ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΙΙ ΝΗΠΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Αναπτυξιακά επιτεύγματα Καλλιρρόη Παπαδοπούλου και Λήδα Αναγνωστάκη ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ 2016-17
Βάδιση, έλεγχος σφιγκτήρων, το «όχι» του παιδιού, γλωσσική ανάπτυξη
Βάδιση Λίγο μετά το τέλος του πρώτου χρόνου (από 11 μ.-18 μ) το νήπιο μπορεί πλέον να στέκεται και να περπατά. Αφού κατακτηθεί η ικανότητα της βάδισης θεωρείται ότι αρχίζει η νηπιακή ηλικία. Νέα προοπτική, πιο ενεργητική εξερεύνηση, μεγαλύτερη αυτονομία Με τη σειρά της ώθηση για περαιτέρω γνωστική και αντιληπτική ανάπτυξη Επίσης, μπορεί πλέον με δική του πρωτοβουλία να απομακρύνεται από τη μητέρα (μητέρα ως ασφαλής βάση) Η πρώτη φάση της νεοαποκτηθείσας κινητικότητας των παιδιών περιγράφεται ως ενθουσιώδης, για να ακολουθήσει η φάση της «επαναπροσέγγισης» (M. Mahler).
Έλεγχος σφιγκτήρων Βρίσκεται υπό τον έλεγχο της ωρίμανσης, αλλά έχει σαφείς συναισθηματικές προεκτάσεις Αίσθηση (ή μη) ελέγχου του σώματος/εαυτού και προσωπικής αυτονομίας. Επηρεάζεται από τις στάσεις των γονέων και τη σχέση γονέα-παιδιού (πιθανό πεδίο σύγκρουσης με γονείς)
«Οχι», οι συνεχόμενες αρνήσεις του νηπίου Το όχι αναπτυξιακό επίτευγμα; «οργανωτής» (R. Spitz) που σχετίζεται με τη γνωστική ανάπτυξη, την αίσθηση του εαυτού, την αίσθηση ελέγχου του εαυτού και της αυτονομίας.
Γλωσσική ανάπτυξη Καθώς τα βρέφη/νήπια γίνονται πιο κινητικά και απομακρύνονται από το πρόσωπο φροντίδας, καθίσταται αναγκαίο ένα νέο μέσο αλληλεπίδρασης που θα επιτρέψει την επικοινωνία από απόσταση, με άλλα λόγια την ανάπτυξη της γλώσσας. Η κατανόηση προηγείται της παραγωγής (βρέφη 4 μ. αναγνωρίζουν το όνομά τους, 9 μ. κατανοούν συνηθισμένες εκφράσεις). Παραγωγή: από τα αλληλεπιδραστικά γουργουρίσματα, στο βάβισμα (μπαμπαμπα, ντανταντα) σε ηλικία 7 μ. που σταδιακά παίρνει την τονικότητα της οικείας γλώσσας.
Γλωσσική ανάπτυξη Στο τέλος του πρώτου χρόνου, κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες ευδιάκριτες λέξεις σχετικά με αντικείμενα. Στα μέσα του δεύτερου χρόνου ζωής, τα παιδιά αρχίζουν να συνδυάζουν λέξεις. Συνήθως 2 λέξεις οι οποίες αντιπροσωπεύουν 2 έννοιες («μπαμπά, κοίτα»). «Τηλεγραφική ομιλία» (τα «απαραίτητα»). Σε συνδυαμό με χειρονομίες και τονισμό, τα νήπια πετυχαίνουν να εκφράσουν πολυάριθμα νοήματα.
«Η γλωσσική έκρηξη» Περίπου στους 21 μήνες, υπάρχει «γλωσσική έκρηξη»: απόκτηση λεξιλογίου με ταχύτατο ρυθμό Εκμάθηση νέων λέξεων που εμφανίζονται σε μια οικεία δομημένη κοινωνική αλληλεπίδραση, «γρήγορη χαρτογράφηση». Η γλωσσική έκρηξεη σχετίζεται με τη γνωστική ανάπτυξη (πχ. αυξημένη ικανότητα κατηγοριοποίησης εννοιών) αλλά και τη κοινωνική ανάπτυξη (επιθυμία να ικανοποιήσουν τους γονείς)
Τα δίπολα του Erikson Γέννηση έως 1 έτους: θεμελιώδης εμπιστοσύνη ή δυσπιστία 1-3 ετών: Αυτονομία ή ντροπή και αμφιβολία 3-6 ετών: Πρωτοβουλία ή ενοχή 6-12 ετών: Εργατικότητα ή αίσθημα κατωτερότητας 12-20 ετών: Ταυτότητα ή σύγχυση ρόλων 20-40 ετών: Οικειότητα ή απομόνωση 40-65 ετών: Παραγωγικότητα ή απραξία Τρίτη ηλικία: Πληρότητα του εγώ ή απελπισία
Αυτονομία ή ντροπή και αμφιβολία Κατά τον Erikson τα νήπια στο δεύτερο χρόνο περνούν στο σταδιο της αυτονομία ή ντροπής και αμφιβολίας. Σε αυτό το στάδιο αποκτούν την αίσθηση του εαυτού ως ικανού ή μη ικανού να επιλύει προβλήματα και να επιτελεί έργα Τα νήπια θέλουν να κάνουν σχεδόν όλα τα πράγματα μόνα τους (δες όμως παρακάτω τη σύγκρουση...)
