE) and the Institute of Labour of the General Confederation of Greek Workers (INE-GSEE) as well as statistical data collected and analyzed by other researchers. The results derived from the study of the literature show that the contribution of migrants to the Greek economy is overall positive, while the quantitative magnitude of this contribution ranges from 1.5% to 2, 8% of the national product in certain years. However, there are no studies for all the years. The overall conclusion of the study as regards the contribution of migrants to the Greek economy is that the positive contribution is a result of both the low wages paid to immigrants, which reduces production costs and therefore the final prices of products thus stimulating production, as well as that immigrants increase the consumption of products and therefore stimulate overall demand. 3

Λέμεηο Κιεηδηά Μεηαλάζηεπζε Μεηαλάζηεο Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή Οηθνλνκία Δζληθή Οηθνλνκία Δγρψξηα Οηθνλνκία Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ (Α.Δ.Π.) Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ Οηθνλνκηθή ζπκβνιή Οηθνλνκηθή ζπλεηζθνξά 4

Πεξηερόκελα Δηζαγσγή... 7 Κεθάιαην 1: Έλλνηεο... 9 Κεθάιαην 2: Δπξσπατθφ Πιαίζην: Απφ ηηο πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο ζηελ έλλνηα ηεο έληαμεο... 12 2.1 Ηζηνξηθφ πιαίζην - Πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο... 12 2.2 Νέα δεδνκέλα: Γεκνγξαθηθή γήξαλζε θαη αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο... 13 2.3 ηαδηαθή αιιαγή ζηελ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή... 14 2.4 Ο ξφινο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο... 15 2.5 Δπξσπατθή λνκνζεζία... 17 2.6 Καηαπνιέκεζε παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο - Έλλνηα Αζθάιεηαο... 18 2.7 ρφιηα γχξσ απφ ηελ Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή... 19 2.8 Ηδενινγηθφ Πιαίζην... 21 2.9 Διιάδα: απφ ρψξα απνζηνιήο ζε ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ... 22 2.10 Δζληθφ Ννκνζεηηθφ Πιαίζην... 23 2.11 Παξαηεξήζεηο γηα ηε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα... 24 Κεθάιαην 3: Οη εμειίμεηο ζην επξσπατθφ επίπεδν θαη ην πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα: ηαηηζηηθά δεδνκέλα... 26 3.1 ηαηηζηηθά ζηνηρεία ζε Δπξσπατθφ Δπίπεδν... 26 3.1.1 Πιεζπζκφο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε... 26 3.1.2 Απαζρφιεζε αιινδαπψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε... 28 3.2 Σν πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα: ηαηηζηηθά δεδνκέλα... 29 3.2.1 Μεζνδνινγία... 30 3.2.2 Πφζνη είλαη νη κεηαλάζηεο... 30 3.2.3 Παξάλνκνη κεηαλάζηεο... 31 3.2.4 Καηαγσγή... 32 3.2.5 Φχιν θαη Ζιηθία Μεηαλαζηψλ... 33 3.2.6 Ση επάγγεικα έρνπλ δειψζεη νη κεηαλάζηεο... 33 3.2.7 Λφγνη κεηαλάζηεπζεο... 35 3.2.8 Απαζρφιεζε κεηαλαζηψλ... 36 3.2.9 Κιάδνη νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο... 38 3.2.10 Καηαλνκή επαγγεικάησλ κεηαλαζηψλ θαη απαζρφιεζε αλά θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο... 42 3.2.11 Καηαλνκή αλά λνκφ... 44 3.2.12 Απαζρφιεζε αιινδαπψλ αλά πεξηθέξεηα (2006)... 46 3.2.13 Αλεξγία... 47 3.2.14 Θέζε ζην επάγγεικα... 49 3.3 πγθεληξσηηθά ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ην 2006... 49 3.4 πγθεληξσηηθά ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ην 2007... 50 3.5 πκπεξάζκαηα γηα ην θνηλσληθφ θαη επαγγεικαηηθφ πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα... 51 Κεθάιαην 4: Ζ ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζην ΑΔΠ... 53 4.1 Θεσξεηηθή πξνζέγγηζε... 53 4.2 Γεληθέο παξαηεξήζεηο γηα ηηο επηδξάζεηο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία... 54 4.3 Μειέηεο γηα ηηο ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία... 55 4.4 Δπηδξάζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο... 60 4.5 Δπηδξάζεηο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκία... 62 4.6 Δπηδξάζεηο ζην θνηλσληθναζθαιηζηηθφ ζχζηεκα... 63 4.7 Απνηξνπή δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ή φρη;... 65 Κεθάιαην 5: Παξαηεξήζεηο... 68 5

Κεθάιαην 6: πκπεξάζκαηα... 71 Βηβιηνγξαθία... 73 Παξάξηεκα... 78 Α. Πίλαθεο... 78 Β. Γηαγξάκκαηα... 81 6

Δηζαγσγή Ζ κειέηε ησλ επηδξάζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκία ζην δηεζλέο, φζν θαη ζην εζληθφ επίπεδν, απνηειεί έλα ηδηαίηεξν πνιχπινθν εγρείξεκα, δεδνκέλνπ ηεο πνιππινθφηεηαο θαη ησλ αιιειεπηδξάζεσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ κειέηε ηνπ παξαπάλσ θαηλνκέλνπ πξνζδηνξίδεηαη επίζεο απφ ζπγθεθξηκέλνπο θάζε θνξά ηζηνξηθνχο, θνηλσληθνχο, νηθνλνκηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο παξάγνληεο, νη νπνίνη θαη δηακνξθψλνπλ ην πιαίζην ζην νπνίν ιακβάλεη ρψξα ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο. Οη δηαζηάζεηο πνπ έρεη ιάβεη ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζψο θαη ε πνηθηιία θαη ε έληαζε ησλ επηδξάζεσλ πνπ δεκηνπξγνχληαη ζε δηάθνξνπο ηνκείο, έρνπλ θαηαζηήζεη επηηαθηηθή ηελ πεξαηηέξσ έξεπλα ηνπ θαηλνκέλνπ. Δπίζεο ε επθνιία κε ηελ νπνία γίλνληαη απνδεθηέο αξλεηηθέο απφςεηο γηα ηνπο κεηαλάζηεο, ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία γεληθεπκέλσλ αξλεηηθψλ ζηεξενηχπσλ, ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο δπζρεξαίλνπλ ηελ αλαγλψξηζε ηεο φπνηαο ζεηηθήο ζπκβνιήο ησλ κεηαλαζηψλ. Ζ βαζηθή ππόζεζε εξγαζίαο είλαη ε δηεξεχλεζε ηνπ (α) εάλ ε κεηαλάζηεπζε έρεη ζπκβάιιεη ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία, (β) εάλ λαη πνην είλαη ην κέγεζνο απηήο ηεο ζπκβνιήο, (γ) πνηνη ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο έρνπλ επεξεαζηεί, θαζψο θαη (δ) ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν έρεη πξαγκαηνπνηεζεί θαη πξαγκαηνπνηείηαη ε παξαπάλσ επίδξαζε. Ζ εμέηαζε ησλ παξαπάλσ δεηεκάησλ γίλεηαη ζην ηέηαξην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο, κέζα απφ ηε κειέηε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, θαζψο θαη κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ θαη ησλ πηλάθσλ ηεο Δζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο, ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Δξγαζίαο ηεο ΓΔΔ, θαζψο θαη άιισλ εξεπλεηψλ. Όζνλ αθνξά ηε δνκή ηεο εξγαζίαο, ζην πξώην θεθάιαην αλαιχνληαη νη βαζηθέο έλλνηεο νη νπνίεο ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηελ εξγαζία. ην δεύηεξν θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε δεκηνπξγία θαη ε εμέιημε ηεο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ηζηνξηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην θάζε θνξά. Παξνπζηάδεηαη επίζεο ην επξσπατθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην, νη επηδξάζεηο πνπ έρνπλ επέιζεη ζην ειιεληθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην, αιιά επίζεο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν έρεη γίλεη ε εθαξκνγή ηνπο. ην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νξηζκέλα βαζηθά ζηαηηζηηθά δεδνκέλα, ηα νπνία δείρλνπλ ην κέγεζνο ησλ δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν, ελψ πεξηγξάθεηαη επίζεο αλαιπηηθά κε ηε 7

βνήζεηα ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ ην νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. ην ηέηαξην θεθάιαην, φπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, παξνπζηάδεηαη ε ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία ηεο ειιάδαο, έηζη φπσο έρεη εξεπλεζεί απφ ηε βηβιηνγξαθία. 8

Κεθάιαην 1: Έλλνηεο ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία έρνπλ δνζεί αξθεηνί νξηζκνί γηα ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο. Μεηαμχ άιισλ, σο κεηαλάζηεπζε νξίδεηαη ε «θπζηθή κεηάβαζε αηφκσλ ή νκάδσλ απφ κία θνηλσλία ζε θάπνηα άιιε (Eisenstadt) ή θάζε γεσγξαθηθή κεηαθίλεζε κεγάινπ αξηζκνχ αηφκσλ (Sauvy) ή ε κεηαθνξά αλζξσπίλνπ θαη εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ κία πεξηνρή ζε κία άιιε (Castles & Kosack)» 1, ή «ε κφληκε ή πξνζσξηλή κεηαβνιή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ελφο αηφκνπ, κίαο νκάδαο ή ελφο θνηλσληθνχ ζπλφινπ» 2. Έρνπλ δνζεί δύν άμνλεο γηα ηνλ νξηζκφ ηεο κεηαλάζηεπζεο, νη νπνίνη θαη αληαλαθινχλ ηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. Έηζη «σο µεηαλάζηεο ραξαθηεξίδεηαη απηφο πνπ είλαη γελλεµέλνο ζηελ αιινδαπή (foreign born) θαη πιένλ θαηνηθεί θαη δξαζηεξηνπνηείηαη ζηε ρψξα ππνδνρήο, ελψ ζηε δεχηεξε πεξίπησζε σο µεηαλάζηεο ραξαθηεξίδεηαη απηφο πνπ είλαη αιινδαπφο (foreigner) θαη ελδερνµέλσο έρεη γελλεζεί ζηε ρψξα ππνδνρήο, αιιά δελ έρεη απνθηήζεη ηελ ππεθνφηεηα» 3. Ωο παξάλνκνο κεηαλάζηεο νξίδεηαη ν µεηαλάζηεο (irregular migrant) ν νπνίνο εηζήιζε θαη δηαµέλεη ζηε ρψξα ρσξίο λα δηαζέηεη ηα λφµηµα έγγξαθα µεηαλάζηεπζεο ( undocumented arrivals ) 4. Ο φξνο ζύγρξνλε κεηαλάζηεπζε αλαθέξεηαη ζηε «κεηαβνιή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ελφο αηφκνπ ή ελφο θνηλσληθνχ ζπλφινπ πνπ παξαηεξείηαη ζηα πιαίζηα ηεο ζχγρξνλεο βηνκεραληθήο επνρήο» 5. Ωο αιινδαπόο νξίδεηαη ην θπζηθφ πξφζσπν πνπ έρεη άιιε ηζαγέλεηα απφ ηελ εθείλε ηνπ θξάηνπο ππνδνρήο ή πνπ δελ έρεη ηελ ηζαγέλεηα θαλελφο θξάηνπο. Βαζηθφ θξηηήξην δηαθξίζεσο κεηαμχ εκεδαπνχ θαη αιινδαπνχ θπζηθνχ πξνζψπνπ απνηειεί ε 1 Υιέηζνο Μ. θ.α. Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, ζην Υιέηζνο Μ., θ.α. Οηθνλνκηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Δπηπηψζεηο ζην Γεσξγηθφ Σνκέα, ΗΜΔΠΟ, Αζήλα 2005, ζει.8. 2 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, ζεηξά Μειέηεο, Αζήλα 2003, ζει. 20. 3 Κφληεο Α., θ.α., Οη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο ηεο απαζρόιεζεο ησλ κεηαλαζηώλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο ζην Αθαζάξηζην Εζληθό Πξντόλ, Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Σκήκα Πνιηηηθήο Δπηζηήκεο θαη Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, Δξγαζηήξην Μειέηεο ηεο Μεηαλάζηεπζεο θαη Γηαζπνξάο, Γεθέκβξηνο 2006, ζει.7. 4 Κφληεο Α., φ.π., ζει.10 5 Μνπζνχξνπ Λ.Μ., Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Ειιάδα θαη ζηε Επξώπε, Κνηλσληνινγηθή θαη αλζξσπνινγηθή βηβιηνζήθε-gutenberg, Αζήλα 1991, ζει.16 9

ηζαγέλεηα, δειαδή ν δεκνζίνπ δηθαίνπ δεζκφο ελφο θπζηθνχ πξνζψπνπ κε έλα θξάηνο, κε βάζε ηνλ νπνίν ην πξφζσπν απηφ αλήθεη ζην ιαφ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θξάηνπο 6. Λφγσ ησλ δηαθφξσλ νξηζκψλ ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο, έρεη αλαδεηρζεί ε αλάγθε ηεο πηνζέηεζεο ζε δηεζλέο επίπεδν ελφο εληαίνπ θαη θνηλά απνδεθηνύ νξηζκνύ, έηζη ψζηε λα γίλεη δπλαηή ε ζχγθξηζε ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ 7. Ωζηφζν ζηελ πξάμε ν νξηζκφο γηα ηνπο κεηαλάζηεο πνπ πηνζεηείηαη θάζε θνξά εμαξηάηαη απφ ην εθάζηνηε θξάηνο θαη απφ πνιηηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο ιφγνπο 8. Ωο κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή νξίδεηαη «ην ζχλνιν ησλ κέηξσλ θαη ησλ πηνζεηεκέλσλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ ζχκθσλα κε δχν άμνλεο νη νπνίνη: Ρπζκίδνπλ θαη ειέγρνπλ ηελ είζνδν, ηε δηακνλή θαη ηελ απαζρφιεζε... Αληηκεησπίδνπλ ηνπο ήδε εγθαηεζηεκέλνπο κεηαλαζηεπηηθνχο πιεζπζκνχο ζε εζληθφ έδαθνο» 9. πγθεθξηκέλα ν πξψηνο άμνλαο αλαθέξεηαη ζηελ «θαζαξή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή» θαη έρεη πεξηζζφηεξν ακπληηθφ θαη θαηαζηαιηηθφ ραξαθηήξα (αξλεηηθφ πεξηερφκελν), ελψ ν δεχηεξνο αλαθέξεηαη ζηηο πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο (ζεηηθφ πεξηερφκελν) 10. Σα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο νκαδνπνηνχληαη ζε παξάγνληεο πξνζέιθπζεο θαη παξάγνληεο απψζεζεο, ελψ επίζεο έρνπλ γίλεη δηάθνξεο θαηεγνξηνπνηήζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο κε θξηηήξην γηα παξάδεηγκα ηνλ ηφπν πξννξηζκνχ, ηε ρξνληθή πεξίνδν, ην αλ είλαη λφκηκε ή φρη θ.α. 11. χκθσλα κε ηα αίηηα θαη ηε δηάξθεηα ηεο κεηαλάζηεπζεο έρεη γίλεη ε παξαθάησ θαηεγνξηνπνίεζε ηεο κεηαλάζηεπζεο: ε πξνζσξηλή µεηαλάζηεπζε γηα εξγαζία, ε πξνζσξηλή µεηαλάζηεπζε γηα εθπαηδεπηηθνχο ιφγνπο, ε πξνζσξηλή παξνρή πξνζηαζίαο ζηνπο αηηνχληεο άζπιν θαη ζηνπο πξφζθπγεο, ε µφληµε µεηαλάζηεπζε 12. 6 Παπαζηψπε-Παζηά Ε., Δίθαην ηεο Ιζαγέλεηαο, Δθδ.άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή, 2002 ζει. 2 7 Καςάιεο Α., Ελλνηνινγηθά ζηνηρεία γηα ηε κεηαλάζηεπζε, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.30. 8 Κφληεο Α., φ.π., ζει.7. 9 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 31 10 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 31-32. 11 Υιέηζνο Μ. θ.α. Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, φ.π., ζει.8-10. 12 Κφληεο Α., θ.α., φ.π., ζει.9. 10

Ο νξηζκφο ηεο έληαμεο πνπ πηνζεηείηαη απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή είλαη ν αθφινπζνο: «κία ακθίδξνκε δηαδηθαζία βαζηδφκελε ζε ακνηβαία δηθαηψκαηα θαη αληίζηνηρεο ππνρξεψζεηο ησλ λνκίκσλ θαηνίθσλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ θαη ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο, δηαδηθαζία ε νπνία πξνυπνζέηεη ηελ πιήξε ζπκκεηνρή ηνπ κεηαλάζηε» 13. Ο φξνο ελζσκάησζε έρεη δχν θνηλσληνινγηθέο ζεκαζίεο, ε πξψηε αλαθέξεηαη ζηελ ελζσκάησζε ηεο θνηλσλίαο, ζηε δηαδηθαζία ζχζηαζεο θαη δηαηήξεζεο ηεο θνηλσλίαο θαη ε δεχηεξε ζηελ δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ηνπ αηφκνπ ζηελ θνηλσλία, ηεο ζρέζεο ηνπ αηφκνπ κε ηελ θνηλσλία 14. Σν Αθαζάξηζην Δζληθό Πξντόλ (Α.Δ.Π.) κίαο ρψξαο νξίδεηαη σο «ε ζπλνιηθή αμία ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο φισλ ησλ ηειηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξάγεη κία νηθνλνκία ζε κία νξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν, ζπλήζσο έηνο» 15. Ο πξνζδηνξηζκφο ηνπ Α.Δ.Π. κπνξεί λα γίλεη κε δχν ηξφπνπο, απφ ηελ πιεπξά ηεο δαπάλεο θαη απφ ηελ πιεπξά ηνπ εηζνδήκαηνο. Έηζη γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ΑΔΠ απφ ηελ πιεπξά ηεο δαπάλεο πξνζηίζεληαη νη δαπάλεο θαηαλάισζεο, ε ηδησηηθή θαη ε δεκφζηα επέλδπζε, νη εμαγσγέο θαη αθαηξνχληαη νη εηζαγσγέο. Γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ΑΔΠ απφ ηελ πιεπξά ηνπ εηζνδήκαηνο πξνζηίζεληαη νη κηζζνί, νη πξφζνδνη πεξηνπζίαο, νη ηφθνη, ηα θέξδε ηα νπνία δηαλέκνληαη, νη απνζβέζεηο, νη έκκεζνη θφξνη θαη αθαηξνχληαη νη ηφθνη ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαη νη θξαηηθέο επηδνηήζεηο 16. Σν πνζνζηό απαζρόιεζεο νξίδεηαη σο ν αξηζκφο ησλ απαζρνινχκελσλ δηαηξνχκελνο κε ην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο 17. 13 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην, ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ηελ Δπξσπατθή νηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, Μεηαλάζηεπζε, έληαμε θαη απαζρόιεζε, 2003, ζει.18-19. 14 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π.ζει. 35. 15 Ληαλφο Θ., Υξήζηνπ Γ., Πνιηηηθή Οηθνλνκία, ΟΔΓΒ, Αζήλα, 1996, ζει.188. 16 Ληαλφο Θ., Υξήζηνπ Γ., Πνιηηηθή Οηθνλνκία, φ.π., ζει.196-200. 17 Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., Τν νηθνλνκηθό θαη θνηλσληθό πξνθίι ησλ νηθνλνκηθώλ κεηαλαζηώλ ζην Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ. Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία πξόλνηα. Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο-πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο, ΔΚΚΔ, Αζήλα 2005, ζει.51-52. 11

Κεθάιαην 2: Δπξσπατθό Πιαίζην: Από ηηο πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο ζηελ έλλνηα ηεο έληαμεο 2.1 Ηζηνξηθό πιαίζην - Πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο Μεηά ην ηέινο ηνπ δεχηεξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ νη αλάγθεο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ ρσξψλ ηεο δπηηθήο Δπξψπεο ηξνθνδφηεζαλ κεγάια κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα πξνο απηέο. Ζ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο νδήγεζε ζηελ εηζαγσγή κεγάινπ αξηζκνχ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηελ νδήγεζε θαη ζηελ επηηάρπλζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ησλ ελ ιφγσ ρσξψλ 18. Οη πεξηνξηζκνί πνπ επηβιήζεθαλ ζηε λφκηκε κεηαλάζηεπζε κεηά ηηο νηθνλνκηθέο θξίζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ηζηνξηθή θαηάξξεπζε ησλ ρσξψλ ηνπ πξψελ αλαηνιηθνχ κπινθ, έδσζαλ ψζεζε ζηελ αχμεζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο 19. Ζ επηβνιή απζηεξψλ θαλφλσλ ζηε λφκηκε κεηαλάζηεπζε έγηλε παξάιιεια κε ηελ πξνζπάζεηα ειέγρνπ ησλ εμσηεξηθψλ ζπλφξσλ ησλ θξαηψλ. Παξά ηηο πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο πνπ ππάξρνπλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 ζηα πεξηζζφηεξα θξάηε κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, κεγάινο αξηζκφο λφκηκσλ θαη παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ζπλέρηζαλ λα εηζέξρνληαη ζηα θξάηε ηεο Δπξψπεο, καδί κε ηνπο αηηνχληεο άζπιν. Ζ παξαπάλσ θαηάζηαζε απνηέιεζε ηε βάζε γηα ηε δεκηνπξγία παξάλνκσλ θπθισκάησλ δηαθίλεζεο αλζξψπσλ ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε. Υψξεο πνπ παξαδνζηαθά ήηαλ ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ, φπσο νη ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, άξρηζαλ ζηαδηαθά λα δέρνληαη ξνέο κεηαλαζηψλ απφ ηξίηεο ρψξεο. Οη κεηαθηλνχκελνη πξνο ηηο λέεο ρψξεο ππνδνρήο άιινηε ζεσξνχληαη πξφζθπγεο θαη άιινηε κεηαλάζηεο, ρσξίο σζηφζν απηή ε δηάθξηζε λα είλαη πάληα εχθνιε 20. 18 Σξχθσλαο., Καηαγξαθή θαη αμηνιόγεζε απνηειεζκάησλ ησλ εξεπλώλ ζρεηηθά κε ηελ παξνρή ππεξεζηώλ θαη ππεξεζηώλ ππνζηήξημεο ζηνπο κεηαλάζηεο θαη πξόζθπγεο θαη ησλ πνιηηηθώλ, ζην Μειέηε γηα ηελ ελδπλάκσζε ησλ κεηαλαζηώλ θαη ησλ πξνζθύγσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, Δπηζηεµνληθνί ππεχζπλνη έξγνπ Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ., Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα, Ηαλνπάξηνο 2006, ζει. 21 19 Σξχθσλαο., φ.π., ζει. 21 20 Μνπζνχξνπ Λ.Μ., φ.π., ζει.165. 12

2.2 Νέα δεδνκέλα: Γεκνγξαθηθή γήξαλζε θαη αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο Παξάιιεια ε ζηαδηαθή επηδείλσζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ θξαηψλ ηεο Δπξψπεο απνηειεί έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά δεηήκαηα πνπ θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ ηα θξάηε. Ζ δεκνγξαθηθή γήξαλζε ζπλεπάγεηαη ηε κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ πνπ είλαη ζε ειηθία εξγαζίαο θαη ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ άλσ ησλ 65 εηψλ σο απνηέιεζκα ηεο καθξνρξφληαο κείσζεο ησλ πνζνζηψλ γνληκφηεηαο. Δθηηκάηαη φηη ν πιεζπζκφο ζε ειηθία απαζρφιεζεο ηεο Δπξψπεο ησλ 25 ζα κεησζεί απφ 303 ζε 297 εθαηνκκχξηα σο ην 2020 θαη ηειηθά ζε 280 εθαηνκκχξηα σο ην 2030 21. Ζ παξαπάλσ κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε ειηθία πξνο εξγαζία ζπλεπάγεηαη ειιείςεηο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κε απνηέιεζκα ηε κε θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο. πλεπψο ε κείσζε ηνπ φγθνπ ηεο απαζρφιεζεο ζα νδεγήζεη ζε πεξηνξηζκφ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηεο Δπξψπεο, θαηλφκελν ην νπνίν ζα γίλεη αηζζεηφ πέξα απφ ηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο θαη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ελεξγνχ δήηεζεο, ηνπ εηζνδήκαηνο θαη κέζα απφ ηηο επηπηψζεηο ζηα θνηλσληθναζθαιηζηηθά ζπζηήκαηα 22. Ζ παξαπάλσ εμέιημε κπνξεί λα αληηζηαζκηζηεί κφλν σο έλα βαζκφ κε ηε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη κε ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ κεηαλαζηψλ 23, σζηφζν ε νπζηαζηηθή ιχζε βξίζθεηαη ζηελ πξνζαξκνγή ησλ νηθνλνκηψλ θαη ησλ δνκψλ ηνπο ζηα λέα δεδνκέλα, θάηη ην νπνίν απνηειεί ηδηαίηεξα ρξνλνβφξα θαη πεξίπινθε δηαδηθαζία. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην ιακβάλεη ρψξα κία δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ κεηαλάζηεπζεο, ε νπνία δίλεη έκθαζε ζην γεγνλφο φηη ε Δπξψπε ρξεηάδεηαη ηνπο κεηαλάζηεο. Ζ δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ απνζθνπεί ζην λα ζπκβάιινπλ ζεηηθά ζηελ νηθνλνκία ηεο Δ.Δ. κέζα απφ ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε Δ.Δ. ρξεηάδεηαη ηνπο κεηαλάζηεο γηα λα αληηκεησπίζεη ην πξφβιεκα ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη γηα λα θαιχςεη ηα θελά θαη ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζεκαηνδνηεί ηε κεηαζηξνθή ζηελ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή 21 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.14. 22 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.14. 23 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.14 13

