THE FUTURE OF HEALTHCARE IN GREECE Health and Growth

1 THE FUTURE OF HEALTHCARE IN GREECE Health and Growth Νίκος Βέττας Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (vettas@iobe.gr, www.iobe.gr, http://www.aueb.gr/users/vettas) Health on a wire: Balancing priorities Αθήνα, 5 Απριλίου, 2017

% μεταβολή ΑΕΠ (ετήσια % μεταβολή) 6,0 ΑΕΠ (% μεταβολή) 4,0 2,0 3,5 2,7 0,0-0,3 0,7-0,2-0,3-2,0-4,0-4,3-3,2-6,0-8,0-10,0-5,5-7,3-9,1 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016f 2017f Πηγή: Eurostat 2016, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Autumn 2016 Economic Forecast, ΑΕΠ αλυσωτοί δείκτες 2010, Αναθεωρημένα στοιχεία περιόδου 2011-2014, Προβλέψεις 2016-2017 Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισμού 2017

Ανεργία και πληθωρισμός Ανεργία (% ) 30 Πληθωρισμός (%) 6,0 25 20 4,2 4,7 3,1 24,5 27,5 26,5 24,9 23,5 22,4 5,0 4,0 3,0 15 10 5 7,8 1,3 9,6 12,7 17,9 1,0-0,9-1,4-1,1 0,0 0,6 2,0 1,0 0,0-1,0 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016f 2017f -2,0 Ανεργία (%) Εναρμονισμένος Πληθωρισμός Πηγή: Eurostat, 2016, Προβλέψεις 2016-2017 Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισμού 2017

Δαπάνες, έσοδα, πρωτογενές αποτέλεσμα γεν. κυβέρνησης % ΑΕΠ 70 60 50 40 30 20 10 0 % ΑΕΠ 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12 Δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης (αρ.αξ.) Έσοδα Γενικής Κυβέρνησης (αρ.αξ.) Πρωτογενές Αποτέλεσμα (δε.αξ.) Πηγές: Eurostat / European Economic Forecast, winter 2017, Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Προστιθέμενη αξία δημόσιου τομέα % ΑΠΑ 12% 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ευρωζώνη - 19 Ελλάδα Πηγή: Eurostat

Εμπορικό ισοζύγιο (αγαθά - υπηρεσίες) δισεκ. 100 80 60 40 20 0-20 -40-31,8-24,3-19,5-12,9-6,6-4,5-4,7-3,0-3,7-3,4 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ισοζύγιο Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (τιμές 2010) Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (τιμές 2010) Πηγή: AMECO

Σε ποιο βαθμό είναι ανοικτή η οικονομία % ΑΕΠ 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 α' τριμ. 2016 β' τριμ. 2016 Γερμανία Ιρλανδία Ελλάδα Γαλλία Κύπρος Πορτογαλία Σλοβακία Πηγή: Eurostat

Χρηματοδότηση δαπανών υγείας Ελλάδας 1988-2015 (% του συνόλου της χρηματοδότησης) 80 70 60 54 56 54 54 56 56 51 53 54 54 53 55 62 63 60 62 61 62 64 62 60 69 70 67 67 64 60 61 50 40 30 46 44 46 46 44 44 49 47 46 46 47 45 38 37 40 38 39 38 36 38 40 31 30 33 33 36 40 39 20 10 0 Δημόσια Χρηματοδότηση Ιδιωτική Χρηματοδότηση Πηγή: Eurostat

ΗΠΑ Ελβετία Ιαπωνία Γερμανία Σουηδία Γαλλία Ολλανδία Δανία Βέλγιο Αυστρία Καναδάς Νορβηγία Ην.Βασίλειο Φινλανδία Νέα Ζηλανδία Ιρλανδία Αυστραλία Ιταλία Μ.Ο. ΟΟΣΑ Ισπανία Πορτογαλία Ισλανδία Σλοβενία Ελλάδα Χιλή Τσεχία Ισραήλ Κορέα Λουξεμβούργο Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία Εσθονία Μεξικό Λετονία Τουρκία % ΑΕΠ Δαπάνες υγείας (%ΑΕΠ), 2015 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Πηγή: OECD, Health Data 2015, Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ) 2015

