Φάρμακα στον οφθαλμό και στην ουροδόχο κύστη Χριστίνα Τεσσερομμάτη Αναπ. Καθηγήτρια Φαρμακολογίας
Η κόρη είναι το μεταβλητό σε μέγεθος άνοιγμα του ματιού στο κέντρο της ίριδας Τα κύρια ανατομικά στοιχεία του οφθαλμού, τα οποία έχουν σχέση με την παραγωγή και την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού (ΥΥ) είναι το ακτινωτό σώμα, η γωνία του πρόσθιου θαλάμου (διηθητικός ηθμός, trabeculum) και ο σωλήνας του Schlemm
Υπάρχει εσωτερικό κύκλωμα παραγωγής και αποχέτευσης, του Υδατοειδούς υγρού στον πρόσθιο θάλαμο. Όταν η αποχετευτική γωνία αποφραχθεί, η πίεση του υγρού αυξάνεται και μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή του οπτικού νεύρου. Η ίριδα έχει μύες που προκαλούν συστολή (μύση) ή διαστολή (μυδρίαση), ανάλογα με τις συνθήκες φωτός που επικρατούν. Αυτό γίνεται αντανακλαστικά από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Το συμπαθητικό αυτόνομο νευρικό σύστημα προκαλεί μυδρίαση και το παρασυμπαθητικό μύση
Ο κερατοειδής και η ίριδα σχηματίζουν μία γωνία, τη γωνία του προσθίου θαλάμου.ο πρόσθιος θάλαμος είναι γεμάτος από διαυγές υγρό, το υδατοειδές υγρό, που διατηρεί τη σύσταση στο πρόσθιο τμήμα του ματιού. Η γωνία παίζει σημαντικό ρόλο στο γλαύκωμα (αν είναι κλειστή ή ανοικτή), γιατί από αυτήν παροχετεύεται το υδατοειδές υγρό μέσω του διηθητικού ηθμού(ιστός με ανοίγματα, δοκίδες, που διηθούν το υγρό. Σχηματίζεται δακτύλιος στην περιφέρεια της πρόσθιας επιφάνειας του φακού ( από την οπίσθια επιφάνεια της ίριδας, το ακτινωτό σώμα, τις ίνες της Ζιννείου ζώνης και τον κρυσταλλοειδή φακό)
Το μέγεθος της κόρης εξαρτάται από την ισορροπία μεταξύ του συμπαθητικού και του παρασυμπαθητικού συστήματος, αλλά και την ένταση του φωτισμού του περιβάλλοντος χώρου. Ο συστολέας (σφιγκτήρας) της κόρης δέχεται παρασυμπαθητικές ίνες, ενώ ο διαστολέας δέχεται συμπαθητικές ίνες. Το παρασυμπαθητικό Α.Ν.Σ., διεγείρει (συσπά) τον ακτινωτό μυ, αναστέλλεται από την ατροπίνη και τα παράγωγά της. Το παρασυμπαθητικό προκαλεί προσαρμογή στην κοντινή όραση Οι παρασυμπαθητικές ίνες του συστολέα της κόρης αρχίζουν από τον πυρήνα Edinger- Westphal και πορεύονται, με το κοινό κινητικό νεύρο, προς το οφθαλμό μύση μορφίνης
Το χρόνιο γλαύκωμα ανοικτής γωνίας αποτελεί τη πιο συχνή μορφή γλαυκώματος (90%). Είναι αποτέλεσμα του φαινομένου της γήρανσης. Η αποχετευτική οδός, ή αποχετευτική γωνία του ματιού, γίνεται λιγότερο επαρκής με το πέρασμα του χρόνου και η πίεση στο εσωτερικό του οφθαλμού αυξάνεται σταδιακά.
Γλαύκωμα κλειστής γωνίας Μερικές φορές η αποχετευτική γωνία του οφθαλμού μπορεί να αποφραχθεί εντελώς. (πχ. όπως όταν ένα φύλλο χαρτί που επιπλέει κοντά στο άνοιγμα της αποχέτευσης ξαφνικά πέσει πάνω στο στόμιο και διακόψει τη ροή έξω από το νιπτήρα). Στον οφθαλμό, η ίριδα μπορεί να παίξει το ρόλο του «φύλλου χαρτιού» κλείνοντας εντελώς την αποχετευτική γωνία.