πνιηηηθή απφ κία πεξηζζφηεξην ακπληηθή ζηάζε πξνο κία θαηεχζπλζε πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ ειεγρφκελε ππνδνρή θαη ζηελ έληαμε ησλ ήδε ππάξρνλησλ κεηαλαζηψλ 24. Δηδηθφηεξα ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη παξαηεξεζεί φηη πνιιέο ρψξεο παξάιιεια κε ηελ πξνζπάζεηα ειέγρνπ ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο πξνζπαζνχλ λα πξνζειθχζνπλ πςειήο πνηφηεηαο εμεηδηθεπµέλν εξγαηηθφ θαη επηζηεµνληθφ δπλαµηθφ κε ηελ εηζαγσγή επηιεθηηθώλ κεηαλαζηεπηηθώλ πνιηηηθώλ. Οη ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο ζηνρεχνπλ ζηελ ελίζρπζε ησλ πιενλεθηεµάησλ θαη ηεο εμεηδίθεπζεο ησλ θξαηψλ ζε ηνµείο πξνεγµέλεο ηερλνινγίαο θαη θαηλνηνµίαο, θαζψο επίζεο θαη ζηελ απνθπγή ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο «δηαξξνήο εγθεθάισλ» (Brain drain) 25. 2.3 ηαδηαθή αιιαγή ζηελ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηαδηαθά έγηλε ζπλεηδεηφ φηη κηα λέα πξνζέγγηζε γηα ηε δηαρείξηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ήηαλ αλαγθαία. Ζ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ αλέδεημε ην ζηφρν ηεο δεκηνπξγίαο ελφο εληαίνπ ρψξνπ ειεπζεξίαο, δηθαηνζχλεο θαη αζθάιεηαο ζηα πιαίζηα ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ., ελψ ηα δεηήκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο κεηαθέξζεθαλ απφ ηνλ ηξίην ζηνλ πξψην ππιψλα ηεο Δ.Δ. 26 Με ηε πλζήθε ηνπ έλγθελ δεκηνπξγήζεθε ε βάζε γηα ηε ζεζµνζέηεζε µηαο επξσπατθήο µεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. Οη πνιηηηθέο ηεο Δ.Δ. γηα ηε κεηαλάζηεπζε θαη ην πνιηηηθφ άζπιν αξρηθά δελ ήηαλ θνηλέο, αιιά µε ηηο απνθάζεηο ζηηο πλφδνπο Κνξπθήο ηνπ Σάµπεξε (Φηλιαλδία, 15-16 Οθησβξίνπ ηνπ 1999) θαη ηεο εβίιιεο ζηηο 21-22 Ηνπλίνπ ηνπ 2002, απνθαζίζηεθε ε πηνζέηεζε θνηλήο πνιηηηθήο αζχινπ θαη µεηαλάζηεπζεο 27. Ζ πξνζέγγηζε πνπ ζπκθσλήζεθε ζην Σάκπεξε ην 1999 επηβεβαηψζεθε ην 2004 κε ηελ έγθξηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Υάγεο, ην νπνίν ζέηεη ηνπο ζηφρνπο γηα ηελ ελίζρπζε 24 Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Τν δηεζλέο θαη επξσπατθό πιαίζην ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζην Καηξνχγθαινο Γ. θ.α., Ννκηθέο ζεζκηθέο θαη δηνηθεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαζεζηώηνο εηζόδνπ θαη παξακνλήο κεηαλαζηώλ ζηελ Ειιάδα, Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο, Κέληξν Δπξσπατθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Αζήλα 2004, ζει.31. 25 Alpha Bank, Οη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο ζηελ Ειιάδα: από ηε λνκηκνπνίεζε ζηελ έληαμε θαη ζηελ πξνζέιθπζε, Οηθνλνκηθφ Γειηίν (ηξηκεληαία έθδνζε), ηρ. 95, επηέκβξηνο 2005, ζει.21. 26 Απφ ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ ην 1999 θαη κεηά, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή είλαη ππεχζπλε γηα ηελ θνηλή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σν πκβνχιην Τπνπξγψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απνθαζίδεη επί ησλ πξνηάζεσλ πνπ ηνπ ππνβάιιεη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή. Βιέπε ζην Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Τν δηεζλέο θαη επξσπατθό πιαίζην ηεο κεηαλάζηεπζεο, φ.π., ζει.34. 27 Παπαδνπνχινπ Γ., Οη επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο ζην Μειέηε γηα ηελ ελδπλάκσζε ησλ κεηαλαζηώλ θαη ησλ πξνζθύγσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, Δπηζηεµνληθνί ππεχζπλνη έξγνπ Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ., Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα, Ηαλνπάξηνο 2006, ζει.27. 14

ηεο ειεπζεξίαο, ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο ζηελ Δ.Δ. γηα ηελ πεξίνδν 2005-2010 28. Σα θπξηφηεξα ζηνηρεία ηεο θνηλήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ απνθαζίζηεθε θαη πηνζεηήζεθε αην Σάκπεξε ην 1999 είλαη ηα εμήο: πξέπεη λα έρεη σο ζηφρν ηελ απνδνρή κεηαλαζηψλ γηα αλζξσπηζηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο ιφγνπο, λα πξνβιέπεη ηελ νξζή κεηαρείξηζε ησλ ππεθφσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηξίηεο ρψξεο, λα ζθνπεχεη ζηελ αλάπηπμε εηαηξηθψλ ζρέζεσλ κε ηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ κε ζθνπφ ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ αηηηψλ ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο, λα ππάξρεη θνηλή πνιηηηθή γηα ην πνιηηηθφ άζπιν 29. Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Λάαθελ ην 2001 επηβεβαίσζε ηελ χπαξμε θνηλήο βνχιεζεο γηα ηελ πξνψζεζε θνηλήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη πνιηηηθήο αζχινπ, ελψ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο εβίιιεο ην 2002 φζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο κεηαλάζηεπζεο επηθεληξψζεθε θπξίσο ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο. ηε ζπλέρεηα ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Θεζζαινλίθεο ην 2003 αλαγλψξηζε ηελ αλάγθε γηα κηα πεξηζζφηεξν ζπγθξνηεκέλε θνηλή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, θαζψο επίζεο θαη ηελ αλάγθε λα δνζεί κεγαιχηεξε έκθαζε ζηε δηαδηθαζία νκαιήο έληαμεο ησλ λφκηκσλ κεηαλαζηψλ ζηα θξάηε ηεο Δ.Δ. 30. 2.4 Ο ξόινο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο Απφ ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ ην 1999 θαη κεηά, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή είλαη ππεχζπλε γηα ηελ θνηλή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σν πκβνχιην Τπνπξγψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απνθαζίδεη επί ησλ πξνηάζεσλ πνπ ηνπ ππνβάιιεη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή. Οη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο πξνηάζεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηε δηακφξθσζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηθήο έρνπλ γίλεη δεθηέο θαη απνηεινχλ ηψξα λνκνζεζία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ο θχξηνο ζθνπφο ησλ πνιηηηθψλ είλαη ε δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα ιακβάλνληαη ππφςε ε νηθνλνκηθέο 28 Βιέπε ζην http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/immigration/fsj_immigration_intro_en.htm 29 Ό.π. 30 Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Τν δηεζλέο θαη επξσπατθό πιαίζην ηεο κεηαλάζηεπζεο, φ.π., ζει.34-37. 15

ζπλζήθεο θαη νη αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο, θαζψο θαη ην δεκνγξαθηθφ δήηεκα. Δπηπιένλ, αλαγλσξίδεηαη φηη ε Δ.Δ. ρξεηάδεηαη ηνπο κεηαλάζηεο ζε νξηζκέλνπο ηνκείο θαη πεξηθέξεηεο, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηηο νηθνλνκηθέο θαη δεκνγξαθηθέο αλάγθεο. 31. Έλαο ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο ζηφρνο είλαη επίζεο ε θαηαπνιέκεζε ηεο παξάλνκεο δηαθίλεζεο αλζξψπσλ ζηα πιαίζηα ηεο Δ.Δ, θαηλφκελν ην νπνίν έρεη ιάβεη ηδηαίηεξα αλεζπρεηηθέο δηαζηάζεηο ηα ηειεπηαία ρξφληα 32. Σν πξψην βήκα ηεο Δπηηξνπήο γηα ηε δεκηνπξγία κηαο θνηλήο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ήηαλ ε ππνβνιή ην 2000 αλαθνίλσζεο πξνο ην πκβνχιην θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην γηα λα μεθηλήζεη ν δηάινγνο κε ηα ππφινηπα ζεζκηθά φξγαλα ηεο ΔΔ, κε ηα θξάηε κέιε θαη κε ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Ζ αλαθνίλσζε πξφηεηλε κηα θνηλή πξνζέγγηζε γηα ηε δηαρείξηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο πνπ πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηα αθφινπζα: ηελ νηθνλνκηθή θαη δεκνγξαθηθή αλάπηπμε ηεο Έλσζεο, ην ζεβαζκφ ησλ ηζηνξηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεζκψλ κε ηηο ρψξεο πξνέιεπζεο, ηηο επηπηψζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο «δηαξξνήο εγθεθάισλ», ηελ αλάγθε αλάπηπμεο πνιηηηθψλ έληαμεο κε βάζε ηε δίθαηε κεηαρείξηζε, ηελ πξφιεςε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ηνπ ξαηζηζκνχ θαη ην ζεβαζκφ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο 33. Σν 2001 αθνινχζεζε ε αλαθνίλσζε κε ηελ νπνία πξνηείλεηαη ε πηνζέηεζε ηεο Αλνηθηήο Μεζφδνπ πληνληζκνχ γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθή γηα ηε κεηαλάζηεπζε. Πξνηάζεθε ε ελζάξξπλζε ηεο αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο θνηλήο πνιηηηθήο 34. Σα θχξηα επηηεχγκαηα απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ Σάκπεξε απφ ην 1999 σο ην 2004 έγηλαλ ζηνπο παξαθάησ ηνκείο: ζηνλ ηνκέα ηεο λφκηκεο κεηαλάζηεπζεο (νηθνγελεηαθή ζπλέλσζε, θαζεζηψο καθξά δηακέλνληνο, γηα ην θαζεζηψο ησλ θνηηεηψλ θαη ησλ εξεπλεηψλ), 31 Βιέπε ζην http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/immigration/fsj_immigration_intro_en.htm 32 Ό.π. 33 Ό.π. 34 Ό.π. Ζ Αλνηρηή Μέζνδνο πληνληζκνχ πεξηιακβάλεη ηελ επίηεπμε ζπκθσλίαο ζρεηηθά κε έλα αξηζκφ επξσπατθψλ ζηφρσλ ή θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ ηηο νπνίεο ηα θξάηε κέιε ελζσκαηψλνπλ ζηα εζληθά ζρέδηα δξάζεο ηνπο ηα νπνία αλαζεσξνχληαη ζε ηαθηηθή βάζε. 16

ζηνλ ηνκέα ηεο ελζσκάησζεο (κέζα απφ ηελ απαζρφιεζε, κέζα απφ ηε ζεζκνζέηεζε ελφο δηθηχνπ εζληθψλ ζεκείσλ επαθήο γηα ηελ έληαμε θαη κέζα απφ ηελ έθδνζε λνκνζεζίαο θαη εθζέζεσλ), ζηνλ ηνκέα ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο (κέζα απφ ηελ έθδνζε πξνγξάκκαηνο δξάζεο), ζηνλ ηνκέα ησλ ζρέζεσλ κε ηηο ηξίηεο ρψξεο (κέζα απφ ζπκθσλίεο επηζηξνθήο θαη κε ηελ παξνρή βνήζεηαο ζηηο ηξίηεο ρψξεο) 35. Έρεη γίλεη επίζεο πξνζπάζεηα γηα λα ζηακαηήζεη ην θαηλφκελν ηεο «δηαξξνήο εγθεθάισλ» (brain drain) απφ ηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ.. Παξάιιεια κε ην ζεζκφ ηεο κπιε θάξηαο επηρεηξείηαη ε πξνψζεζε ηνπ κνληέινπ ηεο επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο, ε νπνία έρεη σο ζηφρν ηελ πξνζέιθπζε επηζηεκφλσλ θαη εξεπλεηψλ απφ ηξίηεο ρψξεο ζηελ Δ.Δ. Οη δηαδηθαζίεο γηα ηελ έθδνζε ηεο κπιε θάξηαο είλαη ζπλνπηηθέο θαη αληηγξαθεηνθξαηηθέο, ελψ ε φιε δηαδηθαζία αθνξά πςειά εμεηδηθεπκέλνπο εξγάηεο θαη ε δηάξθεηά ηεο κπνξεί λα παξαηαζεί εχθνια 36. 2.5 Δπξσπατθή λνκνζεζία Οη βάζεηο ζηα λνκηθά θείκελα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ εγθαζίδξπζε ηεο θνηλήο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο βξίζθνληαη ζηα αθφινπζα θείκελα: ζηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ: ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή γίλεηαη αξκνδηφηεηα ηεο Δ.Δ., ζηα ζπκπεξάζκαηα ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ηνπ Σάκπεξε, ζην πξφγξακκα εξγαζίαο γηα ηελ εθαξκνγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηνπ Σάκπεξε, ζηε ζπλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα 37. Ζ επξσπατθή λνµνζεζία ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ έρεη θηλεζεί πάλσ ζε θάπνηνπο ζπγθεθξηµέλνπο άμνλεο νη νπνίνη ζπλνπηηθά παξνπζηάδνληαη παξαθάησ: Όζνλ αθνξά ηελ νηθνλνµηθή µεηαλάζηεπζε: Πξνζηαζία ηεο νηθνγελεηαθήο ζπλέλσζεο (COM (2001) 624, 02/07/2001), 35 Βιέπε ζην http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/immigration/fsj_immigration_intro_en.htm 36 Καςάιεο Α., Επξσπατθό κνληέιν επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο: Ξελνθνβηθή πξνζέγγηζε ή νηθνλνκηθόο ξεαιηζκόο;, Δλεκέξσζε ηρ. 152 Ηνχιηνο Αχγνπζηνο 2008, ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, ζει.10. 37 Βιέπε ζην http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/immigration/fsj_immigration_intro_en.htm 17

Πξνυπνζέζεηο εηζφδνπ θαη ρνξήγεζεο ηίηινπ δηαµνλήο ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ µε ζθνπφ ηε µηζζσηή απαζρφιεζε θαη ηελ άζθεζε αλεμαξηήησλ νηθνλνµηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (COM (2001) 386, 24/09/2001), Πξνυπνζέζεηο ρνξήγεζεο ηίηινπ δηαµνλήο µαθξάο δηάξθεηαο (COM (2001) 127, 13/03/2001), Πξνυπνζέζεηο ρνξήγεζεο ηίηινπ δηαµνλήο µηθξήο δηάξθεηαο (COM (2002) 0071, 11/02/2002), χζηαζε µεραληζµνχ ζπληνληζµνχ γηα ηε ζχγθιηζε φισλ ησλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ-µειψλ (COM (2000) 757, 22/11/2000), εµηνπξγία ελφο Δπξσπατθνχ Παξαηεξεηεξίνπ Μεηαλάζηεπζεο, ηνηθεηηθή πλεξγαζία γηα ηε θχιαμε ησλ εμσηεξηθψλ ζπλφξσλ, Καηαπνιέµεζε ηεο παξάλνµεο µεηαλάζηεπζεο, ηεο παξάλνµεο εηζφδνπ θαη δηαµνλήο θαη αµνηβαία αλαγλψξηζε ησλ απνθάζεσλ απνµάθξπλζεο, εµηνπξγία ζεζµνπνηεµέλσλ νξγάλσλ, εξεπλεηηθψλ πξνγξαµµάησλ θαη µειεηψλ γηα ηελ θνηλή δηαρείξηζε ηνπ µεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνµέλνπ, Δλζσµάησζε ησλ µεηαλαζηεπηηθψλ πνιηηηθψλ ζηηο εμσηεξηθέο πνιηηηθέο ηεο Δ.Δ. (απφθαζε ηνπ πµβνπιίνπ ηνπ Λάαθελ, 14-15/12/2001) ψζηε ε δηαρείξηζή ηνπο λα επηηεπρζεί µέζα ζε έλα ζπγθεθξηµέλν πιαίζην ζπλεξγαζίαο ηεο Δ.Δ. µε ην δηεζλέο πεξηβάιινλ, Έληαμε ησλ πνιηηηθψλ ελζσµάησζεο ησλ µεηαλαζηψλ γηα ηελ θάζε εζληθή θνηλσλία ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε (COM (2001) 387, 11/07/2001), Αλάγθε ελζσµάησζεο ησλ µεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο µε ζηφρν ηελ θαηάξγεζε ησλ δηαθξίζεσλ (COM (2001) 387, 11/07/2001) 38. 2.6 Καηαπνιέκεζε παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο - Έλλνηα Αζθάιεηαο Ζ θαηαπνιέκεζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο κε ηε έληαζε ησλ ειέγρσλ ζηα εμσηεξηθά ζχλνξα, παξάιιεια κε ηελ ελίζρπζε ησλ πξνζπαζεηψλ ελζσκάησζεο ησλ ήδε δηακέλνλησλ κεηαλαζηψλ απνηεινχλ κεξηθνχο απφ ηνπο άμνλεο δξάζεο ησλ πνιηηηθψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. 38 Παπαδνπνχινπ Γ., Οη επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο, φ.π., ζει. 27-28 θαη ζηηο ηζηνζειίδεο http://europa.eu.int/counsil/off/conclu/oct99/oct99 el.htm θαη http://www.europa.eu.int/eur-lex/el/index.html 18

Παξά ηελ αλαγλψξηζε ηεο ζπλεηζθνξάο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ ζην νηθνλνκηθφ επίπεδν, θαζψο θαη ησλ αλαγθψλ ηεο ίδηα ηεο Δ.Δ., ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη ππάξμεη άλνδνο ησλ μελνθνβηθψλ αληηιήςεσλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα φζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηφζν ζε επίπεδν πνιηηηθνχ ιφγνπ, φζν θαη ζε επίπεδν πνιηηηθψλ, παξαηεξείηαη φηη δίλεηαη έκθαζε ζηελ έλλνηα ηεο αζθάιεηαο. χκθσλα κε νξηζκέλεο απφςεηο, ζην φλνκα ηεο αζθάιεηαο πξνσζείηαη ε θαηαζηξαηήγεζε αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ ησλ κεηαλαζηψλ κέζα ζε έλα γεληθφηεξν ζπληεξεηηθφ πιαίζην 39. Οη θνηλσληθέο αληζφηεηεο αιιά θαη ην θαηλφκελν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αλάδεημε ηεο παξαπάλσ έλλνηαο ηεο αζθάιεηαο ζε κείδνλ ζέκα ζε επξσπατθφ αιιά θαη εζληθφ επίπεδν 40. Δηδηθφηεξα κεηά ηα πξφζθαηα ηξνκνθξαηηθά ρηππήκαηα, ην αίζζεκα αλαζθάιεηαο πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζπλδέεηαη φιν θαη πην ζπρλά κε ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο, εληζρχνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν μελνθνβηθέο ηάζεηο θαη δεκηνπξγψληαο αξλεηηθά ζηεξεφηππα γχξσ απφ ηνπο κεηαλάζηεο 41. 2.7 ρόιηα γύξσ από ηελ Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή Έρνπλ δηαηππσζεί δηάθνξεο παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ηελ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, θαη εηδηθφηεξα απφ ηε πλζήθε ηνπ έγθελ θαη κεηά αλαθνξηθά κε ην φηη ε Δπξψπε επηηξέπεη ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε φζσλ βξίζθνληαη ζην εζσηεξηθφ ηεο αιιά είλαη εξκεηηθά θιεηζηή γηα ηνλ ππφινηπν θφζκν, δεκηνπξγψληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν ηελ «Δπξώπε - Φξνύξην» 42. Με δεδνκέλεο ηηο δπζκελείο δεκνγξαθηθέο αιιαγψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα θξάηε ηεο Δ.Δ. θαη κε ηελ πξννπηηθή φηη απηά ηα πξνβιήκαηα θαίλεηαη φηη ζα γίλνπλ πην έληνλα ηα επφκελα ρξφληα, ε Δ.Δ έρεη αλαγλσξίζεη ηε ζπλεηζθνξά αιιά θαη ηελ αλαγθαηφηεηα (σο θάπνην ζεκείν) ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ κεηαλάζηεπζε ζπλεηζθέξεη ζηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Έλσζεο θαιχπηνληαο έζησ θαη πξνζσξηλά ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ θαζψο θαη ηα πξνβιήκαηα ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο, πνπ έρνπλ σο βάζε ηνπο ην 39 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 81. 40 Παπαδνπνχινπ Γ., Οη επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο, φ.π., ζει. 25-26. 41 Υιέηζνο Μ. θ.α. Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, φ.π., ζει.16. 42 Μνπζνχξνπ Λ.Μ., φ.π., ζει.170. Καςάιεο Α., Επξσπατθό κνληέιν επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζε, φ.π., ζει.8. 19

αλαδηαλεκεηηθφ ζχζηεκα, ρσξίο φκσο απηφ λα απνηειεί θαη ηε ιχζε ηνπ δεκνγξαθηθνχ πξνβιήκαηνο ηεο Δπξψπεο 43. Ο «νηθνλνκηθόο ξεαιηζκόο» απνηειεί ινηπφλ έλαλ απφ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ε Δ.Δ. έρεη εγθαηαιείςεη ηηο παιαηφηεξεο πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο πνπ αθνξνχζαλ ηε κεηαλάζηεπζε, θαζψο επίζεο θαη ε αλαγλψξηζε ηεο αδπλακίαο απηψλ ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ήδε ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ζην εζσηεξηθφ ησλ ρσξψλ 44. πλεπψο ε απνδνρή ηεο κεηαλάζηεπζεο γίλεηαη θπξίσο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο θαη ιηγφηεξν γηα ιφγνπο ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Έρνπλ δηαηππσζεί επίζεο δηάθνξεο επηθπιάμεηο φζνλ αθνξά ηειηθά ηελ εθαξκνγή ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο γηα ηε κεηαλάζηεπζε ζην εζσηεξηθφ ησλ θξαηψλ ηεο Δ.Δ.. Δπίζεο, δεδνκέλσλ ησλ θαζπζηεξήζεσλ ζηελ ελζσκάησζε θαη ζηελ εθαξκνγή ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο απφ ηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ., ε έλλνηα ηεο εληαίαο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο δελ έρεη πιήξσο δηαζαθεληζηεί θαη δηακνξθσζεί, αιιά παξακέλεη ζε κεγάιν βαζκφ αθφκα ην δεηνχκελν. Αθφκα θαη ζηε πεξίπησζε πνπ ηα φξγαλα ηεο Δ.Δ. λνκνζεηνχλ γηα ηα ζέκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, ε ελζσκάησζε θαη ε εθαξκνγή ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο κπνξεί λα γίλεηαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα εμππεξεηνχληαη ζπγθεθξηκέλεο εζληθέο ζθνπηκφηεηεο θαη επηδηψμεηο 45. Οη θεληξηθέο πνιηηηθέο επηινγέο ησλ θξαηψλ κειψλ απφ ην 2000 θαη κεηά εκθαλίδνληαη ηδηαίηεξα εηεξφθιεηεο θαη επεξεάδνληαη απφ δχν παξάγνληεο: Σελ πξνζπάζεηα ζχλζεζεο φισλ ησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ πξνηεξαηνηήησλ ησλ θξαηψλ κειψλ ζην επξσπατθφ επίπεδν θαη Σελ ππάξρνπζα πνιηηηθή αλαηαξαρή ζην εζσηεξηθφ ησλ θξαηψλ κειψλ, ε νπνία είλαη ην απνηέιεζκα ηεο απνηπρίαο ησλ βαζηθψλ κνληέισλ έληαμεο θαη αθνκνίσζεο ησλ κεηαλαζηψλ 46. Όζνλ αθνξά ηελ πξνζπάζεηα ηεο πξνψζεζεο ηεο επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο κε ηελ εηζαγσγή ηεο κπιε θάξηαο, έηζη ψζηε λα κπνξέζεη ε Δπξψπε λα αληαγσληζηεί ηηο Ζ.Π.Α. ζηελ ηθαλφηεηα πξνζέιθπζεο πςειά θαηαξηηζκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, επηζεκαίλεηαη φηη θάηη ηέηνην είλαη ελδεηθηηθφ ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν νη εζληθέο πξνηεξαηφηεηεο επεξεάδνπλ ηηο θνηλνηηθέο πξσηνβνπιίεο 47. 43 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει.25 θαη Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.17-18. 44 Καςάιεο Α., Επξσπατθό κνληέιν επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο, φ.π. ζει.2. 45 Ό.π., ζει.2-3,8. 46 Ό.π., ζει.3-5. 47 Ό.π., ζει.9. 20

