Τεχνικοοικονοµική ανάλυση και οργάνωση. γεωργικής παραγωγής στην περιοχή Ασκίου. του Νοµού Κοζάνης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Τεχνικοοικονοµική ανάλυση και οργάνωση γεωργικής παραγωγής στην περιοχή Ασκίου του Νοµού Κοζάνης Κατσαούνης Βασίλειος ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Βασίλειος Μάνος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Τεχνικοοικονοµική ανάλυση και οργάνωση γεωργικής παραγωγής στην περιοχή Ασκίου του Νοµού Κοζάνης Κατσαούνης Βασίλειος ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Βασίλειος Μάνος 1

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βασίλειος Μάνος, Καθηγητής Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ., Επιβλέπων Στέφανος Νάστης, Λέκτορας Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ. Ειρήνη Τζίµητρα-Καλογιάννη, Καθηγήτρια Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ. 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές µου ευχαριστίες στον καθηγητή κ. Βασίλειο Μάνο, επιβλέποντα της µεταπτυχιακής αυτής εργασίας, για την εµπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπο µου, την πολύτιµη καθοδήγηση του, καθώς και για τις σπουδαίες γνώσεις και εµπειρίες που αποκόµισα κατά την διάρκεια της συνεργασίας µαζί του τα τελευταία χρόνια, τόσο σε προπτυχιακό επίπεδο, όσο και κατά την διάρκεια των µεταπτυχιακών µου σπουδών. Οφείλω επίσης ένα µεγάλο ευχαριστώ στον διδάκτορα κ. Θωµά Μπουρνάρη για την άψογη συνεργασία µαζί του, το αµείωτο ενδιαφέρον του και τις καθοριστικές του υποδείξεις σε ότι αφορούσε την µεταπτυχιακή αυτή εργασία. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Μαρία αλαπάσχου, ηµοτική Υπάλληλο του ήµου Βοΐου, τον κ. Γεώργιο Αµανατίδη, Γενικό ιευθυντή της Αναπτυξιακής Εταιρίας Κοζάνης (ΑΝ.ΚΟ) και τον κ. Αναστάσιο Σιδηρόπουλο, ιευθυντή Προγραµµάτων της Αναπτυξιακής Εταιρίας Κοζάνης (ΑΝ.ΚΟ), για την πολύτιµη βοήθεια τους στη συλλογή των πρωτογενών στοιχείων της µεταπτυχιακής αυτής εργασίας. Ακόµη θα ήθελα να ευχαριστήσω, όλους όσους µε βοήθησαν για την εκπλήρωση της µεταπτυχιακής αυτής εργασίας. Κλείνοντας των κύκλο των ευχαριστιών θα ήθελα να εκφράσω τις θερµότατες ευχαριστίες στους γονείς µου. Η ανεκτίµητη βοήθεια και η αγάπη τους, θεωρώ ότι είναι βασικοί παράγοντες που µε στήριξαν στην επίτευξη των στόχων µου. Τους ευχαριστώ πολύ για την εµπιστοσύνη που µου δείχνουν όλα αυτά τα χρόνια. 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσας µεταπτυχιακής διατριβής αποτελεί η τεχνικοοικονοµική ανάλυση και η οργάνωση της γεωργικής παραγωγής της περιοχής Ασκίου του Νοµού Κοζάνης. Για τον σκοπό αυτό στο πρώτο µέρος γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών συντελεστών και παρουσιάζονται τα σηµαντικότερα οικονοµικά αποτελέσµατα για κάθε δηµοτικό διαµέρισµα, αλλά και για το σύνολο της περιοχής. Στο δεύτερο µέρος γίνεται η οργάνωση της γεωργικής παραγωγής για το σύνολο της περιοχής. Έτσι σηµαντικό είναι η ανάπτυξη ενός µοντέλου για την οργάνωση της γεωργικής παραγωγής, στο οποίο να εµπλέκονται περισσότεροι του ενός αποφασίζοντες και να χρησιµοποιούνται περισσότερα του ενός αντικρουόµενα κριτήρια µε σκοπό την καλύτερη ερµηνεία της συµπεριφοράς των αγροτών, αλλά και την λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Η µεθοδολογία που παρουσιάζεται χρησιµοποιεί περισσότερα του ενός αντικρουόµενα κριτήρια, όπως η µεγιστοποίηση του ακαθάριστου κέρδους, η ελαχιστοποίηση της χρήσης των λιπασµάτων και η ελαχιστοποίηση της χρησιµοποιούµενης εργασίας, µε σκοπό την δηµιουργία της συνάρτησης χρησιµότητας, για την εύρεση του άριστου σχεδίου παραγωγής για την περιοχή. Έτσι η µεθοδολογία χρησιµοποιεί ένα σταθµισµένο µοντέλο πολλαπλού προγραµµατισµού µε το οποίο εκτιµάται η συνάρτηση χρησιµότητας και υπολογίζεται το άριστο σχέδιο παραγωγής. Λέξεις-κλειδιά: τεχνικοοικονοµική ανάλυση, οργάνωση γεωργικής παραγωγής, σταθµισµένος προγραµµατισµός στόχων 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ... 2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... 17 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 17 1. Εισαγωγή... 17 2. Χαρακτηριστικά της Περιοχής... 17 3. Φυσικό - Γεωγραφικά Στοιχεία της Περιοχής... 21 3.1 Εδαφολογικά και Γεωλογικά Χαρακτηριστικά Ανάγλυφο - Ισοκλινείς... 21 3.2 Κλιµατολογικά Χαρακτηριστικά... 23 3.2.1 Θερµοκρασία... 23 3.2.2 Υγρασία... 23 3.2.3 Βροχόπτωση... 24 3.2.4 Νέφωση... 25 3.3 Σεισµολογικά Χαρακτηριστικά... 26 3.4 Υδρογραφία... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 28 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ... 28 5

1. Εισαγωγή... 28 2. ηµογραφικές και κοινωνικές αλλαγές... 28 3. Συνοπτική παρουσίαση βασικών χαρακτηριστικών περιοχής µελέτης... 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 39 ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 39 1. Εισαγωγή... 39 2. Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκµεταλλεύσεων της περιοχής µελέτης.... 39 3. Υφιστάµενα σχέδια παραγωγής... 41 4. Το δείγµα της έρευνας... 49 4.1 Καλλιέργειες... 50 4.2 Αποδόσεις... 50 4.3 Τιµές... 51 4.4 Επιδοτήσεις... 51 4.5 Ακαθάριστη πρόσοδος... 51 4.6 Μεταβλητές δαπάνες... 51 4.6 Ακαθάριστο κέρδος... 52 4.7 Άλλα χαρακτηριστικά... 52 5. Τεχνικοοικονοµικά αποτελέσµατα... 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4... 67 6

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ... 67 1. Εισαγωγή... 67 2. Πλαίσιο εφαρµογής της πολυκριτήριας ανάλυσης... 68 3. Ιστορική αναδροµή της µεθόδου της πολυκριτήριας ανάλυσης... 68 4. Στάδια εφαρµογής της πολυκριτήριας ανάλυσης... 71 5. Βασικές κατηγορίες µεθόδων πολυκριτήριας ανάλυσης... 74 6. Πολυκριτήριος µαθηµατικός προγραµµατισµός... 76 6.1 Εισαγωγή στον µαθηµατικό προγραµµατισµό... 76 7. Προγραµµατισµός στόχων... 79 7.1 Θεωρητική προσέγγιση... 79 8. Σταθµισµένος προγραµµατισµός πολλαπλών στόχων... 82 8.1 Θεωρητική προσέγγιση... 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5... 85 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΑΘΜΙΣΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ... 85 1. Εισαγωγή... 85 2. Εφαρµογές σταθµισµένου προγραµµατισµού στόχων... 86 3. Ορισµός του πολυκριτηριακού µοντέλου... 87 4. Λόγοι επιλογής του σταθµισµένου προγραµµατισµού στόχων... 87 5. Ανάλυση του µοντέλου... 88 5.1 Μεταβλητές απόφασης... 88 7

5.2 Στόχοι... 89 5.2.1 Μεγιστοποίηση κέρδους... 90 5.2.2 Ελαχιστοποίηση των λιπασµάτων... 90 5.2.3 Ελαχιστοποίηση της εργασίας... 91 5.3 Περιορισµοί... 91 5.3.1 Συνολική καλλιεργήσιµη έκταση... 92 5.3.2 Περιορισµοί αρδευόµενων ή µη εκτάσεων... 92 5.3.3 Μεταβλητό κόστος... 92 5.3.4 Λιπάσµατα... 92 5.3.5 Εργασία... 93 5.3.6 Κοινή Αγροτική πολιτική... 93 5.3.7 Αγορά και άλλοι περιορισµοί... 94 5.4 Χαρακτηριστικά... 96 6. Αποτελέσµατα... 96 7. Σύγκριση των πραγµατικών τιµών µε τις τιµές του µοντέλου... 102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6... 107 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 107 Βιβλιογραφία... 112 Παράρτηµα... 121 8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Μέση Μηνιαία Θερµοκρασία από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005... 23 Πίνακας 2: Μέση Μηνιαία Υγρασία από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005... 24 Πίνακας 3: Μέση Μηνιαία Βροχόπτωση από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005... 24 Πίνακας 4: Εποχιακή Κατανοµή Ετήσιας Βροχόπτωση από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005... 25 Πίνακας 5: Μηνιαία Νέφωση από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος... 26 Πίνακας 6: Κατηγορίες κλάσεων ηλικίας των Κοινοτήτων της περιοχής µελέτης για τις χρονικές περιόδους 1961 και 2001... 32 Πίνακας 7: Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός συνολικά και οικονοµικά ενεργός πληθυσµός που απασχολείται στον πρωτογενή τοµέα για τις χρονικές περιόδους 1961 2001.... 34 Πίνακας 8: Βασικά χαρακτηριστικά περιοχής µελέτης... 35 Πίνακας 9: Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκµεταλλεύσεων... 40 Πίνακας 10: Υφιστάµενα σχέδια παραγωγής περιοχής µελέτης... 42 Πίνακας 11: Τεχνικοί και οικονοµικοί συντελεστές των καλλιεργειών της περιοχής µελέτης για το έτος 2010... 54 Πίνακας 12: Τεχνικοί και οικονοµικοί συντελεστές των καλλιεργειών για το σύνολο της περιοχής µελέτης το έτος 2010... 61 9

Πίνακας 13: Συνολική ακαθάριστη πρόσοδος, µεταβλητές δαπάνες, ακαθάριστο κέρδος, λιπάσµατα και εργασία, για κάθε δηµοτικό διαµέρισµα αλλά και για το σύνολο της παραγωγής.... 64 Πίνακας 14: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής... 89 Πίνακας 15: Μήτρα γραµµικού προγραµµατισµού... 95 Πίνακας 16: Αντικειµενικές συναρτήσεις, µεγιστοποίησης ακαθάριστου κέρδους, ελαχιστοποίησης λιπασµάτων και ελαχιστοποίησης εργασίας... 97 Πίνακας 17: Άριστα σχέδια των τριών αντικειµενικών συναρτήσεων... 98 Πίνακας 18: Πίνακας πληρωµών(pay Off Matrix)... 99 Πίνακας 19: Περιορισµοί συνάρτησης βαρών... 100 Πίνακας 20: Βάρη κριτηρίων... 101 Πίνακας 21: ιαφορές υφιστάµενου σχεδίου παραγωγής µε το άριστο σχέδιο παραγωγής... 103 Πίνακας 22: Σύγκριση µεταξύ του υφιστάµενου και του άριστου σχεδίου παραγωγής... 105 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφηµα 1: Εξέλιξη του πληθυσµού στην περιοχή µελέτης κατά την χρονική περίοδο 1940-2001... 29 Γράφηµα 2: Μεταβολή των κλάσεων ηλικίας στην περιοχή µελέτης για τη χρονική περίοδο 1961 2001... 33 Γράφηµα 3: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Εράτυρας... 43 Γράφηµα 4: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Γαλατινής... 43 Γράφηµα 5: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Καλονερίου... 44 Γράφηµα 6: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Πελεκάνου... 44 10