Αυτονομία ή ντροπή και αμφιβολία Όταν 0ι γονείς δομούν το περιβάλλον έτσι ώστε το νήπιο να επιτυγχάνει στις αυτο-παρακινούμενες προσπάθειες πράξεων και ελέγχου τότε αναπτύσσεται η έννοια της αυτονομίας (vs έντονα ελεγκτικοί ή απορριπτικοί γονείς) Θετική έκβαση: αίσθημα αυτάρκειας αν ενθαρρυνθεί η εξερεύνηση Αρνητική έκβαση: αμφιβολία για τον εαυτό, έλλειψη ανεξαρτησίας
Η βασική σύγκρουση της νηπιακής ηλικίας Κατά τη νηπιακή ηλικία τα παιδιά βιώνουν συναισθηματική σύγκρουση μεταξύ της αυξανόμενης ανάγκης για αυτονομία και της εμφανούς εξάρτησης (και των περιορισμένων δεξιοτήτων). Mahler και η αμφιθυμία στους 18 μήνες
Εσωτερική σύγκρουση και εκρήξεις οργής Απότοκο της σύγκρουσης και της αμφιθυμίας που βιώνουν τα νήπια, αλλά και της δυσκολίας να χειριστούν τις συναισθηματικές εντάσεις (the terrible twos!) Ο τρόπος με τον οποί0 οι γονείς αντιμετωπίζουν τη εσωτερική σύγκρουση των νηπίων (όπως γενικά η ικανότητά τους για ευαίσθητη φροντίδα) καθοριστικός για την επίλυση της σύγκρουσης
Όρια Ο τρόπος που οι γονείς αντιμετωπίζουν αυτή τη σύγκρουση εκφράζεται και μέσα από τους τρόπους που θεσπίζουν όρια και προσεγγίζουν την πειθαρχία. Ανάγκη για ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη του παιδιού για εξερεύνηση και τη διεκδίκηση της αυτονομίας του και στην ανάγκη για ασφάλεια και κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά.
Όρια Ανάγκη για επανατροφοδότηση ώστε τα νήπια να κατανοούν τις επιπτώσεις των πράξεών τους: επιβράβευση, έπαινος, επίπληξη, ενδεχομένως τιμωρία. Το αντικείμενο της αιτιολογημένης κριτικής πρέπει να είναι η συμπεριφορά και όχι το ίδιο το παιδί («μην το κάνεις αυτό, με πονάς»). Τα λογικά όρια προσφέρουν βάση ασφάλειας και ενθαρρύνουν την αυτοπεποίθηση των παιδιών. Οχι εύκολες κατευθυντήριες γραμμές. Συχνά εμφανείς οι συναισθηματικές δυσκολίες/ανεπάρκειες των γονέων. Πολιτισμικές διαφορές στο τι συνιστά κατάλληλη συμπεριφορά προς τα παιδιά. Αλλά πάντα υπάρχουν όρια!
Ανάπτυξη της προκοινωνικής συμπεριφοράς Προκοινωνική συμπεριφορά: συμπεριφορές όπως η ενσυναίσθηση, η συνεργασία, το μοίρασμα που έχουν στόχο να ωφελήσουν τους άλλους. Οι προκοινωνικές συμπεριφορές αναπτύσσονται μεταξύ 18 και 24 μ. Ενσυναίσθηση: η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης σχετίζεται με τη αναπτυσσόμενη αίσθηση του εαυτού των νηπίων (και τη διαφοροποίηση από τους άλλους) και έχει τις βάσεις της στο δεσμό με τον σημαντικό Άλλο. (πείραμα) Νήπια 21 μηνών αναστατώνονταν όταν η μητέρα «χτυπούσε», στους 24 μ. είχαν μάθει και συμπεριφορές παρηγοριάς
Ανάπτυξη της προκοινωνικής συμπεριφοράς Ανάπτυξη της συνεργατικής συμπεριφοράς: 12 μ. τα βρέφη δεν μπορούν να συνεργαστούν 18 μ. η συνεργασία μεταξύ των νηπίων είναι σπάνια και μάλλον τυχαία 24 μ. με λίγη καθοδήγηση σχεδόν όλα τα νήπια μπορούν να συνεργαστούν
Ημερήσια φροντίδα Ποιες οι συνέπειες της ημερήσιας φροντίδας; Αντιφατικά ευρήματα (θετική η είσοδος σε μικρή ηλικία στο βρεφονηπιακό σταθμό για τις γνωστικές δεξιότητες; θέματα με το δεσμό και την κοινωνική συμπεριφορά; ) Περίπλοκο ζήτημα Η ηλικία εισόδου στον παιδικό σταθμό και η ποσότητα της φροντίδας δεν αποτελούν από μόνες τους ικανούς προβλεπτικούς παράγοντες για την ανάπτυξη του παιδιού. Η ποιότητα της φροντίδας φαίνεται να έχει μεγάλη σημασία (-όπως και στην περίπτωση της γονεϊκής φροντίδας).
Παράγοντες που συνδέονται με την ανάπτυξη της προσωπικότητας κατά τη βρεφική και νηπιακή ηλικία Προσωπικότητα: το σύνολο των σταθερών χαρακτηριστικών του ατόμου που το διαφοροποιούν από τα άλλα άτομα Ιδιοσυγκρασία Δεσμός Η ποιότητα φροντίδας και σχέσεων Ποιότητα συναλλαγής, ανταπόκριση στις ανάγκες, οικοδόμηση εμπιστοσύνης και αίσθησης ασφάλειας Πώς αντιμετωπίζεται η ανάγκη για αυτονομία; Μέλη της οικογένειας (πχ. αδέλφια) και οικογενειακές σχέσεις Παραμέληση, κακοποίηση Κοινωνική αναφορά (σήματα γονιών προς τα παιδιά-πολιτισμικές αξίες) Έννοια εαυτού (αν/πώς έχει διαμορφωθεί)