2.8 Ηδενινγηθό Πιαίζην Απφ ην 2000 θαη κεηά παξαηεξείηαη κία κεηαηφπηζε ησλ πξνηεξαηνηήησλ ηεο Δ.Δ. απφ ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο θαη ησλ πξσηνβνπιηψλ κε «ακπληηθφ» ραξαθηήξα, πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο δηαρείξηζεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ, ηεο πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ θαη ηεο θαηαπνιέκεζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ρσξίο σζηφζν λα εγθαηαιείπεηαη θαη ε πξνζπάζεηα ειέγρνπ ησλ εμσηεξηθψλ ζπλφξσλ 48. Ζ εγθαηάιεηςε ηνπ φξνπ «αθνκνίσζε» ησλ κεηαλαζηψλ γηα ηνπο φξνπο «έληαμε» θαη «ελζσκάησζε 49» ζεκαηνδνηεί ηελ πηνζέηεζε κίαο δηαθνξεηηθήο θηινζνθίαο αλαθνξηθά κε ηνπο κεηαλάζηεο. Οη δεχηεξνη φξνη δηαζέηνπλ πεξηζζφηεξν ήπην ηφλν ζε ζρέζε κε ηνλ πξψην 50 θαη ζεκαηνδνηνχλ κία ζεκαληηθή κεηαζηξνθή ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, ε νπνία φκσο εξκελεχεηαη πεξηζζφηεξν κε βάζε νηθνλνκηθνχο ιφγνπο θαη αλάγθεο θαη ιηγφηεξν κε βάζε ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ κεηαλαζηψλ. Δηδηθφηεξα αλαθέξεηαη φηη «ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή επηηξέπεηαη λα ραξάζζεηαη κε νπνηνδήπνηε πνιηηηθφ ή νηθνλνκηθφ θξηηήξην αιιά δελ είλαη ζε θακία πεξίπησζε δπλαηφ λα ειεγρζεί σο πξνο ηε λνκηκφηεηά ηεο...κε βάζε ην δηθαίσκα ζηελ αμηνπξεπή θαη ζηελ επίζεκε εξγαζία ή ην θξηηήξην ζηελ πγεηνλνκηθή πεξίζαιςε» 51. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην έρνπλ αλαπηπρζεί πνιηηηθέο πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο, θαηαπνιέκεζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ησλ δηαθξίζεσλ. πκπεξαζκαηηθά ε θξηηηθή γηα ηελ θνηλή επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή είηε αθνξά αλεηδίθεπηνπο είηε εμεηδηθεπκέλνπο κεηαλάζηεο επηθεληξψλεηαη ζην φηη ε κεηαλάζηεπζε αληηκεησπίδεηαη σο «εξγαιείν ελίζρπζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο εμαζθάιηζεο ελφο αξηζκνχ εξγαηηθψλ ρεξηψλ απέλαληη ζηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε ησλ επξσπατθψλ πιεζπζκψλ» 52 παξαγλσξίδνληαο πνιιέο θνξέο ηα δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ. 48 Καςάιεο Α., Επξσπατθό κνληέιν επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο, φ.π. ζει.6. 49 Ο φξνο ελζσκάησζε αλαθέξεηαη «ζηελ αλαζχζηαζε ηεο ζρέζεο ηνπ αηφκνπ κε ηελ θνηλσλία ππνδνρήο θαη ηνπο φξνπο ζπκκεηνρήο ζε απηή», βιέπε Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, φ.π. ζει. 35. 50 Παπαδνπνχινπ Γ., Οη επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο, φ.π., ζει. 21-22. 51 Καςάιεο Α., Επξσπατθό κνληέιν επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο, φ.π. ζει.7. 52 Ό.π., ζει.10-12. 21

2.9 Διιάδα: από ρώξα απνζηνιήο ζε ρώξα ππνδνρήο κεηαλαζηώλ Ζ Διιάδα, θαζψο θαη νη ππφινηπεο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο, ιφγσ ησλ πςειψλ ξπζκψλ αλάπηπμεο πνπ είραλ, απφ παξαδνζηαθά ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ, κεηαηξάπεθαλ ζε ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ. πγθεθξηκέλα γηα ηελ Διιάδα απηφ έγηλε ρσξίο λα θαηέρεη ηελ νπνηαδήπνηε εκπεηξία γηα ηε δηαρείξηζε ηεο παξαπάλσ θαηάζηαζεο, θαζψο θαη ππνδνκέο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηεο. Ζ ηδηαίηεξε γεσγξαθηθή ζέζε θαη κνξθνινγία ηεο Διιάδαο, ε αδπλακία άζθεζεο εζσηεξηθψλ ειέγρσλ αιιά θαη ειέγρσλ ζηα εμσηεξηθά ηεο ζχλνξα ζπλέβαιιαλ ζηε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ θαη εηδηθφηεξα ησλ παξαλφκσλ κεηαλαζηψλ, δεκηνπξγψληαο κία πξσηφγλσξε θαηάζηαζε γηα ηελ ζρεηηθά νκνηνγελή σο ηφηε ειιεληθή θνηλσλία 53. Ζ Διιάδα, σο λέα ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ, δέρεηαη ηέζζεξηο θαηεγνξίεο εηζεξρφκελσλ αιινδαπψλ: 1. Σνπο ππεθφνπο θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. πνπ κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ θαη λα εξγαζηνχλ ζηελ Διιάδα, 2. Σνπο ππεθφνπο ρσξψλ πνπ δελ πξνέξρνληαη απφ ηελ Δ.Δ. θαη κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ θαη λα εξγαζηνχλ ζηελ Διιάδα, 3. Σνπο ππεθφνπο ρσξψλ πνπ δελ είλαη κέιε ηεο Δ.Δ. θαη εηζέξρνληαη ιαζξαία ή δηακέλνπλ θαη δνπιεχνπλ παξάλνκα ζηελ Διιάδα, 4. Σνπο πξφζθπγεο πνπ εηζέξρνληαη ζηελ Διιάδα είηε κε ηελ ηδηφηεηα απηή είηε ιαζξαία 54. Σν θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα έρεη θάπνηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά., ηα νπνία ηε δηαθνξνπνηνχλ απφ ηηο ππφινηπεο λέεο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ: Απφ ην 1990 θαη κέρξη ηελ πξφζθαηε δηεχξπλζε ηεο Δ.Δ., ε Διιάδα, ζε αληίζεζε κε ηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο Δ.Δ., ήηαλ ε κνλή ρψξα πνπ ζπλφξεπε κφλν κε ηξίηεο ρψξεο θαη ηδηαίηεξα πξψελ αλαηνιηθέο ρψξεο, απφ φπνπ θαηάγεηαη θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ εηζήιζαλ ζηε ρψξα, Σν 65% ησλ κεηαλαζηψλ πξνέξρεηαη απφ ηξεηο γεηηνληθέο ρψξεο, Πεξίπνπ ηνπ 58% ησλ κεηαλαζηψλ πξνέξρνληαη απφ κία ρψξα, ηελ Αιβαλία 55. 53 Παπαδνπνχινπ Γ., Οη επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο, φ.π. ζει. 22. 54 Μνπζνχξνπ Λ.Μ., φ.π., ζει.166. 22

Όπσο θαη νη πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο, έηζη θαη ε Διιάδα αληηκεησπίδεη ην πξφβιεκα ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο, γεγνλφο ην νπνίν έρεη επηπηψζεηο ηφζν ζηελ νηθνλνκία αιιά θαη ζην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο. Όζνλ αθνξά ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, επηζεκαίλεηαη φηη ην 97% ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο ηε δεθαεηία 1991-2001 νθείιεηαη ζηνπο αιινδαπνχο 56. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη φηη «ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηελ δεθαεηία 1991-2001 ήηαλ 704.180 άηνκα. Καηά ζπλέπεηα, δεδνκέλνπ φηη ε δηαθνξά ησλ ζαλάησλ απφ ηηο γελλήζεηο ζηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ήηαλ 21.618 άηνκα, ε ζπµβνιή ηεο κεηαλάζηεπζεο ήηαλ 682.562 (96,6%) θαη ηεο θπζηθήο αχμεζεο (3,1%)» 57. Μία δεχηεξε δηαπίζησζε είλαη φηη ε αχμεζε απηή ηνπ πιεζπζκνχ νθείιεηαη θπξίσο ζηηο γελλήζεηο απφ αιινδαπέο κεηέξεο 58. Αλαθέξεηαη επίζεο φηη απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηία ηνπ 1990, ε κείσζε ηνπ θπζηθνχ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο απεηξάπε κφλν απφ ηε κεηαλάζηεπζε, δεδνκέλνπ φηη ε θπζηθή αχμεζε βξηζθφηαλ ζε αξλεηηθά επίπεδα 59. 2.10 Δζληθό Ννκνζεηηθό Πιαίζην Σν λνκνζεηηθό πιαίζην γηα ηε λνκηκνπνίεζε ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ζεζκνζεηήζεθε θπξίσο κε ηελ ελζσκάησζε θνηλνηηθψλ νδεγηψλ θαη έγηλε ζε ηξία ζηάδηα κε ηνπο παξαθάησ λφκνπο: Π.Γ. 358/1997 «Πξνυπνζέζεηο θαη δηαδηθαζία, γηα ηε λφκηκε παξακνλή θαη εξγαζία αιινδαπψλ ζηελ Διιάδα, πνπ δελ είλαη ππήθννη ησλ Κξαηψλ - Μειψλ ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο» (ΦΔΚ Α 240/28-11-1997) θαη Π.Γ. 359/1997 «Υνξήγεζε ηεο Κάξηαο Παξακνλήο Πεξηνξηζκέλεο Υξνληθήο Γηάξθεηαο ζε αιινδαπνχο» (ΦΔΚ Α 240/28-11- 1997). 55 Καςάιεο Α., Δηαρείξηζε ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ απαζρόιεζε: ν ξόινο ηεο εξγνδνηηθήο πιεπξάο, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.359. 56 Καςάιεο Α., Μεηαλάζηξηεο θαη απαζρόιεζε ζηελ Ειιάδα, ζην www.inegsee.gr, ζει. 13. 57 Καςάιεο Α., Μεηαλάζηξηεο θαη απαζρόιεζε ζηελ Ειιάδα, φ.π.,ζει. 13, 58 Γηα λα ππνινγηζηεί ε θπζηθή θίλεζε ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζµνχ πξέπεη λα ππάξρνπλ ζηνηρεία γηα ηηο γελλήζεηο θαη ηνπο ζαλάηνπο ρσξηζηά ησλ ειιήλσλ θαη ησλ αιινδαπψλ. Διιείςεη φµσο ηέηνησλ επίζεµσλ ζηνηρείσλ απφ ηελ ΔΤΔ, ζηελ έξεπλα ηνπ Μ.Γξεηηάθε φπσο αλαθέξεηαη ζην Καςάιεο Α., Μεηαλάζηξηεο θαη απαζρόιεζε ζηελ Ειιάδα, αλαιχνληαη ελδεηθηηθά ζηνηρεία απφ δχν θξαηηθά Ννζνθνµεία θαη απφ δχν ήµνπο ηεο ρψξαο θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ηα Ννζνθνµεία «Αιεμάλδξαο» ηεο Αζήλαο θαη «Ηππνθξάηεην» ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ηνπο Γήκνπο Αζελαίσλ θαη Ζξαθιείνπ Κξήηεο. 59 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 42. 23

Ν.2910/2001 «Δίζνδνο θαη παξακνλή αιινδαπψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα. Κηήζε ηεο Διιεληθήο ηζαγέλεηαο κε πνιηηνγξάθεζε θαη άιιεο δηαηάμεηο» (ΦΔΚ Α 91/2-05-2001). Ν.3386/2005 «Δίζνδνο, δηακνλή θαη θνηλσληθή έληαμε ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα» (ΦΔΚ Α 212/23-08-2005). 2.11 Παξαηεξήζεηο γηα ηε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα Ζ θξηηηθή γηα ηελ αλεπάξθεηα θαη ηα θελά ησλ ξπζκίζεσλ ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο επηθεληξψλεηαη ζηελ αδπλακία λνκηκνπνίεζεο ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ πξάμε. Ζ λνκνζεζία γηα ηε κεηαλάζηεπζε απνηειεί νπζηαζηηθά πξνζπάζεηα αληηγξαθήο απφ μέλεο λνκνζεζίεο, ελψ νη φπνηεο ξπζκίζεηο έγηλαλ θαζπζηεξεκέλα, φηαλ ην κέγεζνο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ ήηαλ πνιχ κεγάιν θαη ελψ είραλ δεκηνπξγεζεί πηέζεηο γηα ηε ξχζκηζε ηνπ θαηλνκέλνπ. Ζ απνπζία νπνηνπδήπνηε ζρεδηαζκνχ γηα ηε ξχζκηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο δεκηνπξγεί θαη ζα ζπλερίζεη λα δεκηνπξγεί απνζπαζκαηηθέο ξπζκίζεηο 60. Δηδηθφηεξα ε θξηηηθή πνπ έρεη αζθεζεί ζηα δχν Πξνεδξηθά Γηαηάγκαηα αθνξά ηελ έιιεηςε θηλήηξσλ, ηελ ειιηπή ελεκέξσζε γηα ηε λνκηκνπνίεζε ησλ αιινδαπψλ, θαζψο θαη ηελ απνπζία ππνδνκψλ θαη ζρεδηαζκνχ απφ ηελ πιεπξά ηνπ θξάηνπο 61. Όζνλ αθνξά ηε δεχηεξε λνκνζεηηθή πξνζπάζεηα λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ην 2001, αλαγλσξίδεηαη φηη πξφθεηηαη γηα ηελ πξψηε ζπζηεκαηηθή παξέκβαζε ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα, σζηφζν πάιη ηα πξνβιήκαηα δελ απνθεχρζεθαλ 62. Γηα ηελ ηξίηε πξνζπάζεηα λνκηκνπνίεζεο έρεη δηαηππσζεί ε θξηηηθή φηη ε απαίηεζε πνιιψλ ελζήκσλ γηα ηελ απφδεημε ηεο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ απνθιείεη απφ ηε λνκηκνπνίεζε πνιινχο κεηαλάζηεο, δεδνκέλνπ ηνπ κεγάινπ κεγέζνπο ηεο παξανηθνλνκίαο ζηελ Διιάδα 63. Σν κεγάιν κέγεζνο ηεο παξανηθνλνκίαο ζηε Διιάδα έρεη νδεγήζεη ζηελ πξάμε ζηελ ηκεκαηνπνίεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο δεκηνπξγψληαο έηζη ηελ θχξηα αγνξά εξγαζίαο, φπνπ ε απαζρφιεζε είλαη πξνζηαηεπκέλε θαη κφληκε θαη ηε δεπηεξεχνπζα 60 Υιέηζνο Μ. θ.α. Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, φ.π., ζει.17-18. 61 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 96. 62 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει.104. 63 Καςάιεο Α., Αμηνιόγεζε ησλ πξόζθαησλ εμειίμεσλ ζηελ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει. 237-249. 24

αγνξά εξγαζίαο φπνπ ε εξγαζία είλαη ζπλήζσο αλαζθάιηζηε θαη ακνίβεηαη ρακειφηεξα. Οη παξάλνκνη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη θπξίσο ζηε δεπηεξεχνπζα αγνξά εξγαζίαο δεδνκέλνπ φηη είλαη δηαηεζεηκέλνη λα εξγάδνληαη κε ραιεκφηεξεο απνδνρέο θαη ρσξίο αζθάιηζε. Ζ δηαηήξεζε ηεο παξανηθνλνκίαο κε απηφ ηνλ ηξφπν εληζρχεη ηελ εηθφλα δπαδηθφηεηαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ζπκβάιιεη αθφκα πεξηζζφηεξν ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ 64. 64 Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Η κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, ζην Καηξνχγθαινο Γ. θ.α., Ννκηθέο ζεζκηθέο θαη δηνηθεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαζεζηώηνο εηζόδνπ θαη παξακνλήο κεηαλαζηώλ ζηελ Ειιάδα, Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο, Κέληξν Δπξσπατθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Αζήλα 2004, ζει.20. 25

Κεθάιαην 3: Οη εμειίμεηο ζην επξσπατθό επίπεδν θαη ην πξνθίι ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα: ηαηηζηηθά δεδνκέλα 3.1 ηαηηζηηθά ζηνηρεία ζε Δπξσπατθό Δπίπεδν 3.1.1 Πιεζπζκόο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε H κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ είλαη ήδε απνδεδεηγκέλε ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, σζηφζν ζε ζπλνιηθφ επίπεδν ν πιεζπζκφο ην 2007 απμήζεθε. Ζ θχξηα αηηία ηεο παξνχζαο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ήηαλ ε κεηαλάζηεπζε, ε νπνία αληηζηάζκηζε ηελ αξλεηηθή θπζηθή κεηαβνιή ζε νξηζκέλεο ρψξεο 65. Σν 2007, ν πιεζπζκφο ηεο Δ.Δ. ησλ 27 εμαθνινχζεζε λα απμάλεηαη θαη αλήιζε ζε 497 εθαηνκκχξηα, αιιά νθηψ θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ. είδαλ ηνλ πιεζπζκφ ηνπο λα κεηψλεηαη. Σν 80% ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δ.Δ. έγηλε ιφγσ ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ θαζαξή κεηαλάζηεπζε ζηελ Δ.Δ. ησλ 27 απμήζεθε ην 2007 ζε 1,9 εθαηνκκχξηα άηνκα, κηα αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 16,4% ζε ζρέζε κε ην 2006 66. Γηάγξακκα 1: Πιεζπζκόο ηεο Δ.Δ.-27 ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ (1960-2007) Πεγή: Eurostat, Statistics in focus, 81/2008 65 Lanzieri Giampaolo, Population in Europe 2007: first results, Statistics in focus, Eurostat, 81/2008. 66 Ό.π. 26

Μφλν ην 20% ηεο ζπλνιηθήο κεηαβνιήο ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ Δ.Δ. ησλ 27 ην 2007 απνδίδεηαη ζε θπζηθέο κεηαβνιέο (γελλήζεηο κείνλ ζάλαηνη) 67. ήκεξα ζηελ Δ.Δ. ησλ 27 θξαηψλ κειψλ, ε αλάπηπμε νθείιεηαη θπξίσο ζηε κεηαλάζηεπζε, κε ηελ εμαίξεζε ηεο Γαιιία, ησλ Κάησ Υσξψλ θαη ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, φπνπ ε θπζηθή ζεηηθή αιιαγή είλαη ε θχξηα δεκνγξαθηθή θηλεηήξηα δχλακε ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ. Ωζηφζν ε κεηαλάζηεπζε ζπκβάιιεη επίζεο ζηε θπζηθή κεηαβνιή, δεδνκέλνπ φηη ηκήκα ηεο θπζηθήο ζεηηθήο κεηαβνιήο πνπ θαηαγξάθεθε πξέπεη λα απνδνζεί ζηνπο κεηαλάζηεο. Δπηπιένλ, νη κεηαλάζηεο έρνπλ ζπλήζσο λεφηεξε ειηθία θαη επνκέλσο ζεσξείηαη φηη ζπκβάιινπλ ιηγφηεξν ζηελ ζλεζηκφηεηα απφ ηνπο γεγελείο 68. Πίλαθαο 1: Καηαλνκή ρσξώλ αλάινγα κε ηε ζπλεηζθνξά ηεο θπζηθήο αιιαγήο θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αύμεζε ή κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ Πεγή: Eurostat, Statistics in focus, 81/2008 ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδεηαη ν αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ ζηνλ πιεζπζκφ ηνπ θάζε θξάηνπο ηεο Δ.Δ. Ζ Διιάδα παξνπζηάδεη έλα πςειφ πνζνζηφ (8,1%) αιινδαπψλ ζηνλ πιεζπζκφ ηεο ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα θξάηε ηεο Δ.Δ. (5,5%) 69. 67 Lanzieri Giampaolo, Population in Europe 2007: first results, Statistics in focus, Eurostat, 81/2008 68 Ό.π. 69 Κφληεο Α.,., φ.π., ζει.5. 27

Πίλαθαο 2: Πνζνζηά αιινδαπώλ ζηνλ πιεζπζκό ησλ ρσξώλ ηεο Δ.Δ, 2006 3.1.2 Απαζρόιεζε αιινδαπώλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Όζνλ αθνξά ηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ησλ αιινδαπψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ παξαηεξνχληαη δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ θξαηψλ. ηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο (Ηηαιία, Ηζπαλία, Διιάδα) ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ αιινδαπψλ είλαη πςεινηεξα απφ 7% κέρξη 23% απφ ηα πνζνζηά ησλ γεγελψλ, ζε αληίζεζε κε ρψξεο φπσο ε Οιιαλδία, ε Γαλία θαη ε νπεδία φπνπ ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ πνιηηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηξίηεο ρψξεο είλαη αξθεηά ρακειφηεξν απφ εθείλν ησλ γεγελψλ 70. Πίλαθαο 3: Πνζνζηό ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθό δπλακηθό θαηά ππεθνόηεηα ζηηο ρώξεο Δ.Δ. θαηά ππεθνόηεηα, 1999. Αιινδαπνί Αιινδαπνί ηξίηεο Υψξα χλνιν Γεγελείο Αιινδαπνί ρψξεο Δ.Δ. ρψξεο 70 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει.46-47. 28

B 64,6 65,4 56,5 65,7 42,4 DK 80,6 81,3 61,6 85,1 53,7 D 71,2 71,8 65,1 72,1 62,4 EL 62,5 62,1 76,2 47,6 78,6 E 62,1 62,1 66,4 55,1 73,3 F 68,8 69,3 62,2 71,8 57,6 IRL 66,4 66,5 62,6 68,3 45,0 I 59,6 59,5 67,0 59,9 68,2 L 63,2 60,7 67,1 68,9 53,2 NL 73,6 74,6 53,3 73,2 41,4 A 71,6 71,3 74,6 81,2 73,5 P 70,9 70,9 68,6 72,0 67,5 FIN 76,4 76,5 68,5 73,6 67,4 S 76,5 77,2 62,0 76,2 54,0 UK 75,1 75,6 63,3 70,8 58,6 EU 15 68,6 68,8 63,7 72,8 59,5 Πεγή: Eurostat, Labour Force Survey 3.2 Σν πξνθίι ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα: ηαηηζηηθά δεδνκέλα Δπηζεκαίλεηαη φηη γηα ηελ αλάιπζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη αλαγθαία ε ζπγθέληξσζε θαη ε επεμεξγαζία αμηφπηζησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ ζε εζληθφ επίπεδν, θαζψο θαη ε δεκηνπξγία ελφο νινθιεξσµέλνπ θαη ζπγθξίζηµνπ ζπλφινπ δεδνµέλσλ γηα ην ζχλνιν ησλ µεηαλαζηψλ θαη ηηο δηεζλείο µεηαλαζηεπηηθέο ξνέο ζην δηεζλέο επίπεδν 71. Σα επίζεκα ζηνηρεία γηα ηελ κεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα είλαη ζε κεγάιν βαζκφ αλεπαξθή γηα ην ζρεδηαζκφ νινθιεξσκέλσλ κεηαλαζηεπηηθψλ πνιηηηθψλ 72. Ο κεγάινο αξηζκφο ησλ παξαλφκσλ κεηαλαζηψλ νδεγεί ζε αθφκα κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ππνινγηζκνχ ησλ πξαγκαηηθψλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ. Δπίζεο ν θφβνο ηεο ζχιιεςεο 71 Κφληεο Α., φ.π., ζει.6. 72 Καςάιεο Α., Η πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.43. 29

