ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH 1 Τσάμη Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 Tsami Karatassou, 117 42 Athens, Greece, Tel.: +30 210-9211 200-10, Fax: +30210-9233 977 Όψεις της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και προοπτικές Νίκος Βέττας Γενικός Διευθυντής Ι.Ο.Β.Ε. Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (vettas@iobe.gr, www.iobe.gr, http://www.aueb.gr/users/vettas) Ανοιχτό Σεμινάριο Οικονομικής Ιστορίας Οικονομία & πολιτική στη νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα, 18 ος 21 ος αι. Αθήνα, 10 Ιανουαρίου, 2017
Δείκτης οικονομικού κλίματος (www.iobe.gr) 120 110 100 90 80 70 60 50 Οικονομικό κλίμα EΕ Οικονομικό κλίμα Ευρωζώνη Οικονομικό κλίμα Ελλάδα Πηγές: ΙΟΒΕ / DG ECFIN, European Commission
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σταθερές τιμές 2010 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 Γερμανία Ελλάδα Πορτογαλία Πηγή: Eurostat
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, τρέχουσες τιμές 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 Γερμανία Ελλάδα Πορτογαλία Πηγή: Eurostat 4
Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη Key Macroeconomic Figures 2009 2013 2014 2015 2016* ΑΕΠ -3.1-3.2 0.7-0.2-0.3 Ανεργία 9.5 27.5 26.5 24.9 24.7 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης 1-15.6-12.4-3.6-7.2-3.1 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών -14.4-2.2-3.0-0.2 0.6 Εναρμονισμένος Πληθωρισμός Επενδύσεις Πάγιου Κεφαλαίου 1.3-0.9-1.4-1.1-0.3-13.7-9.4-2.8 0.7-0.9 1 Including State aid to the banking sector on the deficit * European Commission s projections (European Economic Forecast, spring 2016) Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 5
Επενδύσεις Ελλάδα και Ευρωζώνη Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου (% ΑΕΠ),30,25,20,15,10,5,0 Euro area (12 countries) Greece Πηγή: AMECO 6
δισεκ. % ΑΕΠ Επενδύσεις; 80 70 60 50 40 27.4% 25.8% 25.7% 24.7% 25.3% 54.5 54.1 45.0 46.0 43.0 22.1% 48.4 26.2% 59.9 27.1% 65.1 24.5% 59.1 18.3% 43.2 17.0% 38.5 15.1% 12.8% 11.5% 12.2% 30% 25% 20% 15% 30 30.1 9.8% 10% 20 10 22.9 20.4 22.4 19.5 5% 0 0% Πηγή: Eurostat Μέγιστο ύψος επενδύσεων το 2007 ( 65,1 δισεκ.) Υψηλότερες επενδύσεις ως % του ΑΕΠ το 2003 (27,4%) Δραματικά χαμηλότερα το 2015 ( 19,5 δισεκ. και 9,8% του ΑΕΠ) 7
% of labour force Ανεργία,30,25,20,15,10,5,0 Greece ΕA-19 Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 8
Προσδιοριστικοί παράγοντες ΑΕΠ Ελλάδας,4,2,0 -,2 -,4 -,6 -,8 -,10 -,12 Labor Quality Capital Services (ICT Assets) Growth of Total Factor Productivity Labor Quantity Capital Services (Non-ICT Assets) Πηγή: The Conference Board Growth and Total Factor Productivity database 9
Εθνικός πλούτος; (σταθερές τιμές 2010) δισεκ. ευρώ 800 600 400 200 0-200 -400 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Μη χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Καθαρά χρηματοοικονομικά στοιχεία Εθνικός πλούτος Πηγή: Eurostat, επεξεργασία δεδομένων: IOBE Πτώση του εθνικού πλούτου από 552 δισεκ. το 1995 σε 484 δισεκ. το 2008 και σε 432 δισεκ. το 2013. Αύξηση μη χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων από 547 δισεκ. το 1995 σε 712 δισεκ. το 2008 και πτώση έπειτα ( 646 δισεκ. το 2013) Μεταβολή του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων με το υπόλοιπο κόσμο από μικρό πλεόνασμα το 1995 ( 5 δισεκ.) σε μεγάλο έλλειμμα το 2008 ( 249 δισεκ.). 10
Ανοικτή οικονομία; % ΑΕΠ 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 α' τρίμ. 2016 Γερμανία Ιρλανδία Ελλάδα Γαλλία Κύπρος Πορτογαλία Σλοβακία Πηγή: Eurostat Το άθροισμα εισαγωγών και εξαγωγών ως % του ΑΕΠ εξακολουθεί να είναι στην Ελλάδα εκ των χαμηλότερων στην περιφέρεια της Ευρωζώνης Ενώ πρέπει να εξελιχθεί σε μια μικρή, ανοιχτή οικονομία, η ελληνική οικονομία παραμένει κλειστή
Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία δημόσιου τομέα (% εγχώριας ΑΠΑ) 12% 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πηγή: Eurostat Ευρωζώνη -19 Ελλάδα Η συμμετοχή του δημόσιου τομέα στην οικονομική δραστηριότητα αυξήθηκε από το 2008 κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες της εγχώριας Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας Ο ρόλος του κράτους παραμένει σημαντικότερος στην Ελλάδα από ότι στην Ευρωζώνη Η απόσταση από το Μ.Ο. της Ευρωζώνης διπλασιάστηκε μεταξύ 2008-2014: από 2 σε 4 ποσοστιαίες μονάδες της Α.Π.Α. 12
