ΠΜΣ Γεωπονικού Πανεπιστημίου Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων: Θεωρία, Μεθοδολογία & Πρακτική Γιάννης Παραβάντης Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστήμιο Πειραιώς 2017
Ποιος είναι ο ομιλητής; Πολιτικός Μηχανικός Συγκοινωνιολόγος (ΕΜΠ) Μάστερ σε Μεταφορές και Διδακτορικό σε Περιβάλλον/Ενέργεια (Northwestern University, Chicago, ΗΠΑ) εκπόνηση άνω των 40 ΜΠΕ μεγάλων έργων Επίκουρος Καθηγητής (μόνιμος) στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς γνωστικό αντικείμενο «Διεθνείς Πολιτικές στην Τεχνολογία, την Ενέργεια και το Περιβάλλον» διαφάνεια 2 σε σύνολο 36
Η διάλεξη θα ασχοληθεί με το θέμα της εκπόνησης Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ): θεωρητικές έννοιες στοιχεία μεθοδολογίας καλές πρακτικές επισκόπηση περιεχομένων ΜΠΕ θεσμικό πλαίσιο εκπόνησης ΜΠΕ τα βασικά διαφάνεια 3 σε σύνολο 36
Θεωρούμε το ακόλουθο βασικό εννοιολογικό μοντέλο (conceptual model) για το περιβάλλον, που το φέρει να αποτελείται από 4 «σφαίρες»: Ατμόσφαιρα Υδρόσφαιρα Λιθόσφαιρα ή Γεώσφαιρα έδαφος και υπέδαφος Βιόσφαιρα άνθρωπος, ζώα, φυτά διαφάνεια 4 σε σύνολο 36
Στην ατμόσφαιρα συναντάμε παγκόσμια (global) και τοπικά (local) περιβαλλοντικά προβλήματα. Παγκόσμια προβλήματα: το φαινόμενο του θερμοκηπίου (greenhouse effect) και η παγκόσμια κλιματική αλλαγή (global climate change) η μείωση της στοιβάδας του όζοντος (ozone layer) Τοπικό πρόβλημα είναι η κυκλοφοριακή ρύπανση (από τα μέσα μεταφοράς). διαφάνεια 5 σε σύνολο 36
Η υδρόσφαιρα περιλαμβάνει αλμυρά (ωκεανούς, θάλασσες) και γλυκά νερά (λίμνες, ποταμούς, υδροβιότοπους, υπόγεια νερά). Το νερό διακινείται με τον υδρολογικό κύκλο (hydrologic cycle). διαφάνεια 6 σε σύνολο 36
διαφάνεια 7 σε σύνολο 36
Η λιθόσφαιρα περιλαμβάνει το έδαφος (soil), σημαντική παράμετρο της ζωής. Έδαφος = χώμα + αέρας + νερό + ζωή Προβλήματα του εδάφους είναι η εδαφική διάβρωση (soil erosion) και η ρύπανση των υπογείων υδάτων. διαφάνεια 8 σε σύνολο 36
διαφάνεια 9 σε σύνολο 36
Η βιόσφαιρα ευδοκιμεί στη διασύνδεση (interface) των άλλων σφαιρών! Για παράδειγμα: μεταξύ ατμόσφαιρας και λιθόσφαιρας η επιφάνεια της γης μεταξύ υδρόσφαιρας και λιθόσφαιρας ο πυθμένας της θάλασσας (βένθος) μεταξύ ατμόσφαιρας και υδρόσφαιρας η επιφάνεια της θάλασσας. διαφάνεια 10 σε σύνολο 36
Το περιβάλλον συμπεριλαμβάνει : φυσικό περιβάλλον είναι οι αρκούδες (πανίδα) και οι μαργαρίτες (χλωρίδα) ανθρωπογενές περιβάλλον είναι οι άνθρωποι και οι πόλεις. διαφάνεια 11 σε σύνολο 36
Όπως το παρουσίασα, το περιβάλλον περιέχει βιοτικές (έμβιες, δηλαδή ζωντανές) και αβιοτικές (άβιες, δηλαδή άψυχες) συνιστώσες. Οι βιοτικές συνιστώσες αποτελούν την βιόσφαιρα και περιλαμβάνουν την πανίδα (δηλαδή τα ζώα) και τη χλωρίδα (δηλαδή τα φυτά). Οι αβιοτικές συνιστώσες περιλαμβάνουν τις άλλες 3 σφαίρες (γεώσφαιρα, υδρόσφαιρα και ατμόσφαιρα), π.χ. το υπέδαφος, ένας βράχος ή ένα ρυάκι. διαφάνεια 12 σε σύνολο 36
Η χλωρίδα μιας περιοχής είναι όλα τα φυτικά είδη που απαντώνται στην περιοχή. Η βλάστηση μιας περιοχής είναι τα επικρατούντα είδη χλωρίδας. Έτσι, μπορεί να ακούσετε για ένα πευκοδάσος στο οποίο απαντώνται 40 είδη χλωρίδας αλλά στο οποίο η βλάστηση είναι πεύκα με «υποόροφο» πουρνάρια. διαφάνεια 13 σε σύνολο 36