απνηξέπεη πνιινχο κεηαλάζηεο απφ ηε ζπκκεηνρή ζηηο απνγξαθέο θαη ζε ζηαηηζηηθέο έξεπλεο, κε απνηέιεζκα θάπνηα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα λα ππνεθηηκψληαη θαη άιια λα ππεξεθηηκψληαη. 3.2.1 Μεζνδνινγία Σα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη αλαθέξνληαη ζηε βηβιηνγξαθία. Οη πεγέο απηψλ ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ είλαη νη εζληθέο απνγξαθέο θαη νη Έξεπλεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ηεο ΔΤΔ, θαζψο θαη εηδηθφηεξεο έξεπλεο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί. Σα ζηνηρεία ησλ ελ ιφγσ εξεπλψλ αλαθέξνληαη αλαιπηηθά ζηε βηβιηνγξαθία. 3.2.2 Πόζνη είλαη νη κεηαλάζηεο Όζνλ αθνξά ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, ηα δηαζέζηκα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία αθνξνχλ ην ζχλνιν ησλ αιινδαπψλ, ρσξίο λα γίλεηαη θαηαλνκή ηνπο ζε ππνθαηεγνξίεο φπσο γηα παξάδεηγκα ην ρξφλν δηακνλήο ηνπο ζηε ρψξα (βξαρείαο ή καθξάο δηαξθείαο κεηαλάζηεπζε) 73. Σα ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ ησλ αιινδαπψλ αληινχληαη απφ ηηο απνγξαθέο ηνπ πιεζπζκνχ θαη παξνπζηάδνληαη παξαθάησ: Πίλαθαο 4: Πιεζπζκόο θαη αξηζκόο αιινδαπώλ Έηνο χλνιν % Αιινδαπψλ ζην ζχλνιν πξαγκαηηθνχ Αιινδαπνί ππήθννη πιεζπζκνχ πιεζπζκνχ 1971 8.768.641 92.568 1,05% 1981 9.740.417 171.424 1,76% 1991 10.259.900 167.276 1,65% 2001 10.964.080 797.093 7,27% Πεγή: ΔΤΔ 73 Καςάιεο Α., Η πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, φ.π., ζει.45. 30

χκθσλα κε ηε απνγξαθή ηνπ 2001 ππάξρνπλ 797.093 αιινδαπνί ζηελ Διιάδα, εθ ησλ νπνίσλ νη 34.902 δελ θαηνηθνχλ κφληκα ζηελ Διιάδα, νπφηε ν κφληκνο αιινδαπφο πιεζπζκφο ζχκθσλα κε ηα επίζεκα ζηνηρεία είλαη 762.191 άηνκα (δειαδή ην 7% ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ) 74. εκεηψλεηαη φηη ζε απηφ ηνλ αξηζκφ πεξηιακβάλνληαη νη θνηλνηηθνί αιινδαπνί ελψ εθηηκάηαη φηη κεηά ηελ έληαμε ηεο Βνπιγαξίαο θαη ηεο Ρνπκαλίαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε πεξίπνπ ην 20% ζα αληηζηνηρεί ζε θνηλνηηθνχο αιινδαπνχο 75. Τπάξρνπλ δηάθνξεο εθηηκήζεηο γηα ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ αιινδαπψλ. χκθσλα κε έξεπλα ηνπ ΗΜΔΠΟ, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ αλέξρεηαη γηα ην 2004 ζηηο 950.000, ελψ ζχκθσλα κε κία άιιε εθηίκεζε ηνπ 2004 πεξίπνπ 100.000 αιινδαπνί δελ ζπκκεηείραλ ζηελ απνγξαθή ηνπ 2001 76. Δπίζεο πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ πνηθίιιεη θαη αλάινγα κε ηελ επνρή ηνπ έηνπο, δεδνκέλνπ ηνπ επνρηθνχ ραξαθηήξα ηεο απαζρφιεζεο (γηα παξάδεηγκα ηνπξηζηηθή θαη αγξνηηθή πεξίνδνο) θαη ησλ κεηαβνιψλ ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο 77. ε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2003 επηζεκαίλεηαη φηη «ζην εξψηεκα πφζνη είλαη νη κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα κπνξνχκε λα απαληήζνπκε σο εμήο: νπδείο γλσξίδεη ηνλ αθξηβή αξηζκφ αιιά κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε σο φξηα ηηο 371,6 ρηιηάδεο πνπ έθαλαλ αίηεζε γηα ιεπθή θάξηα θαη ηηο 631 ρηιηάδεο πνπ είλαη ε αχμεζε ησλ αιινδαπψλ κεηαμχ 1991 θαη 2001» 78. 3.2.3 Παξάλνκνη κεηαλάζηεο Έρνπλ γίλεη πνιιέο εθηηκήζεηο ζρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ νη νπνίνη δηακέλνπλ ρσξίο ηα απαξαίηεηα έγγξαθα ζηελ Διιάδα. Οη εθηηκήζεηο ηεο κειέηεο ηνπ Κφληε Α. είλαη φηη γηα ην 2004 ν αξηζκφο ηνπο θπκαίλεηαη απφ 230 έσο 330 ρηιηάδεο. Ο παξαπάλσ αξηζµφο είλαη πεξίπνπ ην έλα ηέηαξην ηνπ ζπλφινπ ησλ µεηαλαζηψλ πνπ δνπλ ζηελ Διιάδα. Ζ εθαξµνγή ησλ ηξηψλ πξνγξαµµάησλ λνµηµνπνίεζεο ζπλέβαιε 74 Καςάιεο Α., Η πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, φ.π., ζει.50. 75 Καςάιεο Α., Η πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, φ.π., ζει.50. 76 Καςάιεο Α., Η πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, φ.π., ζει.51-52. 77 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα: Οηθνλνκηθή δηεξεύλεζε, ΚΔΠΔ, Μειέηεο 51, Αζήλα 2003, ζει. 23. 78 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π.,ζει. 20-23. 31

ζηε µείσζε ηνπ αξηζµνχ ησλ παξάλνµσλ µεηαλαζηψλ, σζηφζν, ν αξηζµφο ηνπο παξαµέλεη κεγάινο 79. Όζνλ αθνξά ηνπο θιάδνπο ζηνπο νπνίνπο απαζρνινχληαη νη παξάλνµνη µεηαλάζηεο, ζπγθεληξψλνληαη ζε ηνµείο πνπ εµθαλίδνπλ παξανηθνλνµηθή δξαζηεξηφηεηα θαη κεγάιε δήηεζε αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο, φπσο είλαη νη θαηαζθεπέο, νη µηθξνµεζαίεο βηνηερλίεο, ε γεσξγία, ε θξνληίδα ειηθησµέλσλ θαη παηδηψλ, νη νηθηαθνί βνεζνί, ν ηνπξηζµφο, ηα εζηηαηφξηα θαη ππαίζξηνη µηθξνπσιεηέο 80. 3.2.4 Καηαγσγή χκθσλα κε έξεπλα ηνπ 2003 ην 65% ησλ κεηαλαζηψλ πξνέξρεηαη απφ ηελ Αιβαλία, ζηε δεχηεξε ζέζε είλαη νη κεηαλάζηεο απφ ηε Βνπιγαξία κε αξθεηά ρακειφηεξν πνζνζηφ 6,8% θαη ζηε ηξίηε νη κεηαλάζηεο απφ ηε Ρνπκαλία 4,6% 81. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία επηβεβαηψλνληαη δηαρξνληθά, δεδνκέλνπ φηη ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ηεο ΔΤΔ ηνπ 2007 δείρλνπλ φηη νη 6 ζηνπο 10 κεηαλάζηεο ζε θάζε θαηεγνξία πιεζπζκνχ έρνπλ αιβαληθή θαηαγσγή. Ζ δεχηεξε κεγαιχηεξε νκάδα κεηαλαζηψλ πεξηιακβάλεη φζνπο πξνέξρνληαη απφ ηε Βνπιγαξία, Ρνπκαλία, Πνισλία, Γεσξγία, Ρσζία θαη Οπθξαλία (απνηεινχλ ην 1/5 ηνπ πιεζπλζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ), ελψ ην 3% ησλ κεηαλαζηψλ θαηάγνληαη απφ ηελ Κχπξν θαη ην Παθηζηάλ 82. Πίλαθαο 5: Υώξεο πξνέιεπζεο ησλ κεηαλαζηώλ 79 Κφληεο Α., φ.π., ζει.163-4. 80 Κφληεο Α., φ.π., ζει.178. 81 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 24-25. 82 Κξεηηθίδεο Γ., Πιεζπζκόο, εξγαηηθό δπλακηθό θαη απαζρόιεζε ησλ κεηαλαζηώλ, Δλεκέξσζε ηρ. 152 Ηνχιηνο Αχγνπζηνο 2008, ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, ζει.27. 32

Πεγή: Απνγξαθή 2001, Δπεμεξγαζία: Κφληεο (2006) 3.2.5 Φύιν θαη Ζιηθία Μεηαλαζηώλ Έρεη επηζεκαλζεί φηη νη άλδξεο κεηαλάζηεο είλαη πεξηζζφηεξνη απφ ηηο γπλαίθεο, ελψ ζπλήζσο είλαη κηθξήο ζρεηηθά ειηθίαο 83, δεδνκέλνπ φηη έλαο απφ ηνπο θχξηνπο ιφγνπο κεηαλάζηεπζεο είλαη ε εμεχξεζε εξγαζίαο. ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ αλά ειηθία θαη θχιν: Πίλαθαο 6: Αξηζκόο κεηαλαζηώλ αλά ειηθία θαη θύιν Ζιηθία χλνιν Άλδξεο Γπλαίθεο 15-19 23.753 20.051 3.299 20-24 79.738 62.959 15.367 25-29 85.091 65.075 18.284 30-44 142.821 98.967 40.733 45-64 32.921 17.653 14.566 65 θαη άλσ 528 314 193 χλνιν 364.852 265.019 92.442 Πεγή: Καβνπλίδε 2002 πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη νη κεηαλάζηεο «είλαη άηνκα λεαξήο γεληθά ειηθίαο. Σν 52% ησλ κεηαλαζηψλ έρνπλ ειηθία θάησ ησλ 30 θαη ην 90% θάησ ησλ 45...νη γπλαίθεο είλαη θαηά κέζν φξν κεγαιχηεξεο ησλ αλδξψλ» 84. 3.2.6 Ση επάγγεικα έρνπλ δειώζεη νη κεηαλάζηεο Σα ζηνηρεία πνπ παξαηίζεληαη πξνέξρνληαη απφ ηηο δειψζεηο ησλ ίδησλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη κπνξνχλ λα γίλνπλ δεθηά κε νξηζκέλεο επηθπιάμεηο δηφηη πνιινί απφ ηνπο κεηαλάζηεο δελ δήισζαλ απαζρφιεζε, ελψ ην επάγγεικα πνπ έρνπλ δειψζεη δελ 83 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 26-28. 84 Ό.π. ζει. 28. 33

δηεπθξηλίδεηαη εάλ ην αζθνχλ ζηελ Διιάδα θαη γηαηί πνιινί κεηαλάζηεο ζηηο δειψζεηο ηνπο αλαβαζκίδνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο 85. Σα παξαθάησ ζηνηρεία δείρλνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ ζχκθσλα κε ην επάγγεικα πνπ έρνπλ δειψζεη θαη πξνέξρνληαη απφ ην Δζληθφ Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο: Πίλαθαο 7: Μεηαλάζηεο θαη επάγγεικα (1998) Δπάγγεικα χλνιν % Άλδξεο % Γπλαίθεο % Αλεηδίθεπηνη θαη ρεηξσλάθηεο 82.154 55,8 65.911 58,3 14.590 47,3 Δμεηδηθεπκέλνη γεσξγνί, θηελνηξφθνη, αιηείο, 14.603 9,9 13.088 11,6 1.318 4,3 δαζνθφκνη Δμεηδηθεπκέλνη ηερλίηεο 24.385 16,6 21.750 19,2 2.056 6,7 Απαζρνινχκελνη ζε ππεξεζίεο θαη πσιήζεηο 9.103 6,2 2.714 2,4 6.161 20,0 Δπηζηήκνλεο θαη θαιιηηέρλεο 4.198 2,9 2.076 1,8 2.034 6,6 Τπάιιεινη γξαθείνπ 4.020 2,7 2.562 2,3 1.204 3,9 Σερληθνί θαη βνεζνί 5.007 3,4 1.747 1,5 3.135 10,2 Υεηξηζηέο κεραλψλ 3.450 2,3 3.191 2,8 182 0,6 Γηεπζπληηθά θαη δηνηθεηηθά ζηειέρε 250 0,3 105 0,1 141 0,5 Γελ δήισζαλ 250.462 142.359 88.446 χλνιν 352.632 100 255.503 100 119.267 100 Πεγή: Δζληθφ Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο Παξαηεξείηαη φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ κεηαλαζηψλ δειψλνπλ φηη είλαη αλεηδίθεπηνη θαη ρεηξσλάθηεο γηα ηνπο άλδξεο αιιά θαη γηα ηηο γπλαίθεο, σζηφζν ε πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ δελ δήισζαλ επάγγεικα. Πνιινί είλαη εμεηδηθεπκέλνη ζε 85 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 32. 34

ηερληθά επαγγέικαηα ή ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα, ελψ ζπλνιηθά ην 80% ησλ κεηαλαζηψλ είλαη είλαη εξγάηεο κε ή ρσξίο εηδίθεπζε. 86 Δπαλαιακβάλεηαη σζηφζν φηη ηα παξαπάλσ ζηνηρεία παξνπζηάδνπλ έλα κφλν κέξνο ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο. Γεδνκέλνπ φηη ηα ζηνηρεία πνπ παξνπζηάδνπλ ην δεισζέλ επάγγεικα ησλ κεηαλαζηψλ παξνπζηάδνπλ δηάθνξα θελά, πην αληηπξνζσπεπηηθά είλαη ηα ζηνηρεία ησλ εξεπλψλ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ΔΤΔ απφ φπνπ πξνθχπηνπλ ηα ίδηα ζπκπεξάζκαηα, κε ηε δηαθνξά φηη νη εηδηθεπκέλνη εξγάηεο είλαη πεξηζζφηεξνη ελψ ν αξηζκφο ησλ αλεηδίθεπησλ παξνπζηάδεηαη κηθξφηεξνο 87. 3.2.7 Λόγνη κεηαλάζηεπζεο Απφ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη κεηαλάζηεο έξρνληαη ζηελ Διιάδα, ν πην δηαδεδνκέλνο είλαη ε εμεχξεζε εξγαζίαο. Ζ παξαπάλσ δηαπίζησζε εμεγεί ηα πςειά πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζηελ απαζρφιζε ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηα ρακειά πνζνζηά αλεξγίαο, θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη νη κεηαλάζηεο είλαη δηαηεζεηκέλνη λα εξγαζηνχλ θαη κε ρακειφηεξεο απνδνρέο. Πίλαθαο 8: Λόγνη κεηαλάζηεπζεο 86 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 34. 87 Ό.π., ζει. 35-36. 35

Δπεμεξγαζία: Κφληεο (2006) 3.2.8 Απαζρόιεζε κεηαλαζηώλ Σν είδνο ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο ησλ αιινδαπψλ παξνπζηάδεηαη ζηνπο παξαθάησ πίλαθεο φπνπ σζηφζν ζεσξείηαη φηη ν αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ απαζρνινχκελσλ ππνηηκάηαη. Πίλαθαο 9: Αιινδαπνί θαη Έιιελεο απαζρνινύκελνη Απαζρνινχκελνη Αιινδαπνί 159.328 Έιιελεο 3.786.946 χλνιν 3.946.274 Πεγή: ΔΤΔ 2001 θαη Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ 2000 Πίλαθαο 10: Απαζρνινύκελνη θαη κηζζσηνί θαηά ππεθνόηεηα Απαζρνινχκελνη Μηζζσηνί Έιιελεο 3.710.417 2.329.771 Αιινδαπνί 391.674 348.455 χλνιν 4.102.091 2.678.226 36

Πεγή: ΔΤΔ Απνγξαθή 2001 Σν πνζνζηό απαζρόιεζεο ησλ αιινδαπψλ θαη ησλ Διιήλσλ θαλεξψλεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν είλαη εληαγκέλνη νη πιεζπζκνί ησλ παξαπάλσ θαηεγνξηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη νξίδεηαη σο ν ιφγνο ησλ απαζρνινχκελσλ πξνο ηνλ πιεζπζκφ ζε εξγάζηκε ειηθία 15-64 εηψλ. Σν πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ αιινδαπψλ είλαη 64,4% (391.674/608.416) ελψ ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ Διιήλσλ είλαη ρακειφηεξν 54.6% (3.710.417/6.793.242) 88. Σν πνζνζηό ζπκκεηνρήο ησλ κεηαλαζηψλ ζην εξγαηηθό δπλακηθό ζηελ Διιάδα είλαη πςειφ. Τπάξρνπλ ηέζζεξηο θαηεγνξίεο παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ην χςνο ηνπ πνζνζηνχ ζπκκεηνρήο θαη ζπγθεθξηκέλα: παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλαπαξαγσγή ζηα πιαίζηα ηεο νηθνγέλεηαο, πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο, παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνεηνηκαζία εηζφδνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε εθκάζεζε ηεο γιψζζαο, παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αγνξά ζηελ νπνία βξίζθνληαη νη κεηαλάζηεο 89. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ αιινδαπψλ θαη ησλ Διιήλσλ: Πίλαθαο 11: Πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθό δπλακηθό ησλ αιινδαπώλ θαη ησλ Διιήλσλ αλά πεξηθέξεηα Πεξηθέξεηα 1998 1999 2000 2001 Αιινδ. Έιιελ. Αιινδ. Έιιελ. Αιινδ. Έιιελ. Αιιφδ. Έιιελ. Αλαη.Μαθ.- Θξάθε 71,4 53,4 58,0 53,4 66,7 51,8 66,7 50,6 Κεληξ.Μαθ. 77,1 49,2 68,7 50,7 63,0 49,6 66,7 48,3 Γπη.Μαθ. 65,2 49,0 61,9 48,0 57,1 48,8 63,6 47,9 Ήπεηξνο 71,4 46,1 72,7 46,1 50,0 46,5 48,7 44,1 Θεζζαιία 68,9 51,9 76,0 49,8 64,3 50,5 71,9 48,0 Ηφλ.Νήζνη 77,6 51,8 76,0 53,5 65,4 51,9 64,9 50,8 88 Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., φ.π., ζει.51-52. 89 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 75. 37

Γπη.Διιάδ. 74,6 49,8 78,6 49,5 75,3 48,7 63,9 45,9 Αλαη.ηεξ.Διιαδ. 71,4 48,4 72,4 48,9 67,3 45,4 80,3 43,6 Ν.Αηηηθήο 72,7 50,1 72,4 49,4 70,9 49,1 72,2 48,0 Πεινπφλλεζνο 63,6 50,7 68,0 49,1 77,4 50,3 67,3 46,9 Β.Αηγαίν 66,7 44,1 76,4 41,7 50,0 39,5 42,8 40,2 Ν.Αηγαίν 55,5 51,8 74,1 52,9 61,6 52,9 63,2 50,9 Κξήηε 83,5 57,7 75,0 57,1 73,1 55,4 73,6 55,7 χλνιν 73,2 50,4 71,9 50,1 69,5 49,5 70,1 48,1 Πεγή:ΔΤΔ Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ, Αδεκνζίεπηα ζηνηρεία Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ βγαίλνπλ είλαη φηη ε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ είλαη ζεκαληηθά κεγαιχηεξε απφ ησλ Διιήλσλ, σζηφζν ε ζπκκεηνρή ησλ Διιήλσλ παξνπζηάδεη κεγαιχηεξε ζηαζεξφηεηα απφ απηή ησλ κεηαλαζηψλ 90. 3.2.9 Κιάδνη νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο Ζ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζπγθεληξψλεηαη ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Οη θιάδνη απηνί είλαη: 1. νη θαηαζθεπέο 2. ηα ηδησηηθά λνηθνθπξηά 3. νη κεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ησλ αιινδαπψλ πνπ απαζρνινχληαη αλά νηθνλνκηθφ θιάδν (αιινδαπνί ελφο νηθνλνκηθνχ θιάδνπ/ζχλνιν απαζρνινχκελσλ ζπγθεθξηκέλνπ νηθνλνκηθνχ θιάδνπ): 90 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει.78-82 38

Πίλαθαο 12Α: Πνζνζηά απαζρόιεζεο αιινδαπώλ αλά θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο Καηαλνκή αιινδαπψλ αλά θιάδν (πνζνζηφ) Κιάδνο νηθνλνκηθήο Έηνο 1998 91 Έηνο 2001 92 δξαζηεξηφηεηαο Γεσξγία, θηελνηξνθία 3 2 Αιηεία - - Οξπρεία θαη ιαηνκεία - - Μεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο 19 18 Παξνρή ειεθηξηθνχ ξεχκαηνοαεξίνπ - Καηαζθεπέο 26 29 Υνλδξηθφ θαη ιηαληθφ εκπφξην, 11 11 επηζθεπέο νρεκάησλ Ξελνδνρεία θαη εζηηαηφξηα 9 11 Μεηαθνξέο, απνζήθεπζε θαη 2 4 επηθνηλσλίεο Υξεκαηνπηζησηηθνί νξγαληζκνί - - Γηαρείξηζε αθίλεηεο πεξηνπζίαο 3 3 Γεκφζηα δηνίθεζε θαη άκπλα - - Δθπαίδεπζε 2 1 Τγεία θαη θνηλσληθή κέξηκλα 1 1 Άιιεο δξαζηεξηφηεηεο παξνρήο 3 1 ππεξεζηψλ Ηδησηηθά λνηθνθπξηά 21 18 Δηεξφδηθνη νξγαληζκνί θαη - - φξγαλα χλνιν 100 100 Πεγή: ΔΤΔ, Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ, Αδεκνζίεπηα ηνηρεία 91 Σα πνζνζηά αλαθέξνληαη ζην γεληθφ ζχλνιν ησλ αιινδαπψλ. 92 Σα πνζνζηά αλαθέξνληαη ζην γεληθφ ζχλνιν ησλ αιινδαπψλ. 39

Πίλαθαο 12Β: Πνζνζηά απαζρόιεζεο αιινδαπώλ αλά θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο Πνζνζηφ αιινδαπψλ σο πξνο ην ζχλνιν ησλ απαζρνινχκελσλ θάζε θιάδνπ Κιάδνο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο Μεληαία ζηνηρεία απαζρφιεζεο ΗΚΑ γηα θάζε θιάδν 93 Γεσξγία, θηελνηξνθία 18,3 Αιηεία 40,2 Οξπρεία θαη ιαηνκεία 7,2 Μεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο 11,9 Παξνρή ειεθηξηθνχ ξεχκαηνοαεξίνπ 1,5 Καηαζθεπέο 13,8 Υνλδξηθφ θαη ιηαληθφ εκπφξην, 7,7 επηζθεπέο νρεκάησλ Ξελνδνρεία θαη εζηηαηφξηα 20,0 Μεηαθνξέο, απνζήθεπζε θαη 3,8 επηθνηλσλίεο Υξεκαηνπηζησηηθνί νξγαληζκνί 1,0 Γηαρείξηζε αθίλεηεο πεξηνπζίαο 8,0 Γεκφζηα δηνίθεζε θαη άκπλα 0,2 Δθπαίδεπζε 2,4 Τγεία θαη θνηλσληθή κέξηκλα 3,0 Άιιεο δξαζηεξηφηεηεο παξνρήο 5,0 ππεξεζηψλ Ηδησηηθά λνηθνθπξηά 70,5 Δηεξφδηθνη νξγαληζκνί θαη 5,8 φξγαλα Πεγή: Μεληαία ζηνηρεία απαζρφιεζεο ΗΚΑ 93 Σα πνζνζηά αλαθέξνληαη ζην ζχλνιν ησλ απαζρνινχκελσλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θιάδνπ. 40

ηα ηειηθά πνζνζηά θαίλεηαη φηη νη θιάδνη πνπ παξνπζηάδνπλ ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά απαζρφιεζεο αιινδαπψλ είλαη: ΔΤΔ (2001) ΗΚΑ Καηαζθεπέο Παξνρή ππεξεζηψλ θαη ηδησηηθά λνηθνθπξηά Ηδησηηθά λνηθνθπξηά Αιηεία Μεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο Ξελνδνρεία θαη εζηηαηφξηα Υνλδξηθφ θαη ιηαληθφ εκπφξην Γεσξγία Ξελνδνρεία θαη εζηηαηφξηα 94 Καηαζθεπέο 95 Σα ζηνηρεία ηνπ ΗΚΑ πνπ παξνπζηάδνληαη αθνξνχλ ηνπο εγγεγξακκέλνπο αιινδαπνχο ζηα κεηξψα ηνπ, δεδνκέλνπ φκσο ηνπ κεγάινπ κεγέζνπο ηεο αδήισηεο απαζρφιεζεο, κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη παξνπζηάδνπλ κφλν έλα κέξνο ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο. Άιια λεψηεξα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα απφ ηελ έξεπλα ηνπ Γ.Κξεηηθίδε παξνπζηάδνπλ ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ γηα θάζε θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο γηα ην 2007 96. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα ελ ιφγσ δεδνκέλα: Πίλαθαο 13: Απαζρόιεζε κεηαλαζηώλ θαηά θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο 2007 Κιάδνο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο Απαζρνινχκελνη πκκεηνρή ζηελ απαζρφιεζε Πνζνζηηαία θαηαλνκή απαζρφιεζεο(%) (%) Γεσξγία, θηελνηξνθία 14.848 2,9 4,9 Αιηεία 578 3,8 0,2 Οξπρεία θαη ιαηνκεία 256 1,4 0,1 Μεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο 44.867 8,0 14,8 Παξνρή ειεθηξηθνχ ξεχκαηνοαεξίνπ 627 1,6 0,2 Καηαζθεπέο 107.904 27,4 35,5 94 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 36-38. 95 Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., φ.π., ζει.56-57. 96 Κξεηηθίδεο Γ., Πιεζπζκόο, εξγαηηθό δπλακηθό θαη απαζρόιεζε ησλ κεηαλαζηώλ, φ.π. ζει.22. 41