Τα παρασυμπαθομιμητικά ( αμεσα) Α. κυρίως πιλοκαρπίνη προκαλούν συστολή της κόρης (μύση) μειώνοντας ταυτόχρονα την ενδοφθάλμιο πίεση Ενστάλαξη 0.5%-2% διαλύματος υδροχλωρικής πιλοκαρπίνης προκαλεί μέσα σε 15 λεπτά μύση που διαρκεί 12-24 ώρες. Β. αναστρέψιμοι αναστολείς της χολινεστεράσης. Πχ φυσοστιγμίνη χρησιμοποιείται ενδοφθαλμικά στη θεραπεία του γλαυκώματος για την αποτροπή δημιουργίας συμφύσεων ανάμεσα στο φακό και την ίριδαη φυσοστιγμίνη συνδυάζεται συχνά με μυδριατικά, όπως π.χ. ατροπίνη
1.Οι β-αδρενεργικοί ανταγωνιστές όπως η επινεφρίνη και dipivefrin (Propine) αυξάνουν την εκροή του υδατοειδούς υγρού μέσω του δοκιδωτού δικτύου και πιθανώς μέσω της ραγοειδοσκληρικής μονοπατιού εκροή, πιθανώς με δράση β2-αγωνιστή. 2. Οι β-αδρενεργικοί ανταγωνιστές, όπως η τιμολόλη, levobunolol (Betagan), και betaxolol οδηγούν σε μείωση της παραγωγής υδατοειδούς υγρού από το ακτινωτό σώμα. 3 Α2-αδρενεργικοί αγωνιστές, όπως brimonidine (Alphagan) λειτουργούν με διπλό μηχανισμό, μειώνοντας υδατικό παραγωγής και την αύξηση δοκιδώδους εκροή
Οι ακτινοειδείς προβολές βρίσκονται στην πτυχωτή μοίρα του ακτινωτού σώματος, είναι 70-80 και προέχουν μέσα στον οπίσθιο θάλαμο. Μεταξύ τους υπάρχουν οι κοιλάδες του Kuhnt. Από της κοιλάδες του Kuhnt εκφύονται οι ίνες της ζίννειας ζώνης και προσφύονται στον φακό Το ακτινωτό σώμα (λατ. corpus ciliare) είναι κυκλικός ιστός, που αποτελείται από τον ακτινωτό μυ και τις ακτινωτές αποφύσεις(ή προβολές). Αποτελεί τμήμα του ραγοειδούς χιτώνα, του στρώματος του βολβού που τρέφει το μάτι μεταφέροντας θρεπτικές ουσίες. Υπάρχουν τρεις μοίρες ακτινωτού μυός. Βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του ματιού, πίσω από την ίριδα και περιβάλλουν τον φακό. Συνδέονται με τον φακό μέσω ενός στρώματος συνδετικού ιστού που αποτελεί την Ζίννειο ζώνη, και είναι υπεύθυνες για τη μεταβολή του σχήματος του φακού προκειμένου το φως να εστιάζει σωστά στον αμφιβληστροειδή.
Όταν ο ακτινωτός μυς βρίσκεται σε χάλαση (δηλαδή χαλαρώνει), το πάχος του φακού μειώνεται (επίπεδωση), βελτιώνοντας έτσι την εστίαση στα μακρινά αντικείμενα. Όταν ο μυς συσπάται η καμπυλότητα και το πάχος του φακού αυξάνεται (κύρτωση), κι έτσι το μάτι εστιάζει καλύτερα στα κοντινά αντικείμενα. Το ακτινωτό σώμα έχει τρεις λειτουργίες: την προσαρμογή της εστίασης του ματιού, την έκκριση του υδατοειδούς υγρού και την συντήρηση του συνδετικού ιστού που συγκρατεί το φακό. Η σύσπαση των ινών του ακτινωτού επιδρά πάνω στο trabeculum (διηθητικός ηθμό) με πιθανό αποτέλεσμα τη διάνοιξη των πόρων και την αύξηση της αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού Το υδατοειδές υγρό μεταφέρει θρεπτικές ουσίες στο φακό και τον κερατοειδή και απομακρύνει τις τοξίνες από αυτά τα τμήματα. Στο ακτινωτό σώμα δρουν πολλά φάρμακα κατά του γλαυκώματος, καθώς είναι υπέυθυνο για την έκκριση του υδατοειδούς η μείωση της παραγωγής υδατοειδούς είναι ένας τρόπος να μειωθεί η ενδοφθάλμια πίεση
Το ακτινωτό σώμα βρίσκεται πίσω από την ίριδα και φτάνει μέχρι την πριονωτή περιφέρεια, που είναι το όριο μεταξύ της φωτοευαίσθητης και της τυφλής μοίρας του αμφιβληστροειδούς. Χρησιμεύει στη στερέωση του κρυσταλλοειδούς φακού μέσω των ινών του Zinn. Περιέχει τον ακτινωτό μυ που αποτελείται από λείες μυϊκές ίνες, η σύσπαση ή η χαλάρωση του οποίου μεταβάλει την καμπυλότητα του κρυσταλλοειδούς φακού. Με τον τρόπο αυτό γίνεται δυνατή η εστίαση του οφθαλμού τόσο σε μακρινά όσο και σε κοντινά αντικείμενα.