Εξετάζουμε το φυσικό περιβάλλον γιατί μας ενδιαφέρουν οι πιέσεις που ασκεί ο άνθρωπος με τις δραστηριότητές του σε αυτό. Συχνά ακούτε τους όρους ρύπανση (pollution) και μόλυνση (contamination). Η ρύπανση αναφέρεται σε φυσικούς, χημικούς ή ενεργειακούς ρύπους. Η μόλυνση αναφέρεται μόνο σε βιολογικούς ρύπους, π.χ. κολοβακτηρίδια. Δεν έχει δηλαδή νόημα να μιλάμε π.χ. για ατμοσφαιρική «μόλυνση» είναι ρύπανση. διαφάνεια 14 σε σύνολο 36
Τα έργα και οι δραστηριότητες του ανθρώπου έχουν επιπτώσεις (impacts) στο περιβάλλον. Προκειμένου να χωροθετηθεί ένα έργο, εκπονείτο Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ). Αυτή ήταν η φάση Α μιας περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Σε λίγο τι ισχύει τώρα. Όταν εγκριθεί η προέγκριση, οι επιπτώσεις ενός έργου εξετάζεται λεπτομερώς με Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ, Environmental Impact Statement). Αυτή είναι η φάση B μιας περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Όταν εγκριθεί και η ΜΠΕ, εκδίδεται η Απόφαση Περιβαλλοντικών Όρων του έργου. διαφάνεια 15 σε σύνολο 36
Υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις και ευμενείς επιδράσεις. Συχνά ο όρος επιπτώσεις περιλαμβάνει και τις επιδράσεις. Υπάρχουν μακροχρόνιες και βραχυχρόνιες επιπτώσεις. Υπάρχουν επίσης αναστρέψιμες και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Τέλος, υπάρχουν τοπικές και απομακρυσμένες επιπτώσεις. διαφάνεια 16 σε σύνολο 36
Όπως αναφέρεται στον ιστότοπο του, για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, εφαρμόζονται τώρα (2014) οι διατάξεις του Ν. 4014/11: «Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων και Δραστηριοτήτων, Ρύθμιση Αυθαιρέτων σε Συνάρτηση Με Δημιουργία Περιβαλλοντικού Ισοζυγίου και Άλλες Διατάξεις Αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος» (ΦΕΚ 209/Α/2011). διαφάνεια 17 σε σύνολο 36
Με τον νέο νόμο 4014/11, εισάγονται αρκετές καινοτομίες: Μειώνεται ο αριθμός των έργων και δραστηριοτήτων για τα οποία απαιτείται εκπόνηση, υποβολή και αξιολόγηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). Απλοποιούνται και εξορθολογίζονται οι διαδικασίες για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων δραστηριοτήτων Μειώνεται ο απαιτούμενος χρόνος για την έκδοση των σχετικών αποφάσεων. Θεσπίζονται υποχρεωτικοί περιοδικοί τακτικοί και έκτακτοι έλεγχοι από αρμόδιες υπηρεσίες και ιδιώτες επιθεωρητές με στόχο την (ουσιαστική) διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος Καταργούνται αλληλοεπικαλυπτόμενες αδειοδοτήσεις (λυμάτων, αποβλήτων κλπ) και ενσωματώνονται στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ). διαφάνεια 18 σε σύνολο 36