Υνλδξηθφ θαη ιηαληθφ εκπφξην, 26.127 3,3 8,6 επηζθεπέο νρεκάησλ Ξελνδνρεία θαη εζηηαηφξηα 32.197 10,1 10,6 Μεηαθνξέο, απνζήθεπζε θαη 5.603 2,1 1,8 επηθνηλσλίεο Υξεκαηνπηζησηηθνί νξγαληζκνί 482 0,4 0,2 Γηαρείξηζε αθίλεηεο πεξηνπζίαο 10.144 3,4 3,3 Γεκφζηα δηνίθεζε θαη άκπλα 1.669 0,4 0,5 Δθπαίδεπζε 2.140 0,7 0,7 Τγεία θαη θνηλσληθή κέξηκλα 3.481 1,4 1,1 Άιιεο δξαζηεξηφηεηεο παξνρήο 5.162 3,2 1,7 ππεξεζηψλ Ηδησηηθά λνηθνθπξηά 48.084 70,1 15,8 Δηεξφδηθνη νξγαληζκνί θαη - - - φξγαλα Ξέλε Τπεθνφηεηα 304.169 6,7 100 Πεγή: Γ.Γ.ΔΤΔ Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ 2007 (Β Σξηκήλνπ) 3.2.10 Καηαλνκή επαγγεικάησλ κεηαλαζηώλ θαη απαζρόιεζε αλά θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο Όζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θαηαλέκνληαη ηα επαγγέικαηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηνπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο παξνπζηάδνληαη ηα εμήο δεδνκέλα: Πίλαθαο 14: Πνζνζηά αιινδαπώλ αλά επάγγεικα θαη θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο 42

Αλεηδίθ.- Υεηξσλάθη. Δμεηδηθεπκ. γεσξγνί, θηελνηξφθ. Δμεηδηθεπκ ηερλίηεο Τπεξεζ. πσιήζεηο Δπηζηήκνλεο, θαιιηηέρλεο Τπάιιεινη γξαθείνπ Σερληθνί, βνεζνί Υεηξηζηέο κεραλψλ Γηεπζπλη. δηνηθεηηθά ζηειέρε Γεσξγία-θηελνηξνθ 1,5 83,5 Αιηεία 5,3 Οξπρεία -ιαηνκεία 0,3 Μεηαπνηεη. Βηνκερ. 6,4 29,5 1,2 3,2 38,0 7,4 55,7 16,0 Καηαζθεπέο 12,7 65,5 3,0 7,8 Υνλδξηθφ-ιηαληθφ εκπφξην 6,8 29,7 34,8 14,2 10,5 23,8 8,8 49,8 Ξελνδ-Δζηηαηφξ. 9,4 3,2 48,0 12,0 0,7 21,2 Μεηαθνξ.-Απνζήθ. 4,0 0,8 1,5 13,0 14,9 23,7 Υξεκαηνπ. Οξγαληζ. 0,8 4,1 Γηαρ.Αθηληη.Πεξηνπζ 4,8 0,7 28,9 0,8 7,4 2,0 2,5 Γεκ.Γηνηθ. Άκπλα 4,0 4,0 2,7 Δθπαίδεπζε 5,0 0,8 24,2 Τγεία 3,0 13,8 31,6 Τπεξεζίεο 1,2 0,3 8,6 6,5 7,4 7,0 Ηδηση.Ννηθνθπξηά 53,2 2,9 10,7 Πεγή: ΔΤΔ, Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ, Αδεκνζίεπηα ηνηρεία, Δπεμεξγαζία: Ληαλφο 2003

Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ βγαίλνπλ απφ ηνλ παξαθάησ πίλαθα είλαη ηα αθφινπζα: νη εμεηδηθεπκέλνη ηερλίηεο απαζρνινχληαη ζηνπο θιάδνπο ηεο βηνκεραλίαο θαη ησλ θαηαζθεπψλ, φζνη αιινδαπνί δειψλνπλ σο επάγγεικα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ απαζρνινχληαη ζηα μελνδνρεία- εζηηαηφξηα θαη ζην εκπφξην, νη εμεηδηθεπκέλνη γεσξγνί θαη θηελνηξφθνη απαζρνινχληαη ζηε γεσξγία, νη αλεηδίθεπηνη αιινδαπνί απαζρνινχληαη ζηνπο θιάδνπο φπνπ δελ είλαη απαξαίηεηε θάπνηα εμεηδίθεπζε ή κφξθσζε φπσο γηα παξάδεηγκα ζηα ηδησηηθά λνηθνθππξηά 97. 3.2.11 Καηαλνκή αλά λνκό Όζνλ αθνξά ηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή θαη ηε δηαζπνξά ησλ κεηαλαζηψλ αλά λνκφ κπνξεί λα εληνπηζηνχλ νξηζκέλα ζηνηρεία ηα νπνία επεξεάδνπλ ηε ζπγθέληξσζε ηνπο αλά πεξηθέξεηα θαη αλά λνκφ. Οη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ησλ αιινδαπψλ γηα ηνλ ηφπν δηακνλήο είλαη πνιινί θαη ηελ επεξεάδνπλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Δλδεηθηηθά θάπνηνη παξάγνληεο είλαη νη αθφινπζνη: ε εθηίκεζε ηνπ κεηαλάζηε γηα ην βαζκφ επθνιίαο εμεχξεζεο εξγαζίαο, ν βαζκφο αζηηθφηεηαο ηεο πεξηνρήο, ε χπαξμε δηθηχσλ κεηαλαζηψλ νη νπνίνη ζα βνεζήζνπλ ην κεηαλάζηε λα εληαρζεί ζην πεξηβάιινλ, ην χςνο ησλ ακνηβψλ, ε απφζηαζε κε ηε ρψξα πξνέιεπζεο, ην χςνο ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ (νη κεηαλάζηεο δελ ην γλσξίδνπλ αιιά αληινχλ πιεξνθνξίεο γηα απηφ), ην πνζνζηφ αλεξγίαο, ην κέγεζνο ησλ αγξνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κίαο πεξηνρήο, θαζψο θαη δηάθνξνη άιινη ηζηνξηθνί-πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο 98. Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη ε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ησλ κεηαλαζηψλ αλά λνκφ: Πίλαθαο 15: Αξηζκόο κεηαλαζηώλ αλά λνκό 1998 θαη 2001 Ννκνί Μεηαλάζηεο Μεηαλάζηεο Μεηαλάζηεο Μεηαλάζηεο 1998 αλά 1.000 2001 αλά 1.000 1998 2001 θαηνίθνπο θαηνίθνπο Ν.Έβξνπ 245 2.141 1,70 14,34 Ν.Ρνδφπεο 289 1.716 2,80 15,48 97 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 39-41 θαη 62-64. 98 Ό.π. ζει. 43-44.

Ν.Ξάλζεο 641 1.886 7,04 18,52 Ν.Γξάκαο 1.303 2.764 13,50 26,58 Ν.Καβάιαο 5.095 8.985 37,48 61,94 Ν.εξξψλ 2.388 4.729 12,38 23,51 Ν.Θεζζαινλίθεο 26.094 68.871 27,56 65,11 Ν.Υαιθηδηθήο 5.012 8.876 53,52 86,88 Ν.Κηιθίο 2.212 3.473 27,07 39,00 Ν.Πέιιαο 7.342 6.743 52,91 46,27 Ν.Ζκαζίαο 6.871 4.962 49,10 34,55 Ν.Πηεξίαο 5.090 6.629 43,59 51,05 Ν.Φιψξηλαο 2.354 2.432 44,29 44,41 Ν.Κνδάλεο 3.746 2.432 24,91 24,06 Ν.Καζηνξηάο 1.649 2.285 31,30 42,72 Ν.Γξεβελψλ 1.301 1.047 35,36 27,58 Ν.Ησαλλίλσλ 1.692 8.598 10,70 50,51 Ν.Άξηαο 1.106 2.161 14,05 27,66 Ν.Θεζπξσηίαο 931 2.764 21,07 59,97 Ν.Πξέβεδαο 1.656 3.544 28,25 59,71 Ν.Λάξηζαο 9.105 14.213 33,65 50,89 Ν.Μαγλεζίαο 6.987 13.448 35,21 64,97 Ν.Σξηθάισλ 3.342 3.285 24,05 24,52 Ν.Καξδίηζαο 3.094 2.736 24,39 21,13 Ν.Κέξθπξαο 2.220 9.910 20,63 88,50 Ν.Λεπθάδαο 546 1.589 25,86 70,60 Ν.Κεθαιιελίαο 1.248 3.744 38,43 94,81 Ν.Εαθχλζνπ 2.003 5.281 61,52 135,36 Ν.Αηησι/λίαο 5.306 7.490 23,25 33,37 Ν.Αραΐαο 7.894 19.120 26,31 59,23 Ν.Ζιίαο 6.260 11.985 34,89 62,05 Ν.Φζηψηηδαο 8.574 13.304 50,06 74,44 Ν.Δπξπηαλίαο 87 658 3,58 20,53 Ν.Φσθίδαο 1.161 3.092 26,28 64,04 45

Ν.Βνησηίαο 8.264 13.003 61,62 99,20 Ν.Δπβνίαο 5.806 11.642 27,86 54,11 Ν.Αηηηθήο 158.885 376.732 45,09 100,15 Ν.Κνξηλζίαο 6.103 14.157 43,03 91,56 Ν.Αξγνιίδαο 5.611 9.733 57,47 92,02 Ν.Αξθαδίαο 1.729 4.122 16,42 40,40 Ν.Μεζζελίαο 6.409 14.048 38,39 79,42 Ν.Λαθσλίαο 5.158 8.516 53,90 85,47 Ν.Λέζβνπ 1.708 5.627 16,25 51,62 Ν.Υίνπ 727 2.630 13,93 49,24 Ν.άκνπ 1.016 2.289 24,21 52,51 Ν.Κπθιάδσλ 3.527 11.567 37,52 102,71 Ν.Γσδεθαλήζνπ 3.813 18.798 23.32 98.90 Ν.Υαλίσλ 6.748 13.289 50,44 88,37 Ν.Ρεζχκλεο 1.780 7.293 25,39 89,01 Ν.Ζξαθιείνπ 7.635 17.658 28,82 60,37 Ν.Λαζηζίνπ 4.260 7.255 59,77 95,06 Πεγή: Καβνπλίδε (2002) θαη ΔΤΔ Απνγξαθή πιεζπζκνχ 2001 πκπεξαζκαηηθά κπνξεί λα αλαθεξζεί φηη ζηα αζηηθά θέληξα θαη εηδηθφηεξα ζην λνκφ Αηηηθήο ζπγθεληξψλνληαη νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο, ε ζπγθέληξσζε ησλ κεηαλαζηψλ κεηαμχ ησλ λνκψλ δηαθέξεη ζεκαληηθά, ελψ θαίλεηαη φηη ε ζπγθέληξσζε ησλ κεηαλαζηψλ είλαη κεγαιχηεξε ζηνπο λνκνχο κε ζρεηηθά πςειφ θαηαθεθαιήλ ΑΔΠ. Σα ρακειά πνζνζηά κεηαλαζηψλ ζηνπο λνκνχο Έβξνπ, Ρνδφπεο θαη Ξάλζεο εμεγνχληαη ιφγσ ηεο χπαξμεο εηδηθψλ πνιηηηθψλ ιφγσλ πνπ απφηξεςαλ ηελ εγθαηάζηαζε κεηαλαζηψλ ζε απηέο ηηο πεξηνρέο 99. 3.2.12 Απαζρόιεζε αιινδαπώλ αλά πεξηθέξεηα (2006) Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη ε απαζρφιεζε ησλ αιινδαπψλ αλά πεξηθέξεηα γηα ην 2006 (Β Σξίκελν): 99 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 54-59. 46

Πίλαθαο 16: Απαζρόιεζε αιινδαπώλ αλά πεξηθέξεηα 2006 Πεξηθέξεηα πκκεηνρή ζηελ Πνζνζηηαία θαηαλνκή ηεο απαζρφιεζε ηεο απαζρφιεζεο (%) πεξηθέξεηαο ρψξαο (%) Αλαη. Μαθεδ. & Θξάθε 1,7 1,3 Κεληξηθή Μαθεδνλία 4,8 12,4 Γπηηθή Μαθεδνλία 1,6 0,6 Ήπεηξνο 3,5 1,6 Θεζζαιία 4,0 4,1 Ηφληα Νεζηά 6,1 1,8 Γπηηθή Διιάδα 4,4 4,1 Αλαηνι.ηεξεά 5,8 4,5 Αηηηθή 9,8 56,0 Πεινπφλλεζνο 5,4 4,6 Βφξεην Αηγαίν 3,0 0,7 Νφηην Αηγαίν 4,6 1,9 Κξήηε 7,1 6,4 Ξέλε ππεθνφηεηα 6,5 100 Πεγή: ΔΤΔ, ΔΔΓ 1998, 2006 (Β ηξηκήλνπ) Δπεμεξγαζία: ΗΝΔ/ΓΔΔ (Γ.Κξεηηθίδεο) 3.2.13 Αλεξγία Όζνλ αθνξά ηα πνζνζηά αλεξγίαο ησλ Διιήλσλ θαη ησλ αιινδαπψλ, παξνπζηάδνληαη κεγάιεο δηαθπκάλζεηο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ θαη αλάινγα κε ην έηνο πνπ εμεηάδεηαη. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά αλεξγίαο ειιήλσλ θαη κεηαλαζηψλ αλάινγα κε ηελ πεξηθέξεηα: Πίλαθαο 17: Πνζνζηά αλεξγίαο Διιήλσλ θαη κεηαλαζηώλ θαηά πεξηθέξεηα Πεξηθέξεηα 1998 1999 2000 2001 47

Έιιελ. Αιινδ. Έιιελ. Αιινδ. Έιιελ. Αιινδ. Έιιελ. Αιινδ. Αλαη.Μαθ.- Θξάθε 8,9 13,3 12,7 20,7 8,5 21,4 8,9 14,6 Κεληξ.Μαθ. 10,1 17,0 11,6 16,5 10,7 13,1 10,6 18,4 Γπη.Μαθ. 11,3 20,0 14,3 38,4 14,5 37,5 15,6 28,6 Ήπεηξνο 13,3 32,0 13,7 22,5 10,7 0 11,8 22,2 Θεζζαιία 10,8 9,7 12,8 13,2 12,3 18,5 11,5 17,1 Ηφλ.Νήζνη 3,8 5,3 5,4 7,9 5,1 5,9 6,5 12,5 Γπη.Διιάδ. 10,8 16,0 11,4 29,5 10,3 5,2 10,1 0 Αλαη.ηεξ.Διιαδ. 12,8 20,0 14,2 16,7 13,5 18,2 13,3 15,1 Ν.Αηηηθήο 12,1 13,1 12,7 10,0 12,3 10,7 10,4 10,2 Πεινπφλλεζνο 8,3 2,9 7,4 14,7 9,2 14,6 8,1 8,6 Β.Αηγαίν 11,0 0 11,3 7,6 7,2 66,5 6,0 33,2 Ν.Αηγαίν 6,3 20,0 7,2 15,0 10,3 18,2 9,3 24,9 Κξήηε 7,1 8,5 7,2 9,8 6,5 12,3 5,8 3,8 χλνιν 10,7 13,3 11,7 12,3 11,0 11,6 10,1 11,4 Πεγή: ΔΤΔ, Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ, Αδεκνζίεπηα ζηνηρεία, Δπεμεξγαζία: Ληαλφο (2003) Σα παξαπάλσ ζηαηηζηηθά δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζηελ έξεπλα ηνπ Θ.Ληαλνχ θαη ζχκθσλα κε ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη κεγαιχηεξν απφ εθείλν ησλ γεγελψλ, κε θάπνηεο εμαηξέζεηο φπσο είλαη ε πεξίπησζε ηεο Αηηηθήο 100. χκθσλα κε ηελ έξεπλα ησλ Λ.Μαξάηνπ-Αιηπξάληε θαη Δ.Γθαδφλ πνπ επεμεξγάδνληαη ηα ζηνηρεία ηεο ΔΤΔ ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001, ηα πνζνζηά ηεο αλεξγίαο πνπ δίλνληαη είλαη ρακειφηεξα γηα ηνπο αιινδαπνχο απφ ηνπο Έιιελεο. Σν ζπλνιηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ Διιήλσλ είλαη 10,4% ζε ζρέζε κε 5,3% πνπ ζπγθεληξψλνπλ νη αιινδαπνί 101. Πίλαθαο 18: Απαζρόιεζε θαη πνζνζηά αλεξγίαο αιινδαπώλ θαη Διιήλσλ 2001 100 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 54-59. 101 Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., φ.π., ζει.54. 48

Αιινδαπνί Έιιελεο χλνιν Δλεξγνί 391.674 4.223.796 4.615470 Άλεξγνη 21.953 491.426 513.379 χλνιν Δξγαη. Γπλακηθνχ 413.627 4.715.222 5.128.849 Πνζνζηφ Αλεξγίαο 5,3% 10,4% 10,0% Πεγή: ΔΤΔ, Απνγξαθή 2001 3.2.14 Θέζε ζην επάγγεικα χκθσλα κε ηε ίδηα έξεπλα ησλ Λ.Μαξάηνπ-Αιηπξάληε θαη Δ.Γθαδφλ (ηνηρεία ΔΤΔ, Απνγξαθή 2001), ην 89% ησλ αιινδαπψλ είλαη κηζζσηνί, ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ Διιήλσλ ην νπνίν είλαη 62,8%. Σν 19% ησλ Διιήλσλ είλαη απηναπαζρνινχκελνη ρσξίο πξνζσπηθφ, ζε ζρέζε κε ην 6,5% ησλ αιινδαπψλ, ελψ ην 12,8% ησλ Διιήλσλ είλαη εξγνδφηεο ζε ζρέζε κε ην 2,8% ησλ αιινδαπψλ 102. 3.3 πγθεληξσηηθά ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ην 2006 Σα ζηνηρεία ηεο ΔΤΔ ηνπ Β ηξηκήλνπ ηνπ 2006 δείρλνπλ φηη: ν πιεζπζκφο ησλ αιινδαπψλ είλαη πεξίπνπ 540.000 απφ ηνπο νπνίνπο ην 49,3% είλαη γπλαίθεο, ε ζπκκεηνρή ηνπο ζην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο είλαη 4,8%. Απν ηνπο αιινδαπνχο ν πιεζπζκφο πνπ είλαη ζε ειηθία εξγαζίαο (15-64 εηψλ) θηάλεη ζην 78%, ε ζπκκεηνρή ησλ αιινδαπψλ ζηνλ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο απμάλεηαη, ππάξρεη αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ζηελ απαζρφιεζεο απφ ηελ πιεπξά ησλ αιινδαπψλ, ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ αιινδαπψλ είλαη 7,5% έλαληη ηνπ 8,8% ησλ Διιήλσλ, ε εμέιημε ηεο ειηθηαθήο θαηαλνκήο ησλ αιινδαπψλ δελ έρεη δηαθνξέο απφ απηή ησλ γεγελψλ, ην 2006 ηα ηξία ηέηαξηα ησλ αιινδαπψλ εξγάδνληαη ζε ηέζζεξηο θιάδνπο: α. θαηαζθεπέο, β. ηδησηηθά λνηθνθπξηά, γ. κεηαπνηεηηθή βηνκεραλία θαη δ.μελνδνρεία θαη 102 Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., φ.π., ζει.54-55. 49

εζηηαηφξηα, ελψ 15% εξγάδεηαη ζηε γεσξγία θαη ην εκπφξην, ζπλεπψο ην 90% ησλ αιινδαπψλ εξγάδνληαη ζε απηνχο ηνπο θιάδνπο. πάλσ απφ ηνπο κηζνχο αιινδαπνχο απαζρνινχληαη ζηελ πεξηθέξεηα Αηηηθήο 103. Όζνλ αθνξά ην πνζνζηφ αλεξγίαο: απφ ην 2003 θαη κεηά ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ αιινδαπψλ είλαη κηθξφηεξν απφ εθείλν ησλ γεγελψλ, ζε αληίζεζε κε ηα πξνεγνχκελα ρξφληα. Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ αιινδαπψλ δηαρξνληθά κεηψλεηαη ζηηο ειηθηαθέο νκάδεο απν 15-49 εηψλ θαη απμάλεηαη ζε απηέο άλσ ησλ 50 εηψλ 104. 3.4 πγθεληξσηηθά ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ην 2007 Σα ζηνηρεία ηεο ΔΤΔ ηνπ Β ηξηκήλνπ ηνπ 2007 (Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ) δείρλνπλ φηη: Ο αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη πεξίπνπ 580.700 ρηιηάδεο, εθ ησλ νπνίσλ ην 49,2% είλαη γπλαίθεο, Ζ ζπκκεηνρή ησλ αλδξψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ είλαη 5,4%, Ο παξαγσγηθφο πιεζπζκφο απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ κεηαλαζηψλ αλέξρεηαη ζην 77,8%, Ο λεαληθφο πιεζπζκφο (0-14 εηψλ) αληηζηνηρεί ζην 20,2% ηνπ πιεζπζκν ιπ ησλ κεηαλαζηψλ, Ζ ζπκκεηνρή ηνπο ζηνλ πιεζπζκφ ζπλερίδεη λα απμάλεηαη δηαρξνληθά, ην εξγαηηθφ δπλακηθφ είλαη εληαγκέλνη πεξίπνπ 330.650 κεηαλάζηεο, Ο αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ απαζρνινχληαη είλαη πεξίπνπ 304.170 κεηαλάζηεο, Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ κεηαλαζηψλ γηα πξψηε θνξά πιεζίαζε ην κέζν εζληθφ πνζνζηφ (8% ησλ κεηαλαζηψλ ζε ζρέζε κε ην 8,1% ησλ Διιήλσλ), Σν 89,2% ησλ κεηαλαζηψλ είλαη κηζζσηνί (ζε ζρέζε κε ην 62,3% ησλ Διιήλσλ), ελψ ην 6,7% είλαη απηναπαζρνινχκελνη, Οθηψ ζηνπο δέθα κεηαλάζηεο θαηνηθνχλ ζε αζηηθέο πεξηνρέο, 103 Κξεηηθίδεο Γ., Σηνηρεία απαζρόιεζεο κεηαλαζηώλ, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.169-183. 104 Κξεηηθίδεο Γ., Σηνηρεία απαζρόιεζεο κεηαλαζηώλ, φ.π., ζει.179. 50

Σα ηξία ηέηαξηα ησλ κεηαλαζηψλ απαζρνινχληαη ζε ηέζζεξηο θιάδνπο (θαηαζθεπέο, κεηαπνηεηηθή βηνκεραλία, ηδησηηθά λνηθνθπξηά θαη μελνδνρείαεζηηαηφξηα), Σα πςειά πνζνζηά απαζρφιεζεο ησλ κεηαλαζηψλ απνδεηθλχνπλ ηελ πςειή πξνζβαζηκφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο 105. 3.5 πκπεξάζκαηα γηα ην θνηλσληθό θαη επαγγεικαηηθό πξνθίι ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ Διιάδα Απφ ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία πνπ παξαηίζεληαη κπνξνχλ λα βγνπλ νξηζκέλα ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ην πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλ, ηα νπνία θπξίσο απεηθνλίδνπλ ραξαθηεξηζηηθά ηεο πιεηνςεθίαο ησλ αιινδαπψλ. Έηζη νη αιινδαπνί «είλαη ιηγφηεξν απφ 40 ρξνλψλ, πνιινί απφ απηνχο (40%) δνχλ ζηελ Διιάδα πεξηζζφηεξν απφ 5 ρξφληα, έρνπλ κέζν θαη ρακειφ επίπεδν εθπαίδεπζεο (αιιά φρη πην ρακειφ ζε ζρέζε κε ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ), είλαη κηζζσηνί θαη απαζρνινχληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο θιάδνπο θαη επαγγέικαηα (θπξίσο ζηελ παξνρή ππεξεζηψλ, είλαη ηερλίηεο, ρεηξηζηέο κεηαθνξηθψλ κέζσλ, αλεηδίθεπηνη εξγάηεο θαη κηθξνεπαγγεικαηίεο) 106. Σα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έξεπλα ηνπ Θ.Ληαλνύ γηα ην νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πξνθίι ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ηα αθφινπζα: ν αθξηβήο αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ Διιάδα δελ είλαη γλσζηφο, ε ρψξα πξνέιεπζεο ησλ πεξηζζνηέξσλ κεηαλαζηψλ είλαη ε Αιβαλία, νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο είλαη λεαξά άηνκα, ην 52% ησλ κεηαλαζηψλ είλαη έγγακνη θαη ην 44% άγακνη, νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο έρνπλ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, πνιχ ιίγνη απφ ηνπο κεηαλάζηεο δελ έρνπλ ιάβεη θακία εθπαίδεπζε ελψ ππάξρνπλ αξθεηνί νη νπνίνη έρνπλ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, νη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη θπξίσο ζηηο θαηαζθεπέο, ζηα ηδησηηθά λνηθνθπξηά θαη ζηηο κεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο, ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ δηαθέξεη αλάινγα κε ην λνκφ, 105 Κξεηηθίδεο Γ., Πιεζπζκόο, εξγαηηθό δπλακηθό θαη απαζρόιεζε ησλ κεηαλαζηώλ, φ.π., ζει.14-34. 106 Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., φ.π., ζει.60. 51

