Επιδημιολογία 2 Ενότητα 2η: Δείκτες Μέτρησης συχνότητας νοσημάτων Επιπολασμός (Ρ), Επίπτωση (Ι) Ροβίθης Μιχαήλ 2006 Δεδομένα που περιγράφουν την κατάσταση υγείας του πληθυσμού Δημογραφικά δεδομένα (demographic data)* Στατιστικές της φυσικής κίνησης του πληθυσμού (vital statistics)** *Τι μέγεθος έχει ο πληθυσμός, τι σύνθεση έχει όσον αφορά το φύλο, την ηλικία κα. **περιγράφουν τη ζωή του πληθυσμού (γεννήσεις, θανάτους, γάμους, νόσοι,κ.α.) 1
Ρυθμοί Ρυθμός θνησιμότητας (Mortality rate) Θάνατοι κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου Μέγεθος πληθυσμού Χ διάρκεια της περιόδου Συχνά χρησιμοποιείται ο εκτιμώμενος πληθυσμός στημέσητουέτους Ετήσιοςρυθμόςθνησιμότηταςανάχιλιάδαπληθυσμού Παράδειγμα: Ρυθμοί Δεδομένα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας Έτος 1998 1999 Θάνατοι 102.668 103.304 Πληθυσμός 10.516.366 10.538.086 Ο ετήσιος (αδρός) ρυθμός θνησιμότητας το 1998 ήταν 102.668/10.516.366=0,00976 ή 9,76 ανά 1000 κατοίκους και το 1999 9,80 ανά 1000 κατοίκους 2
Ρυθμοί Σε τι διαφέρει ο ρυθμός από την αναλογία? Ένας ρυθμός εξαρτάται από ένα μέτρο χρόνου Η αναλογία δεν έχει μονάδες μέτρησης Π.χ. Α) 6 περιπτώσεις παχύσαρκων παιδιών σε 50 μαθητές του δημοτικού. Λέμε ότι οι περιπτώσεις είναι 12% ή ότι έχουμε 12 περιπτώσεις ανά 100 μαθητές ΑΝΑΛΟΓΙΑ Β) Περιπτώσεις ανεμοβλογιάς ανά 100 μαθητές του δημοτικού ανά τρίμηνο ΡΥΘΜΟΣ Γ) Αριθμός θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα ανά 1000 άτομα ετησίως ΡΥΘΜΟΣ Ρυθμοί Ρυθμός βρεφικής θνησιμότητας (Infant Mortality Rate) Αριθμός θανάτων κατά τη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους μεταξύ βρεφών ηλικίας κάτω του ενός έτους Συνολικός αριθμός γεννήσεων ζωντανών βρεφών στη διάρκεια αυτού του έτους Συνήθωςεκφράζεταιωςθάνατοι(0-1 ετών) ανά 1000 γεννήσεις ζωντανών βρεφών 3
ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΜΕΤΡΑΕΙ ΤΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΗΔΗ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΝΟΣΗΜΑΤΟΣ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ (PREVALENCE)= αριθμός ατόμων που νοσούν μια συγκεκριμένη στιγμή αριθμός ατόμων πληθυσμού την ίδια χρονική στιγμή 0 < P < 1 Π.χ Πληθυσμός 1038 άτομα/ 70 νοσούντες 70 = 0,07 1038 ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ N= 200 2000 2001 2002 P= 3/200 P= 5/200 P=2/200 4
Επιπολασμός Τι πληροφορίες παρέχει ο Επιπολασμός? Βοηθά να υπολογίσουμε την πιθανότητα να πάσχει ένας ασθενής από μια νόσο Για την αξιολόγηση της επίδρασης μιας ασθένειας στην δημόσια υγεία μιας κοινωνίας Για τον προγραμματισμό των αναγκών ιατρικής περίθαλψης Βοηθά τους κλινικούς ιατρούς να πάρουν αποφάσεις που σχετίζονται με την διάγνωση, Να ελέγξουν την διαγνωστική αξία μιας εξέτασης Να επιλέξουν ανάμεσα σε θεραπείες 5
ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Το Κέντρο Υποστήριξης Νοσοκομειακών Λοιμώξεων Κρήτης (Κ.Υ.Ν.Λ.Κ ) που είναι υπεύθυνο για την δημιουργία και τη λειτουργία του διανοσοκομειακού δικτύου γιά την επιτήρηση και την πρόληψη των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων (ΕΛ) στα 8 νοσοκομεία που υπάρχουν στη Κρήτη, πραγματοποίησε καταγραφή των ΕΛ σ'όλα τα νοσοκομεία του νησιού. Η καταγραφή (Επιπολασμός) πραγματοποιήθηκε στις 29 Ιουνίου 1995,την ίδια ημέρα για όλα τα νοσοκομεία. Καταγράφηκαν 1386 ασθενείς (732 άνδρες και 654 γυναίκες) Στον παθολογικό τομέα νοσηλευόταν 620 ασθενείς (44,7), στο χειρουργικό 659 ασθενείς (47,5) και στον παιδιατρικό 107 ασθενείς (7,7). Εβδομήντα έξι ασθενείς (5,5) παρουσίαζαν ΕΛ. Είκοσι ασθενείς (15,2) είχαν λοίμωξη του χειρουργικού τραύματος, 17 (12,9) λοίμωξη του ουροποιητικού, 16 (12,2) λοίμωξη του αναπνευστικού, 10 (7,6) πρωτοπαθή σηψαιμία, 2 (1,5) λοίμωξη του ΚΝΣ, ένας (0,8) λοίμωξη του γαστρεντερικού,ένας (0,8) λοίμωξη του γεννητικού. Σε 8 (6,1) ασθενείς η εστία της Ε.Λ εντοπίσθηκε σε άλλο όργανο (ιγμόρια κ.λ.π). Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προέκυψε ότι η παρουσία κεντρικού ή περιφερικού φλεβικού καθετήρα, αρτηριακού καθετήρα,ουροκαθετήρα,διασωλήνωσης, τραχειοστομίας και παρεντερικής σίτισης είναι καταστάσεις που ευνοούν την εμφάνιση ενδονοσοκομειακής λοίμωξης (p<0,05). ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΘΗΝΩΝ Υπάρχουν ισχυρά δεδομένα που συνηγορούν υπέρ της αύξησης του επιπολασμού των αλλεργικών νοσημάτων της παιδικής ηλικίας ανά τον κόσμο. Σε μελέτη που εκπονήθηκε κατά το 1988 στην Αθήνα καταγράφηκε ολικός επιπολασμός άσθματος 8.8%. Η παρούσα μελέτη σχεδιάστηκε για να καταγραφεί ο επιπολασμός των αλλεργικών νοσημάτων στα παιδιά στην Αθήνα. Υλικό-Μέθοδος: Τυποποιημένο ερωτηματολόγιο μοιράστηκε σε 2579 μαθητές/- τριες Γ'-ΣΤ' τάξης 29 Δημόσιων Δημοτικών Σχολείων της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών ηλικίας 8-12 ετών για να συμπληρωθεί από τους γονείς τους. Αποτελέσματα: Διαγνωσμένο από το γιατρό άσθμα βρέθηκε σε 194 (8.5%) παιδιά. Επιπλέον 134 (5.9%) παιδιά εμφάνιζαν κατά καιρούς συμπτωματολογία άσθματος (συριγμό με ή χωρίς δύσπνοια), χωρίς να έχουν χαρακτηρισθεί ως ασθματικά. Από το σύνολο των μαθητών με ασθματική συμπτωματολογία (194+134=328), 97(29.5%) παιδιά ανέφεραν επεισόδια δύσπνοιας τουλάχιστον 1-2 φορές/χρόνο, 274(83.5%) παρουσίαζαν κατά καιρούς νυχτερινό βήχα και 246(75%) εμφάνιζαν επεισόδια συριγμού κατά τη τελευταία τριετία. Έκζεμα ανέφεραν 164(7.2%) παιδιά, ενώ ρινίτιδα χαρακτηριζόμενη ως αλλεργική δηλώθηκε από 351 (15.5%) μαθητές/-τριες. Συμπέρασμα : Η μελέτη αυτή επιβεβαιώνει ότι η διεθνώς παρατηρούμενη αύξηση του επιπολασμού του παιδικού άσθματος διαπιστώνεται και στη περιοχή των Αθηνών. 6