Για την έκδοση των ΑΕΠΟ καταργούνται οι συνυπογραφές άλλων υπουργών. Επιμηκύνεται η διάρκεια ισχύος των ΑΕΠΟ σε 10 έτη 12 για έργα που διαθέτουν ISO 14 για όσα διαθέτουν EMAS. Καταργείται η υποχρέωση υποβολής Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ) η υποβολή της καθίσταται προαιρετική. Για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων εντός του δικτύου Natura 2000, προβλέπεται η υποβολή και αξιολόγηση «Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης». Προβλέπεται η δημιουργία ηλεκτρονικού περιβαλλοντικού μητρώου και ηλεκτρονική υποβολή της ΜΠΕ με παρακολούθηση της διαδικασίας έκδοσης, τροποποίησης ή ανανέωσης των ΑΕΠΟ. διαφάνεια 19 σε σύνολο 36
Με την ΥΑ 1958/12 (ΦΕΚ 21/Β/2012) όλα τα έργα και οι δραστηριότητες για τα οποία απαιτείται περιβαλλοντική αδειοδότηση κατατάσσονται σε δυο κατηγορίες: Την κατηγορία Α, η οποία υποδιαιρείται στην υποκατηγορία Α1 κατατάσσονται τα έργα και οι δραστηριότητες που ενδέχεται να προκαλέσουν επιπτώσεις στο περιβάλλον στην υποκατηγορία Α2 κατατάσσονται τα έργα και οι δραστηριότητες που ενδέχεται να προκαλέσουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η κατηγορία Β περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται από και επιπτώσεις στο περιβάλλον. διαφάνεια 20 σε σύνολο 36
Τα έργα όλων των κατηγοριών εντάσσονται σε 12 ομάδες: Ομάδα 1η: Έργα χερσαίων και εναέριων μεταφορών Ομάδα 2η: Υδραυλικά έργα Ομάδα 3η: Λιμενικά έργα Ομάδα 4η: Συστήματα περιβαλλοντικών υποδομών Ομάδα 5η: Εξορυκτικές δραστηριότητες Ομάδα 6η: Τουριστικές εγκαταστάσεις και έργα αστικής ανάπλασης, κτιριακού τομέα, αθλητισμού και αναψυχής Ομάδα 7η: Πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις Ομάδα 8η: Υδατοκαλλιέργειες Ομάδα 9η: Βιομηχανικές και συναφείς εγκαταστάσεις Ομάδα 10η: Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Ομάδα 11η: Μεταφορά ενέργειας, καυσίμων και χημικών ουσιών Ομάδα 12η: Ειδικά έργα και δραστηριότητες διαφάνεια 21 σε σύνολο 36
Για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων της Α κατηγορίας, ακολουθείται η εξής διαδικασία: Ο φορέας του έργου ή της δραστηριότητας, εφόσον το επιθυμεί, ζητά από την αρμόδια περιβαλλοντική αρχή γνωμοδότηση Προκαταρκτικού Προσδιορισμού Περιβαλλοντικών Απαιτήσεων (ΠΠΠΑ). Κατόπιν και εφόσον δοθεί θετική γνωμοδότηση ΠΠΠΑ, ή για περιπτώσεις που δεν έχει επιλεγεί από τον φορέα του έργου η υποβολή φακέλου ΠΠΠΑ, υποβάλλεται Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). η ΜΠΕ δημοσιοποιείται και ολοκληρώνεται η διαδικασία διαβούλευσης (που παραμένει εικονική) η αρμόδια περιβαλλοντική αρχή, αφού αξιολογήσει και σταθμίσει τις σχετικές γνωμοδοτήσεις και απόψεις, συντάσσει την ΑΕΠΟ ή την απόφαση απόρριψης ( ). διαφάνεια 22 σε σύνολο 36
Αρμόδια υπηρεσία για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών μελετών των έργων και δραστηριοτήτων Α1 υποκατηγορίας είναι (ανάλογα με την ομάδα του έργου ή της δραστηριότητας): η Διεύθυνση Περιβαλλοντικών Αδειοδοτήσεων (ΔΙΠΑ) του ΥΠΕΚΑ και μέχρι τη σύστασή της, η Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΕΥΠΕ) ή το Τμήμα Γενικών Περιβαλλοντικών Θεμάτων της Διεύθυνσης Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού ή το Τμήμα Βιομηχανιών της Διεύθυνσης Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Θορύβου (ΕΑΡΘ). διαφάνεια 23 σε σύνολο 36