αξθεηνί κεηαλάζηεο εξγάδνληαη κε κεξηθή απαζρφιεζε 107. Πεξαηηέξσ ζπκπεξάζκαηα πνπ βγαίλνπλ απφ ηελ δηαρξνληθή ζύγθξηζε ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ είλαη ηα αθφινπζα: ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ απμάλεηαη δηαρξνληθά, ε Διιάδα έρεη έλα πςειφ πνζνζηφ κεηαλαζηψλ ζηνλ πιεζπζκφ ηεο, ππάξρεη πςειή ζπκκεηνρή ηνπ λεαληθνχ πιεζπζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ην νπνίν θαη απμάλεηαη δηαρξνληθά, ε θαηαγσγή ησλ πεξηζζνηέξσλ κεηαλαζηψλ είλαη απφ ηελ Αιβαλία, νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο είλαη αλεηδίθεπηνη, εξγάδνληαη σο κηζζσηνί ελψ θαηνηθνχλ ζηα αζηηθά θέληξα, ε θχξηα αηηία γηα ηελ νπνία κεηαλάζηεπζαλ ήηαλ ε εχξεζε εξγαζίαο θαη ζπλήζσο ηα πνζνζηά αλεξγίαο κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ρακειά. 107 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 172-175. 52

Κεθάιαην 4: Ζ ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηώλ ζην ΑΔΠ Ζ ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηε εγρψξηα νηθνλνκία επεξεάδεηαη απφ κηα πιεζψξα παξαγφλησλ. Ζ χπαξμε ή φρη ζπγθξνηεκέλεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε ζπλεηζθνξά ζηα νηθνλνκηθά κεγέζε, ζηελ αλαπηπμηαθή, εξγαζηαθή αιιά θαη θνηλσληθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο. Όζνλ αθνξά ηηο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκία, επηζεκαίλεηαη φηη εληνπίδνληαη ζε πνιινχο ηνκείο θαη εηδηθφηεξα ζηελ απαζρφιεζε, ηηο ακνηβέο, ηε δεκηνπξγία θαη ηελ θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε. Δπίζεο γίλεηαη απνδεθηφ φηη νη κεηαλάζηεο ζπκβάιινπλ ζηελ δεκηνπξγία πνιππνιηηηζκηθψλ θνηλσληψλ, εθφζνλ εκπινπηίδνπλ θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά ηε ρψξα ππνδνρήο, θαζψο επίζεο ζπκβάιινπλ ζεηηθά θαη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, δεδνκέλνπ φηη απμάλεηαη ε πξνζθνξά ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαιχπηνληαο ηηο ειιείςεηο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ 108. 4.1 Θεσξεηηθή πξνζέγγηζε Οη επηδξάζεηο ζηελ νηθνλνκία απφ ηε κεηαλάζηεπζε είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο θαη δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηελ επνρή θαη ηελ πεξηνρή ε νπνία εμεηάδεηαη θαη κπνξεί λα είλαη είηε επσθειείο ή επηδήκηεο. Έρνπλ δεκηνπξγεζεί ηξία ζεσξεηηθά κνληέια γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ επηπηψζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζε ζηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ππνδνρήο 109 : 1 ν ελάξην: Οηθνλνκηθά νθέιε απφ ηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ δεμηνηήησλ. Οη κεηαλάζηεο απμάλνπλ ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο θαη ην εζληθφ εηζφδεκα, ελψ ε νηθνλνκία επσθειείηαη απφ ηηο ζπκπιεξσκαηηθφηεηεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, φηαλ νη κεηαλάζηεο πνπ εηζέξρνληαη θαηέρνπλ δηαθνξεηηθφ είδνο δεμηνηήησλ. Έηζη απφ ηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ δεμηνηήησλ πξνθχπηεη φηη νη 108 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζην Υιέηζνο Μ. Κ.α. Οηθνλνκηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Επηπηώζεηο ζην γεσξγηθό ηνκέα, ΗΜΔΠΟ, Αζήλα 2005, ζει.1-2. 109 Λπκπεξάθε Α., Πειαγίδεο Θ., Ο θόβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο: Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε, εθδφζεηο Πφιηο, Μάξηηνο 2000, ζει.16. 53

αλεηδίθεπηνη κεηαλάζηεο σθεινχλ κία νηθνλνκία κε εμεηδηθεπκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ 110. 2 ν ελάξην: Οηθνλνκηθά νθέιε απφ ηηο εμσηεξηθφηεηεο. Ζ εηζξνή ησλ κεηαλαζηψλ πξνθαιεί αχμεζε ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο θαη εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο κε πνιιαπιαζηαζηηθά απνηειέζκαηα γηα ηε δεκηνπξγία πινχηνπ ζην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα. Ζ δεκηνπξγία λέσλ δπλαηνηήησλ θαη λέσλ αιιειεπηδξάζεσλ απμάλεη ηηο απνδφζεηο ηεο θνηλσλίαο ππνδνρήο 111. 3 ν ελάξην: Δπεξγεηηθή επίδξαζε κεηαλαζηψλ κε πςειέο δεμηφηεηεο. Ζ εηδηθεπκέλε εξγαζία απνηειεί κηα κνξθή παξαγσγηθήο επέλδπζεο αληίζηνηρεο πξνο άιια είδε θεθαιαίνπ. Ζ αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ηεο εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο κέζα απφ ηε κεηαλάζηεπζε κεηψλεη ηελ ακνηβή ηεο θαη απηή ε κείσζε ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο θαη ζπλεπψο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο ιφγσ ηεο απαζρφιεζεο ησλ κεηαλαζηψλ επηηξέπεη ηελ αχμεζε ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Έηζη, νη κεηαλάζηεο πςειψλ δεμηνηήησλ ζπκβάιινπλ θαη κέζσ παξαγσγηθφηεηαο ζηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο 112. ε θάζε πεξίπησζε νη κεηαλάζηεο παξά ην φηη εμνηθνλνκνχλ έλα κεγάιν κέξνο ηνπ εηζνδήκαηφο ηνπο θαηαλαιψλνπλ ην ππφινηπν κέξνο ηνπ ελψ επίζεο πξνσζνχλ πξντφληα απφ ηε ρψξα ζηελ νπνία δηακέλνπλ ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο. Γίλεηαη εκθαλέο φηη ε αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο ηεο νηθνλνκίαο κπνξεί λα γίλεη κέζα απφ δηαθφξνπο ηξφπνπο, ελψ ην αθξηβέο κέγεζνο ησλ επηπηψζεσλ κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί κέζα απφ ηε δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο θαη ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ 113. 4.2 Γεληθέο παξαηεξήζεηο γηα ηηο επηδξάζεηο ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ νηθνλνκία Οη επηπηψζεηο πνπ αζθνχληαη απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ αιινδαπψλ ζηελ νηθνλνκία θαη ζηελ απαζρφιεζε ησλ γεγελψλ είλαη έλα πεξίπινθν δήηεκα. Οη δπζθνιίεο πξνζδηνξηζκνχ ησλ επηπηψζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ νηθνλνκία νθείινληαη ζηελ πνιππινθφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ, θαζψο θαη ζην 110 Λπκπεξάθε Α., Πειαγίδεο Θ., φ.π., ζει.17-18. 111 Ό.π., ζει.18-19. 112 Ό.π., ζει.19-23. 113 Ό.π., ζει. 23-26. 54

κέγεζνο ησλ αληίζεησλ επηπηψζεσλ πνπ πξνθαινχληαη θάζε θνξά. Έηζη ε κεηαλάζηεπζε ζα έρεη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηηο ακνηβέο ησλ εγρσξίσλ εξγαδνκέλσλ, ζα έρεη φκσο επίζεο θαη ζεηηθέο επηδξάζεηο ζηε δήηεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ κέζα απφ ηελ άκεζε αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο 114. ε θάζε πεξίπησζε φκσο ην ηειηθφ απνηέιεζκα ζα είλαη ζπλάξηεζε ηνπ κεγέζνπο ησλ ζεηηθψλ θαη ησλ αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ θαη ησλ φπνησλ αληηζηαζκίζεσλ δεκηνπξγνχληαη ζηα πιαίζηα θάζε θνξά ηεο δεδνκέλεο νηθνλνκηθήο ζπγθπξίαο. Ζ ζεκαζία ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ παξαγφλησλ ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ ηειηθψλ επηδξάζεσλ ζηελ νηθνλνκία γίλεηαη αληηιεπηή κέζα απφ ηε δηαπίζησζε φηη καθξνρξφληα νη επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζε εζληθφ επίπεδν κπνξεί λα δηαθέξνπλ απφ «ην άζξνηζκα ησλ επηκέξνπο ηεθηαηλνκέλσλ ζηηο ππφ δηεξεχλεζε ηνπηθέο αγνξέο εξγαζίαο» 115. Ζ επίπησζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηα δεκφζηα νηθνλνκηθά (δαπάλεο θαη έζνδα θπβέξλεζεο) θαίλεηαη πεξηνξηζκέλε σζηφζν ππάξρνπλ ζηνηρεία πνπ δείρλνπλ φηη ζα κπνξνχζε λα είλαη ζεηηθή 116. Δπίζεο πξνθχπηεη απφ κειέηεο φηη νη κεηαλάζηεο δελ εμαξηψληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ θνηλσληθή πξφλνηα απφ ηνπο ππφινηπνπο εξγαδνκέλνπο πνπ βξίζθνληαη ζηηο ίδηεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο 117. 4.3 Μειέηεο γηα ηηο ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ νηθνλνκία Δπίζεκεο κειέηεο απνδεηθλχνπλ φηη ε κεηαλάζηεπζε έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο γηα ηελ νηθνλνκία ηεο Διιάδαο, δεδνκέλνπ φηη νη ρακειέο ακνηβέο ησλ κεηαλαζηψλ κεηψλνπλ ην θφζηνο παξαγσγήο ησλ πξντφλησλ θαη ζπλεπψο ηεο ηειηθή ηηκή ηνπο, ηνλψλνπλ ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ηελ παξαγσγή. Ο κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο απμάλεη ηελ θαηαλάισζε ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ θαη ζπλεπψο απμάλεηαη θαη ε δήηεζε γηα ηα πξντφληα 118. 114 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 101. 115 Λπκπεξάθε Α., Πειαγίδεο Θ., φ.π., ζει. 33. 116 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.12. 117 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.12. 118 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π., ζει.2. 55

χκθσλα κε έξεπλα ηνπ Αλαγλσζηόπνπινπ Κ. ην 2000 πνπ δηεμήρζε ζηελ Πάηξα, πξνέθπςε φηη νη γεγελείο σθειήζεθαλ απφ ηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ κέζα απφ ηελ άλνδν ηνπ βηνηηθνχ ηνπο επηπέδνπ, ρξεζηκνπνηψληαο ηελ εξγαζία ησλ κεηαλαζηψλ ζε δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ ή ζε κηθξέο νηθνδνκηθέο εξγαζίεο κε ρακειή ακνηβή. πλέβαιιαλ ζηε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο θαη ζπλεπψο ζηελ αλαβάζκηζε νξηζκέλσλ θαηεγνξηψλ επαγγεικαηηψλ. Δπίζεο ε εγθαηάζηαζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ πφιε έθεξε έζνδα θαη ζηνπο ηδηνθηήηεο θαηνηθηψλ 119. Απφ έξεπλα ηνπ Υ.Καζίκε ην 2004 ζε ηξεηο πεξηθέξεηεο ηεο Διιάδαο πξνέθπςε φηη νη κεηαλάζηεο θάιπςαλ ηε ρξφληα έιιεηςε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, δελ ππνθαηέζηεζαλ εγρψξην παξαγσγηθφ δπλακηθφ θαη ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ πεξηνρψλ 120. χκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Θ.Ληαλνύ, ε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία απμάλεη ην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ θαη ζηε ζπλέρεηα ηε δήηεζε εξγαζίαο. Ζ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο έρεη ζπκβάιιεη ζηελ ηφλσζεο ησλ ελ ιφγσ θιάδσλ, νη νπνίνη ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε ζα είραλ πεξηέιζεη ζε νηθνλνκηθή δπζρέξεηα 121. Ζ έξεπλα ησλ Α. αξξή θαη.εσγξαθάθε παξνπζηάδεη πψο ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ επηθέξεη ζεηηθά πνιιαπιαζηαζηηθά νθέιε ηφζν ζην εηζφδεκα φζν θαη ζηε απαζρφιεζε ησλ γεγελψλ. Τπνινγίδεηαη ζηελ παξαπάλσ έξεπλα φηη ην εζληθφ εηζφδεκα (ΑΔΠ) ηεο ρψξαο απμήζεθε θαηά 1,5% απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ, δεδνκέλνπ φηη ε πξφζζεηε εξγαζία δεκηνπξγεί πξφζζεην εηζφδεκα 122. Μία άιιε επίπησζε ζχκθσλα κε ηελ ίδηα έξεπλα είλαη ε κείσζε ηνπ δείθηε ηηκψλ θαηαλαισηή θαηά δχν κνλάδεο, δεδνκέλνπ φηη νη κεηαλάζηεο δεκηνπξγνχλ εηζφδεκα κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθάζηα ην νπνίν φκσο δελ θαηαλαιψλνπλ νιφθιεξν εθφζνλ ζηέιλνπλ εκβάζκαηα ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο 123. 119 Καηζνξίδαο Γ., Μεηαλάζηεο εξγαδόκελνη θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.111. 120 Ό.π., ζει.112. 121 Ό.π., ζει.102. 122 Ό.π.,, ζει.102-103 θαη Sarris A., Zografakis S., A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the greek economy, Journal of population economics, vol. 12, 1999, p. 155-182. 123 Sarris A., Zografakis S., A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the greek economy, φ.π., ζει. 155-182. 56

χκθσλα κε ηηο έξεπλεο ησλ αξξή θαη Εσγξαθάθε, ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο ζην ΑΔΠ κέζα απφ ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο, έρεη σζηφζν αξλεηηθή επίδξαζε ζηνπο κηζζνχο ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαδνκέλσλ 124. Όζνλ αθνξά ηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη φιεο νη θαηεγνξίεο λνηθνθπξηψλ εθηφο απφ δχν απμάλνπλ ην πξαγκαηηθφ δηαζέζηκν εηζφδεκά ηνπο ιφγσ ηεο απαζρφιεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Οη θαηεγνξίεο πνπ βιάπηνληαη είλαη ηα αζηηθά λνηθνθπξηά κε επηθεθαιήο αλεηδίθεπην εξγαδφκελν θαη ηδηαίηεξα φζα αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ θησρψλ ή ησλ κεζαίσλ εηζνδεκάησλ, νη νπνίεο θαηεγνξίεο φκσο πεξηιακβάλνπλ πεξίπνπ ην έλα ηέηαξην ησλ λνηθνθπξηψλ 125. ε κειέηε ηεο Alpha Bank πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2005 επηζεκαίλεηαη φηη ε εηζξνή κεηαλαζηψλ θαη ε δηαζεζηκφηεηα ρακεινχ θφζηνπο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζπκβάιιεη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κέζα απφ ηε ζπγθξάηεζε ηεο θπγήο ελφο κεγάινπ αξηζκνχ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε ρψξεο ρακεινχ εξγαηηθνχ θφζηνπο. Δηδηθφηεξα αλαθέξεηαη φηη «ε εηζξνή μέλσλ µεηαλαζηψλ ραµεινχ θφζηνπο ζηηο αλαπηπγµέλεο ρψξεο απνηειεί µεραληζµφ θαζπζηέξεζεο ηεο µεηαλάζηεπζεο ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ επηρεηξήζεσλ ζηηο αλαπηπζζφµελεο νηθνλνµίεο» 126. Δπηζεκαίλεηαη ζηελ ίδηα κειέηε φηη νη αληαγσληζηηθέο ζέζεηο εξγαζίαο πνπ δεκηνπξγνχληαη απμάλνληαη φηαλ απηή ε νηθνλνµία έρεη ηε δπλαηφηεηα λα θαιχςεη, µέζσ ηεο εηζξνήο µεηαλαζηψλ, ηηο αλάγθεο ηεο ζε πξνζσπηθφ ζε ηνµείο φπνπ ππάξρνπλ ζεµαληηθέο ειιείςεηο ζηελ εγρψξηα νηθνλνµία 127. Αληίζεηα γηα ηνπο θιάδνπο ησλ θαηαζθεπψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ, νη νπνίνη δελ αληηµεησπίδνπλ ηνλ εμσηεξηθφ αληαγσληζµφ, ε εηζξνή µεηαλαζηψλ έρεη ζπµβάιιεη ζηε ζπγθξάηεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο 128. Δηδηθφηεξα φζνλ αθνξά ηνλ θαηαζθεπαζηηθφ ηνκέα, αλαθέξεηαη παξαθάησ φηη ην ραµειφ θφζηνο ησλ νηθνλνµηθψλ µεηαλαζηψλ θαη ε θάιπςε ησλ ειιείςεσλ πνπ ππήξραλ ζε πνιιέο εηδηθφηεηεο ζπλέβαιιαλ ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ γεγελψλ, ελίζρπζαλ ηα θέξδε ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη µείσζαλ ην θφζηνο γηα ηνπο αγνξαζηέο θαηνηθηψλ 129. Απφ ζηαηηζηηθή έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2006 απφ ηνλ Κόληε Α. ζρεηηθά κε ηε ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζην ΑΔΠ πξνέθπςαλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθά 124 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π. ζει.6. 125 Λπκπεξάθε Α., Πειαγίδεο Θ., φ.π., ζει. 37-38. 126 Alpha Bank, Οη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει.27 127 Ό.π., ζει.20. 128 Ό.π., ζει.21. 129 Ό.π., ζει.25. 57

ζπκπεξάζκαηα. Σνλίδεηαη φηη ηα απνηειέζκαηα αλαθέξνληαη ζηελ άµεζε ζπµβνιή ησλ νηθνλνµηθψλ µεηαλαζηψλ ζηα δηάθνξα µαθξννηθνλνµηθά µεγέζε θαη δελ εληνπίδνληαη νη δεπηεξνγελείο ζεηηθέο ή αξλεηηθέο επηδξάζεηο ησλ µεηαλαζηψλ ζην νηθνλνµηθφ ζχζηεµα ηεο ρψξαο 130. ε απηή ηελ έξεπλα ππνινγίδεηαη φηη ε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ (ζε εθαηνκκχξηα επξψ) γηα ην 2004 είλαη: Από ηελ πιεπξά ηνπ ινγαξηαζµνύ ηεο δαπάλεο (άµεζε εθηίµεζε) Καηαλάισζε λνηθνθπξηψλ 3,351 µεηαλαζηψλ Δπελδχζεηο ζε θαηνηθίεο 565 λνηθνθπξηψλ µεηαλαζηψλ ύλνιν 3,916 σο πνζνζηφ ζην ΑΔΠ (2004: 167,169 εθαη. επξψ) 2.3% 131 Ζ ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ ππνινγίδεηαη απφ ηελ πιεπξά ηεο δεµηνπξγίαο ηνπ εηζνδήµαηνο (άµεζε εθηίµεζε) γηα ην 2004: Δηζφδεµα απφ εξγαζία 4,381 εξγαδνµέλσλ µεηαλαζηψλ Δηζφδεµα απφ δηαλνµή ηνπ 364 αθαζάξηζηνπ ιεηηνπξγηθνχ πιενλάζµαηνο ύλνιν 4,745 σο πνζνζηφ ζην ΑΔΠ (2004: 167,169 εθαη. επξψ) 2.8% 132 ηελ ίδηα έξεπλα ε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ ππνινγίδεηαη απφ ηελ πιεπξά ηεο απαζρόιεζεο εξγαδνµέλσλ (µηζζσηνί) (άµεζε εθηίµεζε) γηα ην 2004: Αθαζάξηζηνη µηζζνί ζην ζχλνιν 34.5% ηεο νηθνλνµίαο σο % ζην ΑΔΠ πµµεηνρή µεηαλαζηψλ ζηελ 10.2% απαζρφιεζε ρέζε ησλ µέζσλ απνδνρψλ 0.72 ειιήλσλ θαη µεηαλαζηψλ χλνιν (σο % ζην ΑΔΠ) 2.5% 133 130 Κφληεο Α., φ.π., ζει.72. 131 Ό.π., ζει.73. 132 Ό.π., ζει.73. 58

πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη φιεο νη κέζνδνη ππνινγηζκνχ ηεο ζπκκεηνρήο ησλ κεηαλαζηψλ ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ έδεημαλ φηη ε άµεζε ζπµβνιή ησλ µεηαλαζηψλ ζηε δεµηνπξγία ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο θπκάλζεθε ην 2004 απφ 2.5% ζε 2.8%. Όπσο αλαθέξεηαη ζηελ έξεπλα ην πνζνζηφ απηφ ζεσξείηαη σο ειάρηζην, δηφηη δελ πεξηιακβάλεη ηηο έµµεζεο ή δεπηεξνγελείο επηδξάζεηο ηεο παξνπζίαο ησλ µεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία 134. ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα εμεηάδνληαη επίζεο ηξία ζελάξηα κε ηε ρξήζε ελφο θαηαζθεπαζηηθνχ ππνδείγκαηνο γεληθήο ηζνξξνπίαο: ελάξην 1 ν : Πνηα είλαη ε ζπµµεηνρή ησλ µεηαλαζηψλ ζηε δήηεζε; Ση ζα άιιαδε αλ ηα λνηθνθπξηά ησλ µεηαλαζηψλ ζηαµαηνχζαλ λα θαηαλαιψλνπλ θαη λα επελδχνπλ; Απνηειέζκαηα 1 νπ ζελαξίνπ: µείσζε ηνπ ΑΔΠ απφ 1,3% έσο 1,55%, µείσζε ησλ ηηµψλ 5% µε 6%, ράλνληαη 85 µε 110 ρηι. ζέζεηο εξγαζίαο γηα Έιιελεο θαη 15 ρηι. ζέζεηο γηα µεηαλάζηεο εξγαδφµελνπο, απμάλνληαη νη πξαγµαηηθνί µηζζνί, νη µεηψζεηο ησλ ηηµψλ βειηηψλνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ εμαγσγψλ θαη πεξηνξίδνπλ ηηο εηζαγσγέο, ν ηνµέαο ησλ θεθαιαηνπρηθψλ αγαζψλ, ησλ θαηαζθεπψλ θαη ν πξσηνγελήο ηνµέαο δέρνληαη ηηο µεγαιχηεξεο πηέζεηο ζηελ παξαγσγή, ηα πξαγµαηηθά εηζνδήµαηα ησλ θησρψλ ειιεληθψλ λνηθνθπξηψλ µεηψλνληαη ζε αληίζεζε µε ησλ πινπζίσλ ή µεζαίνπ εηζνδήµαηνο ειιεληθψλ λνηθνθπξηψλ µε πεξηζζφηεξεο δεμηφηεηεο ηνπ αξρεγνχ, ηα έζνδα ηνπ θξάηνπο απφ ηνλ θφξν εηζνδήµαηνο, ηνλ ΦΠΑ θιπ πεξηνξίδνληαη θαη ην έιιεηµµα απμάλεηαη 135. ελάξην 2 ν : Πνηα ζα ήηαλ ε επηπιένλ επίπησζε αλ απμαλφηαλ ν αξηζµφο ηνπο θαηά 215 ρηι. άηνµα ; Απνηειέζκαηα 2 νπ ελαξίνπ: αχμεζε ηνπ ΑΔΠ θαηά 0,74%, µείσζε ησλ ηηµψλ θαηά 2,25%, 133 Κφληεο Α., φ.π., ζει.73. 134 Ό.π., ζει.74. 135 Ό.π., ζει.139 59