Γράφηµα 7: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Σισανίου... 45 Γράφηµα 8: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Ναµάτων... 45 Γράφηµα 9:Συνολικό υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής της περιοχής µελέτης... 46 Γράφηµα 10: ιαφορές υφιστάµενου σχεδίου παραγωγής µε το άριστο σχέδιο παραγωγής... 104 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 1: Τα στάδια της πολυκριτήριας ανάλυσης( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2004)... 72 ιάγραµµα 2: ιάκριση Πολυκριτήριων Μεθόδων... 75 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Ψηφιακό ανάγλυφο της περιοχής µελέτης... 22 Εικόνα 2: Χάρτης πληθυσµιακών µεταβολών στην περιοχή µελέτης κατά τα έτη 1940-2001... 31 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΑΡΤΩΝ Χάρτης 1: Χάρτης προσανατολισµού περιοχής µελέτης... 19 Χάρτης 2: Χάρτης προσανατολισµού περιοχής Βοΐου... 20 11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διατριβή µου πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του µεταπτυχιακού προγράµµατος σπουδών της ειδίκευσης Αγροτικής Οικονοµίας, της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Για την εκπόνηση της έρευνας πραγµατοποιήθηκε προκαταρτική διερεύνηση για αναζήτηση ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας, για προηγούµενες σχετικές µελέτες και έρευνες. Οι πηγές για την επισήµανση της σχετικής µε το υπό διερεύνηση θέµα, βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας, παρουσιάζονται αναλυτικά στο τέλος της µεταπτυχιακής διατριβής. Σκοπός της παρούσας µεταπτυχιακής διατριβής αποτελεί η τεχνικοοικονοµική ανάλυση και η οργάνωση της γεωργικής παραγωγής της περιοχής Ασκίου του Νοµού Κοζάνης. Για τον σκοπό αυτό στο πρώτο µέρος γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών συντελεστών και παρουσιάζονται τα σηµαντικότερα οικονοµικά αποτελέσµατα για κάθε δηµοτικό διαµέρισµα, αλλά και για το σύνολο της περιοχής. Στο δεύτερο µέρος γίνεται η οργάνωση της γεωργικής παραγωγής για το σύνολο της περιοχής. Έτσι σηµαντικό είναι η ανάπτυξη ενός µοντέλου για την οργάνωση της γεωργικής παραγωγής, στο οποίο να εµπλέκονται περισσότεροι του ενός αποφασίζοντες και να χρησιµοποιούνται περισσότερα του ενός αντικρουόµενα κριτήρια µε σκοπό την καλύτερη ερµηνεία της συµπεριφοράς των αγροτών, αλλά και την λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Η µεθοδολογία που παρουσιάζεται χρησιµοποιεί περισσότερα του ενός αντικρουόµενα κριτήρια, όπως η µεγιστοποίηση του ακαθάριστου κέρδους, η ελαχιστοποίηση της χρήσης των λιπασµάτων και η ελαχιστοποίηση της χρησιµοποιούµενης εργασίας, µε σκοπό την δηµιουργία της συνάρτησης χρησιµότητας, για την εύρεση του άριστου σχεδίου παραγωγής για την περιοχή. Έτσι η µεθοδολογία χρησιµοποιεί ένα 12

σταθµισµένο µοντέλο πολλαπλού προγραµµατισµού µε το οποίο εκτιµάται η συνάρτηση χρησιµότητας και υπολογίζεται το άριστο σχέδιο παραγωγής. Η µεταπτυχιακή µου διατριβή αποτελείται από 6 κεφάλαια: Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται τα φυσιογνωµικά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης. Παρουσιάζονται οι χάρτες προσανατολισµού της περιοχής και τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών. Ακόµη παρουσιάζονται τα εδαφολογικά και γεωλογικά χαρακτηριστικά, το ανάγλυφο, τα κλιµατολογικά χαρακτηριστικά όπως θερµοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση, νέφωση και τέλος γίνεται µια µικρή αναφορά στα σεισµολογικά χαρακτηριστικά και στην υδρογραφία της περιοχής. Για την συγκέντρωση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από το Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου (2011), από το Επιχειρησιακό πρόγραµµα του πρώην ήµου Ασκίου (2001), από την µελέτη Χωροταξικού Σχεδίου του Νοµού Κοζάνης, από τον Μετεωρολογικό σταθµό Κοζάνης, από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος και από υπηρεσίες της περιοχής. Στο δεύτερο κεφάλαιο αρχικά αναλύονται οι δηµογραφικές και κοινωνικές αλλαγές που παρουσιάστηκαν στην περιοχή µελέτης από το 1940 µέχρι και το 2001. Αυτό γίνεται περισσότερο κατανοητό µε την βοήθεια πινάκων, διαγραµµάτων και χαρτών της περιοχής. Στη συνέχεια µε την βοήθεια ενός συγκεντρωτικού πίνακα αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης, όπως πληθυσµιακά, κοινωνικά, οικονοµικά, γεωγραφικά και αναπτυξιακά. Για την συγκέντρωση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου (2011), από το Επιχειρησιακό πρόγραµµα του πρώην ήµου Ασκίου (2001), από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, από την µελέτη των Αναπτυξιακών Χαρακτηριστικών ΟΤΑ του 13

Νοµού Κοζάνης (2009), από διάφορες βιβλιογραφικές πηγές και υπηρεσίες της περιοχής. Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο αρχικά περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Στη συνέχεια σε ενιαίο πίνακα παρουσιάζονται και περιγράφονται τα υφιστάµενα σχέδια παραγωγής ανά δηµοτικό διαµέρισµα αλλά και στο σύνολο της περιοχής. Ακόµη γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών συντελεστών και των οικονοµικών αποτελεσµάτων της περιοχής µελέτης και η παρουσίαση αυτών µέσω ενιαίων πινάκων για κάθε περιοχή αλλά και για το σύνολο αυτής. Στη συνέχεια γίνεται σχολιασµός των αποτελεσµάτων και προκύπτουν χρήσιµα συµπεράσµατα. Στα προηγούµενα κεφάλαια παρουσιάστηκε αναλυτικά η περιοχή µελέτης και το δείγµα της έρευνας. Στη συνέχεια παρουσιαστήκαν οι τεχνικοοικονοµικοί συντελεστές και υπολογίστηκαν τα οικονοµικά αποτελέσµατα. Όλα τα παραπάνω αποτελούν χρήσιµα στοιχεία και εργαλεία που χρησιµοποιούνται στη συνέχεια της διατριβής µε σκοπό την διερεύνηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων (decision making) στον αγροτικό τοµέα, τόσο από την πλευρά των γεωργών, όσο και από τους υπεύθυνους χάραξης αγροτικής πολιτικής της κάθε περιοχής. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις βασικές αρχές και µέθοδοι της πολυκριτήριας ανάλυσης. Γίνεται µια ιστορική αναδροµή αυτής και στη συνέχεια παρουσιάζονται τα στάδια εφαρµογής και οι βασικές κατηγορίες µεθόδων της. Τέλος γίνεται µια θεωρητική προσέγγιση του µαθηµατικού προγραµµατισµού, του προγραµµατισµού στόχων και µια καλύτερη ανάλυση του σταθµισµένου προγραµµατισµού πολλαπλών στόχων που εφαρµόστηκε στη παρούσα διατριβή. Στο πέµπτο κεφάλαιο γίνεται εφαρµογή του σταθµισµένου προγραµµατισµού πολλαπλών στόχων µε σκοπό την καλύτερη οργάνωση της 14

γεωργικής παραγωγής αλλά και την ορθολογικότερη λήψη αποφάσεων από τους παραγωγούς. Αρχικά γίνεται µια ανασκόπηση σε εφαρµογές του σταθµισµένου προγραµµατισµού πολλαπλών στόχων για την καλύτερη κατανόηση της µεθοδολογίας. Στη συνέχεια γίνεται ανάλυση του µοντέλου, των στόχων που θέσαµε, αλλά και των περιορισµών µε σκοπό την δηµιουργία της µήτρας του γραµµικού προγραµµατισµού και τέλος παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά που δώσαµε έµφαση στο µοντέλο. Με την δηµιουργία όλων των παραπάνω βηµάτων καταλήγουµε στην εξαγωγή των αποτελεσµάτων του µοντέλου για τους τρεις στόχους που θέσαµε, δηλαδή την µεγιστοποίηση του ακαθάριστου κέρδους και την ελαχιστοποίηση των λιπασµάτων και της εργασίας και καταλήγουµε σε τρία διαφορετικά άριστα σχέδια παραγωγής ένα για κάθε στόχο που θέσαµε, αλλά και στις µέγιστες τιµές αυτών. Αυτό θα µας βοηθήσει στην συµπλήρωση του πίνακα πληρωµών (Pay Off Matrix) αλλά και στον υπολογισµό των βαρών, ώστε να δούµε σε πιο στόχο οι αγρότες δίνουν το µεγαλύτερο βάρος. Όλα τα παραπάνω βήµατα έγιναν µε σκοπό να βρεθεί η τελική αντικειµενική συνάρτηση που ονοµάζεται συνάρτηση χρησιµότητας του παραγωγού (Utility Function) και στη συνέχεια το άριστο σχέδιο παραγωγής της περιοχής µελέτης για την καλύτερη οργάνωση παραγωγής της περιοχής. Στο τέλος του κεφαλαίου γίνεται σύγκριση των πραγµατικών τιµών µε τις τιµές του µοντέλου για την εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα της παρούσας µελέτης, που µπορούν να αποτελέσουν προτάσεις για περαιτέρω διερεύνηση και µελέτη των προκλήσεων που θα αντιµετωπίσουν κατά τα προσεχή χρόνια οι αγροτικές περιοχές της χώρας µας. 15

Τέλος στο παράρτηµα που ακολουθεί παρουσιάζονται όλοι οι πίνακες σχετικά µε τον υπολογισµό των οικονοµικών αποτελεσµάτων, των µεταβλητών δαπανών και της οργάνωσης της γεωργικής παραγωγής. 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. Εισαγωγή Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο αναλύονται τα φυσιογνωµικά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης. Παρουσιάζονται οι χάρτες προσανατολισµού της περιοχής και τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών. Ακόµη παρουσιάζονται τα εδαφολογικά και γεωλογικά χαρακτηριστικά, το ανάγλυφο, τα κλιµατολογικά χαρακτηριστικά όπως θερµοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση, νέφωση και τέλος γίνεται µια µικρή αναφορά στα σεισµολογικά χαρακτηριστικά και στην υδρογραφία της περιοχής. Για την συγκέντρωση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από το Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου (2011), από το Επιχειρησιακό πρόγραµµα του πρώην ήµου Ασκίου (2001), από την µελέτη Χωροταξικού Σχεδίου του Νοµού Κοζάνης, από τον Μετεωρολογικό σταθµό Κοζάνης, από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος και από υπηρεσίες της περιοχής. 2. Χαρακτηριστικά της Περιοχής Ως περιοχή µελέτης επιλέχθηκε η περιοχή του πρώην ήµου Ασκίου στο Νοµό Κοζάνης (χάρτης1). Ο πρώην ήµος Ασκίου δηµιουργήθηκε µε τη συνένωση 6 κοινοτήτων (Γαλατινή, Εράτυρα, Καλονέρι, Πελεκάνος, Σισάνι, Νάµατα) µε την εφαρµογή του Νόµου Ι. Καποδίστριας το 1997 και η έκταση του φτάνει τα 197492,30 στρέµµατα. Η ονοµασία του προέρχεται από το όρος Άσκιο το οποίο δεσπόζει στην περιοχή και εκτείνεται µέχρι τον ποταµό Αλιάκµονα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ποικιλοµορφία εδάφους και ο ορεινός όγκος του 17

Ασκίου µε υψόµετρο 2111 µ. συνδυάζεται µε την κοιλάδα του Μυρίχου η οποία εκτείνεται µεταξύ των ηµοτικών ιαµερισµάτων της Εράτυρας του Καλονερίου και του Πελεκάνου. Ο ορεινός χαρακτήρας της µε τις περιορισµένες παραγωγικές δυνατότητες (στην περιοχή κυρίαρχος είναι ο αγροτικός τοµέας) που αυτός συνεπάγεται και παράλληλα οι ελλείψεις σε βασικές (τεχνικές) και κοινωνικές υποδοµές, οδήγησαν στην πληθυσµιακή αποδυνάµωση της περιοχής. Τα πλέον παραγωγικά τµήµατα του ενεργού πληθυσµού στράφηκαν προς τα αστικά κέντρα της περιοχής προς αναζήτηση εργασίας και καλύτερης ποιότητας ζωής. Η αστικοποίηση και η γήρανση του πληθυσµού είχαν ως αποτέλεσµα την περιορισµένη ανάπτυξη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων τις τελευταίες δεκαετίες. Το φαινόµενο αυτό αναµένεται να ανατραπεί µετά την υλοποίηση σηµαντικών έργων τόσο στο οδικό δίκτυο (Εγνατία Οδός) όσο και στο καθεαυτού παραγωγικό περιβάλλον. Η υλοποίηση δηλαδή µιας σειράς έργων αναµένεται να προκαλέσει το επενδυτικό ενδιαφέρον και να ευνοήσει την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε τον τουρισµό, την αναψυχή, τον αθλητισµό και τον πολιτισµό. Σ αυτό θα συµβάλλουν καθοριστικά τα πλούσια και αξιόλογα πολιτιστικά και περιβαλλοντικά αποθέµατα της περιοχής που αποτελούν παράγοντες προσέλκυσης τουρισµού και µόνιµων κατοίκων. 18

Χάρτης 1: Χάρτης προσανατολισµού περιοχής µελέτης Πηγή: Αναπτυξιακή Κοζάνης (ΑΝ.ΚΟ) Πλέον η περιοχή ανήκει στον διευρυµένο ήµο Βοΐου µετά την εφαρµογή του Νόµου Καλλικράτη το 2010 (χάρτης2). 19

Χάρτης 2: Χάρτης προσανατολισµού περιοχής Βοΐου Πηγή: Αναπτυξιακή Κοζάνης (ΑΝ.ΚΟ) 20