Οι ΑΕΠΟ για τα έργα και τις δραστηριότητες Α1 υποκατηγορίας είναι αποφάσεις Υπουργού ΠΕΚΑ. Για τα έργα και δραστηριότητες Α2 υποκατηγορίας αρμόδιες υπηρεσίες είναι οι υπηρεσίες περιβάλλοντος των οικείων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και αντίστοιχα. Για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων Β κατηγορίας δεν απαιτείται η υποβολή και αξιολόγηση ΜΠΕ, αλλά υπόκεινται σε Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ) που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των απαιτούμενων αδειών που προβλέπονται για την κατασκευή, εγκατάσταση ή λειτουργία τους. Οι σχετικές ΑΕΠΟ είναι αποφάσεις Γενικών Γραμματέων Περιφέρειας. διαφάνεια 24 σε σύνολο 36
Για την ανταπόκριση οικολογικών και κοινωνιοικομικών συστημάτων, καλό είναι να έχετε υπόψη σας την επίδραση εννοιών της Θεωρίας Πολυπλοκότητας (Complexity Theory) Two is a company, three is a crowd! Σημαντικό εύρημα της Θεωρίας της Πολυπλοκότητας είναι η εμφάνιση αναδυομένων φαινομένων (emergent phenomena) και συμπεριφορών. διαφάνεια 25 σε σύνολο 36
Τι συνέβη με τον Δακτύλιο της Αθήνας; διαφάνεια 26 σε σύνολο 36
Οι οικογένειες αγόρασαν δεύτερο αυτοκίνητο! διαφάνεια 27 σε σύνολο 36
Τυπικά περιεχόμενα ΜΠΕ: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ονομασία, είδος και χαρακτηριστικά του έργου αντικείμενο, φορέας υλοποίησης του έργου, διευθύνουσα υπηρεσία ανάδοχος μελετητής - ομάδα μελέτης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Περίληψη Περίληψη Κωδικοποίηση περιβαλλοντικών όρων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Γεωγραφική θέση - έκταση - διοικητική υπαγωγή περιοχή έργου συσχετισμός έργου με δίκτυο μεταφορών ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έργου διοικητική υπαγωγή περιοχών διέλευσης διαφάνεια 28 σε σύνολο 36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Υφιστάμενη κατάσταση περιβάλλοντος χάρτες φυσικό περιβάλλον (έδαφος, γεωτεκτονική, σεισμική επικινδυνότητα, υδρολογία, υδρογεωλογία, υδροχημεία, μετεωρολογικά & κλιματολογικά δεδομένα, οικοσυστήματα [δασικά οικοσυστήματα, καλλιέργειες, παράκτια οικοσυστήματα, λιμνοθάλασσες, έλη, υδροβιότοποι, χείμαρροι & ρέματα, δέλτα ποταμών] χλωρίδα & βλάστηση, πανίδα [χερσαία, θαλάσσια, πτηνοπανίδα, απειλούμενα και υπό εξαφάνιση είδη], φυσικό τοπίο) ανθρωπογενές περιβάλλον (οικισμοί, πληθυσμός, απασχόληση, κοινωνικές υποδομές, χρήσεις γης, παραγωγικοί τομείς [γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, βιομηχανία, εμπόριο], φυσικοί πόροι, τουρισμός, δικτυακές υποδομές όπως ύδρευση και αποχέτευση, συγκοινωνιακά δίκτυα, προϊστορικές/βυζαντινές/ κλασσικές αρχαιότητες, αστικό τοπίο) διαφάνεια 29 σε σύνολο 36
πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον (εκμετάλλευση και επιβάρυνση εδάφους και υπεδάφους, εκμετάλλευση και επιβάρυνση υδάτινου δυναμικού, ανθρωπογενείς επιδράσεις σε χλωρίδα και πανίδα, ανθρωπογενείς επιδράσεις σε ατμόσφαιρα και κλίμα, υφιστάμενη κατάσταση ηχορύπανσης, ανθρωπογενείς επιδράσεις στο ιστορικό περιβάλλον, ανθρωπογενείς επιδράσεις στο φυσικό τοπίο, υφιστάμενη κατάσταση ρύπανσης - αλληλεπίδραση φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος) διαφάνεια 30 σε σύνολο 36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Περιγραφή