Point VS Period Prevalence Point Prevalence- Φωτογραφία του πληθυσμού -Χρονική στιγμή Period Prevalence- δεν χρησιμοποιείται συχνά -Χρονικό διάστημα Σημ: Για ορισμένους επιδημιολογικούς όρους, δεν υπάρχει συμφωνία για την απόδοσή τους στα Ελληνικά. Έτσι αν και δεν είναι δόκιμο, γίνεται χρήση μόνο των Αγγλικών όρων ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ N= 200 Έναρξη νόσου Διάρκεια Τέλος νόσου 2000 2001 2002 P=8/196 σε περίοδο 3 ετών 7
Επίπτωση (INCIDENCE): ΜΕΤΡΟ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ I = ΑΡΙΘΜΟΣ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΝ ΝΟΣΟΥ (CASES) ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΜΙΑ ΟΡΙΣΜΕΝΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΟΥ ΕIΝΑΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΤΗ ΝΟΣΟ (ΑΡΑ ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙΟΣΟΙ ΕΧΟΥΝ ΗΔΗ ΤΗ ΝΟΣΟ Η ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΝΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΟΥΝ) Αθροιστική επίπτωση Πυκνότητα επίπτωσης Στην ουσία η αθροιστική επίπτωση είναι το ποσοστό των υγιών ατόμων που ασθενούν κατά τη διάρκεια μίας ορισμένης χρονικής περιόδου Και η Επίπτωση? Επίπτωση Δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα για την ανάπτυξη της νόσου σε σχέση με προηγηθείσες εκθέσεις σε παράγοντες κινδύνου Διερεύνηση αιτιολογικών σχέσεων Αξιολόγηση προληπτικών προγραμμάτων (γιατίπεριγράφειτη ροή από την κατάσταση του υγιούς στην κατάσταση του ασθενούς) Εκτίμηση του κινδύνου και πρόβλεψη μελλοντικής πορείας της νόσου 8
ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΧΩΡΩΝ Η πρώτη καλώς τεκμηριωμένη μελέτη που εξέτασε τμήματα του Ελληνικού πληθυσμού είναι η μελέτη των 7 χωρών στην οποία μετείχε από πλευράς Ελλάδος ως συντονιστής ο κ. Αραβανής, και διεξήχθη την δεκαετία του 1960 στην Κρήτη και στην Κέρκυρα. Περιέλαβε μόνο άνδρες 40-59 ετών και εξέτασε 685 άτομα στην Κρήτη και 529 στην Κέρκυρα. Η επίπτωση της στεφανιαίας νόσου ήταν επίσης χαμηλή: η ετήσια θνησιμότητα ήταν 8 ανά 10000 άτομα και επίπτωση του οξέος εμφράγματος 8, της στηθάγχης 1, και των λοιπών μορφών στεφανιαίας νόσου (ηλεκτροκαρδιογραφική διάγνωση) 15. Συνολικά η επίπτωση της στεφανιαίας νόσου βρέθηκε 32 στην Ελλάδα, 53 στη Γιουγκοσλαβία, 100 στην Ιταλία, 139 στην Ολλανδία, 177 στις ΗΠΑ και 198 στην Φιλανδία. 9
Active map example A case study 10
Επιπολασμός και Επίπτωση αριθμητής παρονομαστής Χρόνος Μελέτη Επίπτωση Incidence (I) Νέες περιπτώσεις στην περίοδο της μελέτης Όλαταάτομα που είναι σε κίνδυνο Περίοδος μελέτης Cohort study Επιπολασμό ς Prevalence (P) Όλες οι περιπτώσεις που βρίσκονται σε μια και μόνο εξέταση Όλαταάτομα που εξετάζονται Ορισμένη χρονική στιγμή Cross Sectional Study Πως ορίζουμε τον αριθμητή? Case definition Ένα set από standard criteria για να αποφασίσουμε αν ένα άτομο έχει μια νόσο ή άλλη κατάσταση σχετιζόμενη με την υγεία Case definition= Κλινικά κριτήρια και μερικές φορές περιορισμοί στα 3Χ (Χώρος, χρόνος, χαρακτηριστικά ατόμων) Γιατί? Comparability / Consistency Γκρίζες ζώνες μεταξύ φυσιολογικού / παθολογικού Κλινική VS Εργαστηριακή διάγνωση Ύποπτα VS Επιβεβαιωμένα cases 11