3. Φυσικό - Γεωγραφικά Στοιχεία της Περιοχής 3.1 Εδαφολογικά και Γεωλογικά Χαρακτηριστικά Ανάγλυφο - Ισοκλινείς Το Άσκιο ή Σινιάτσικο αποτελεί την κεντρική οροσειρά του ηπειρωτικού τµήµατος του νοµού Κοζάνης. Το Άσκιο διαιρεί τον νοµό σε δύο άνισα τµήµατα, στο δυτικό, που είναι και το µικρότερο και κυρίως ηµιορεινό, και στο ανατολικό τµήµα που κατά κύριο λόγο είναι πεδινό. Αποτελείται γεωλογικά στη µεγαλύτερη έκτασή του από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους και ασβεστόλιθους τριαδικοϊουρασικής ηλικίας. Πρόκειται για τεφρούς κυρίως ασβεστόλιθους, έντονα τεκτονισµένους, οι οποίοι έχουν υποστεί µεγάλο βάθος καρστικοποίησης. Ο τεκτονισµός υποβοηθήθηκε σηµαντικά στην ανάπτυξη ενός συστήµατος καρστ (µεγάλα υπόγεια σπήλαια και αγωγοί) µέσα στο οποίο το νερό κινείται µε µεγάλη ταχύτητα. Ενώ σε µικρότερο ποσοστό εµφανίζονται κρυσταλλοπυριγενή (σερπεντίνης, γάβρος, περιδοτίτης), νεογενή (κροκαλοπαγή, ψαµµίτες, µάργες, χονδρόκλαστα, ιζήµατα), φλυσχικά και σχιστολιθικά (µοσχοβιοτικός, χλωρικοί, επιδοτιτικοί, σερπεντινικοί κ.λπ.) πετρώµατα, (Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου, 2011). Οι εδαφικές κλίσεις της περιοχής κυµαίνονται από 5%-15% (Ζώνη ΙΙ), σύµφωνα µε τη Μελέτη Χωροταξικού Σχεδίου του Νοµού Κοζάνης, στην οποία ο Νοµός διαιρείται µε κριτήριο τις κλίσεις του εδάφους, σε τέσσερις ζώνες (Ζώνη Ι: 0% έως 5%, Ζώνη ΙΙ: 5% - 15%, Ζώνη ΙΙΙ: 15%-45% και Ζώνη ΙV: 45% και άνω). Στη Ζώνη αυτή το µέσο υψόµετρο των οικισµών είναι 620 µ. µεταξύ µεγίστου 1.010 µ. και ελάχιστου 280µ. Οι κλίσεις και τα υψόµετρα αυξάνουν σταδιακά στις κορυφές του Ασκίου όρους, (Μελέτη Χωροταξικού Σχεδίου του Νοµού Κοζάνης). 21

Τέλος, όσον αφορά την ορεινότητα της περιοχής µελέτης, σύµφωνα µε την ΕΣΥΕ διαπιστώνονται ότι ως ηµιορεινά καταγράφονται τα ιαµερίσµατα Πελεκάνος και Καλονέρι, ενώ η Γαλατινή, η Εράτυρα, τα Νάµατα και το Σισάνι θεωρούνται ορεινά. Εικόνα 1: Ψηφιακό ανάγλυφο της περιοχής µελέτης Πηγή: Επεξεργασία Γεωγραφικών πληροφοριών περιοχής 22

3.2 Κλιµατολογικά Χαρακτηριστικά Στην περιοχή µελέτης δεν υπάρχει κλιµατολογικός σταθµός, οπότε τα διατιθέµενα στοιχεία προέρχονται από τον Μετεωρολογικό Σταθµό της Ε.Μ.Υ. στην Κοζάνη και αναφέρονται στην περίοδο 1955-2005. 3.2.1 Θερµοκρασία Το κλίµα στην περιοχή παρουσιάζει µεγάλες διακυµάνσεις, που το κατατάσσουν στο ηπειρωτικό κλίµα. Χαρακτηρίζεται από ψυχρό και υγρό χειµώνα, µε παγετούς και χιόνια, και από θερµό και ξηρό καλοκαίρι, µε καύσωνα. Η µέση µηνιαία θερµοκρασία της εξεταζόµενης περιόδου 1955-2005, έχει ως εξής: Πίνακας 1: Μέση Μηνιαία Θερµοκρασία από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005 Μήνας Μέση Μηνιαία Θερµοκρασία ( ο C) Ιανουάριος 2,30 Φεβρουάριος 3,70 Μάρτιος 6,90 Απρίλιος 11,6 Μάιος 16,8 Ιούνιος 21,5 Ιούλιος 24,1 Αύγουστος 23,6 Σεπτέµβριος 19,3 Οκτώβριος 13,5 Νοέµβριος 8,00 εκέµβριος 3,90 Μ.Ο. 12,93 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθµός Κοζάνης 3.2.2 Υγρασία Η µέση µηνιαία υγρασία που σηµειώνεται στην περιοχή για την περίοδο 1955-2005 παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. 23

Πίνακας 2: Μέση Μηνιαία Υγρασία από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005 Μήνας Μέση Μηνιαία Υγρασία (%) Ιανουάριος 74,2 Φεβρουάριος 70,1 Μάρτιος 67,5 Απρίλιος 63,0 Μάιος 62,0 Ιούνιος 54,8 Ιούλιος 49,8 Αύγουστος 50,4 Σεπτέµβριος 57,0 Οκτώβριος 66,7 Νοέµβριος 74,7 εκέµβριος 75,7 Μ.Ο. 63,8 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθµός Κοζάνης Σύµφωνα µε τα στοιχεία του πίνακα διαπιστώνεται ότι η µέγιστη µέση µηνιαία υγρασία σηµειώνεται τον µήνα εκέµβριο (75,7%) και η ελάχιστη τον Ιούλιο (49,8%). 3.2.3 Βροχόπτωση Η µέση µηνιαία βροχόπτωση για το χρονικό διάστηµα 1955-2005 έχει ως ακολούθως (σε χιλιοστά βροχής): Πίνακας 3: Μέση Μηνιαία Βροχόπτωση από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005 Μήνας Μέση Μηνιαία Βροχόπτωση (χλστ) Ιανουάριος 36,2 Φεβρουάριος 30,2 Μάρτιος 39,2 Απρίλιος 43,3 Μάιος 56,7 Ιούνιος 37,1 Ιούλιος 38,1 Αύγουστος 30,0 24

Σεπτέµβριος 31,7 Οκτώβριος 52,8 Νοέµβριος 60,3 εκέµβριος 52,0 Σύνολο 507,6 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθµός Κοζάνης Η κατανοµή των βροχοπτώσεων στη διάρκεια του έτους παρουσιάζει διακυµάνσεις και εµφανίζει υψηλότερες τιµές τον Νοέµβριο (60,3 χλστ), τον Μάιο (56,7 χλστ), τον Οκτώβριο (52,8 χλστ) και τον εκέµβριο (52,0 χλστ). Μεγαλύτερη µείωση παρουσιάζεται τον Αύγουστο (30,0 χλστ), τον Φεβρουάριο (30,2 χλστ) και τον Σεπτέµβριο (31,7 χλστ). Όσον αφορά την εποχιακή κατανοµή της συνολικής ετήσιας βροχόπτωσης (πίνακας4) η µέγιστη τιµή της σηµειώνεται το φθινόπωρο (144,8 χλστ) που αντιστοιχεί στο 28,5% της ετήσιας βροχόπτωσης ενώ το καλοκαίρι κυµαίνεται κατά µέσο όρο στο 105,2 χλστ, ποσοστό 20,8%. Πίνακας 4: Εποχιακή Κατανοµή Ετήσιας Βροχόπτωση από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005 Εποχή Βροχή (χλστ) Ποσοστό (%) Άνοιξη 139,2 27,4 Καλοκαίρι 105,2 20,8 Φθινόπωρο 144,8 28,5 Χειµώνας 118,4 23,3 Σύνολο 507,6 100,0 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθµός Κοζάνης 3.2.4 Νέφωση Η µηνιαία νέφωση για το χρονικό διάστηµα 1955-2005 είναι η εξής: 25

Πίνακας 5: Μηνιαία Νέφωση από τον Μετεωρολογικό Σταθµό Κοζάνης, Περίοδος 1955-2005 Μήνας Νέφωση (0-8)/8 (0-1,5)/8 (1,6-6,4)/8 (6,5-8)/8 Ιανουάριος 6,3 13,4 11,2 Φεβρουάριος 5,7 13,0 9,6 Μάρτιος 5,5 15,4 10,2 Απρίλιος 4,3 18,7 7,0 Μάιος 4,5 22,2 4,3 Ιούνιος 7,1 21,6 1,3 Ιούλιος 12,5 17,8 0,7 Αύγουστος 14,6 15,5 0,9 Σεπτέµβριος 12,9 14,3 2,8 Οκτώβριος 9,3 15,4 6,3 Νοέµβριος 6,6 14,2 9,2 εκέµβριος 6,1 14,3 10,5 Πηγή: Μετεωρολογικός Σταθµός Κοζάνης Σύµφωνα µε τα παραπάνω στοιχεία (πίνακας 5) διαπιστώνεται ηλιοφάνεια, ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, αλλά και κατά την αρχή του φθινοπώρου. Η επικρατέστερη νέφωση είναι (1,6-6,4)/8 κατά µήνα, που αντιστοιχεί κατά µέσο όρο σε 16 ηµέρες/µήνα. Πλήρης νέφωση (6,5-8)/8 εµφανίζεται το χειµώνα (10 ηµέρες/µήνα), τον Μάρτιο (10,2 ηµέρες/µήνα) και τον Νοέµβριο (9,2 ηµέρες/µήνα). 3.3 Σεισµολογικά Χαρακτηριστικά Η περιοχή της κεντροδυτικής Μακεδονίας δεν χαρακτηρίζεται ως περιοχή υψηλής σεισµικότητας µε βάση σχετικές εργασίες (Παπαζάχος 1990, Χατζηδηµητρίου 1994). Ο σηµαντικότερος σεισµός που συνέβη στην ευρύτερη περιοχή (θέση: Βούρινος) µε µέγεθος Μ=6,6 στις 13 Μαΐου του 1995 προκάλεσε εκτεταµένες καταστροφές σε οικισµούς και των δύο Νοµών καθώς και αρκετές ζηµιές στις δύο µεγάλες πόλεις της περιοχής, την Κοζάνη και τα Γρεβενά. Κανένας άλλος σεισµός που έγινε στην ευρύτερη περιοχή δεν είχε µέγεθος πάνω από Μ=5 26

εκτός από το σεισµό της 9 Φεβρουαρίου του έτους 1984 µε θέση την Πτολεµαϊδα και το σεισµό της 25 Οκτωβρίου του ίδιου έτους µε επίκεντρο πολύ κοντά στο επίκεντρο του πρόσφατου σεισµού. Σύµφωνα µε διαθέσιµα στοιχεία σεισµικής συµπεριφοράς της ευρύτερης περιοχής το µέγιστο πιθανό ετήσιο µέγεθος σεισµού είναι Μ=3,30 και το µέγιστο πιθανό µέγεθος σεισµού στα επόµενα 100 χρόνια είναι Μ=7,14. 3.4 Υδρογραφία Η περιοχή µελέτης στο σύνολό της στερείται πλούσιων υπόγειων υδροφορέων, λόγω της φύσης των πετρωµάτων που επικρατούν σε όλη την έκτασή της. Γενικότερα στην Επαρχία Βοΐου το τονισµένο ανάγλυφο συνεπάγεται την ύπαρξη πολλών ρεµάτων. Τελικός αποδέκτης είναι ο Αλιάκµονας που διέρχεται από το νοτιοδυτικό όριο της περιοχής Ασκίου. Γενικότερα µπορούµε να πούµε ότι στην περιοχή του Βοΐου δε συναντάµε αξιόλογους υδροφόρους ορίζοντες, ενώ υπάρχει ένας µεγάλος αριθµός πηγών µε µικρή παροχή, (Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου, 2011). Ιδιαίτερη σηµασία για την περιοχή µελέτης από οικονοµική - περιβαλλοντική άποψη έχει ο ποταµός Αλιάκµονας που διέρχεται από το νοτιοδυτικό όριο της περιοχής Ασκίου και ο παραπόταµος Μύριχος. Οι παραποτάµιες περιοχές του Αλιάκµονα στο ήµο Ασκίου είναι συνολικά 7 χιλ. και του Μύριχου 2 χιλ., (Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου, 2011). 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1. Εισαγωγή Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο αρχικά αναλύονται οι δηµογραφικές και κοινωνικές αλλαγές που παρουσιάστηκαν στην περιοχή µελέτης από το 1940 µέχρι και το 2001. Αυτό γίνεται περισσότερο κατανοητό µε την βοήθεια πινάκων, διαγραµµάτων και χαρτών της περιοχής. Στη συνέχεια µε την βοήθεια ενός συγκεντρωτικού πίνακα αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης, όπως πληθυσµιακά, κοινωνικά, οικονοµικά, γεωγραφικά και αναπτυξιακά. Για την συγκέντρωση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από Επιχειρησιακό πρόγραµµα του ήµου Βοΐου (2011), από το Επιχειρησιακό πρόγραµµα του πρώην ήµου Ασκίου (2001), από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, από την µελέτη των Αναπτυξιακών Χαρακτηριστικών ΟΤΑ του Νοµού Κοζάνης (2009), από διάφορες βιβλιογραφικές πηγές και υπηρεσίες της περιοχής. 2. ηµογραφικές και κοινωνικές αλλαγές Κατά της δεκαετίες που ακολούθησαν τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο η δηµογραφική φυσιογνωµία της Ελλάδας παρουσίασε πολλές µεταβολές κυρίως εξαιτίας της µετανάστευσης (εσωτερικής και εξωτερικής) αλλά και της αστυφιλίας. Έτσι η Ελληνική ύπαιθρος έχασε µεγάλο κοµµάτι του πληθυσµού της το οποίο αποτελούνταν από νέες παραγωγικές ηλικίες ενώ τα µεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως η πρωτεύουσα αυξηθήκαν πληθυσµιακά αλλά και πολεοδοµικά. Το 28