µηθξή βειηίσζε ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσµψλ, δεµηνπξγνχληαη επηπιένλ ησλ 100 ρηιηάδσλ ζέζεσλ εξγαζίαο άιιεο 25 ρηι. γηα έιιελεο εξγαδφµελνπο, νη πξαγµαηηθνί µηζζνί µεηψλνληαη (2,5% γηα έιιελεο µηζζσηνχο µε ιίγεο δεμηφηεηεο έσο 1,8% γηα απηναπαζρνινχµελνπο µε πεξηζζφηεξεο δεμηφηεηεο), νη µεηψζεηο ησλ µηζζψλ ζηνπο µεηαλάζηεο είλαη µεγάιεο, θπµαίλνληαη απφ 28% έσο θαη 52% 136. ελάξην 3 ν : Πνηεο ζα ήηαλ νη επηπηψζεηο ζηελ νηθνλνµία, αλ νη µεηαλάζηεο απνρσξνχζαλ ηµεµαηηθά απφ ηε ρψξα µαο; Απνηειέζκαηα 3 νπ ελαξίνπ: νη ηηµέο απμάλνληαη, νη ζέζεηο απαζρφιεζεο πνπ αθήλνπλ νη µεηαλάζηεο δελ θαιχπηνληαη, ζε πιήξε επειημία ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζηελ αξρή θαη νη Έιιελεο ράλνπλ 3,7 ρηι. ζέζεηο εξγαζίαο, ην ΑΔΠ µεηψλεηαη θαη ην ηζνδχγην πιεξσµψλ επηδεηλψλεηαη. νη πξαγµαηηθνί µηζζνί (ζηελ πιήξε επειημία) απμάλνληαη, ππάξρεη έληνλε αλαδηαλεµεηηθή επίδξαζε 137. πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη ε ζπκβνιή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία είλαη ζεηηθή, ελψ φζν πην εληαγκέλνη είλαη νη κεηαλάζηεο, ηφζν πην ζεηηθή είλαη ε ζπκβνιή ηνπο, κέζα απφ ηελ αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ θαη ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ. Οη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη ζε ζέζεηο εξγαζίαο αιιά κε ηελ παξνπζία ηνπο δεκηνπξγνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Ζ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ κε ρακεινχο κηζζνχο νδεγεί ζηε κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη ησλ ηηκψλ, ελψ νη παξαγσγνί απμάλνπλ ηελ απαζρφιεζε θαη ζπλεπψο ηελ πξνζθνξά αγαζψλ γηα λα θαιχςνπλ ηελ απμεκέλε δήηεζε απφ ηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ 138. 4.4 Δπηδξάζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο Γηα λα δηεξεπλεζεί επηζηεκνληθά ην παξαπάλσ δήηεκα πξέπεη λα έρεη πξνζδηνξηζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ ν ηνκέαο ηεο απαζρφιεζεο ζηνλ νπνίν αλαθεξφκαζηε, 136 Κφληεο Α., φ.π., ζει.140. 137 Ο.π. ζει.141-2. 138 Ο.π., ζει.146. 60

ην αλ ππάξρεη εληαία αγνξά εξγαζίαο ή φρη θαη ην εάλ ππάξρεη αθακςία ή φρη ησλ ακνηβψλ. ε θάζε πεξίπησζε ην ηειηθφ απνηέιεζκα εμαξηάηαη απφ «ηηο ζρέζεηο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο ή ππνθαηάζηαζεο ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ θαη ησλ ηνκέσλ απαζρφιεζεο 139». Έηζη γηα παξάδεηγκα εάλ ζε θάπνην ηνκέα απαζρφιεζεο νη κεηαλάζηεο δξνπλ αληαγσληζηηθά ζε ζρέζε κε ηνπο γεγελείο, ην ηειηθφ απνηέιεζκα ζα εμαξηεζεί απφ ηε ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ 140. Μειέηεο ζην παγθόζκην επίπεδν έρνπλ δείμεη φηη έρεη νξηζκέλεο ζεηηθέο καθξννηθνλνκηθέο επηπηψζεηο δεδνκέλνπ φηη ε αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζπκβάιιεη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ειιείςεσλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο ελψ επηδξά ζεηηθά θαη ζηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο ησλ πξντφλησλ 141. Οη κειέηεο πνπ έρνπλ γίλεη ζε επξσπατθό επίπεδν γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ επηδξάζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ απαζρφιεζε δείρλνπλ φηη νη επηπηψζεηο ζηελ αλεξγία δελ είλαη ζεκαληηθέο ή ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο πνιχ κηθξέο 142. χκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή νη επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηνπο κηζζνχο ησλ γεγελψλ θπκαίλεηαη κεηαμχ -0,3% θαη +0,3%. Οη αξλεηηθέο επηπηψζεηο επηθεληξψλνληαη θπξίσο ζηνπο αλεηδίθεπηνπο γεγελείο ιφγσ ηεο ππάξρνπζαο ζρέζεο ππνθαηάζηαζεο, ελψ είλαη ζεηηθέο γηα ηνπο εμεηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο «πηζαλφλ κέζσ θεξδψλ απφ άπνςε παξαγσγηθφηεηαο ηα νπνία επηηπγράλνληαη ράξε ζηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ απηψλ θαη ησλ κεηαλαζηψλ» 143. Οη έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη ζηελ Διιάδα παξνπζηάδνπλ παξάιιεια θαη δηάθνξεο πηπρέο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. ε έξεπλα ζηε Βφξεηα Διιάδα δηαπηζηψζεθε φηη παξάλνκνη κεηαλάζηεο ιακβάλνπλ κέρξη ην 60% ησλ ακνηβψλ ησλ γεγελψλ θαη ζηνλ ηνκέα ηεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο ππνθαζηζηνχλ κεξηθψο ηελ εξγαζία ησλ γεγελψλ. Δπίζεο ζχκθσλα κε ηελ ίδηα έξεπλα ην 1% ηεο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ ζηελ Βφξεηα Διιάδα πξνέξρεηαη απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ 144. 139 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 27. 140 Ό.π., ζει. 27. 141 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.10-11 142 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π., ζει.4. 143 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.12. 144 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π., ζει.5. 61

Οη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη θπξίσο φκσο ζε ηνκείο θαη ζε εξγαζίεο φπνπ νη γεγελείο δελ επηζπκνχλ λα απαζρνιεζνχλ 145, ζπλεπψο νη κεηαλάζηεο κφλν ελ κέξεη ππνθαζηζηνχλ Έιιελεο εξγαδφκελνπο 146, θαη ζπλήζσο ιακβάλνπλ ρακειφηεξεο απνδνρέο. Δάλ νη κεηαλάζηεο δελ απαζρνινχληαλ ζε απηνχο ηνπο θιάδνπο, είλαη πηζαλφ ην παξαγφκελν πξντφλ λα ήηαλ ρακειφηεξν. Δπίζεο είλαη πηζαλφ φηη ζε αληίζεηε πεξίπησζε, θάπνηεο επηρεηξήζεηο λα κελ κπνξνχζαλ λα αληεπεμέιζνπλ ζε έλα πςειφ θφζηνο εξγαζίαο θαη λα είραλ θιείζεη, απμάλνληαο έηζη ηελ αλεξγία θαη κεηψλνληαο ηελ παξαγσγή 147. Απφ ηελ νηθνλνκεηξηθή αλάιπζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο έξεπλαο ηνπ Θ.Ληαλνχ πξνέθπςε φηη ηα πνζνζηά ησλ κεηαλαζηψλ δελ επεξεάδνπλ ηα πνζνζηά αλεξγίαο, δελ επεξεάδνπλ ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ αλδξψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, ελψ αληίζεηα επεξεάδνπλ ζεηηθά ηε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο 148. πλεπψο ζχκθσλα κε εθηηκήζεηο νη επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιεληθή νηθνλνκία ήηαλ κάιινλ ζεηηθέο εθφζνλ αληαπνθξίζεθε ζε κεγάιν βαζκφ ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ζ θαηαβνιή εηζθνξψλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο απφ ηνπο κεηαλάζηεο ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ δεκνζίσλ εζφδσλ θαη ηνπ πνζνχ ησλ εηήζησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ζηε βειηίσζε ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ηεο ρψξαο 149. 4.5 Δπηδξάζεηο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκία Οη επηπηψζεηο ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία δεκηνπξγνχληαη κέζα απφ ηε κε θαηαβνιή ησλ εηζθνξψλ θαη θφξσλ γηα ην εηζφδεκα πνπ δεκηνπξγείηαη. Δπίζεο ππάξρνπλ επηδξάζεηο θαη ζηε δηάξζξσζε ηεο απαζρφιεζεο 145 Οη λένη ειηθηαθά Έιιελεο επηζπκνχλ λα απαζρνιεζνχλ ζε κηζζνινγηθά αλψηεξεο θαη θνηλσληθά θαηαμησκέλεο εξγαζίεο θαη ιηγφηεξν ζε ρεηξσλαθηηθέο αλεηδίθεπηεο εξγαζίεο, κε βάζε πάληα ηα ηζρχνληα θνηλσληθά ζηεξεφηππα. Έηζη νη κεηαλάζηεο, εηδηθφηεξα αλ δελ δηαζέηνπλ θάξηα παξακνλήο θαη εξγαζίαο, έρνπλ απνδερζεί ηελ απαζρφιεζε πνπ εκπίπηνπλ ζηνλ νξηζκφ «3D» (dirty, dangerous, demeaning), βιέπε ζην Καςάιεο Α., Δηαρείξηζε ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ απαζρόιεζε, φ.π. ζει.358. 146 Λπκπεξάθε Α., Πειαγίδεο Θ., φ.π., ζει. 35-36. 147 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π., ζει.6. 148 Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 174. 149 Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Η κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π., ζει.21. 62

εθφζνλ ε απαζρφιεζε ησλ παξαλφκσλ κεηαλαζηψλ ζπγθεληξψλεηαη ζε κηθξέο επηρεηξήζεηο θαη ζε άηππεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο 150. Αλάκεζα ζηηο ζεηηθέο επηδξάζεηο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία είλαη ε αχμεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο, ε επθακςία ησλ κηζζψλ θαη ε αχμεζε ηεο νηθνλνκηθήο απνδνηηθφηεηαο 151. Αξλεηηθή επίδξαζε ηεο παξάλνκεο απαζρφιεζεο είλαη ε δηεχξπλζε ηνπ κεγέζνπο ηεο παξανηθνλνκίαο, ε κε ζπλεηζθνξά ζηα ηακεία θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη ε κε θαηαβνιή ησλ άκεζσλ θφξσλ. Ωζηφζν κε δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη πνιχ ιίγνη απφ ηνπο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο έρνπλ πςειφηεξν θνξνινγεηέν εηζφδεκα απφ ηνπο λφκηκνπο, δελ ράλεηαη κεγάιν κέξνο ηνπ θφξνπ εηζνδήκαηνο 152. Σέινο έλα ζεµαληηθφ θφζηνο ηεο παξάλνµεο µεηαλάζηεπζεο ελδέρεηαη λα ζπλδέεηαη µε ηηο απμεµέλεο δεκφζηεο δαπάλεο γηα ηε δεµφζηα ηάμε θαη ηε θχιαμε ησλ ζπλφξσλ 153. ηελ έξεπλα ηνπ Α.Κφληε αλαθέξεηαη φηη «απφ φιεο ηηο ελαιιαθηηθέο εθηηµήζεηο ηεο µειέηεο πξνθχπηεη φηη ε άµεζε ζπµβνιή ησλ λφµηµσλ µεηαλαζηψλ ζηε δεµηνπξγία ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο αλήιζε ην 2004 ζε 1,9% έσο 2.2%. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηνπο παξάλνµνπο µεηαλάζηεο είλαη 0,5% έσο 0,7%» 154. 4.6 Δπηδξάζεηο ζην θνηλσληθναζθαιηζηηθό ζύζηεκα Οη επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζην θνηλσληθναζθαιηζηηθφ ζχζηεκα απνηεινχλ έλα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ δήηεκα, εηδηθφηεξα ζήκεξα κε δεδνκέλν ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα ηεο Διιάδαο (ην θνηλσληθναζθαιηζηηθφ ζχζηεκα βαζίδεηαη ζην αλαδηαλεκεηηθφ ζχζηεκα) θαζψο θαη ηε δπζρεξή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη ζήκεξα ηα πεξηζζφηεξα ηακεία. Όζνλ αθνξά ηηο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζην θνηλσληθναζθαιηζηηθφ ζχζηεκα, κπνξνχλ λα γίλνπλ νξηζκέλεο δηαπηζηψζεηο: ε λεαληθή ειηθηαθή δνκή ησλ κεηαλαζηψλ επηδξά ζεηηθά ζηελ αχμεζε ησλ εζφδσλ ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο (εθφζνλ νη κεηαλάζηεο είλαη αζθαιηζκέλνη), 150 Κφληεο Α., φ.π., ζει.173 151 Ό.π., ζει.173. 152 Ό.π., ζει.174. 153 Ό.π., ζει.174 154 Ό.π., ζει.175. 63

ε πςειφηεξε γνληκφηεηα πνπ παξαηεξείηαη κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ ζπλεπάγεηαη θαη πςειφηεξεο θνηλσληθέο παξνρέο πξνο απηνχο, νη κεηαλάζηεο νη νπνίνη έρνπλ θαηαβάιιεη εηζθνξέο γηα ηελ αζθάιηζή ηνπο κειινληηθά ζα ζπληαμηνδνηεζνχλ. Απηφ απνηειεί γηα ηνπο ίδηνπο έλα επηπιένλ θίλεηξν γηα λα παξακείλνπλ ζηελ Διιάδα, εηδηθφηεξα ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ γίλεη αλαγλψξηζε ησλ ελζήκσλ ηνπο ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο, εκπεηξηθά έρεη δηαπηζησζεί φηη ζηαδηαθά ε γνληκφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ αθνινπζεί ηε γνληκφηεηα ησλ γεγελψλ 155, δεδνκέλνπ φηη ν πιεζπζκφο ησλ κεηαλαζηψλ γεξάζθεη ελψ επζπγξακκίδεηαη κε ηελ εγρψξηα δεκνγξαθηθή ηάζε 156. Όζνλ αθνξά ην θνηλσληθναζθαιηζηηθφ ζχζηεκα, νη κεηαλάζηεο δελ απνηεινχλ ηε ιχζε ησλ πξνβιεκάησλ ρξεκαηνδφηεζεο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο δεδνκέλνπ φηη γηα λα ζπκβεί θάηη ηέηνην ζα έπξεπε λα ζπλερίζνπλ λα εηζέξρνληαη εθαηνκκχξηα κεηαλάζηεο νη νπνίνη λα εξγάδνληαη φινη λφκηκα θαη λα θαηαβάιινπλ εηζθνξέο 157, θάηη ην νπνίν δελ αλακέλεηαη λα ζπκβεί ζην επφκελν δηάζηεκα. Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε βησζηκφηεηα ηνπ θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο αθνξά ην θαηά πφζν ηα ζηνηρεία γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ αιινδαπψλ πνπ δειψλνληαη ζηνπο αζθαιηζηηθνχο θνξείο αληηπξνζσπεχνπλ ηελ πξαγκαηηθή ηνπο απαζρφιεζε θαη φρη ηα ειάρηζηα φξηα πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ έθδνζε θάξηαο εξγαζίαο θαη παξακνλήο. Σνλίδεηαη φηη πξέπεη λα γίλεη πξνζπάζεηα γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δηαθνξάο αλάκεζα ζηνλ πξαγκαηηθφ ρξφλν εξγαζίαο θαη ζην ρξφλν πνπ είλαη ν αλαγθαίνο γηα ηε λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ, γηα ηνλ νπνίν γίλεηαη θαηαβνιή ησλ ειάρηζησλ εηζθνξψλ πνπ απαηηνχληαη, ν νπνίνο φκσο δελ αληηπξνζσπεχεη ηνλ πξαγκαηηθφ εξγάζηκν ρξφλν. Με απηφ ηνλ ηξφπν ζα αληηθξνχεηαη ην επηρείξεκα ζχκθσλα κε ην νπνίν εθφζνλ νη κεηαλάζηεο πιεξψλνπλ ηηο ρακειφηεξεο εηζθνξέο, φηαλ ζα έξζεη ε ψξα ηεο ζπληαμηνδφηεζήο ηνπο δελ ζα έρνπλ ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ζηα εζνδα ηνπ ζπζηήκαηνο 158. 155 Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., φ.π., ζει. 27-28. 156 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.18. 157 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π., ζει.2. 158 Ρνκπφιεο., Μπάγθαβνο Υ., Υαηδεβαζίινγινπ Η., Ο ξόινο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηηο κεηαβνιέο ηνπ εξγαηηθνύ δπλακηθνύ θαη ζηε βησζηκόηεηα ηνπ ζπληαμηνδνηηθνύ ζπζηήκαηνο ζηελ Ειιάδα, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.164-166. 64

4.7 Απνηξνπή δηαξζξσηηθώλ αιιαγώλ ή όρη; Έρεη δηαηππσζεί ε άπνςε φηη ε κεγάιε πξνζθνξά θζελνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ σο απνηέιεζκα ηεο κεηαλάζηεπζεο έρεη απνηξέςεη κία ζεηξά απφ δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηα πιαίζηα ησλ επξσπατθψλ αιιά θαη ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο 159. Ζ κεγάιε πξνζθνξά θζελνχ αιιά θαη αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ επέηξεςε ηελ ππνθαηάζηαζε ηνπ παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή ηνπ θεθαιαίνπ απφ απηφλ ηεο θζελφηεξεο εξγαζίαο, πξνζθέξνληαο βξαρπρξφληα νηθνλνκηθά νθέιε απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη ηε ζπγθξάηεζε ησλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ. Ωζηφζν απνηξάπεθαλ δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκία θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο πνπ ζα επέξρνληαλ ιφγσ ηεο αδπλακίαο αληαγσληζκνχ κε παξνρή ρακειφηεξσλ εκεξνκηζζίσλ ζε ζρέζε κε ηξίηεο ρψξεο. Δπηζεκαίλεηαη επίζεο φηη ε παξνπζία πνιιψλ αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη παξάλνκα ζην εζσηεξηθφ κίαο ρψξαο ηνπο θαζηζηά εχθνια ζχκαηα εθκεηάιιεπζεο ιφγσ ησλ ρακειψλ απνδνρψλ πνπ ιακβάλνπλ, απνθιείνληάο ηνπο κε απηφ ηνλ ηξφπν απφ ηελ πιήξε ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία, ελψ επίζεο παξεκπνδίδνπλ καθξνπξφζεζκα ηηο αλαγθαίεο δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο θαη ζπκβάιινπλ ζηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ηεο αγνξάο εξγαζίαο 160. Ο αληίινγνο αλαθνξηθά κε ην επηρείξεκα φηη ε κεγάιε εηζξνή κεηαλαζηψλ κέζα απφ ηελ ππεξπξνζθνξά θζελνχ θαη αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ έρεη απνηξέςεη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο επηθεληξψλεηαη ζην φηη ε πιεηνςεθία ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ Διιάδα είλαη κηθξνκεζαίεο θαη γεληθφηεξα δηαπηζηψλεηαη θιίκα απξνζπκίαο απφ ηελ πιεπξά ησλ επηρεηξήζεσλ γηα πξνψζεζε αιιαγψλ θαη θαηλνηνκηψλ γεληθφηεξα. Ζ θπξηαξρία ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαζψο θαη ε χπαξμε πνιιψλ νηθνγελεηαθψλ επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο απνηεινχλ ηε βάζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ απνηξέπεη ηελ εηζαγσγή κεγάισλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο. Δπηπιένλ ε χπαξμε ελφο γεληθφηεξνπ θιίκαηνο θαη λννηξνπίαο φρη ηδηαίηεξα αλνηρηνχ θαη δεθηηθνχ ζηελ αιιαγή θαη ζηηο κεηαξξπζκίζεηο θαλεξψλεηαη κέζα απφ ηελ εζσζηξέθεηα ησλ πεξηζζνηέξσλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ. Ζ παξαγσγή ζηελ Διιάδα βαζίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ χπαξμε θαη ζηε δηαζεζηκφηεηα 159 Ρνκπφιεο., Πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Ειιάδα θαη ηελ Επξσπατθή Έλσζε, ζην www.inegsee.gr, ζει.7. 160 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.28. 65

θζελνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ (έληαζεο εξγαζίαο) παξά ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ παξαγσγηθψλ επελδχζεσλ, δεδνκέλνπ φηη δελ είλαη ηδηαίηεξα αλνηρηή ζηελ εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ θαηλνηνκηψλ ζην ρψξν ηεο παξαγσγήο. Γεδνκέλνπ φηη νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο, φπσο ζηηο θαηαζθεπέο, ζηηο αγξνηηθέο εξγαζίεο, ζην εκπφξην, ζηνλ ηνπξηζκφ θαη ζηα ηδησηηθά λνηθνθπξηά 161, κπνξνχλ λα γίλνπλ νη παξαθάησ επηζεκάλζεηο: δηαπηζηψλεηαη φηη ζην εκπφξην θαη ζηνλ ηνπξηζκφ ε πιεηνςεθία ησλ επηρεηξήζεσλ είλαη κηθξνχ κεγέζνπο, θάηη ην νπνίν δξα απφ κφλν ηνπ αλαζηαιηηθά ζηελ εηζαγσγή δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηνπο θιάδνπο απηνχο, ε απαζρφιεζε ζηνλ αγξνηηθφ θαη ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα είλαη θπξίσο επνρηαθή, θάηη ην νπνίν επίζεο απνηειεί αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα ηελ εηζαγσγή δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζε απηνχο ηνπο ηνκείο, ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηα ηδησηηθά λνηθνθπξηά νπζηαζηηθά θαιχπηεη ηελ απνπζία θξαηηθήο θξνληίδαο ζε απηφ ην ρψξν, γηα παξάδεηγκα γηα ηε θξνληίδα παηδηψλ θαη ειηθησκέλσλ, εξγαζίεο νη νπνίεο κέρξη πξφζθαηα γίλνληαλ απφ γπλαίθεο πξηλ ηελ έληαμή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζπλεπψο δελ απνηειεί θιάδν δεθηηθφ ζε δηαξζξσηηθέο αιιαγέο. Όζνλ αθνξά ην επηρείξεκα φηη ε κεγάιε πξνζθνξά αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ ηνπο κεηαλάζηεο έρεη απνηξέςεη κία ζεηξά απφ δνκηθέο αλαδηαξζξψζεηο ζηα πιαίζηα ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο θαη νηθνλνκίαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ «θαηεγνξία» φηη απμάλνπλ ηα πνζνζηά αλεξγίαο, επηζεκαίλεηαη φηη: Σα πςειά πνζνζηά αλεξγίαο είλαη ελ κέξεη απνηέιεζκα ησλ αλαδηαξζξψζεσλ πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία ιφγσ ηεο εηζαγσγήο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ (ηερλνινγηθή αλεξγία) 162. Δαλ ην επηρείξεκα φηη ε παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ έρεη απνηξέςεη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο είλαη βάζηκν, γίλεηαη ζπλεπψο δεθηφ φηη ην κέγεζνο ηεο ηερλνινγηθήο αλεξγίαο ζα ήηαλ πνιχ πςειφηεξν, σζηφζν παξακέλεη ζηα ζεκεξηλά επίπεδα ιφγσ ηεο ππεξπξνζθνξάο αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. 161 Βιέπε παξαπάλσ, ελφηεηα 3.2.9 γηα ηνπο θιάδνπο ζηνπο νπνίνπο απαζρνινχληαη νη κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα. 162 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.100. 66

Ο αξηζκφο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο ζηα πιαίζηα κίαο νηθνλνκίαο εμαξηάηαη άκεζα απφ ηε γεληθφηεξε νηθνλνκηθή ζπγθπξία, ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία ηεο ρψξαο θαη ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή 163. Σν γεγνλφο φηη ε θπξηαξρία δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ πξνηχπσλ ζηα πιαίζηα ησλ γεγελψλ θαζηζηά ηηο εξγαζίεο ζηηο νπνίεο απαζρνινχληαη νη κεηαλάζηεο κε ειθπζηηθέο γηα ηνπο Έιιελεο (ρακεινχ θνηλσληθνχ θχξνπο) 164, δεδνκέλνπ φηη νη πξννπηηθέο θνηλσληθήο θηλεηηθφηεηαο θαη θνηλσληθήο αλφδνπ ζηα πιαίζηα ζηελ ειιεληθήο θνηλσλίαο ζπλδένληαη κε ηελ απνκάθξπλζε απφ ηηο ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίαο πξνο ην ρψξν ησλ ππεξεζηψλ. Οη κεηαλάζηεο ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα ησλ αξξή θαη Εσγξαθάθε δελ κεηψλνπλ ηελ απαζρφιεζε ησλ Διιήλσλ, εθφζνλ πνζνζηφ πνπ ππεξβαίλεη ην 60% ησλ κεηαλαζηψλ εξγάδνληαη ζε εξγαζίεο πνπ δελ απνδέρνληαη νη Έιιελεο, 165. ε θάζε πεξίπησζε ε εηζαγσγή δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηελ νηθνλνκία θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο απαηηεί ηελ χπαξμε βνχιεζεο, καθξνρξφληνπ ζρεδηαζκνχ θαη πξνγξακκαηηζκνχ, επελδχζεσλ, θαηάιιειεο εθπαίδεπζεο θαη είλαη ην απνηέιεζκα «δχζθνισλ» θαη καθξνρξφλησλ δηεξγαζηψλ. πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη ζε πεξίπησζε πνπ δελ ππήξρε κεγάιε δηαζεζηκφηεηα θζελνχ θαη αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ είλαη ελδερφκελν λα είραλ εληζρπζεί θάπνηεο ηάζεηο δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά απηφ ζα είρε γίλεη κφλν ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο θαη κφλν θάησ απφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο (χπαξμε δεθηηθφηεηαο ζηελ αιιαγή) θαη ελδερνκέλσο φρη ζην βαζκφ πνπ ππνλνείηαη. 163 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.100. 164 Ό.π., ζει.108. 165 Sarris A., Zografakis S., A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the greek economy, φ.π. ζει. 155-182. 67