Δαπάνες Υγείας ως % ΑΕΠ (2009-2015) 10,5% Τρέχουσα συνολική δαπάνη Υγείας (% ΑΕΠ) 10,0% 9,8% 9,6% 9,6% 9,7% 10,0% 10,0% 9,9% 9,5% 9,7% 9,6% 9,0% 9,1% 8,5% 8,8% 8,0% 8,3% 8,4% 7,9% 7,5% 7,0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση Πηγή: Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ) 2015, ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2016, OECD Health Data, 2016, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ *ΕΕ-23: (μη διαθέσιμα στοιχεία για Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Ρουμανία και Μάλτα)

Μέσος όρος ετήσιας μεταβολής κατά κεφαλήν δαπάνης υγείας στις χώρες του ΟΟΣΑ, 2005-2009 και 2009-2015 4,5-6,6-0,4-4,3 6,9-0,3 1,3-2,0 3,8-0,1 0,5-1,1 3,4-0,4 3,2 0,1 5,4 0,3 3,3 0,6 9,4 3,1 3,2 0,9 3,4 1,1 12,2 1,8-2,7 1,2 1,7 0,8 2,2 1,0 1,7 1,5 2,4 1,5 3,1 1,2 3,1 1,2 8,4 2,0 2,8 2,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0 2005-2009 2009-2015 Πηγή: OECD, Health Statistics 2016

Η σύνθεση της Συνολικής Δαπάνης Υγείας κατά μείζονα κατηγορία (% ΑΕΠ) % ΑΕΠ 4,0% 3,6% 3,4% 3,4% 3,5% 2,9% 2,3% 2,6% 2,3% 3,0% 2,5% 1,8% 1,6% 2,0% 1,5% 1,0% 0,46% 0,46% 0,38% 0,30% 0,32% 0,23% 0,14% 0,19% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,5% 0,0% Ενδονοσοκομειακή δημόσια και ιδιωτική δαπάνη Εξωνοσοκομειακή δημόσια και ιδιωτική δαπάνη Επικουρικές υπηρεσίες υγεινομικής φροντίδας Φαρμακευτικά και άλλα υγειονομικά αναλώσιμα Διοίκηση τομέα υγείας Άλλα Ιατρικά προϊόντα

% ΑΕΠ Σύνθεση δημόσιας δαπάνης υγείας (% ΑΕΠ) 3,5% 2,9% 3,0% 3,0% 2,3% 2,4% 2,6% 2,3% 2,6% 2,4% 2,3% 2,5% 1,9% 2,0% 1,6% 1,3% 1,5% 0,8% 0,9% 0,8% 0,7% 0,9% 0,6% 1,0% 0,16% 0,27% 0,25% 0,26% 0,28% 0,33% 0,32% 0,09% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,21% 0,14% 0,5% 0,0% Ενδονοσοκομειακή δαπάνη Εξωνοσοκομειακή δαπάνη Επικουρικές υπηρεσίες υγεινομικής φροντίδας Φαρμακευτικά και άλλα υγειονομικά αναλώσιμα Διοίκηση τομέα υγείας Άλλα Ιατρικά προϊόντα Πηγή: Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ) 2014, ΕΛΣΤΑΤ, 2016, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ

Κατά κεφαλήν καθαρή δημόσια φαρμακευτική δαπάνη ( ) ευρώ 500 460 450 400 407 337 350 300 291 293 272 270 285 250 200 284 260 215 183 184 180 150 100 50-2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση Πηγή: Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ) 2014, ΕΟΠΥΥ 2012-2016, Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισμού 2016 για τα έτη 2014-2015, Health Data 2016, Eurostat 2016, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ- ΣΦΕΕ

Εξέλιξη - Σύνθεση μηνιαίων δαπανών υγείας νοικοκυριών 134,3 124,4 114,6 104,7 104,4 105,8 107,0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 1,5% 1,5% 1,5% 1,4% 1,5% 2,3% 1,9% 2,6% 2,3% 3,3% 2,3% 1,7% 1,5% 1,4% 9,7% 9,3% 9,2% 8,5% 8,7% 7,8% 7,1% 20,1% 18,0% 17,3% 29,4% 17,5% 26,7% 23,3% 20,0% 23,3% 19,2% 22,1% 22,1% 14,3% 11,7% 10,8% 10,9% 18,8% 27,4% 27,4% 16,1% 15,0% 27,9% 29,3% 13,2% 31,8% 32,4% 33,3% 33,7% 0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Φαρμακευτικά προϊόντα Νοσοκομειακή περίθαλψη Οδοντιατρικές υπηρεσίες Ιατρικές υπηρεσίες Παραϊατρικές υπηρεσίες Θεραπευτικές συσκευές και εξοπλισμός Λοιπά ιατρικά προϊόντα Κατά την κρίση, μετατόπιση δαπανών υγείας στα φάρμακα και τη νοσοκομειακή περίθαλψη. Έντονη συρρίκνωση αγοράς ιατρικών υπηρεσιών. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, 2016, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ

Αξία παραγωγής του κλάδου Φαρμακευτικών Προϊόντων στην Ελλάδα, 2000-2015 εκατ.ευρώ 1.000 900 800 802 866 890 918 907 825 881 941 929 700 600 677 711 500 515 400 431 450 300 337 372 200 100-2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Σε όρους Προστιθέμενης Αξίας η συνεισφορά του κλάδος στο σύνολο της εγχώριας Μεταποίησης στο 3,9% το 2015 Σε σύγκριση με τους υπόλοιπους κλάδους της βιομηχανίας ο κλάδος κατατάσσεται στην 8η θέση μεταξύ των 24 κλάδων της μεταποίησης για το 2015. Πηγή: Eurostat 2016 (PRODCOM) Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ, Σημείωση: Τυχόν διαφορετικά στοιχεία προκύπτουν βάσει αναθεώρησης των στοιχείων από Eurostat

Προστιθέμενη Αξία Κλάδου Παραγωγής Φαρμάκου Η προστιθέμενη αξία του κλάδου στο 3,9% της μεταποίησης, έπειτα από την κάμψη την περίοδο 2005-2008. Ο κλάδος (21) κατατάσσεται στην 8η θέση μεταξύ των 24 κλάδων της μεταποίησης για το 2015. εκατ. ευρώ (2010) % 1.000 900 800 700 600 4,6% 805 4,0% 746 3,4% 672 2,8% 3,4% 3,8% 3,2% 624 616 3,0% 3,9% 3,8% 3,9% 673 678 687 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 500 400 505 519 507 2,5% 2,0% 300 1,5% 200 1,0% 100 0,5% 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0,0% Προστιθέμενη Αξία εκατ. ευρώ (2010=100) Μερίδιο κλάδου Φαρμάκου στη μεταποίηση Πηγή: Eurostat. Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ, 2016 * Ο κλάδος 21 Παραγωγή βασικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών σκευασμάτων περιλαμβάνει μόνο τις εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή φαρμάκων και φαρμακευτικών σκευασμάτων. Στον κλάδο 21 της μεταποίησης δεν συμπεριλαμβάνονται οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην εισαγωγή φαρμακευτικών προϊόντων και εντάσσονται στον υποκλάδο 46.46 Χονδρικό εμπόριο φαρμακευτικών προϊόντων.

Ο ελληνικός κλάδος φαρμάκου δέχεται εισαγωγές από 61 χώρες και εξάγει σε 141 χώρες εκατ. Οι εισαγωγές το 2015 ανήλθαν σε 2,8 δισεκ. (αύξηση κατά 3,7% σε σχέση με το 2014), και οι εξαγωγές φαρμάκων ανήλθαν σε 1,0 δισεκ. μειώθηκαν κατά 2,3% με αποτέλεσμα το έλλειμμα να αυξηθεί κατά 7,6%, ενώ σε απόλυτα μεγέθη διαμορφώθηκε στα - 1,8 δισεκ., έναντι - 1,7 δισεκ. το 2014. Ο κλάδος φαρμάκων βρίσκεται στην 4η θέση των εξαγωγών το 2015 ανάμεσα στους κλάδους της μεταποίησης (χωρίς πετρελαιοειδή) ενώ αποτελούν το δεύτερο εξαγώγιμο προϊόν σε όρους αξίας, μετά την κατηγορία των πετρελαιοειδών (στοιχεία του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων, για το 2015 με βάση την Τυποποιημένη Ταξινόμηση του Διεθνούς Εμπορίου (SITC) σε 5ψήφια ανάλυση. 4.000 3.000 3.571 3.275 2.941 2.759 2.699 2.800 2.000 1.000 0 1.042 921 969 1.056 1.049 1.025 1.196 1.193 429 428-1.000-766 -764-2.000-3.000-1.972-1.703-1.650-1.775-2.529-2.354 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ιαν - Μαι 2015 Ιαν - Μαι 2016 Ισοζύγιο Εισαγωγές Εξαγωγές Πηγή: Eurostat, International trade, EU Trade Since 1988 By CN8, 2015, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ

Ανθρώπινο κεφάλαιο με ισχυρό γνωστικό υπόβαθρο: Υψηλής κατάρτισης και εκπαίδευσης ανθρώπινο δυναμικό Σύμφωνα με την Στατιστική Ταξινόμηση Επαγγελμάτων, στον κλάδο της παραγωγής φαρμάκων παρατηρείται ότι η πλειοψηφία των εργαζομένων το 61,3% (8.128 άτομα) είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (επίπεδο 5) γεγονός που δείχνει την υψηλή εκπαιδευτική κατάρτιση στον κλάδο. Έναντι μόλις 19,3% εργαζόμενων αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη μεταποίηση Κλάδος 21 Σύνολο Σύνολο Οικονομίας Βιομηχανίας Εκπαιδευτική βαθμίδα Αριθμός ατόμων Ποσοστά Ποσοστά Ποσοστά 1= Βασική εκπαίδευση (πρωτοβάθμια εκπαίδευση), 563 4,2% 13,6% 15,9% 2= Κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (γυμνάσιο) 383 2,9% 9,8% 13,9% 3= Ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (γενικό και επαγγελματικό λύκειο) 3.285 24,8% 33,5% 41,7% 4= Μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση μη Πανεπιστημιακή (ΙΕΚ) 227 1,7% 9,0% 8,9% 5=Πρώτο επίπεδο Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (ΑΕΙ, ΤΕΙ) 8.128 61,3% 32,5% 19,3% 6=Δεύτερο επίπεδο Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (μεταπτυχιακό επίπεδο) 666 5,0% 1,0% 0,2% Σύνολο 13.252 100,0% 100,0% 100,0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Διεθνή Τυποποιημένη Ταξινόμηση της Εκπαίδευσης (ISCED), επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ

Μεταβολή απασχόλησης και μισθών 2010-2015 Μεταβολή απασχόλησης σε ΙΠΑ Μισθολογικό Κόστος Μέσο ωρομίσθιο (2014) Σύνολο Οικονομίας Μεταποίηση -14,0% -33,3% 5,2-21,5% -34,4% 6,8 Κλάδος Παραγωγής Φαρμάκου -6,2% -0,04% 11,7 O κλάδος παραγωγής Φαρμάκου κατέγραψε κάμψη της απασχόλησης σε ΙΠΑ(Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης ) την περίοδο 2010-2015 κατά -6,2% (ηπιότερη υποχώρηση της απασχόλησης σε σύγκριση με το σύνολο της μεταποίησης). Το συνολικό μισθολογικό κόστος ίδιο περίοδο παρέμεινε σχεδόν στα ίδια επίπεδα, έναντι πολύ μεγαλύτερης υποχώρησης στην μεταποίηση (-34,4%). Ταυτόχρονα, το μέσο ωρομίσθιο διαμορφώθηκε στα 11,7 για τον κλάδο φαρμάκου, έναντι 6,8 στη μεταποίηση και στα 5,2 στο σύνολο της οικονομίας. Πηγή: Eurostat, National Accounts, 2016, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ

Χαμηλή η θέση της Ελλάδας στις κατατάξεις καινοτομίας Η Ελλάδα 19 η στην ΕΕ-28 (βάσει δείκτη καινοτομίας SII, 2016). Ανήκει στους moderate innovators Πηγή: European Innovation Scoreboard 2016

Χαμηλές δαπάνες Ε&Α στο φάρμακο αλλά σχετικά υψηλό μερίδιο στις πατέντες 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 4.035 1.944 1.120 805 805 578 512 496 285 256 211 165 163 135 75 64 59 47 39 14 8 5 4 4 3 3 1 Πηγή: Eurostat Υψηλότερο ποσοστό πατεντών στον τομέα του φαρμάκου στην Ελλάδα σε σχέση με την Ευρώπη 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 19,3% 17,4% 14,7% 8,9% 6,4% 4,9% 7,4% 4,2% 4,6% 4,3% 4,3% 3,8% 3,5% 3,7% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Πηγή: European Patent Office Μερίδιο πατεντών φαρμάκου στην Ελλάδα Μερίδιο πατεντών φαρμάκου στην Ευρώπη

Κρίσιμα ζητήματα Αποτελεσματική χρήση δημόσιων πόρων Αποτελεσματική σύνθεση δαπανών υγείας (δημόσιων και ιδιωτικών) Ενίσχυση επενδύσεων και εξαγωγών του κλάδου σύνθεση με το αναπτυξιακό αφήγημα της οικονομίας Καινοτομία και η θέση στον κλάδο διεθνώς κύκλος ζωής φαρμάκου και συνέργειες κλινικές μελέτες 23