φαινόµενο αυτό είχε ως αποτέλεσµα να εξαντληθούν οι εφεδρείες των αγροτικών περιοχών τις χώρας και να µειωθεί ο αγροτικός πληθυσµός τους συνολικά και να παρατηρηθεί επιπλέον αύξηση στις γεροντικές ηλικίες (Σιάµπου 1993). Την γενική αυτή τάση δηµογραφικής εξέλιξης της Ελληνικής επαρχίας ακολούθησε και ο πληθυσµός των περισσότερων ηµοτικών ιαµερισµάτων της περιοχής Ασκίου. Όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραµµα σύµφωνα µε τα δελτία απογραφής πληθυσµού από το 1940 µέχρι το 2001 τα ηµοτικά ιαµερίσµατα της περιοχής Ασκίου µείωσαν τον πληθυσµό τους µε µόνη εξαίρεση την πρώην κοινότητα Γαλατινής. Γράφηµα 1: Εξέλιξη του πληθυσµού στην περιοχή µελέτης κατά την χρονική περίοδο 1940-2001 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) 29

Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το ηµοτικό ιαµέρισµα Εράτυρας στο οποίο ο πληθυσµός από 2836 κατοίκους το 1951 έφτασε το 2001 να έχει 1406. Επίσης πρέπει να αναφερθεί και το παράδειγµα του ηµοτικού ιαµερίσµατος Ναµάτων το οποίο είναι και το πιο ορεινό διαµέρισµα του ήµου Ασκίου το οποίο από 532 κατοίκους το 1940 έφτασε να έχει 6 µόλις κατοίκους το 1971. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην καταστροφή µεγάλου τµήµατος του οικισµού κατά τον εµφύλιο πόλεµο. Όµως από την δεκαετία του 80 και µετά κάποιοι από τους κατοίκους άρχισαν να επιστρέφουν και να επισκευάζουν τα κατεστραµµένα σπίτια τους µε αποτέλεσµα την ανάκαµψη του πληθυσµού όπως φαίνεται και στο διάγραµµα. Στον αντίποδα το ηµοτικό ιαµέρισµα Γαλατινής από το 1951 και µετά αυξάνει συνεχώς τον πληθυσµό του. Έτσι από 1798 κατοίκους το 1951 έφτασε να έχει 2092 κατοίκους το 2001. Η αύξηση αυτή πιθανών να οφείλεται στην ενασχόληση των κατοίκων της Γαλατινής µε τη Γουνοποιία η οποία υπήρξε επικερδής για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα και είχε την ικανότητα να κρατήσει τους κατοίκους στην περιοχή. Στην συνέχεια (εικόνα2), βλέπουµε τον χάρτη πληθυσµιακών µεταβολών στην περιοχή µελέτης κατά τα έτη 1940-2001 ο οποίος προήλθε µε την χρήση ArcGIS. 30

Εικόνα 2: Χάρτης πληθυσµιακών µεταβολών στην περιοχή µελέτης κατά τα έτη 1940-2001 Πηγή: Επεξεργασία Γεωγραφικών πληροφοριών περιοχής 31

Πιο κάτω (πίνακας 6) παρουσιάζονται οι διαφοροποιήσεις των κλάσεων ηλικίας στην περιοχή µελέτης όπως αυτές καταγράφτηκαν στια απογραφές της Εθνικής Στατιστικής υπηρεσίας του 1960 και του 2001 (ΕΣΥΕ 1961, ΕΣΥΕ 2001) Πίνακας 6: Κατηγορίες κλάσεων ηλικίας των Κοινοτήτων της περιοχής µελέτης για τις χρονικές περιόδους 1961 και 2001 Οικισµοί Συνολικός πληθυσµός 0-14 15-44 45-64 65-1961 2001 1961 2001 1961 2001 1961 2001 1961 2001 Γαλατινή 1819 2092 660 334 702 212 617 315 158 401 Εράτυρα 1908 1408 475 197 788 421 652 406 206 382 Καλονέρι 661 579 198 85 292 742 219 172 54 110 Νάµατα 110 182 27 15 52 84 43 49 11 34 Πελεκάνος 825 523 211 58 359 133 308 150 60 143 Σισάνι 600 348 166 35 268 85 198 109 35 119 Σύνολο 5923 5132 1737 724 2461 1677 2037 1201 524 1189 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) Από την επεξεργασία των πιο πάνω δεδοµένων προέκυψε το παρακάτω διάγραµµα στο οποίο παρουσιάζετε συνολικά ο τρόπος µε τον οποίο διαφοροποιήθηκαν οι κλάσεις ηλικιών στην περιοχή Ασκίου από το 1961 µέχρι το 2001. 32

Γράφηµα 2: Μεταβολή των κλάσεων ηλικίας στην περιοχή µελέτης για τη χρονική περίοδο 1961 2001. Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας Στη συνέχεια (πίνακα 7), φαίνεται συνολικά ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών κατοίκων της περιοχής Ασκίου και ο αριθµός αυτών που απασχολείται στον πρωτογενή τοµέα για τις χρονικές περιόδους 1961 και 2001 όπως αυτοί καταγράφηκαν από την ΕΣΥΕ κατά τις αντίστοιχες απογραφές (ΕΣΥΕ 1961, 1991). 33

Πίνακας 7: Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός συνολικά και οικονοµικά ενεργός πληθυσµός που απασχολείται στον πρωτογενή τοµέα για τις χρονικές περιόδους 1961 2001. Σύνολο Οικονοµικά Ενεργοί 1961 2001 Απασχολούµενοι Σύνολο Απασχολούµενοι στον οικονοµικό στον οικονοµικό πρωτογενή τοµέα πρωτογενή τοµέα Γαλατινή 880 669 808 85 Εράτυρα 888 696 409 116 Καλονέρι 414 385 239 80 Νάµατα 44 37 52 10 Πελεκάνος 492 450 119 65 Σισάνι 254 222 86 60 Σύνολο 2972 2459 1713 416 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) Από την επεξεργασία των παραπάνω δεδοµένων προκύπτει πως διαχρονικά ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών κατοίκων µειώθηκαν στην περιοχή Ασκίου ενώ αντίστοιχή µείωση παρουσίασαν και οι απασχολούµενοι στον πρωτογενή τοµέα. Συγκεκριµένα ενώ κατά το 1961 το µεγαλύτερο µέρος των οικονοµικά ενεργών κατοίκων απασχολούνταν στον πρωτογενή τοµέα η κατάσταση αυτή άλλαξε δραµατικά και µέχρι το 2001 µόλις το 24% του συνόλου των οικονοµικά ενεργών κατοίκων ασχολούνταν µε τη γεωργία την κτηνοτροφία ή τη δασοπονία. Συνολικά λοιπόν ο πληθυσµός της περιοχής παρουσιάζεται γερασµένος, οι νέοι άνθρωποι που θα µπορούσαν να ασχοληθούν µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία όλο και µειώνονται ενώ ακόµα και αυτοί που µένουν επιλέγουν να ασχοληθούν µε τον τοµέα των υπηρεσιών και της µεταποίησης. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση των κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων αλλά και την 34

εγκατάλειψη των γεωργικών καλλιεργειών καθώς και την εξαφάνιση των οριακών γεωργικών εδαφών. 3. Συνοπτική παρουσίαση βασικών χαρακτηριστικών περιοχής µελέτης Στην παρακάτω ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης όπως αυτά καταγράφηκαν από την µελέτη αναπτυξιακών χαρακτηριστικών των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Νοµού Κοζάνης που πραγµατοποιήθηκε το έτος 2009 και βασίζεται σε δεδοµένα από το 2001 µέχρι και το 2009 της περιοχής. Όπως βλέπουµε (πίνακα 8) αναφέρονται πληθυσµιακά χαρακτηριστικά, κοινωνικά, οικονοµικά, γεωγραφικά και αναπτυξιακά για την περιοχή µελέτης. Πίνακας 8: Βασικά χαρακτηριστικά περιοχής µελέτης Βασικά Χαρακτηριστικά είκτες εδοµένα Πρόσθετες/ ειδικές παρατηρήσεις Α. ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ Α.1 Αριθµός κατοίκων Α.2 Πληθυσµιακή πυκνότητα Α.3 Συγκέντρωση πληθυσµού στην έδρα του πρώην ήµου 5132 23 12 Α.4 Κατανοµή κατοικιών Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ Β.1 Μέσο µέγεθος νοικοκυριού Β.2 Μορφωτικοί δείκτες % κενών κατοικιών 31,8 Αναλογία εξοχικών προς κύριες 0,4 2,9 % α-βάθµιας 73,4 35

Β.3 Ποσοστό αλλοδαπών Β.4 είκτης γήρανσης Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Γ.1 Απασχόληση Γ.2 ιάρθρωση απασχόλησης Γ.3 Εργασιακή κινητικότητα Γ.4 Επίπεδο εισοδηµάτων (Στοιχεία ΚΕΠΥΟ 2003) Γ.5 Οικονοµική βιωσιµότητα ΟΤΑ. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ % β-βάθµιας 21,9 % γ-βάθµιας 4,7 Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός (σταθµισµένος για εργάσιµες ηλικίες 15-64) % ανέργων ιάρθρωση απασχόλησης σε βασικούς τοµείς της οικονοµίας είκτης εκροής απασχόλησης(=σεξερχ/σεντός) είκτης εισροής απασχόλησης(=σεισερχ/σεντός) Μέσο κατά κεφαλήν εισόδηµα 2 26,2 41,2% (1.713 άτοµα) 17,3% (297 άνεργοι) Γεωργία, Αλιεία (21,36%) Εξόρυξη (1,02%) Μεταποίηση (26,14%) Ενέργεια (1,93%) Κατασκευές (11,85%) Εµπόριο (6,82%) Αναψυχή (2,29%) Μεταφορές (3,87%) Υγεία, εκπαίδευση (6,46%) Λοιπές υπηρεσίες(18,26%) 14,229 4,157 Εισόδηµα ανά φορολογούµενο: 5.516 ευρώ Κατάταξη στο Νοµό 68,50% Λειτουργικά έξοδα 2099146,47 Επενδυτικές δαπάνες 4572306,13 Ο οικονοµικά ενεργός πληθυσµός και το ποσοστό ανέργων αναφέρεται στις ηλικιακές οµάδες 10-75 36

.1 Εκτίµηση προσβασιµότητας Ε. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ Χρόνο-αποστάσεις µεταξύ οικισµών και έδρας ΟΤΑ.. Γαλατινής 14 λεπτά (10,6 χλµ.).. Ερατύρας 9 λεπτά (7,4 χλµ.).. Ναµάτων 41 λεπτά (24,9 χλµ.).. Πελεκάνου 16 λεπτά (13,4 χλµ.).. Σισανίου 33 λεπτά (21,1 χλµ.) Ε.1 Εκπαιδευτικές υποδοµές Αριθµός εκπαιδευτικών υποδοµών (νηπιαγωγεία, δηµοτικά, γυµνάσια, λύκεια, ΑΕΙ, ΤΕΙ κλπ) Στον πρώην ήµο λειτουργούν3 Νηπιαγωγεία, 3 και 1 Λύκειο. Ε.2 ιάρθρωση προσωπικού ΟΤΑ Ε.3 ιαχειριστική επάρκεια και δοµή υπηρεσιών Ε.4 Αποτελεσµατικότητα ΟΤΑ Αριθµός εργαζοµένων ανά υπηρεσία Λειτουργία κύριων υπηρεσιών (Τεχνική, Οικονοµική, ιοικητική) είκτης βιωσιµότητας(=επενδυτικές δαπάνες/λειτουργικές δαπάνες) 1 µηχανικός, 2 εξωτερικούς Συµβούλους, 2 οικονοµολόγους 2,178173937 διαθέτει επάρκεια για Β και θα πάρει για Α Πηγή: Μελέτη των Αναπτυξιακών Χαρακτηριστικών ΟΤΑ του Νοµού Κοζάνης (2009) Ο πληθυσµός της περιοχής µελέτης όπως αναφέρθηκε και προηγούµενα σύµφωνα µε την απογραφή του 2001, είναι 5.132 κάτοικοι και η πυκνότητα του ίση µε 23 κατ./χλµ. Για την περίοδο 1991-2001, ο πληθυσµός της περιοχής παρουσιάζει µείωση 4,79%, ακολουθώντας διαφορετικές τάσεις σε σχέση µε τα ανώτερα χωρικά επίπεδα (Νοµός Κοζάνης, υτική Μακεδονία, Ελλάδα) που εµφανίζουν αύξηση κατά 3,38%, 2,95% και 6,86% αντίστοιχα. Επιπλέον, το ποσοστό αλλοδαπών στο ήµο είναι 2%, ενώ ο δείκτης γήρανσης 26,2. Όσον αφορά τον τοµέα της εκπαίδευσης, στην περιοχή λειτουργούν 3 Νηπιαγωγεία, 3 ηµοτικά και 2 Γυµνάσια και 1 Λύκειο. Από την ανάλυση των 37