Case definition Π.χ. 1. Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) 2. Σχεδιασμός μελέτης της ημικρανίας σε ομάδα του πληθυσμούανάγκη ακριβούς διαχωρισμού ημικρανίας και άλλων πονοκεφάλων 3. B 12 Deficiency Επιπολασμός και Επίπτωση Ο επιπολασμός εξαρτάται από το ρυθμό επίπτωσης και την διάρκεια της νόσου ΑΝ: 1. Ο ρυθμός επίπτωσης παραμένει σταθερός διαχρονικά ΚΑΙ 2. Η κατανομή της διάρκειας της ασθένειας είναι σταθερή διαχρονικά ΚΑΙ 3.Ο επιπολασμός είναι χαμηλός (< 0,1) τότε: P= I X D Όπου D= Μέση Διάρκεια της νόσου 12
Θέλουμε να εκτιμήσουμε την επίπτωση μιας νόσου Υπάρχουν άτομα που δεν παρακολουθούνται για ολόκληρο το διάστημα της μελέτης? Όχι Ναι Αθροιστική Επίπτωση (Cl) = Αριθμός νέων περιπτώσεων ασθένειας σε μια ορισμένη χρονική περίοδο Συνολικός πληθυσμός σε Κίνδυνο Ισχύει σε κλειστούς πληθυσμούς (Closed Cohort) Πυκνότητα της Επίπτωσης (ID)= Αριθμός νέων περιπτώσεων ασθένειας σε μια ορισμένη χρονική περίοδο Άθροισμα των χρόνων παρατήρησης(σε κίνδυνο) σε όλο το διάστημα Open Cohort / Προσέγγιση Ανθρωπο-ετών Ασκήσεις 1. Η παρακάτω εικόνα παριστάνει τα κρούσματα ενός χρόνιου νοσήματος σε ομάδα 10 ασθενών στην διάρκεια ενός έτους από 1/1/ 2002 έως 31/12/2002 Α. Να βρεθεί ο επιπολασμός την 1/1/2002, την 1/7/2002 και 31/12/2002 Β. Να βρεθεί η αθροιστική επίπτωση για το έτος 2002 Γ. Μπορεί να βρεθεί η ετήσια πυκνότητα επίπτωσης (ID); Αν όχι, γιατί δεν μπορεί; 1/1/2002 1/7/2002 31/12/2002 13
Ασκήσεις 3.Σε μια πρόσφατη έρευνα οι ερευνητές βρήκαν ότι ο επιπολασμός για μια νόσο Α ήταν υψηλότερος από τον επιπολασμό μιας νόσου Β. Η επίπτωση και το εποχιακό πρότυπο για τις δυο νόσους ήταν ίδια Οι εξηγήσεις που ταιριάζουν με αυτή την παρατήρηση μπορεί να περιλαμβάνουν: (Να μπει σε κύκλο ότι από τα παρακάτω μπορεί να ισχύει) Α) Οι ασθενείς με τη νόσο Α ανάρρωναν γρηγορότερα από τους ασθενείς με τη νόσο Β. Β) Οι ασθενείς με τη νόσο Β ανάρρωναν γρηγορότερα από τους ασθενείς με τη νόσο Α. Γ) Οι ασθενείς πέθαιναν γρήγορα από τη νόσο Α αλλά όχι από τη νόσο Β. Δ) Οι ασθενείς πέθαιναν γρήγορα από τη νόσο Β αλλά όχι από τη νόσο Α. Ασκήσεις Σε μια μελέτη της όρασης και της συχνότητας διάφορων οφθαλμικών παθήσεων μεταξύ 2477 ανθρώπων ηλικίας 52 έως 85 ετών στο Framingham, Υπήρξαν 310 με καταρράκτη, 156 με γεροντική κηλιδώδη εκφύλιση, 67 με διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, 64 με γλαύκωμα ανοικτής γωνίας, και 22 τυφλοί.ποιοι δείκτες νοσηρότητας μπορούν να υπολογιστούν; Υπολογίστε τους για τις διάφορες οφθαλμικές παθήσεις και την τύφλωση. 14
Ασκήσεις Σε ένα μαζικό προσυμπτωματικό έλεγχο 5000 γυναικών, 25 βρέθηκαν να έχουν καρκίνο του μαστού. Στη διάρκεια του επόμενου έτους 10 επιπλέον από τις εξετασθείσες γυναίκες ανέπτυξαν καρκίνο του μαστού. Ποιοι δείκτες εμφάνισης της νόσου μπορούν υπολογιστούν; Υπολογίστε το. 15