ΚΟΙΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Πάνος Τσακλόγλου
Εισαγωγή Η κοινή αγροτική πολιτική (ΚΑΠ) ήταν ένας από τους πρώτους τομείς πολιτικής της ΕΕ Ξεκίνησε σαν σχετικά απλή πολιτική, αλλά έχει καταλήξει να είναι εξαιρετικά σύνθετη και δημιουργεί πλήθος στρεβλώσεων και τριβών τόσο εντός της ΕΕ όσο και στις σχέσεις της ΕΕ με τον υπόλοιπο κόσμο Κλασσικό παράδειγμα πολιτικής που διαμορφώνεται υπό την ισχυρή επίδραση ομάδων συμφερόντων Δύσκολα αντιληπτή εκτός ιστορικού πλαισίου Αντίθετα από τις περισσότερες άλλες κοινοτικές πολιτικές που αποβλέπουν σε απελευθέρωση των αγορών, η ΚΑΠ ήταν και παραμένει εξόχως παρεμβατική πολιτική Όχι δικαιολόγηση με βάση «αστοχία αγορά» (market failure)
Εισαγωγή Γιατί ΚΑΠ; Περίοδος κατά και αμέσως μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, ελλείψεις τροφίμων, πείνα, αλλά και χαμηλό βιοτικό επίπεδο αγροτών
Εισαγωγή Στόχοι της ΚΑΠ (άρθρο 39 της Συνθήκης της Ρώμης) Βελτίωση της γεωργικής παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας Αύξηση των εισοδημάτων των αγροτών Σταθεροποίηση των αγορών Εγγύηση της διαθεσιμότητας της παραγωγής Εξασφάλιση λογικών τιμών για τους καταναλωτές Μερική αντίθεση μεταξύ στόχων
ΚΑΠ - Περιγραφή Εργαλεία Επίτευξης / Μέσα (αρχικά): Δασμοί (κοινοί) / σημαντικό: κυμαινόμενοι, όχι σταθεροί, μέχρι το 1995 Ελάχιστη εγγυημένη τιμή «τιμή κατωφλίου» Προστατευόμενα προϊόντα παραγωγή αρχικών κρατών-μελών Σταδιακά, πολλά άλλα μέσα εξαγορές και εξαγωγικές επιδοτήσεις επιχορηγήσεις συντελεστών παραγωγής (π.χ. νερό, καύσιμα) επιδοτήσεις επενδύσεων εισοδηματικές ενισχύσεις αλλά και πολιτικές δημόσιας υγείας, περιβαλλοντικές ρυθμίσεις, κλπ
ΚΑΠ - Περιγραφή Χωρίς περιορισμούς στο διεθνές εμπόριο, Τιμή P W, Παραγωγή ΟQ 1, Κατανάλωση OQ 2, Εισαγωγές Q 1 Q 2 Με εγγυημένη τιμή για τους παραγωγούς Ρ* (τιμή κατωφλίου) απαιτείται επιβολή δασμού Τ ανά μονάδα προϊόντος. Παραγωγή ΟQ 1, Κατανάλωση OQ 2, Εισαγωγές Q 1 Q 2. Διανεμητικά αποτελέσματα: P W P*AE από πλεόνασμα καταναλωτών σε πλεόνασμα παραγωγών, ΒΓΖΕ δασμολογικά έσοδα, ΑΒΕ και ΓΔΖ απώλεια κοινωνικής ευημερίας Μεταβλητότητα τιμών αγροτικών προϊόντων, κυμαινόμενος δασμός (αν η διεθνής τιμή αυξηθεί από P W σε P W, ο δασμός μειώνεται από t σε Τ ), τιμή Ρ* (= P W +t = P W +T )
Πολύ σύντομα, σε πολλά προϊόντα, αύξηση παραγωγής, μετατόπιση καμπύλης προσφοράς προς τα δεξιά, πλεονάσματα
Σ αυτή την περίπτωση, Παραγωγή ΟQ 2 Κατανάλωση ΟQ 1 Εξαγωγές Q 1 Q 2 Όμως, λόγω του ότι η Ευρωπαϊκή τιμή είναι υψηλότερη της διεθνούς, αγορά από τους παραγωγούς σε τιμή Ρ, με κόστος για την Κοινότητα Q 1 ΒΓQ 2 και έσοδα Q 1 ΗΔQ 2 (επιδότηση ΒΓΔΗ, χωρίς να υπολογίζονται τα έξοδα συλλογής και αποθήκευσης πολύ υψηλά) Επιπτώσεις ευημερίας (σε σύγκριση με ελεύθερο εμπόριο) Δ πλεονάσματος καταναλωτών (-PΒΖP W, ), Δ πλεονάσματος παραγωγών (P W EΓΡ) Καθαρή απώλεια ευημερίας (Δ Πλ. Παραγ. + Δ Πλ. Καταν. - Επιδότηση) ΒΗΖ+ΓΕΔ (+ έξοδα συλλογής και αποθήκευσης)