µορφωτικών δεικτών, προκύπτει ότι το ποσοστό πρωτοβάθµιας είναι 73,4%, το ποσοστό δευτεροβάθµιας είναι 21,9% και το ποσοστό τριτοβάθµιας 4,7%. Από την εξέταση της τοµεακής διάρθρωσης της απασχόλησης διαπιστώνεται ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων ασχολείται στο δευτερογενή τοµέα (45,34%). Επιπλέον, το 27,75% των κατοίκων ασχολείται στον πρωτογενή τοµέα και το 25% στον τριτογενή τοµέα. Περνώντας στην εξέταση της κλαδικής διάρθρωσης της απασχόλησης, διαπιστώνεται ότι οι κλάδοι που συγκεντρώνουν το µεγαλύτερο ποσοστό απασχολούµενων είναι η µεταποίηση (26,14%), η γεωργία, αλιεία (21,36%), οι λοιπές υπηρεσίες (18,26%) και οι κατασκευές (11,85%). Το ποσοστό ανεργίας στην περιοχή για το 2009 είναι 17,3% και εµφανίζει σηµαντική αύξηση σε σχέση µε το 2001, που ανερχόταν µόλις σε 4,63%. Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο, τόσο από το αντίστοιχο της Περιφέρειας (23,75%), όσο και από το µέσο όρο της χώρας (17,2%). Σχετικά µε την εργασιακή κινητικότητα, η περιοχή εµφανίζει δείκτη εκροής απασχόλησης 14,22 και δείκτη εισροής απασχόλησης 4,15. Ακόµη, εξετάζοντας το επίπεδο εισοδήµατος µε στοιχεία του Κέντρου Πληροφορικής του Υπουργείου Οικονοµικών (ΚΕΠΥΟ) για το 2003, το εισόδηµα ανά φορολογούµενο ισούται µε 5.516 ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 68,5% του νοµού. Εκτιµώντας την προσβασιµότητα της περιοχής µέσω των χρονοαποστάσεων µεταξύ των οικισµών και της έδρας, διαπιστώνεται ότι δεν βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο καθώς η µεγαλύτερη χρονοαπόσταση είναι µεταξύ.. Καλονερίου και.. Ναµάτων (41 λεπτά - 24,9 χλµ.), ενώ η µικρότερη µεταξύ.. Καλονερίου και.. Ερατύρας (9 λεπτά - 7,4 χλµ.). 38

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. Εισαγωγή Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο αρχικά περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Στη συνέχεια σε ενιαίο πίνακα παρουσιάζονται και περιγράφονται τα υφιστάµενα σχέδια παραγωγής ανά δηµοτικό διαµέρισµα αλλά και στο σύνολο της περιοχής. Ακόµη γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών συντελεστών και των οικονοµικών αποτελεσµάτων της περιοχής µελέτης και η παρουσίαση αυτών µέσω ενιαίων πινάκων για κάθε περιοχή αλλά και για το σύνολο αυτής. Στη συνέχεια γίνεται σχολιασµός των αποτελεσµάτων και προκύπτουν χρήσιµα συµπεράσµατα. 2. Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκµεταλλεύσεων της περιοχής µελέτης. Πριν την ανάλυση του δείγµατος είναι σηµαντικό να γίνει µια αναφορά στα βασικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκµεταλλεύσεων της περιοχής µελέτης, τα σηµαντικότερα από αυτά παρουσιάζονται στο πίνακα 9 που ακολουθεί. 39

Πίνακας 9: Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκµεταλλεύσεων Σύνολο Αριθµός Γεωργικών εκµεταλλεύσεων Έκταση Γεωργικών εκµεταλλεύσεων (στρ.) Τρακτέρ Κάτοχοι και µέλη νοικοκυριού Μόνιµοι εργάτες Εποχικοί εργάτες Μονοαξονικοί εκλυστήρες Θεριζοαλωνιστικές µηχανές Χορτοσυλλεκτικές µηχανές Κλαδευτικά µηχανήµατα Σπαρτικές µηχανές Ψεκαστικά Ποτιστικά (στρ.) Αντλίες αρδεύσεων 559 36.322 157 1127 257 159 174 5 29 148 91 78 5886 85 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) Όπως φαίνεται και από τον παραπάνω πίνακα ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων είναι 559 σε µια έκταση 36.322 στρεµµάτων. Κάτοχοι και µέλη νοικοκυριού εµφανίζονται 1127 στο σύνολο ενώ οι µόνιµοι εργάτες ανέχονται σε 257. Χαµηλό είναι το σύνολο τον εποχικών εργατών 159 αφού οι περισσότερες 40

καλλιέργειες της περιοχής δεν χρειάζονται επιπλέον εργατικό δυναµικό. Οι 5 θεριζοαλωνιστικές µηχανές που υπάρχουν στην περιοχή καλύπτουν το σύνολο των αναγκών των εκµεταλλεύσεων. Χαµηλό εµφανίζεται το σύνολο των ποτιστικών καλλιεργειών 5886 στο σύνολο αφού µόνο το αρδευτικό Εράτυρας-Καλονερίου είναι διαθέσιµο στην περιοχή. Ενώ η κοιλάδα του Μύριχου που εκτίνεται στην περιοχή δεν µπορεί τους καλοκαιρινούς µήνες να καλύψει τις ανάγκες των αγροτών. Σηµαντική εξέλιξη στην περιοχή θα δώσει η αξιοποίηση του φράγµατος Σισανίου που παραµένει ανεκµετάλλευτο εδώ και χρόνια. 3. Υφιστάµενα σχέδια παραγωγής Η συνολική έκταση και τα σχέδια παραγωγής για τα 6 δηµοτικά διαµερίσµατα και για το σύνολο της περιοχής δίνονται στον παρακάτω πίνακα. Τα δεδοµένα προέρχονται από την ετήσια γεωργική στατιστική έρευνα και αναφέρονται για το έτος 2010. 41

Πίνακας 10: Υφιστάµενα σχέδια παραγωγής περιοχής µελέτης Καλλιέργειες ΕΡΑΤΥΡΑ ΓΑΛΑΤΙΝΗ ΚΑΛΟΝΕΡΙ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ ΣΙΣΑΝΙ ΝΑΜΑΤΑ ΣΥΝΟΛΟ Στρέµµατα % Στρέµµατα % Στρέµµατα % Στρέµµατα % Στρέµµατα % Στρέµµατα % Στρέµµατα % Σιτάρι µαλακό 3.800 35,09 3.750 55,52 1.800 22,69 2.030 30,55 1.127 30,80 50 8,87 12.557 34,57 Σιτάρι σκληρό 700 6,46 350 5,18 1.000 12,61 1.420 21,37 259 7,08 3.729 10,27 Κριθάρι 3.000 27,71 800 11,84 1.100 13,87 600 9,03 303 8,28 150 26,60 5.953 16,39 Βρώµη 100 1,26 260 46,10 360 0,99 Μηδική 80 1,18 750 9,45 80 1,20 298 8,14 60 10,64 1.208 3,33 Αµπέλια 130 1,20 20 0,30 570 8,58 12 0,33 732 2,02 Σίκαλη 250 2,31 100 1,26 200 3,01 1.106 30,23 1.656 4,56 Καλαµπόκι 2.000 18,47 10 0,15 1.100 13,87 3.110 8,56 Φασόλια 18 0,17 20 0,25 230 6,29 10 1,77 278 0,77 Φακή 30 0,38 30 0,82 60 0,17 Πατάτες 70 0,88 10 1,77 80 0,22 Αγρανάπαυση 930 8,59 1.744 25,82 1.863 23,48 1.744 26,25 294 8,03 24 4,26 6.599 18,17 ΣΥΝΟΛΟ 10.828 100,00 6.754 100,00 7.933 100,00 6.644 100,00 3.659 100,00 564 100,00 36.322 100,00 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος 42

Γράφηµα 3: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Εράτυρας 1,20% 0,17% 8,59% 18,47% 2,31% 6,46% 35,09% Σιτάρι µαλακό Σιτάρι σκληρό Κριθάρι Σίκαλη Καλαµπόκι Φασόλια Αµπέλια Αγρανάπαυση 27,71% Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας Γράφηµα 4: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Γαλατινής 25,82% 0,30% 0,15% 1,18% 11,84% 55,52% Σιτάρι µαλακό Σιτάρι σκληρό Κριθάρι Μηδική Καλαµπόκι Αµπέλια Αγρανάπαυση 5,18% Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας 43

Γράφηµα 5: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Καλονερίου 23,48% 22,69% Σιτάρι µαλακό Σιτάρι σκληρό Κριθάρι Βρώµη 0,88% 0,38% Μηδική Σίκαλη 0,25% Καλαµπόκι 12,61% Φασόλια 13,87% Φακή Πατάτες 1,26% Αγρανάπαυση 9,45% 13,87% 1,26% Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας Γράφηµα 6: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Πελεκάνου 26,25% 8,58% 1,20% 3,01% 9,03% 21,37% 30,55% Σιτάρι µαλακό Σιτάρι σκληρό Κριθάρι Σίκαλη Μηδική Αµπέλια Αγρανάπαυση Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας 44

Γράφηµα 7: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Σισανίου 0,33% 8,03% 8,14% 0,82% 6,29% 30,23% 8,28% 30,80% 7,08% Σιτάρι µαλακό Σιτάρι σκληρό Κριθάρι Σίκαλι Φασόλια Φακή Μηδική Αµπέλια Αγρανάπαυση Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας Γράφηµα 8: Υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής Ναµάτων 4,26% 1,77% 8,87% 10,64% 1,77% 26,60% Σιτάρι µαλακό Κριθάρι Βρώµη Φασόλια Μηδική Πατάτες Αγρανάπαυση 46,10% Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας 45

Γράφηµα 9:Συνολικό υφιστάµενο σχέδιο παραγωγής της περιοχής µελέτης 18,17% 0,22% Σιτάρι µαλακό Σιτάρι σκληρό 0,17% 0,77% 8,56% 34,57% Κριθάρι Βρώµη Μηδική Αµπέλια Σίκαλη 4,56% 2,02% 3,33% 0,99% 16,39% 10,27% Καλαµπόκι Φασόλια Φακή Πατάτες Αγρανάπαυση Πηγή: Επεξεργασία εδοµένων Έρευνας Με βάση τα παραπάνω παρατηρούµε ότι στην περιοχή της Εράτυρας τα χειµερινά σιτηρά κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριµένα το 35,09% της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 6,46% της συνολικής έκτασης µε σκληρό σιτάρι, το 27,71% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 1,20% της συνολικής έκτασης αµπέλια, το 2,31% της συνολικής έκτασης µε σίκαλη, το 18,47% της συνολικής έκτασης µε καλαµπόκι, το 0,17% της συνολικής έκτασης µε φασόλια. Τέλος η περιοχή της Εράτυρας διατηρεί το 8,59% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Στην περιοχή της Γαλατινής παρατηρούµε και πάλι τα χειµερινά σιτηρά να κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριµένα το 55,52% της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 5,18% της συνολικής έκτασης µε σκληρό σιτάρι, το 11,84% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 1,18% 46

της συνολικής έκτασης µε µηδική, το 0,30% της συνολικής έκτασης µε αµπέλια, το 0,15% της συνολικής έκτασης µε καλαµπόκι. Τέλος η περιοχή της Γαλατινής διατηρεί το 25,82% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Στην περιοχή του Καλονερίου παρατηρούµε και πάλι τα χειµερινά σιτηρά να κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριµένα το 22,69%της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 12,61% της συνολικής έκτασης µε σκληρό σιτάρι, το 13,87% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 1,26% της συνολικής έκτασης µε βρώµη, το 9,45% της συνολικής έκτασης µε µηδική, το 1,26% της συνολικής έκτασης µε σίκαλη, το 13,87% της συνολικής έκτασης µε καλαµπόκι, το 0,25% της συνολικής έκτασης µε φασόλια, το 0,38% της συνολικής έκτασης µε φακή, το 0,88% της συνολικής έκτασης µε πατάτες. Τέλος η περιοχή του Καλονερίου διατηρεί το 23,48% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Στην περιοχή του Πελεκάνου και πάλι τα χειµερινά σιτηρά κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριµένα το 30,55% της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 21,37% της συνολικής έκτασης µε σκληρό σιτάρι, το 9,03% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 1,20% της συνολικής έκτασης µε µηδική, το 8,58% της συνολικής έκτασης µε αµπέλια, το 3,01% της συνολικής έκτασης µε σίκαλη. Τέλος η περιοχή του Πελεκάνου διατηρεί το 26,25% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Στην περιοχή του Σισανίου παρατηρούµε και πάλι τα χειµερινά σιτηρά να κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριµένα το 30,80% της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 7,08% της συνολικής έκτασης µε σκληρό σιτάρι, το 8,28% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 8,14% της συνολικής έκτασης µε µηδική, το 0,33% της συνολικής έκτασης µε αµπέλια, το 47