έργου εναλλακτικές λύσεις σύγκριση λύσεων και κριτήρια επιλογής φάση κατασκευής φάση λειτουργίας τρόπος λειτουργίας και διαχείρισης του έργου κατανάλωση ενέργειας διαφάνεια 31 σε σύνολο 36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Εκτίμηση και αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα κατά τη φάση κατασκευής και φάση λειτουργίας (εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων, υπολογισμός ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων, δείκτες και αξιολόγηση ατμοσφαιρικής ρύπανσης) επιπτώσεις σε νερά και υδάτινους πόρους κατά τη φάση κατασκευής και φάση λειτουργίας (υπολογισμός φορτίου ρύπανσης επί της οδού, υπολογισμός στερεών παρασυρόμενων από την βροχή) επιπτώσεις σε έδαφος και υπέδαφος κατά τη φάση κατασκευής και φάση λειτουργίας (διάβρωση εδάφους, ρύπανση εδάφους και υπεδάφους) επιπτώσεις σε χλωρίδα και πανίδα κατά τη φάση κατασκευής και φάση λειτουργίας επιπτώσεις από το θόρυβο κατά τη φάση κατασκευής και φάση διαφάνεια 32 σε σύνολο 36
λειτουργίας (σχετική νομοθεσία, κινητές πηγές θορύβου, κυκλοφοριακοί φόρτοι και σύνθεση κυκλοφορίας, βασικά επίπεδα θορύβου, επίπεδα θορύβου στους τελικούς δέκτες) επιπτώσεις σε κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά (οικισμούς και χρήσεις γης, οικονομία και περιουσία, μεταφορές και συγκοινωνίες, δίκτυα υποδομής, δημόσιες υπηρεσίες και τοπική αυτοδιοίκηση, ανθρώπινη υγεία) επιπτώσεις σε μορφολογία εδάφους και αισθητική τοπίου επιπτώσεις στο ιστορικό - πολιτιστικό περιβάλλον επιπτώσεις στους χρηστές του έργου αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων διαφάνεια 33 σε σύνολο 36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Αντιμετώπιση περιβαλλοντικών επιπτώσεων αντιμετώπιση ατμοσφαιρικής ρύπανσης (κατά τη φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας) αντιμετώπιση επιπτώσεων σε υδάτινους πόρους (κατά τη φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας) αντιμετώπιση επιπτώσεων από στερεά απόβλητα - ιλύες - τοξικά απόβλητα και απορρίμματα αντιμετώπιση ηχορύπανσης (κατά τη φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας) αντιμετώπιση επιπτώσεων στη χλωρίδα και την πανίδα (κατά τη φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας) αντιμετώπιση επιπτώσεων σε έδαφος και υπέδαφος (κατά τη φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας) αντιμετώπιση επιπτώσεων σε αισθητική τοπίου αντιμετώπιση επιπτώσεων σε ανθρωπογενές περιβάλλον αντιμετώπιση επιπτώσεων στο ιστορικό πολιτιστικό διαφάνεια 34 σε σύνολο 36
περιβάλλον αντιμετώπιση επιπτώσεων στους χρήστες του έργου παρακολούθηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων διαχειριστικό μοντέλο (monitoring) οικονομική επιβάρυνση μέτρων αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Παραρτήματα Βιβλιογραφικές αναφορές διαφάνεια 35 σε σύνολο 36
Γιάννης Παραβάντης Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΑΠΕΙ τηλέφωνο γραφείου: 210 4142771 http://www.facebook.com/paravantis & http://paravantis.tk jparav@unipi.gr & paravantis@gmail.com Skype: paravantis διαφάνεια 36 σε σύνολο 36