Αποτέλεσμα Αύξηση παραγωγής πολύ ταχύτερα από κατανάλωση Επιδοτούμενες εξαγωγές «Βουνά βουτύρου», «Βουνά βοδινού κρέατος», «λίμνες κρασιού» - αλλά και χωματερές Πραγματικό κόστος, πολύ υψηλότερο από διαγραμματικό (κόστος συγκέντρωσης και συντήρησης)
Συνολικό κόστος ΚΑΠ διαρκώς αυξανόμενο, αν και λόγω μίας σειράς ad hoc μεταρρυθμίσεων, από ένα σημείο και μετά, σταδιακή μείωση ως ποσοστό του κοινοτικού προϋπολογισμού T otal CAP cost (mill.euros) CAP's budget share (right scale) Million euros 10.0 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1976 1973 1970 1967 1964 1961
Σημαντικό πρόβλημα η άνιση κατανομή αγροτικών καλλιεργειών (μεγάλες διαφορές μεταξύ χωρών) Επιδοτήσεις κατευθύνονται κυρίως προς μεγάλους παραγωγούς
Διαφορές όχι μόνο στο μέγεθος καλλιέργειας, αλλά και στην παραγωγικότητα μικρών/μεγάλων αγροτών Μικρός αναποτελεσματικός παραγωγός Χωρίς την ΚΑΠ δεν παράγει. Με την ΚΑΠ παράγει και έχει πλεόνασμα Α Μεγάλος αποτελεσματικός παραγωγός Χωρίς την ΚΑΠ παράγει και έχει πλεόνασμα Δ. Με την ΚΑΠ επεκτείνει την παραγωγή του και έχει πλεόνασμα Β+Γ+Δ Συνολική προσφορά, το άθροισμα της προσφοράς των δύο παραγωγών. Με την ΚΑΠ, τα πλεονάσματά τους αυξάνονται αλλά τα κέρδη πηγαίνουν κυρίως στο μεγάλο (Β+Γ) παρά στο μικρό (Α) παραγωγό
Επιπτώσεις της ΚΑΠ στο διεθνές εμπόριο. Χωρίς την ΚΑΠ, σε παγκόσμιο επίπεδο, ισορροπία στο Α (τιμή Ρ W1 ) Λόγω περιορισμών στις εισαγωγές λόγω KAΠ, μετατόπιση καμπύλης ζήτησης προς τα αριστερά, ισορροπία στο Β (τιμή Ρ W2 ) Λόγω επιδότησης εξαγωγών (dumping), μετατόπιση καμπύλης προσφοράς προς τα δεξιά, ισορροπία στο Γ (τιμή Ρ W3 )
Συνέπειες Αύξηση παραγωγικότητας αλλά και παραγωγής Τιμές συστηματικά υψηλότερες από τις διεθνείς τιμές Άνοδος βιοτικού επιπέδου αγροτών (αλλά ακόμα υστερούν) Εμπορικό ισοζύγιο τροφίμων ΕΕ Καθαρές εισαγωγές/εξαγωγές για συγκεκριμένα προϊόντα Production (1,000 tons) Area Harvested (1,000 ha.) Export-Imports (1,000 tons) Yield (tons/ha.), right scale Cheese 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 7 6 5 4 3 2 1 0 Butter Poultry Pork Beef Sugar 1967-70 1996-99 -20000-1 Wheat 1961 1966 1971 1976 1981 1986 1991 1996 2001-40 -20 0 20 40 60
Συνέπειες Αλλά Μεγάλα πλεονάσματα Μεγάλο κόστος για τους φορολογούμενους και τους καταναλωτές Τριβές με άλλες χώρες και εμπορικοί πόλεμοι Πιέσεις για μεταρρύθμιση Πολλές προσπάθειες μεταρρύθμισης
Πιέσεις για αλλαγή της ΚΑΠ Δημοσιονομικές Καταναλωτές Περιβαλλοντικές Διεθνείς
Δημοσιονομικές Πιέσεις Καθαρό κόστος ανισοκατανεμημένο μεταξύ κρατών-μελών Χρηματοδότηση: κυρίως μέσω ΦΠΑ Κερδισμένοι: Παραγωγοί (επιδοτήσεις) GR, SP, IRL, PT Χαμένοι: Εισαγωγείς γεωργικών προϊόντων GER, UK Πιέσεις για περιορισμό δαπανών ΚΑΠ Ιδίως όταν αποφασίσθηκε να ενισχυθούν και άλλες πολιτικές -περιφερειακή, κοινωνική, κλπ
Πιέσεις Καταναλωτών Καταναλωτές: αντίθετα με παραγωγούς, όχι ισχυρό lobby στην ΕΕ Υψηλότερες τιμές από τις διεθνείς αγορές Διαφορετικές εκτιμήσεις για το κόστος ΚΑΠ, αλλά γενικά για μία τετραμελή οικογένεια καταναλωτών, απώλεια 800-1200 ευρώ το χρόνο (φόροι + πλεόνασμα παραγωγού) Επίσης, ο κύριος όγκος των επιδοτήσεων πηγαίνει σε μεγάλους παραγωγούς, ενώ λόγω χαμηλής εισοδηματικής ελαστικότητας μεγάλη συνεισφορά φτωχών κατοίκων αστικών περιοχών