30,23% της συνολικής έκτασης µε σίκαλη, το 6,29% της συνολικής έκτασης µε φασόλια, το 0,82% της συνολικής έκτασης µε φακή. Τέλος η περιοχή του Σισανίου διατηρεί το 8,03% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Στην περιοχή των Ναµάτων παρατηρούµε και πάλι τα χειµερινά σιτηρά να κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριµένα το 8,87% της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 26,60% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 46,10% της συνολικής έκτασης µε βρώµη, το 10,64% της συνολικής έκτασης µε µηδική, το 1,77% της συνολικής έκτασης µε φασόλια, το 1,77% της συνολικής έκτασης µε πατάτες. Τέλος η περιοχή των Ναµάτων διατηρεί το 4,26% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Στο σύνολο της περιοχής µελέτης παρατηρούµε τελικώς τα χειµερινά σιτηρά να διαµορφώνουν σε µεγάλο βαθµό το σχέδιο παραγωγής της περιοχής. Συγκεκριµένα το 34,57% της συνολικής έκτασης καλλιεργείται µε µαλακό σιτάρι, το 10,27% της συνολικής έκτασης µε σκληρό σιτάρι, το 19,39% της συνολικής έκτασης µε κριθάρι, το 0,99% της συνολικής έκτασης µε βρώµη, το 3,33% της συνολικής έκτασης µε µηδική, το 2,02% της συνολικής έκτασης µε αµπέλια, το 4,56% της συνολικής έκτασης µε σίκαλη, το 8,56% της συνολικής έκτασης µε καλαµπόκι, το 0,77% της συνολικής έκτασης µε φασόλια, το 0,17% της συνολικής έκτασης µε φακή, το 0,22% της συνολικής έκτασης µε πατάτες. Τέλος το σύνολο της περιοχής διατηρεί το 18,17% των εκτάσεων της σε αγρανάπαυση. Συµπερασµατικά βλέπουµε ότι τα χειµερινά σιτηρά κατέχουν ένα µεγάλο ποσοστό των σχεδίων παραγωγής. Το µεγαλύτερο ποσοστό σε µαλακό σιτάρι καλλιεργείται στην περιοχή της Εράτυρας, ενώ το σκληρό σιτάρι στην περιοχή του Πελεκάνου. Το κριθάρι καλλιεργείται σε µεγαλύτερο ποσοστό στην περιοχή της Εράτυρας. Βλέπουµε το καλαµπόκι να καλλιεργείται στην περιοχή του Καλονερίου 48

και της Εράτυρας σε µεγάλο ποσοστό όπως και καλλιέργειες οσπρίων αυτό οφείλεται στην ύπαρξη του αρδευτικού συστήµατος που υπάρχει στις δύο περιοχές. Στην περιοχή του Πελεκάνου τα αµπέλια κατέχουν σηµαντικό ποσοστό, ενώ στην του Σισανίου βλέπουµε µεγάλο αριθµό εκτάσεων σε φασόλια. Το κρασί του Πελεκάνου και τα φασόλια Σισανίου είναι δυο προϊόντα µε ονοµασία προέλευσης. Ήδη στην περιοχή γίνεται µια προσπάθεια µε οµάδες παραγωγών ή και µεµονωµένα για την παραγωγή και νέων προϊόντων όπως πατάτες και φακές που ακόµη καλλιεργούνται σε µικρό ποσοστό αλλά δείχνουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Τέλος θα πρέπει να υπάρξει και µία προσπάθεια για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων, ενεργειακών καλλιεργειών και νέων καλλιεργειών όπου η περιοχή υστερεί. 4. Το δείγµα της έρευνας Τα µικροοικονοµικά δεδοµένα της µελέτης αναφέρονται για το έτος 2010 και συγκεντρώθηκαν από: Τα δηµοτικά διαµερίσµατα της περιοχής Ασκίου και τον τωρινό ήµο Βοΐου Από την Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Από την Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας. είκτες από σχέδια βελτίωσης που πραγµατοποιήθηκαν στην περιοχή. Από τον Τοπικό Οργανισµό Εγγείων Βελτιώσεων (Τ.Ο.Ε.Β) Εράτυρας- Καλονερίου. Από την Αναπτυξιακή Εταιρία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ) Από το Υπουργείο Γεωργίας. 49

Τα µικροοικονοµικά στοιχεία των καλλιεργειών προέκυψαν από έρευνα ερωτηµατολογίου 30 αγροτών της περιοχής µελέτης. Συγκεκριµένα 7 από το δηµοτικό διαµέρισµα της Εράτυρας, 7 από το δηµοτικό διαµέρισµα του Καλονερίου, 6 από το δηµοτικό διαµέρισµα του Πελεκάνου, 5 από το δηµοτικό διαµέρισµα του Σισανίου, 3 από το δηµοτικό διαµέρισµα της Γαλατινής και 2 από το δηµοτικό διαµέρισµα των Ναµάτων. 4.1 Καλλιέργειες Όπως αναλύσαµε και στα σχέδια παραγωγής της περιοχής, η µελέτη µας επικεντρώνεται στα χειµερινά σιτηρά που κατέχουν και το µεγαλύτερο ποσοστό τόσο ανά οικισµό όσο και στο σύνολο της παραγωγής. Το καλαµπόκι κάνει την εµφάνιση του δυναµικά σε κάποιες περιοχές µε πολύ ικανοποιητικά αποτελέσµατα, αλλού εµφανίζεται η µηδική, αλλού τα αµπέλια και αλλού τα φασόλια δίνοντας στις περιοχές ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Όπως είναι γνωστό, η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) υποχρεώνει τους αγρότες που καλλιεργούν σιτηρά να αφήσουν γη για αγρανάπαυση, εάν θέλουν να πάρουν επιδοτήσεις για την παραγωγή τους. Έτσι στα σχέδια παραγωγής προσθέσαµε και την αγρανάπαυση, (Μπουρνάρης, 2003). 4.2 Αποδόσεις Οι αποδόσεις των καλλιεργειών είναι αυτές που καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό µαζί µε τις επιδοτήσεις το κέρδος των παραγώγων. Για το έτος 2010 που αναφέρονται οι τιµές οι αγρότες της περιοχής φαίνονται αρκετά ικανοποιηµένοι από τις αποδόσεις τους σε κάποιες καλλιέργειες σε σχέση µε άλλες χρονιές. 50

4.3 Τιµές Οι τιµές των προϊόντων των καλλιεργειών της περιοχής µελέτης αναφέρονται για το έτος 2010 και λαµβάνονται από τις επίσηµες στατιστικές, αλλά και από τους δείκτες της Περιφέρειας υτικής Μακεδονίας. 4.4 Επιδοτήσεις Οι επιδοτήσεις εξαρτώνται από την Κοινή Αγροτική Παραγωγή ( Κ.Α.Π ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα στοιχεία από τις επιδοτήσεις της περιοχής µελέτης προέρχονται από τις Επίσηµες Εκδόσεις της Περιφέρειας υτικής Μακεδονίας. 4.5 Ακαθάριστη πρόσοδος Η ακαθάριστη πρόσοδος είναι ένα σηµαντικό σηµείο της τεχνικοοικονοµικής ανάλυσης, καθώς είναι αυτό που καθορίζει την συνολική αγροτική παραγωγή. Υπολογίζεται µε τον απλό συνδυασµό των αποδόσεων επί των τιµών, συν τις επιδοτήσεις, όπου υπάρχουν. 4.6 Μεταβλητές δαπάνες Τα δεδοµένα συγκεντρώθηκαν από 30 γεωργικές εκµεταλλεύσεις που ανήκουν στην περιοχή µελέτης. Λαµβάνουµε υπόψη 7 κατηγορίες µεταβλητών δαπανών για να περιγράψουµε τις εισροές: 1. σπόροι 2. λιπάσµατα 3. γεωργικά φάρµακα και ζιζανιοκτόνα 4. µηχανική συλλογή 5. διάφορα αρδευτικά τέλη 51

6. δαπάνες εµπορίας (3% επί της αξίας παραγωγής που διατίθενται στην αγορά) 7. απαιτήσεις σε εργασία Στα διάφορα αρδευτικά τέλη συµπεριλαµβάνεται στις περιοχές της Εράτυρας και του Καλονερίου το κόστος που πληρώνεται στον Τ.Ο.Ε.Β για το αρδευτικό της περιοχής. Στις υπόλοιπες περιοχές υπάρχει ένα απλό πάγιο 0,50 /στρέµµα. Ο πίνακας 11 παρουσιάζει τις συνολικές µεταβλητές δαπάνες για την περιοχή µελέτης. Στο παράρτηµα γίνεται ανάλυση των µεταβλητών δαπανών για κάθε περιοχή αλλά και συνολικά. 4.6 Ακαθάριστο κέρδος Με τα δεδοµένα για τις τιµές, τις αποδόσεις, τις επιδοτήσεις υπολογίζουµε την ακαθάριστη πρόσοδος και εάν αφαιρέσουµε τις µεταβλητές δαπάνες υπολογίζουµε το ακαθάριστο κέρδος των καλλιεργειών. Ο πίνακας 11 παρουσιάζει το ακαθάριστο κέρδος για την περιοχή µελέτης. 4.7 Άλλα χαρακτηριστικά Ακόµη υπολογίζουµε την χρήση λιπασµάτων ακόµη και εάν δεν είναι ένα χαρακτηριστικό για τους αγρότες, µια και θεωρείται από αυτούς µια µεταβλητή κόστους και όχι απόφασης, Το κριτήριο όµως αυτό είναι σηµαντικό γιατί τα λιπάσµατα επιβαρύνουν το περιβάλλον και η µόλυνση που προκαλείται είναι µεγάλη. 52

5. Τεχνικοοικονοµικά αποτελέσµατα Σύµφωνα µε όλα τα παραπάνω καταλήγουµε στα οικονοµικά αποτελέσµατα της περιοχής µελέτης µας τα οποία παρουσιάζονται σε συγκεντρωτικούς πίνακες παρακάτω. Στον πίνακα 11 γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών δεδοµένων για την κάθε περιοχή ξεχωριστά και στη συνέχεια προκύπτουν τα οικονοµικά αποτελέσµατα. Στον πίνακα 12 γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών δεδοµένων για το σύνολο της περιοχής και στη συνέχεια προκύπτουν τα οικονοµικά αποτελέσµατα. Στη συνέχεια γίνεται σχολιασµός πάνω στα αποτελέσµατα που προκύπτουν για την καλύτερη ανάλυση και επεξήγηση αυτών. 53

Πίνακας 11: Τεχνικοί και οικονοµικοί συντελεστές των καλλιεργειών της περιοχής µελέτης για το έτος 2010 Καλλιέργειες Σιτάρι Σιτάρι µαλακό σκληρό Κριθάρι Βρώµη Μηδική Σίκαλη Καλαµπόκι Αµπέλια Φασόλια Φακή Πατάτες Αγρανάπαυση Μεταβλητές x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 x11 x12 Περιοχές Τιµές πώλησης (ευρώ/κιλό) ΕΡΑΤΥΡΑ 0,25 0,21 0,20 0,20 0,20 0,70 4,00 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 0,25 0,21 0,20 0,20 0,20 0,70 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 0,25 0,21 0,20 0,20 0,20 0,20 0,20 4,00 3,00 0,30 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 0,25 0,21 0,20 0,20 0,20 0,70 ΣΙΣΑΝΙ 0,25 0,21 0,20 0,20 0,20 0,70 4,00 3,00 ΝΑΜΑΤΑ 0,25 0,20 0,20 0,20 4,00 0,30 Απόδοση (κιλά/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 234 243 290 218 1.150 946 280 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 208 162 200 513 500 855 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 233 236 280 195 707 200 1.045 240 83 1429 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 224 250 340 450 180 404 ΣΙΣΑΝΙ 200 120 314 1.275 208 200 378 150 ΝΑΜΑΤΑ 190 141 124 800 100 450 Επιδότηση (ευρώ/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 15,56 43,55 15,56 15,56 55,42 22,11 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 15,56 43,55 15,56 1,01 55,42 22,11 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 15,56 43,55 15,56 15,56 1,01 15,56 55,42 22,11 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 15,56 43,55 15,56 1,01 15,56 22,11 ΣΙΣΑΝΙ 15,56 43,55 15,56 1,01 15,56 22,11 ΝΑΜΑΤΑ 15,56 15,56 15,56 1,01 22,11 Ακαθάριστη πρόσοδος (ευρώ/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 74,11 94,55 74,00 59,24 285,42 662,00 1.120 22,11 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 67,59 77,57 55,56 103,51 155,42 598,50 22,11 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 73,89 93,01 71,56 54,56 142,34 55,56 264,51 960 250 428,57 22,11 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 71,67 96,05 83,56 91,01 51,56 282,46 22,11 ΣΙΣΑΝΙ 65,47 68,69 78,27 256,04 57,15 140,00 1.513 450 22,11 54

ΝΑΜΑΤΑ 63,06 43,83 40,41 161,01 400 135 22,11 Μεταβλητές απάνες (ευρώ/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 49,42 45,25 44,54 36,20 131,40 71,37 294,60 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 43,00 35,18 32,78 53,68 127 67,96 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 46,35 40,06 42,48 36,11 69,34 36,50 123,10 289,80 110 164,36 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 39,05 43,88 40,34 51,80 35,88 83,97 ΣΙΣΑΝΙ 45,10 42,05 44,11 57,75 36,32 50,90 279,89 117 ΝΑΜΑΤΑ 42,45 28,39 23,37 58,90 248,50 119,55 Ακαθάριστο κέρδος (ευρώ/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 24,69 49,31 29,46 23,04 154,02 590,63 825,40 22,11 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 24,59 42,39 22,78 49,84 28,42 530,55 22,11 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 27,54 52,95 29,08 18,45 73,00 19,06 141,41 670,20 140 264,21 22,11 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 32,62 52,18 43,22 39,21 15,68 198,48 22,11 ΣΙΣΑΝΙ 20,37 26,63 34,16 198,29 20,83 89,10 1.233,15 333 22,11 ΝΑΜΑΤΑ 20,61 15,44 17,04 102,11 151,50 15,45 22,11 Εργασία (Ώρες/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 3,6 3,6 3,6 3,6 14 11 70 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 3,6 3,6 3,6 9 14 11 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 3,6 3,6 3,6 3,6 9 3,6 14 70 24 25 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 3,6 3,6 3,6 9 3,6 20 ΣΙΣΑΝΙ 3,6 3,6 3,6 9 3,6 11 70 24 ΝΑΜΑΤΑ 3,6 3,6 9 3,6 70 25 Λιπάσµατα (κιλά/στρ.) ΕΡΑΤΥΡΑ 40 40 25 40 90 20 22 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 30 30 25 50 100 20 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 40 40 25 40 70 40 80 20 15 10 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 40 40 35 50 40 15 ΣΙΣΑΝΙ 30 30 20 40 30 12 8 8 ΝΑΜΑΤΑ 30 25 25 50 18 0 Πηγή :Επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων έρευνας 55