Κεθάιαην 5: Παξαηεξήζεηο Ζ ηειηθή ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ εγρψξηα νηθνλνκία ηεο ρψξαο εμαξηάηαη απφ ην αθξηβέο κέγεζνο ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ, ηα νπνία θαη απηά κε ηε ζεηξά ηνπο εμαξηψληαη απφ κία πιεζψξα παξαγφλησλ. Έηζη γίλεηαη απνδεθηφ φηη ε εγθαηάζηαζε επηπιένλ εξγαδνκέλσλ ζηα πιαίζηα ελφο θξάηνπο ζπλεηζθέξεη ζηελ αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ηα νπνία παξάγνληαη ζηα φξηα ηεο ρψξαο. ε γεληθέο γξακκέο νη κεηαλάζηεο έρνπλ ρακειφηεξε θαηαλάισζε απφ ηνπο γεγελείο γηα δηάθνξνπο ιφγνπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη φηη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο είλαη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο, ζηέιλνπλ εκβάζκαηα ζε ζπγγεληθά πξφζσπα εθηφο ρψξαο θαη επίζεο δηαζέηνπλ πνιχ δηαθνξεηηθά θαηαλαισηηθά πξφηππα απφ ηα ηζρχνληα ζηα πιαίζηα ησλ «ζχγρξνλσλ» θαηαλαισηηθψλ θνηλσληψλ δπηηθνχ ηχπνπ. Αξρηθά νη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη αλεηδίθεπηνη ιάκβαλαλ ρακειφηεξεο απνδνρέο απφ ηνπο γεγελείο, θάηη ην νπνίν ηψξα ζηαδηαθά έρεη αξρίζεη λα ππνρσξεί θαζψο ην χςνο ησλ απνδνρψλ έρεη αξρίζεη λα εμηζψλεηαη κε εθείλν ησλ γεγελψλ. ηα πξψηα ρξφληα ηεο απαζρφιεζεο ησλ κεηαλαζηψλ, νη κηζζνί ηνπο ζε θάπνην βαζκφ ήηαλ αληαγσληζηηθνί γηα ηνπο κηζζνχο ησλ αλεηδίθεπησλ γεγελψλ. Οη αλεηδίθεπηνη εξγάηεο θαη νη εξγάηεο ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα θαίλεηαη λα πιήηνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ αλεηδίθεπησλ κεηαλαζηψλ ζηνπο ζπγθεθξηκέλνπο θιάδνπο 166. Γελ ηζρχεη ην ίδην γηα ηνπο εμεηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο, θαζψο νη αλεηδίθεπηνη δελ δξνπλ αληαγσληζηηθά πξνο απηνχο. Αληίζεηα ζχκθσλα κε δηεζλή έξεπλα θαίλεηαη λα επσθεινχληαη 167. Ζ άπνςε φηη νη κεηαλάζηεο επζχλνληαη γηα ηελ αλεξγία είλαη έλα επηρείξεκα ην νπνίν είρε ρξεζηκνπνηεζεί επξέσο θπξίσο ζηα αξρηθά ζηάδηα ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ην νπνίν επίζεο εμαθνινπζεί λα ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζήκεξα. Ωζηφζν ζε δηεζλέο αιιά θαη εζληθφ επίπεδν δελ ππάξρνπλ έξεπλεο πνπ λα επηβεβαηψλνπλ θάηη ηέηνην 168. Οη έξεπλεο 166 Sarris A., Zografakis S., A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the greek economy, φ.π.,ζει. 155-182. 167 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.99. 168 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.98-101 θαη Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, φ.π. ζει. 174. 68

γηα ηελ Διιάδα έρνπλ δείμεη αληίζεηα φηη ν βαζκφο ππνθαηάζηαζεο ηνπ εγρψξηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ κεηαλάζηεο είλαη κηθξφο 169. Δίλαη επίζεο ελδερφκελν φηη φζνη κεηαλάζηεο εγθαζίζηαληαη κφληκα ζηελ Διιάδα λα αξρίζνπλ ζηαδηαθά λα απμάλνπλ ηελ θαηαλάισζή ηνπο φζν απμάλεηαη ην βηνηηθφ ηνπο επίπεδν. Ο παξάγνληαο ηεο νηθνγελεηαθήο επαλέλσζεο κπνξεί επίζεο λα ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νηθνγελεηψλ ζηελ πεξίπησζε γηα παξάδεηγκα πνπ νη κεηαλάζηεο είλαη λφκηκνη θαη ηα παηδηά ηνπο θνηηνχλ ζην ζρνιείν. Ωζηφζν ν επνρηαθφο ραξαθηήξαο ησλ δχν θπξηφηεξσλ θιάδσλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο (ηνπξηζκφο θαη αγξνηηθφο ηνκέαο) επλνεί ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ κεηαλαζηψλ, ελψ ε γεσγξαθηθή εγγχηεηα ησλ βαιθαληθψλ ρσξψλ ζπλεπάγεηαη φηη νη αξηζκνί ησλ κεηαλαζηψλ ζα κεηαβάιινληαη επνρηαθά. Έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ην αλ ε εγθαηάζηαζε ησλ κεηαλαζηψλ ζα είλαη κφληκε ή φρη είλαη ην εαλ ζα είλαη δπλαηή ε αλαγλψξηζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ ζε πεξίπησζε επηζηξνθήο ηνπο ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο 170. Δπίζεο είλαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ λα ζεκεησζεί φηη ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε νη κεηαλάζηεο (λφκηκνη θαη παξάλνκνη) απαληνχλ φηη είλαη ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηελ απαζρφιεζε ηνπο ζηελ Διιάδα, γεγνλφο ην νπνίν ζίγνπξα επεξεάδεη ηελ πεξαηηέξσ παξακνλή ηνπο 171. Απφ ηε κειέηε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ ζηελ Διιάδα κπνξνχλ λα γίλνπλ νξηζκέλεο παξαηεξήζεηο: ππάξρεη ηάζε ζηαζεξνπνίεζεο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ θαη πιεζπζκνχ ζηελ Διιάδα, ππάξρεη επίζεο ηάζε ζηαζεξνπνίεζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο παξάλνκεο θαη αδήισηεο απαζρφιεζεο, ε άπνςε φηη ην θφζηνο εξγαζίαο ζηελ Διιάδα είλαη πςειφ έρεη θπξηαξρήζεη 172. Όζνλ αθνξά ηελ επηξξνή ησλ κεηαλαζηψλ ζηνλ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο επηζεκαίλεηαη φηη: 169 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.100. 170 Παπαδνπνχινπ Γ., Κξηαηζηψηε Β., Δεύηεξε έθζεζε γηα ηελ αμηνιόγεζε ησλ κεηαλαζηεπηηθώλ πνιηηηθώλ, Έξγν αμηνιόγεζεο ηεο Επξσπατθήο Σηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρόιεζε, ΗΝΔ-ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, Αζήλα, Γεθέκβξηνο 2007, ζει.31 θαη 41. 171 Ό.π., ζει.42. 172 Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π., Αληί επηιόγνπ: Αδήισηε απαζρόιεζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007, ζει.385-386. 69

ε πξνζθνξά θζελνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ αλέβαιε σο θάπνην βαζκφ ηε θζνξά παξαδνζηαθψλ θιάδσλ νη νπνίνη δελ έβξηζθαλ αιιηψο λέν δπλακηζκφ, ε ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη νηθνλνκία ήηαλ ηδηαίηεξα γξήγνξε, ε αλαδσνγφλεζε ηεο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο ιφγσ ηεο θζελήο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ δελ ζα δηαηεξεζεί εαλ δελ ξπζκηζηνχλ νη ζπλζήθεο αβεβαηφηεηαο ζηελ απαζρφιεζή ηνπο, ελψ επηζεκαίλεηαη φηη ην ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ηνπ ηνπξηζκνχ 173. Μπνξνχλ λα γίλνπλ δηάθνξεο δηαπηζηψζεηο θαη πξνηάζεηο φζνλ αθνξά ηε ζπλεηζθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηε νηθνλνκία θαη γεληθφηεξα ηε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή: o Οη κεηαλάζηεο, σο θαηαλαισηέο, ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία ηνπ ΑΔΠ, ελψ ε ζπκβνιή ηνπο κπνξεί λα είλαη αθφκα κεγαιχηεξε εθφζνλ εληαρζνχλ πιήξσο ζηε ειιεληθή θνηλσλία, κε δεδνκέλν φηη ζα θαηαβάιινπλ εηζθνξέο θαη θφξνπο. Μεγαιχηεξε ελζσµάησζε ζεκαίλεη µηθξφηεξεο εθξνέο θεθαιαίσλ απφ πιεπξάο µεηαλαζηψλ, µεηαθξάδεηαη ζε αχμεζε ηεο εζληθήο απνηαµίεπζεο θαη ζε µεγαιχηεξε αχμεζε ηνπ ΑΔΠ. o Ζ µεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζα πξέπεη λα είλαη επέιηθηε θαη άµεζα απνηειεζµαηηθή. o Πνιινί απφ ηνπο κεηαλάζηεο έρνπλ ήδε ελζσµαησζεί ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη νηθνλνµία. o Οη µεηαλάζηεο, σο εξγαδφµελνη, ζπµβάινπλ ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ (µείσζε θφζηνπο παξαγσγήο, βειηίσζε αληαγσληζηηθφηεηαο, δεµηνπξγία ζέζεηο εξγαζίαο πνπ νη γεγελείο δελ επηζπµνχλ λα θαιχςνπλ, θαηαβνιή αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ) 174. 173 Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π., φ.π., ζει.388-390. 174 Κφληεο Α., φ.π., ζει.177-9. 70

Κεθάιαην 6: πκπεξάζκαηα Οη επηδξάζεηο ζηελ νηθνλνκία απφ ηε κεηαλάζηεπζε είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο θαη δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηελ επνρή θαη ηελ πεξηνρή ε νπνία εμεηάδεηαη. Οη δπζθνιίεο πξνζδηνξηζκνχ ησλ επηπηψζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ νηθνλνκία νθείινληαη ζηελ πνιππινθφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ, θαζψο θαη ζην κέγεζνο ησλ αληίζεησλ επηπηψζεσλ πνπ πξνθαινχληαη θάζε θνξά. Όζνλ αθνξά ηε βαζηθή ππόζεζε εξγαζίαο θαη ηα αξρηθά εξσηήκαηα πνπ είραλ ηεζεί ζηελ εξγαζία, δειαδή εάλ ε κεηαλάζηεπζε ζπκβάιιεη ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαη κε πνην ηξφπν, πνην είλαη ην κέγεζνο απηήο ηεο ζπκβνιήο, πνηνη είλαη νη ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο πνπ έρνπλ επεξεαζηεί, επηζεκαίλεηαη φηη ε κεηαλάζηεπζε έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο γηα ηελ νηθνλνκία ηεο Διιάδαο, δεδνκέλνπ φηη νη ρακειέο ακνηβέο ησλ κεηαλαζηψλ κεηψλνπλ ην θφζηνο παξαγσγήο ησλ πξντφλησλ θαη ζπλεπψο ηεο ηειηθή ηηκή ηνπο, ηνλψλνπλ ηελ αλάπηπμε θαη ηελ παξαγσγή. Ο κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο απμάλεη ηελ θαηαλάισζε ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ θαη ζπλεπψο απμάλεηαη θαη ε δήηεζε γηα ηα πξντφληα 175. Ζ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο έρεη ζπκβάιιεη ζηελ ηφλσζε ησλ ελ ιφγσ θιάδσλ, νη νπνίνη ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε ζα είρα πεξηέιζεη ζε νηθνλνκηθή δπζρέξεηα 176. Όζνλ αθνξά ηελ πνζνηηθή ζπκβνιή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία ζχκθσλα κε έξεπλα γηα ην 1999 ππνινγίδεηαη φηη ην εζληθφ εηζφδεκα (ΑΔΠ) ηεο ρψξαο απμήζεθε θαηά 1,5% απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ 177. χκθσλα κε άιιε έξεπλα γηα ην 2004 ε άµεζε ζπµβνιή ησλ µεηαλαζηψλ ζηε δεµηνπξγία ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο θπκάλζεθε απφ 2.5% ζε 2.8%. Όπσο αλαθέξεηαη ζηελ έξεπλα ην πνζνζηφ απηφ ζεσξείηαη σο ειάρηζην, δηφηη δελ πεξηιακβάλεη ηηο έµµεζεο ή δεπηεξνγελείο επηδξάζεηο ηεο παξνπζίαο ησλ µεηαλαζηψλ ζηελ νηθνλνκία 178. πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη ε ζπκβνιή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία είλαη ζεηηθή, ελψ φζν πην εληαγκέλνη είλαη νη κεηαλάζηεο, ηφζν πην ζεηηθή είλαη ε ζπκβνιή ηνπο, κέζα απφ ηελ αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ θαη ησλ 175 Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, φ.π., ζει.2. 176 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.102. 177 Καηζνξίδαο Γ., φ.π., ζει.102-103 θαη Sarris A., Zografakis S., A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the greek economy, φ.π. ζει. 155-182. 178 Κφληεο Α., φ.π., ζει.74. 71

αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ. Οη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη ζε ζέζεηο εξγαζίαο αιιά κε ηελ παξνπζία ηνπο δεκηνπξγνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Ζ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ κε ρακεινχο κηζζνχο νδεγεί ζηε κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη ησλ ηηκψλ, ελψ νη παξαγσγνί απμάλνπλ ηφζν ηελ απαζρφιεζε φζν θαη ηελ πξνζθνξά αγαζψλ γηα λα θαιχςνπλ ηελ απμεκέλε δήηεζε απφ ηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ 179. Όζνλ αθνξά ηηο επηπηώζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, επηζεκαίλεηαη φηη ζχκθσλα κε ηηο έξεπλεο νη επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηνπο κηζζνχο ησλ γεγελψλ δελ είλαη ζεκαληηθέο ελψ θπκαίλνληαη κεηαμχ -0,3% θαη +0,3% 180. Σέινο αλαθνξηθά κε ην εαλ ε παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ θαη ε κεγάιε δηαζεζηκφηεηα θζελνχ θαη αλεηδίθεπηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απνηξέπεη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ νηθνλνκία θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο αλαθέξεηαη φηη εάλ ε πξνζθνξά αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο ήηαλ κηθξφηεξε είλαη ελδερφκελν λα είραλ εληζρπζεί θάπνηεο ηάζεηο δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ, αιιά απηφ ζα είρε γίλεη κφλν ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο θαη κφλν θάησ απφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο θαη ελδερνκέλσο φρη ζην βαζκφ πνπ ππνλνείηαη. 179 Κφληεο Α., φ.π., ζει.146. 180 Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, φ.π., ζει.12. 72

Βηβιηνγξαθία Alpha Bank, Οη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο ζηελ Ειιάδα: από ηε λνκηκνπνίεζε ζηελ έληαμε θαη ζηελ πξνζέιθπζε, Οηθνλνκηθφ Γειηίν (ηξηκεληαία έθδνζε), ηρ. 95, επηέκβξηνο 2005. Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην, ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ηελ Δπξσπατθή νηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, Μεηαλάζηεπζε, έληαμε θαη απαζρόιεζε, 2003. Καβνπλίδε Σ., Χαξαθηεξηζηηθά Μεηαλαζηώλ: Τν Ειιεληθό Πξόγξαµµα Ννµηµνπνίεζεο ηνπ 1998, Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο θαη Δθδφζεηο άθνπια, 2002. Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Η κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα, ζην Καηξνχγθαινο Γ. θ.α., Ννκηθέο ζεζκηθέο θαη δηνηθεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαζεζηώηνο εηζόδνπ θαη παξακνλήο κεηαλαζηώλ ζηελ Ειιάδα, Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο, Κέληξν Δπξσπατθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Αζήλα 2004. Καηξνχγθαινο Γ.θ.α., Τν δηεζλέο θαη επξσπατθό πιαίζην ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζην Καηξνχγθαινο Γ. θ.α., Ννκηθέο ζεζκηθέο θαη δηνηθεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαζεζηώηνο εηζόδνπ θαη παξακνλήο κεηαλαζηώλ ζηελ Ειιάδα, Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο, Κέληξν Δπξσπατθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Αζήλα 2004. Καηζνξίδαο Γ., Μεηαλάζηεο εξγαδόκελνη θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Καςάιεο Α., Αμηνιόγεζε ησλ πξόζθαησλ εμειίμεσλ ζηελ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. 73

Καςάιεο Α., Δηαρείξηζε ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ απαζρόιεζε: ν ξόινο ηεο εξγνδνηηθήο πιεπξάο, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Καςάιεο Α., Ελλνηνινγηθά ζηνηρεία γηα ηε κεηαλάζηεπζε, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Καςάιεο Α., Επξσπατθό κνληέιν επηιεθηηθήο κεηαλάζηεπζεο: Ξελνθνβηθή πξνζέγγηζε ή νηθνλνκηθόο ξεαιηζκόο;, Δλεκέξσζε ηρ. 152 Ηνχιηνο Αχγνπζηνο 2008, ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ. Καςάιεο Α., Η πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Καςάιεο Α., Μεηαλάζηξηεο θαη απαζρόιεζε ζηελ Ειιάδα, ζην www.inegsee.gr. Κφληεο Α., θ.α., Οη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο ηεο απαζρόιεζεο ησλ κεηαλαζηώλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο ζην Αθαζάξηζην Εζληθό Πξντόλ, Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Σκήκα Πνιηηηθήο Δπηζηήκεο θαη Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, Δξγαζηήξην Μειέηεο ηεο Μεηαλάζηεπζεο θαη Γηαζπνξάο, Γεθέκβξηνο 2006. Κξεηηθίδεο Γ., Πιεζπζκόο, εξγαηηθό δπλακηθό θαη απαζρόιεζε ησλ κεηαλαζηώλ, Δλεκέξσζε ηρ. 152 Ηνχιηνο Αχγνπζηνο 2008, ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ. Κξεηηθίδεο Γ., Σηνηρεία απαζρόιεζεο κεηαλαζηώλ, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Lanzieri Giampaolo, Population in Europe 2007: first results, Statistics in focus, Eurostat, 81/2008. 74

Ληαλφο Θ., Σύγρξνλε κεηαλάζηεπζε ζηελ Ειιάδα: Οηθνλνκηθή δηεξεύλεζε, ΚΔΠΔ, Μειέηεο 51, Αζήλα 2003. Ληαλφο Θ., Υξήζηνπ Γ., Πνιηηηθή Οηθνλνκία, ΟΔΓΒ, Αζήλα, 1996. Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π., Αληί επηιόγνπ: Αδήισηε απαζρόιεζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Λπκπεξάθε Α., Πειαγίδεο Θ., Ο θόβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο: Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε, εθδφζεηο Πφιηο, Μάξηηνο 2000. Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ., Τν νηθνλνκηθό θαη θνηλσληθό πξνθίι ησλ νηθνλνκηθώλ κεηαλαζηώλ ζην Μαξάηνπ-Αιηπξάληε Λ., Γθαδφλ Δ. Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία πξόλνηα. Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο-πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο, ΔΚΚΔ, Αζήλα 2005. Μνπζνχξνπ Λ.Μ., Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Ειιάδα θαη ζηε Επξώπε, Κνηλσληνινγηθή θαη αλζξσπνινγηθή βηβιηνζήθε-gutenberg, Αζήλα 1991. Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζην Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ Γ., Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, ζεηξά Μειέηεο, Αζήλα 2003. Παπαδνπνχινπ Γ., Κξηαηζηψηε Β., Δεύηεξε έθζεζε γηα ηελ αμηνιόγεζε ησλ κεηαλαζηεπηηθώλ πνιηηηθώλ, Έξγν αμηνιόγεζεο ηεο Επξσπατθήο Σηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρόιεζε, ΗΝΔ-ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, Αζήλα, Γεθέκβξηνο 2007. Παπαδνπνχινπ Γ., Οη επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο ζην Μειέηε γηα ηελ ελδπλάκσζε ησλ κεηαλαζηώλ θαη ησλ πξνζθύγσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, Δπηζηεµνληθνί ππεχζπλνη έξγνπ Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ., Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα, Ηαλνπάξηνο 2006. 75

Παπαζηψπε-Παζηά Ε., Δίθαην ηεο Ιζαγέλεηαο, Δθδ.άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή, 2002. Ρνκπφιεο., Μπάγθαβνο Υ., Υαηδεβαζίινγινπ Η., Ο ξόινο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηηο κεηαβνιέο ηνπ εξγαηηθνύ δπλακηθνύ θαη ζηε βησζηκόηεηα ηνπ ζπληαμηνδνηηθνύ ζπζηήκαηνο ζηελ Ειιάδα, ζην Αδήισηε απαζρόιεζε θαη «λνκηκνπνίεζε» ησλ κεηαλαζηώλ. Η πξόθιεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο, επηκ. Καςάιεο Α., ΗΝΔ/ΓΔΔ- ΑΓΔΓΤ, εηξά Μειέηεο 27, Αζήλα 2007. Ρνκπφιεο., Πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Ειιάδα θαη ηελ Επξσπατθή Έλσζε, ζην www.inegsee.gr. Sarris A., Zografakis S., A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the greek economy, Journal of population economics, vol. 12, 1999. Σξχθσλαο., Καηαγξαθή θαη αμηνιόγεζε απνηειεζκάησλ ησλ εξεπλώλ ζρεηηθά κε ηελ παξνρή ππεξεζηώλ θαη ππεξεζηώλ ππνζηήξημεο ζηνπο κεηαλάζηεο θαη πξόζθπγεο θαη ησλ πνιηηηθώλ, ζην Μειέηε γηα ηελ ελδπλάκσζε ησλ κεηαλαζηώλ θαη ησλ πξνζθύγσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, Δπηζηεµνληθνί ππεχζπλνη έξγνπ Μπάγθαβνο Υ., Παπαδνπνχινπ., Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα, Ηαλνπάξηνο 2006. Υιέηζνο Μ. θ.α. Μεηαλάζηεο θαη κεηαλάζηεπζε, ζην Υιέηζνο Μ., θ.α. Οηθνλνκηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Δπηπηψζεηο ζην Γεσξγηθφ Σνκέα, ΗΜΔΠΟ, Αζήλα 2005. Υιέηζνο Μ.θ.α. Οη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζην Υιέηζνο Μ. Κ.α. Οηθνλνκηθέο δηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Επηπηώζεηο ζην γεσξγηθό ηνκέα, ΗΜΔΠΟ, Αζήλα 2005. 76

Ηζηνζειίδεο www.statistics.gr www.inegsee.gr www.imepo.gr www.xeniosdias.gr www.migrantsingreece.org www.mmo.gr www.eliamep.gr www.alpha.gr www.paep.org.gr http://www.iom.int http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/immigration/fsj_immigration_intro_en.htm http://europa.eu.int/counsil/off/conclu/oct99/oct99 el.htm http://www.europa.eu.int/eur-lex/el/index.html 77

Παξάξηεκα Α. Πίλαθεο Πίλαθαο 1: Μεληαία έζνδα λνηθνθπξηώλ Κφληεο Α., θ.α., Οη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο ηεο απαζρόιεζεο ησλ κεηαλαζηώλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο ζην Αθαζάξηζην Εζληθό Πξντόλ, Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Σκήκα Πνιηηηθήο Δπηζηήκεο θαη Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, Δξγαζηήξην Μειέηεο ηεο Μεηαλάζηεπζεο θαη Γηαζπνξάο, Γεθέκβξηνο 2006, ζει. 35-36 78

Πίλαθαο 2: Μεληαίεο δαπάλεο λνηθνθπξηώλ Κφληεο Α., (2006) ζει.38. Πίλαθαο 3: πκβνιή κεηαλαζηώλ ζε ΑΔΠ Κφληεο Α., (2006), ζει.73. 79

Πίλαθαο 4: Δθηηκήζεηο κεηαλαζηεπηηθώλ ξνώλ 1994-2001 (ρηι.) Κφληεο Α., (2006), ζει.159. Πίλαθαο 5: πκκεηνρή κεηαλαζηώλ ζε Αθαζάξηζην Δγρώξην Πξντόλ (εθαη. Δπξώ), 2004 Κφληεο Α., (2006), ζει.175. 80

Β. Γηαγξάκκαηα Γηάγξακκα 1: Καηαλνκή κεηαλαζηεπηηθνύ πιεζπζκνύ αλά ειηθία Κφληεο Α., (2006), ζει.21. Γηάγξακκα 2: Κιάδνο απαζρόιεζεο κεηαλαζηώλ Κφληεο Α., (2006), ζει.42. 81

Γηάγξακκα 3: Οξγαληζκνί αζθάιηζεο Μεηαλαζηώλ Κφληεο Α., (2006), ζει.43. 82