Δημόσια Έσοδα - Δαπάνες Πρωτογενές Ισοζύγιο (% ΑΕΠ) 70 60 50 40 30 20 10 0 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12 Gen. Government Expenditure (l.h.s.) Gen. Government Revenue (l.h.s.) Primary Balance (r.h.s.) 13
Άμεση Φορολογία (% ΑΕΠ) 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Direct Taxation - Total Profits-Income Real Estate Property Past Years * Projection ** Forecast Πηγή: State Budget, 2005-2016, Ministry of Finance 14
Κατηγορίες Δημοσίων Δαπανών (% ΑΕΠ) 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Defence Health Education Πηγή: Eurostat 15
Εναρμονισμένος πληθωρισμός 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% ΕA-19 Greece Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 16
Εμπορικό Ισοζύγιο (αγαθών υπηρεσιών) δισεκ. 100 80 60 40 20 0-20 -40 0.4-6.8-4.8-2.3-0.5-13.1-19.4-25.6-32.8 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ισοζύγιο Εισαγωγές αγαθών - υπητρεσιών (τιμές 2010) Εξαγωγές αγαθών - υπητρεσιών (τιμές 2010) Πηγή: AMECO 17
δισεκ. Εκατ. τόνοι Εξαγωγές αγαθών - αξία έναντι όγκου 40 45 35 30 25 20 15 25 19 32 21 31 18 29 29 21 24 38 38 37 34 28 28 27 26 40 35 30 25 20 15 10 10 5 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0 Value in Euros Quantity in KG Πηγή: Eurostat Μεταβολή αξίας εξαγωγών, 2007-2015: +33% Μεταβολή όγκου εξαγωγών, 2007-2015: +51% 18
Ξένες άμεσες επενδύσεις (% ΑΕΠ) 60% FDI as a % of GDP 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2000-2008 2009-2015 Germany 3.0% 1.7% Ireland 21.0% 27.9% Greece 1.1% 0.6% Spain 4.2% 2.1% Portugal 3.7% 4.3% -10% Germany Ireland Greece Spain Portugal Πηγή: Eurostat 19
Πραγματική σταθμισμένη ισοτιμία Real Effective Exchange Rate (CPI), 2005=100 Real Effective Exchange Rate (ULC), 2005=100 110 120 105 100 100 80 60 95 40 90 20 85 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Greece Portugal Greece Portugal Πηγή: Eurostat Real Effective Exchange Rate (deflator: CPI - against 37 trading partners) Real Effective Exchange Rate (deflator: unit labor costs in total economy - against 37 trading partners) 20
Ασθενής συμβολή εξαγωγών στο ΑΕΠ GDP components (% change) - Greece GDP components (% changes) - Portugal 10% 6.0% 4.0% 5% 2.0% 0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0.0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015-2.0% -5% -4.0% -6.0% -10% -8.0% -15% Consumption Exports of goods Imports Gross capital formation Exports of services GDP -10.0% Consumption Exports of goods Imports Gross capital formation Exports of services GDP Πηγή: Eurostat 21
Μεταβολή ΑΕΠ % 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 CY FR DE GR IE IT PT ES Country Avg. Growth Rate 1994-2007 Country Avg. Growth Rate 1994-2007 Germany 1.7% France 2.3% Ireland 7.4% Italy 1.7% Greece 3.6% Cyprus 4.5% Spain 3.6% Portugal 2.3% Πηγή: The Conference Board Growth and Total Factor Productivity database, AMECO database 22
Ισοζύγιο Προϋπολογισμού Περιφέρεια Ευρωζώνης (% ΑΕΠ),10,5,0 -,5 -,10 -,15 -,20 -,25 -,30 -,35 Ireland Greece Spain Cyprus Portugal Πηγή: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 23
Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών Περιφέρεια Ευρωζώνης (% ΑΕΠ) 10 5 0-5 -10-15 -20-25 -30 Ireland Greece Spain Cyprus Portugal Πηγή: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 24
Χρέος Κυβέρνησης Περιφέρεια Ευρωζώνης (% ΑΕΠ),200,180,160,140,120,100,80,60,40,20,0 Ireland Greece Spain Cyprus Portugal Πηγή: Eurostat/European Economic Forecast, spring 2016, European Commission 25
Προοπτικές και συνθήκες 1. 2016-2017: εξισορρόπηση και (μικρή) ανάκαμψη 2. Μεσοπρόθεσμα: εκκίνηση από πολύ χαμηλή βάση όμως παραμένουν στοιχεία υψηλής αβεβαιότητας, χρηματοδοτικοί περιορισμοί και επιβαρυμένο διεθνές κλίμα 3. Χαμηλή εσωτερική αποταμίευση ανάγκη για επενδύσεις από το εξωτερικό, αλλά και κινητοποίηση εγχώριων πόρων 4. Ανταγωνισμός - εξαρτάται από νέες επενδύσεις 5. Σημαντική άνοδος επενδύσεων μπορεί να υπάρξει μόνο με αξιοπιστία πολιτικής σε επαρκές βάθος χρόνου και άνοιγμα της οικονομίας προς όσους είναι «εκτός των τειχών», επιχειρήσεις και εργαζόμενους 6. Η συμμετοχή στην ευρωζώνη και διευθέτηση τους δημόσιου χρέους εντός αυτής, βασικός παράγοντας αξιοπιστίας της οικονομικής πολιτικής