Σύµφωνα µε τον παραπάνω συγκεντρωτικό πίνακα, αναλύοντας τα οικονοµικά αποτελέσµατα για κάθε περιοχή τα συµπεράσµατα που προκύπτουν είναι πολύ χρήσιµα για τις καλλιέργειες τις περιοχής και την καλύτερη οργάνωση της παραγωγής όπως θα αναλύσουµε στο επόµενο κεφάλαιο. Στην περιοχή της Εράτυρας διαπιστώνουµε ότι το ακαθάριστο κέρδος των σιτηρών εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις επιδοτήσεις που δίνονται στους αγρότες. Το σκληρό σιτάρι µε 49,31 /στρ. ακαθάριστο κέρδος χωρίς την επιπλέον επιδότηση 43,55 /στρ. στο σύνολο της θα έπρεπε να αντικατασταθεί από τους αγρότες διότι δεν θα είχε καθόλου ικανοποιητικά οικονοµικά αποτελέσµατα. Τα υπόλοιπα σιτηρά της περιοχής, δηλαδή το σιτάρι µαλακό, το κριθάρι και η σίκαλη µε επιδότηση 15,56 /στρ. και ακαθάριστο κέρδος 24,69 /στρ., 29,46 /στρ., και 23,04 /στρ. δίνουν πιο ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Το καλαµπόκι είναι αυτό που αποδίδει περισσότερο µε 1150 κιλά/στρ. και µε αυξηµένη την επιδότηση 55,42 /στρ. δίνει ένα συνολικό ακαθάριστο κέρδος 154,02 /στρ.. Βεβαίως εδώ πρέπει να τονίσουµε ότι οι µεταβλητές δαπάνες βρίσκονται σε αρκετά υψηλό επίπεδο και ανέρχονται σε 131,40 /στρ., όµως και η τιµή πώλησης µε 0,20 /κιλό δεν είναι ικανοποιητική για τους παραγωγούς. Οι αυξηµένες µεταβλητές δαπάνες οφείλονται στα αρδευτικά τέλη που πληρώνουν κάθε καλλιεργητική χρονιά οι παραγωγοί αλλά και στο σύνολο των λιπασµάτων που χρησιµοποιούν για την συγκεκριµένη καλλιέργεια που ανέρχεται σε 90 κιλά/στρ.(βλέπε παράρτηµα). Τα φασόλια είναι µια καλλιέργεια που στην συγκεκριµένη περιοχή καλλιεργείτε τα τελευταία χρόνια και για το λόγο αυτό ο αριθµός των στρεµµάτων ανέρχεται µόλις σε 18 στρέµµατα, είναι όµως µία καλλιέργεια µε ακαθάριστο κέρδος 825,40 /στρ. το οποίο οφείλεται στην πολύ καλή τιµή πώλησης του προϊόντος που είναι 4 /κιλό, χωρίς επιπλέον επιδότηση και µε αυξηµένες τις µεταβλητές δαπάνες 56

294,60 /στρ. άρα πρέπει στο µέλλον αν έχουµε αύξηση των καλλιεργητικών στρεµµάτων αφού µπορεί να δώσει στους παραγωγούς πολύ καλό εισόδηµα. Τα αµπέλια δίνουν και αυτά ακαθάριστο κέρδος 590,63 /στρ. που τα καθιστά µια δυναµική καλλιέργεια στην περιοχή. Τέλος η αγρανάπαυση µε 22,11 /στρ. που στο σύνολο της αναφέρεται στα σιτηρά κατέχει ένα ποσοστό 8,6% στο σύνολο του σχεδίου παραγωγής. Στην περιοχή της Γαλατινής διαπιστώνουµε ότι το ακαθάριστο κέρδος των σιτηρών εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις επιδοτήσεις αυτών. Το ακαθάριστο κέρδος για το σκληρό σιτάρι ανέρχεται σε 42,39 /στρ. και χωρίς την επιδότηση δεν θα είχε ικανοποιητικά αποτελέσµατα, όπως και τα άλλα σιτηρά σιτάρι µαλακό και κριθάρι µε ακαθάριστη πρόσοδος 24,59 /στρ. και 22,78 /στρ. αντίστοιχα. Η µηδική δίνει ακαθάριστο κέρδος 49,84 /στρ. και µε καλή απόδοση 512,5 κιλά/στρ., ενώ το καλαµπόκι χωρίς την επιδότηση 55,42 /στρ. φαίνεται να είναι µια προβληµατική καλλιέργεια. Τα αµπέλια δίνουν και αυτά ακαθάριστο κέρδος 530,55 /στρ. και µε καλή απόδοση 855 κιλά/στρ.. Τέλος η αγρανάπαυση µε 22,11 /στρ. που στο σύνολο της αναφέρεται στα σιτηρά κατέχει ένα ποσοστό 25,82% στο σύνολο του σχεδίου παραγωγής. Στην περιοχή του Καλονερίου διαπιστώνουµε πληθώρα καλλιεργειών. Καταρχήν τα σιτηρά δίνουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα εξαρτώµενα πάντα και από τις επιδοτήσεις που για το σιτάρι σκληρό είναι 43,55 /στρ., ενώ για τα υπόλοιπα σιτάρι µαλακό, κριθάρι, σίκαλη και βρώµη είναι 15,56 /στρ. Έτσι το ακαθάριστο κέρδος του σκληρού σιταριού ανέρχεται σε 52,95 /στρ., του µαλακού σιταριού σε 27,54 /στρ., του κριθαριού σε 29,08 /στρ., της βρώµης σε 18,45 /στρ. και τέλος της σίκαλης σε 19,06 /στρ. που χωρίς την επιδότηση δεν θα έδινε και τόσο ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Η µηδική έχει ακαθάριστο κέρδος 73 57

/στρ. Το καλαµπόκι και σε αυτήν την περιοχή αποδίδει 1045 κιλά/στρ. µε ακαθάριστο κέρδος 141,41 /στρ. µε αυξηµένες όµως τις µεταβλητές δαπάνες 123,10 /στρ. που οφείλονται στα αρδευτικά τέλη που πληρώνουνε οι παραγωγοί της συγκεκριµένης καλλιέργειας κάθε χρόνο και στην αυξηµένη χρήση λιπασµάτων µε 80 κιλά/στρ.,(βλέπε παράρτηµα). Βεβαίως και η τιµή 0,20 /κιλό δεν χαρακτηρίζεται ικανοποιητική από τους παραγωγούς. Τα φασόλια και οι φακές καλλιεργούνται τα τελευταία χρόνια στην περιοχή δίνοντας όµως ικανοποιητικά αποτελέσµατα ακαθαρίστου κέρδους 670,20 /στρ. και 140 /στρ. και τιµών πώλησης 4 /κιλό και 3 /κιλό αντίστοιχα. Η καλλιέργεια της πατάτας που καλλιεργείτε στην συγκεκριµένη περιοχή δίνει ακαθάριστο κέρδος 264,21 /στρ. και είναι µια καλλιέργεια µε µεγάλη απόδοση 1429 κιλά/στρ. και πρέπει στο µέλλον τα µόλις 70 στρέµµατα της περιοχής να αυξηθούν. Τέλος η αγρανάπαυση µε 22,11 /στρ. που στο σύνολο της αναφέρεται στα σιτηρά κατέχει ένα ποσοστό 23,48% στο σύνολο του σχεδίου παραγωγής. Στην περιοχή του Πελεκάνου η ικανοποιητική απόδοση των σιτηρών (µε εξαίρεση την σίκαλη) και µε την βοήθεια των επιδοτήσεων δίνουν ένα ικανοποιητικό ακαθάριστο κέρδος. Συγκεκριµένα το σκληρό σιτάρι ακαθάριστο κέρδος 52,18 /στρ., το µαλακό σιτάρι 32,62 /στρ. το κριθάρι 43,22 /στρ. ενώ η σίκαλη 15,68 /στρ. Η µηδική δίνει ακαθάριστο κέρδος 39,21 /στρ. Τα αµπέλια που στην περιοχή καλλιεργούνται σε έκταση 570 στρεµµάτων και θεωρούνται σηµαντική καλλιέργεια για τους παραγωγούς έχουν ακαθάριστο κέρδος 198,48 /στρ. και αποδίδουν 404 κιλά/στρ. αφήνουν ικανοποιητικό εισόδηµα. Τέλος η αγρανάπαυση µε 22,11 /στρ. που στο σύνολο της αναφέρεται στα σιτηρά κατέχει ένα ποσοστό 26,25% στο σύνολο του σχεδίου παραγωγής. 58

Στην περιοχή του Σισανίου τα γνωστά φασόλια µε ονοµασία προέλευσης καλλιεργούνται σε µια έκταση 230 στρεµµάτων και αφήνουν στους παραγωγούς 1233,45 /στρ. ακαθάριστο κέρδος, παρόλο που οι µεταβλητές δαπάνες είναι αυξηµένες 279,89 /στρ.(βλέπε παράρτηµα), η τιµή θεωρείται πολύ ικανοποιητική 4 /κιλό και αφήνει τους παραγωγούς ικανοποιηµένους. Τα σιτηρά όπως σιτάρι σκληρό, σιτάρι µαλακό, κριθάρι και σίκαλη δίνουν ακαθάριστο κέρδος 26,63 /στρ., 20,37 /στρ., 34,16 /στρ., 20,83 /στρ. αντίστοιχα. Η µηδική έχει µεγάλη απόδοση στην περιοχή 1275 κιλά/στρ. µε ακαθάριστο κέρδος 198,29 /στρ., ενώ η φακή µια καλλιέργεια τελευταίων χρόνων αλλά υποσχόµενη στο µέλλον έχει ακαθάριστο κέρδος 330 /στρ., Τα αµπέλια σε λιγοστά στρέµµατα στην περιοχή 12 δίνουν ακαθάριστο κέρδος 89,10 /στρ. Τέλος η αγρανάπαυση µε 22,11 /στρ. που στο σύνολο της αναφέρεται στα σιτηρά κατέχει ένα ποσοστό 8,03% στο σύνολο του σχεδίου παραγωγής. Τέλος η περιοχή των Ναµάτων εάν εξαιρέσουµε τις καλλιέργειες φασολιού και µηδικής µε ακαθάριστο κέρδος 151,50 /στρ. και 102,11 /στρ. αντίστοιχα, οι υπόλοιπες καλλιέργειες που περιλαµβάνει η περιοχή όπως σιτάρι µαλακό, κριθάρι, βρώµη και πατάτες δεν δίνουν υψηλό ακαθάριστο κέρδος µε αποτέλεσµα οι περισσότερες να εξαρτώνται από τις επιδοτήσεις που παρέχονται στους παραγωγούς. Τέλος η αγρανάπαυση µε 22,11 /στρ. που στο σύνολο της αναφέρεται στα σιτηρά κατέχει ένα ποσοστό 4,26% στο σύνολο του σχεδίου παραγωγής. Συγκριτικά για της περιοχές που αναλύσαµε, τις τιµές των προϊόντων αυτών, τις αποδόσεις των καλλιεργειών, τις µεταβλητές δαπάνες για κάθε καλλιέργεια το ακαθάριστο κέρδος και άλλα συµπεραίνουµε τα παρακάτω. 59

Τα σιτηρά δίνουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα ακαθαρίστου κέρδους τις περισσότερες φορές στις περιοχές της Εράτυρας, του Καλονερίου, του Πελεκάνου και του Σισανίου αντίθετα τα αποτελέσµατα αυτά δεν είναι τόσο ικανοποιητικά στην περιοχή της Γαλατινής και των Ναµάτων το οποίο οφείλεται στο διαφορετικό υψόµετρο πολύ υψηλότερο από τις άλλες περιοχές. Στις δύο αυτές περιοχές βλέπουµε χαµηλότερες αποδόσεις σε όλες τις καλλιέργειες που υπάρχουν λόγο των διαφορετικών κλιµατολογικών χαρακτηριστικών, τους παγετώνες τους χειµερινούς µήνες και τις µη υψηλές θερµοκρασίες τους καλοκαιρινούς µήνες σε σχέση µε τις άλλες περιοχές. Η απόδοση της µηδικής στην περιοχή του Σισανίου έχει πολύ υψηλότερη απόδοση σε σχέση µε τις άλλες περιοχές που καλλιεργείται και αυτό οφείλεται στο ότι οι παραγωγοί λόγο της κοιλάδας του Μυρίχου ποτίζουν την καλλιέργεια, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές δεν γίνεται αυτό λόγο του κόστος του νερού, περιµένοντας κάθε χρονιά τις ανάλογες βροχοπτώσεις για να έχουν και την αντίστοιχη απόδοση. Η καλλιέργεια του καλαµποκιού δίνει στις περιοχές της Εράτυρας και του Καλονερίου πολύ καλή απόδοση, ένας επιπλέον λόγος που γίνεται αυτό είναι το καθηµερινό πότισµα της καλλιέργειας από το αρδευτικό της περιοχής το κόστος του νερού όµως είναι πολύ αυξηµένο και δεν επιτρέπει τους αγρότες να ποτίζουν και τις άλλες καλλιέργειες της περιοχής. Εάν το κόστος ήταν πιο χαµηλό θα είχαν την δυνατότητα να ποτίζουν και τις άλλες καλλιέργειες (µηδική κτλ) και να πετύχαιναν καλύτερες αποδόσεις. Στον πίνακα 12 γίνεται ανάλυση των τεχνικοοικονοµικών δεδοµένων για το σύνολο τις περιοχής και προκύπτουν τα οικονοµικά αποτελέσµατα. 60