Στον σφιγκτήρα μυ της κόρης και τον ακτινωτό μυ έρχονται μεταγαγγλιακές παρασυμπαθητικές ίνες από το οφθαλμικό γάγγλιο με τα βραχέα ακτινοειδή νεύρα (οι προγαγγλιακές ίνες φτάνουν στο οφθαλμικό γάγγλιο με το κοινό κινητικό νεύρο). Στον διαστολέα μυ της κόρης φέρονται (αμύελες) μεταγαγγλιακές συμπαθητικές ίνες από το έσω καρωτιδικό πλέγμα.
Ατροπίνη: Μυδρίαση δεν υπάρχει προσαρμογή στην κοντινή όραση (διακοπή της παρασυμπαθητικής νευρώσεως του σφικτήρα μυ της κόρης και του ακτινωτού μυ). με παράλυση του παρασυμπαθητικού (π.χ. χορήγηση ατροπίνης) ή με Αδρεναλίνη ερεθισμός του συμπαθητικού Δρα σχεδόν αποκλειστικά στους α-υποδοχείς του διαστολέα μυ της κόρης, που συστελλόμενος προκαλεί μυδρίαση (κυρίως φαινυλεφρίνη) Η εσωτερική μοίρα του ακτινωτού μυ είναι ο δακτυλιοειδής μυς του Muller που αποτελείται από τις κυκλικές ίνες. Η μοίρα αυτή του ακτινωτού μυ, ο στρογγυλός μυς, έχει ιδιότητες σφιγκτήρα και όταν συσπάται μικραίνει η διάμετρος του κύκλου των ακτινοειδών προβολών με αποτέλεσμα τη χαλάρωση των ινών του Zinn και τη λειτουργία της προσαρμογής. invenio.lib.auth.gr/record/100721/files/gri-2008-1037.pdf?version=1
Ocular effects Pilocarpine Muscarinic receptor agonist Miosis-Pupillary constriction Ακτιωτός μυς Ζίννειος ζώνη Atropine Muscrinic recep. antagonist Pupillary dilatation 17
Ενεργοποίηση των μουσκαρινικών υποδοχέων από χολινεργικούς (μουσκαρινικούς ) αγωνιστές, ή από αναστολείς της χολινεστεράσης οδηγεί σε συστολή του ακτινωτού μυός και του σφιγκτήρα της κόρης. Η συστολή του σφιγκτήρα της κόρης προκαλεί μύση (1). Αποτέλεσμα της συστολής του ακτινωτού μυός (2) είναι, χάλαση της Ζιννείου ζώνης, κύρτωση του φακού, προσαρμογή και επιπέδωση του προσθίου θαλάμου. Επιπλέον ο σκληραίος πτερνιστήρ (έσω τοίχωμα του προσθίου θαλάμου) διατείνει τον διηθητικό ηθμό στη γωνία του θαλάμου καθώς και τον σωλήνα του Schlemm και έτσι διευκολύνεται η παροχέτευση του υδατοειδούς υγρού και ελαττώνεται η ενδοφθάλμια πίεση και βελτιώνεται η εικόνα του γλαυκώματος.
Ocular effects Pilocarpine Muscarinic receptor agonist Miosis-Pupillary constriction Ακτιωτός μυς Ζίννειος ζώνη Atropine Muscrinic recep. antagonist Pupillary dilatation 25
Ενεργοποίηση των μουσκαρινικών υποδοχέων από χολινεργικούς (μουσκαρινικούς ) αγωνιστές, ή από αναστολείς της χολινεστεράσης οδηγεί σε συστολή του ακτινωτού μυός και του σφιγκτήρα της κόρης. Η συστολή του σφιγκτήρα της κόρης προκαλεί μύση (1). Αποτέλεσμα της συστολής του ακτινωτού μυός (2) είναι, χάλαση της Ζιννείου ζώνης, κύρτωση του φακού, προσαρμογή και επιπέδωση του προσθίου θαλάμου. Επιπλέον ο σκληραίος πτερνιστήρ (έσω τοίχωμα του προσθίου θαλάμου) διατείνει τον διηθητικό ηθμό στη γωνία του θαλάμου καθώς και τον σωλήνα του Schlemm και έτσι διευκολύνεται η παροχέτευση του υδατοειδούς υγρού και ελαττώνεται η ενδοφθάλμια πίεση και βελτιώνεται η εικόνα του γλαυκώματος.
εξωστήρας σφιγτήρας
ατροπίνη Ανταγωνιστές α αδρενεργικών