Περιβαλλοντικές Πιέσεις Εντατικοποίηση παραγωγής οδηγεί σε καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος Εντατική χρήση λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, κλπ Μόλυνση ποταμών, λιμνών και ζωικού βασιλείου Τελικά και καταναλωτών αγροτικών προϊόντων Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980: πιέσεις για υιοθέτηση μέτρων αποκατάστασης της οικολογικής ισορροπίας Λήψη συστηματικών μέτρων από τα μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990 Αλλά κάπως στρεβλά Όχι όποιος μολύνει πληρώνει, αλλά αποζημίωση στους μολυντές για να μην μολύνουν όμως, θεώρημα του Coase
Εξωτερικές Πιέσεις Υψηλές τιμές ΚΑΠ οδηγούν σε στρεβλώσεις του διεθνούς εμπορίου Δημιουργία / καταστροφή εμπορίου μέσω τελωνειακών ενώσεων Σε πολλές περιπτώσεις, αύξηση της παραγωγής αλλά αναποτελεσματική παραγωγή, εξαγωγικές επιδοτήσεις αλλά και αλλαγή θέσης ΕΕ από καθαρό εισαγωγέα σε καθαρό εξαγωγέα συγκεκριμένων αγροτικών προϊόντων. Όχι μόνο η ΕΕ
Εξωτερικές Πιέσεις Πιέσεις από ΗΠΑ (αλλά και AUS, NZ, + LCDs) για Βαθμιαία κατάργηση επιδοτήσεων Κατάργηση μη δασμολογικών περιορισμών 2 καινούργιες ιδέες: Μετατροπή μη δασμολογικών περιορισμών σε δασμολογικούς Αποσύνδεση παραγωγής και επιδοτήσεων (decoupling) εισοδηματικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα περιορισμό της παραγωγής
Διαδοχικές μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ Αρχικά (1980s), διάφοροι ad-hoc μηχανισμοί περιορισμού της παραγωγής και του δημοσιονομικού κόστους Κύριος στόχος: όχι απεριόριστη προστασία του παραγωγού, συνυπευθυνότητα Κύρια εργαλεία: Marketing quotas (επιβιώνουν μέχρι σήμερα) Corresponsibility levies Budgetary stabilizers Όχι σπουδαία αποτελέσματα Τεχνολογική πρόοδος + κίνητρο υψηλών τιμών υπερίσχυσαν των μηχανισμών περιορισμού της παραγωγής
Διαδοχικές μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ Μεγάλη αλλαγή: Μεταρρυθμίσεις MacSharry (1992) Βασική ιδέα: Περικοπή τιμών κοντά στα διεθνή επίπεδα τιμών & και αποζημίωση παραγωγών με απ ευθείας πληρωμές Απαραίτητο για την ολοκλήρωση του «γύρου της Ουρουγουάης» Σημαντικά αποτελέσματα Μεταρρυθμίσεις 2003 και αργότερα στο ίδιο πνεύμα + περιβαλλοντική προστασία Δύο πυλώνες Άμεσες ενισχύσεις και παρέμβαση στην αγορά Ανάπτυξη της υπαίθρου
Μεταβολή δομής ΚΑΠ
Που βρισκόμαστε σήμερα Σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών (% ΑΕΠ & απασχόλησης) κυρίως «παλαιών» και «νέων»
Που βρισκόμαστε σήμερα Συνεχιζόμενη έξοδος από τον αγροτικό τομέα και συγκέντρωση καλλιεργειών
Που βρισκόμαστε σήμερα Παρά την σημαντικότατη ενίσχυση των αγροτικών εισοδημάτων μέσω της ΚΑΠ Σημαντικές διαφορές αγροτικού / μη αγροτικού εισοδήματος Συγκέντρωση μεταβιβάσεων στους πλουσιότερους αγρότες Όμως, μεγάλο μέρος των μεταβιβάσεων καταλήγουν σε τρίτους εκτός αγροτικού τομέα Αλλά λιγότερες τριβές σε διεθνές επίπεδο
Μερίδιο αγροτικών επιδοτήσεων στο συνολικό αγροτικό εισόδημα
Σύγκριση εισοδήματος αγροτικού / μη αγροτικού τομέα
Επωφελούμενοι μεταβιβάσεων ΚΑΠ