Πίνακας 12: Τεχνικοί και οικονοµικοί συντελεστές των καλλιεργειών για το σύνολο της περιοχής µελέτης το έτος 2010 Σιτάρι Σιτάρι Κριθάρι Βρώµη Μηδική Σίκαλη Καλαµπόκι Αµπέλια Φασόλια Φακή Πατάτες Αγρανάπαυση µαλακό σκληρό Μεταβλητές x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 x11 x12 Έτος Τιµές πώλησης (ευρώ/κιλό) 2010 0,25 0,21 0,20 0,20 0,20 0,20 0,20 0,70 4,00 3,00 0,30 Απόδοση (κιλά/στρ.) 2010 221 227 258 144 857 206 1111 509 352 117 1306 Επιδοτήσεις (ευρώ/στρ.) 2010 15,56 43,55 15,56 15,56 1,01 15,56 55,42 22,11 Ακαθάριστη πρόσοδος (ευρώ/στρ.) 2010 70,92 91,32 67,24 44,34 172,37 56,70 277,61 356,22 1407,77 350,00 391,88 22,11 Μεταβλητές δαπάνες (ευρώ/στρ.) 2010 44,04 41,37 43,05 29,74 71,89 37,22 129,61 61,80 275,95 123,50 152,70 Ακαθάριστο κέρδος (ευρώ/στρ.) 2010 26,88 49,94 24,19 14,60 100,47 19,48 147,99 294,42 1131,82 226,50 239,17 22,11 Εργασία (ώρες/στρ.) 2010 3,6 3,6 3,6 3,6 9 3,6 14 11 70 24 25 Λιπάσµατα (κιλά/στρ.) 2010 35 36 27,5 32,5 52 37,5 90 16,75 17 11,5 5 Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων έρευνας 61

Ο παραπάνω συγκεντρωτικός πίνακας αναλύει τα οικονοµικά αποτελέσµατα για το σύνολο της περιοχής, όπως αυτά προέκυψαν από το σύνολο των περιοχών που αναλύσαµε προηγουµένως. Τα συµπεράσµατα που προκύπτουν είναι χρήσιµα για την περιοχή και θα µας βοηθήσουν στο επόµενο κεφάλαιο να οργανώσουµε πιο αποτελέσµατα την γεωργική παραγωγή. Καταρχήν τα σιτηρά που κατέχουν και το µεγαλύτερο ποσοστό της γεωργικής έκτασης στην περιοχή µελέτης, εµφανίζονται στο σύνολο τους µε ακαθάριστο κέρδος (τουλάχιστον στα περισσότερα) αρκετά ικανοποιητικό, µε το σιτάρι σκληρό λόγω και της επιπλέον επιδότησης που στο σύνολο της φτάνει 43,55 /στρ. να έχει ακαθάριστη πρόσοδος 49,94 /στρ., στη συνέχεια το σιτάρι µαλακό µε ακαθάριστο κέρδος 26,88 /στρ., το κριθάρι µε 24,19 /στρ., η σίκαλη µε 19.48 /στρ. και τέλος η βρώµη µε 14,60 /στρ.. Συµπεραίνουµε ότι οι επιδοτήσεις είναι αυτές που δίνουν καλύτερο ακαθάριστο κέρδος στους παραγωγούς και χωρίς την επιπλέον αυτήν ενίσχυση τα πράγµατα θα ήταν δύσκολα για τους παραγωγούς. Η µηδική έχει ικανοποιητικό αποτέλεσµα µε ακαθάριστο κέρδος 100,47 /στρ. λόγο και των κλιµατολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής, αφού είναι µια καλλιέργεια που χρειάζεται αρκετό πότισµα, εάν και τους καλοκαιρινούς µήνες υπήρχε επάρκεια σε νερό η καλλιέργεια της µηδικής θα ήταν περισσότερο επικερδής. Η καλλιέργεια του καλαµποκιού µε ακαθάριστο κέρδος 147,99 /στρ. στις περιοχές όπου καλλιεργείται και παρόλο των αυξηµένων µεταβλητών δαπανών αφήνει του παραγωγούς ικανοποιηµένους. Με την αξιοποίηση και του φράγµατος της περιοχής η καλλιέργειά λόγο και των αυξηµένων απαιτήσεων που έχει σε νερό θα µπορεί να καλλιεργηθεί και στις άλλες περιοχές. 62

Τα αµπέλια είναι µια δυναµική καλλιέργεια µε το ακαθάριστο κέρδος σε 294,4 /στρ. και χωρίς επιπλέον επιδότηση. Είναι µια καλλιέργεια που ενθαρρύνει τους παραγωγούς της περιοχής. Βεβαίως και οι κλιµατολογικές συνθήκες της περιοχής παίζουν σηµαντικό ρόλο στην απόδοση της καλλιέργειας. Τα φασόλια που εάν εξαιρέσουµε την περιοχή του Σισανίου που η καλλιέργεια µε ακαθάριστο κέρδος 1131,82 /στρ. δίνει στους αγρότες µεγάλο εισόδηµα εδώ και πολλές δεκαετίες, στις άλλες περιοχές άρχισε η καλλιέργεια της τα τελευταία χρόνια. Πάντως είναι µια καλλιέργεια µε µέλλον (παρόλο που οι απαιτήσεις σε εργασία είναι αυξηµένες 70 ώρες/στρ.) δίνοντάς και νέες θέσεις απασχόλησης αλλά και καλό εισόδηµα. Η καλλιέργεια της φακής που τα τελευταία χρόνια έκανε την εµφάνιση της στην περιοχή δίνει ακαθάριστο κέρδος 226,50 /στρ., η αύξηση των στρεµµάτων της καλλιέργειας θα πρέπει να είναι άµεση. Η καλλιέργεια της πατάτας ευδοκιµεί στην περιοχή µε την υγρασία του εδάφους να είναι αποτελεσµατική και να επιτυγχάνεται αυξηµένη απόδοση και ακαθάριστο κέρδος 239,17 /στρ. Είναι όµως µια καλλιέργεια που δεν προχώρησε εδώ και τόσα χρόνια και αυτό πλέον πρέπει να αλλάξει. Τέλος η αγρανάπαυση µε επιδότηση 22,11 /στρ. και στο σύνολο της περιοχής µε ποσοστό 18,17% το οποίο αναφέρεται σε καλλιέργειες σιτηρών. Στον πίνακα 13 παρουσιάζονται η συνολική ακαθάριστη πρόσοδος, οι µεταβλητές δαπάνες, το ακαθάριστο κέρδος, τα λιπάσµατα και η εργασία για κάθε δηµοτικό διαµέρισµα, αλλά και για το σύνολο της περιοχής. 63

Πίνακας 13: Συνολική ακαθάριστη πρόσοδος, µεταβλητές δαπάνες, ακαθάριστο κέρδος, λιπάσµατα και εργασία, για κάθε δηµοτικό διαµέρισµα αλλά και για το σύνολο της παραγωγής. Ακαθάριστη Ακαθάριστο Μεταβλητές δαπάνες πρόσοδος κέρδος Λιπάσµατα Εργασία ΕΡΑΤΥΡΑ 11.842 5.787 5.936 4.414 541 ΓΑΛΑΤΙΝΗ 5.326 3.061 2.646 2.197 277 ΚΑΛΟΝΕΡΙ 10.228 4.859 5.157 3.650 514 ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 8.266 3.386 4.880 2.702 413 ΣΙΣΑΝΙ 17.067 5.492 11.575 2.829 812 ΝΑΜΑΤΑ 6.343 3.488 2.855 2.165 558 ΣΥΝΟΛΟ ΗΜΟΤΙΚΩΝ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 59.071 26.072 33.049 17.958 3.114 9.481 4.591 5.494 3.227 475 Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων έρευνας Από τον παραπάνω συγκεντρωτικό πίνακα συµπεραίνουµε ότι στην περιοχή του Σισανίου η ακαθάριστη πρόσοδος κατέχει τα πρωτεία µε µεγάλη διαφορά σε σχέση µε τις άλλες περιοχές, αυτό οφείλεται όπως αναλύσαµε και προηγουµένως κυρίως στην καλλιέργεια του φασολιού, που κατέχει µεγάλο ποσοστό της γεωργικής έκτασης της περιοχής. Ενώ το µικρότερο ποσοστό βρίσκεται στην περιοχή της Γαλατινής και στην συνέχεια ακολουθεί η περιοχή των Ναµάτων, αυτό οφείλεται όπως αναλύσαµε και προηγουµένως στις διαφορετικές κλιµατολογικές συνθήκες των περιοχών αυτών. Όσο για τις µεταβλητές δαπάνες αυξηµένες εµφανίζονται στην περιοχή της Εράτυρας λόγο και των πολλών καλλιεργούµενων ειδών στην περιοχή, όπως και στην περιοχή του Σισανίου. Η τιµή του ακαθάριστου κέρδους φαίνεται να κάνει την διαφορά στην περιοχή του Σισανίου, αφού µπορεί η καλλιέργεια του φασολιού να έχει αυξηµένες µεταβλητές δαπάνες, αυξηµένη εργασία, αλλά έχει και πολύ ικανοποιητικά αποτελέσµατα ακαθάριστου κέρδους που οφείλονται κυρίως στην συγκεκριµένη καλλιέργεια. Η 64

περιοχή της Εράτυρας και του Καλονερίου έχει αυξηµένο ποσοστό στην χρήση λιπασµάτων αυτό όπως είδαµε παραπάνω οφείλεται κυρίως στην καλλιέργεια του καλαµποκιού. Για το σύνολο των δηµοτικών διαµερισµάτων, τα οικονοµικά αποτελέσµατα παρουσιάζουν ακαθάριστη πρόσοδος ικανοποιητική, έτσι ώστε µε τις χαµηλότερες µεταβλητές δαπάνες να προκύπτει ένα πολύ ικανοποιητικό ποσοστό ακαθάριστου κέρδους. Τα αποτελέσµατα όµως αυτά όπως αναλύσαµε και προηγουµένως για κάθε δηµοτικό διαµέρισµα ξεχωριστά διαφέρουν και αυτό οφείλεται στις διαφορετικές καλλιέργειες της κάθε περιοχής, τα διαφορετικά κλιµατολογικά χαρακτηριστικά αλλά και τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που παρουσιάζει η κάθε περιοχή. Βεβαίως το κάθε δηµοτικό διαµέρισµα ξεχωριστά παίζει σηµαντικό ρόλο στην διαµόρφωση των συνολικών οικονοµικών αποτελεσµάτων. Όσο για την χρήση των λιπασµάτων το ποσοστό φαίνεται όχι και τόσο ικανοποιητικό αφού όπως αναλύσαµε και προηγουµένως υπάρχουν καλλιέργειες που η χρήση λιπασµάτων είναι απαραίτητη αλλά ταυτόχρονα και υπερβολική µε σκοπό την επιβάρυνση του περιβάλλοντος σε µεγαλύτερο βαθµό. Έτσι και για το σύνολο της περιοχής τα οικονοµικά αποτελέσµατα είναι της ίδιας κλίµακας µε προηγουµένως, µε το ακαθάριστο κέρδος ικανοποιητικό, αλλά όµως την χρήση λιπασµάτων σε αυξηµένο ποσοστό αναλογικά µε το είδος των καλλιεργειών και το συνολικό αριθµό στρεµµάτων της περιοχής µελέτης. Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο προκύπτει η ανάγκη µίας καλύτερης οργάνωσης της γεωργικής παραγωγής στο σύνολο της περιοχής, για µια καλύτερη αξιοποίηση και των διαθέσιµων πόρων της, την καλύτερη ευηµερία των παραγωγών αλλά και των κατοίκων της περιοχής. Αυτό επιχειρείται στη συνέχεια της διατριβής και συγκεκριµένα στο πέµπτο κεφάλαιο. 65

Στο παράρτηµα γίνεται λεπτοµερής ανάλυση των µεταβλητών δαπανών και των άλλων τεχνικοοικονοµικών δεδοµένων και ανά περιοχή και συνολικά. 66

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 1. Εισαγωγή Στα προηγούµενα κεφάλαια παρουσιάστηκε αναλυτικά η περιοχή µελέτης και το δείγµα της έρευνας. Στη συνέχεια παρουσιαστήκαν οι τεχνικοοικονοµικοί συντελεστές και υπολογίστηκαν τα οικονοµικά αποτελέσµατα. Όλα τα παραπάνω αποτελούν χρήσιµα στοιχεία και εργαλεία που χρησιµοποιούνται στη συνέχεια της διατριβής µε σκοπό την διερεύνηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων (decision making) στον αγροτικό τοµέα, τόσο από την πλευρά των γεωργών, όσο και από τους υπεύθυνους χάραξης αγροτικής πολιτικής της κάθε περιοχής. Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις βασικές αρχές και µέθοδοι της πολυκριτήριας ανάλυσης. Γίνεται µια ιστορική αναδροµή αυτής και στη συνέχεια παρουσιάζονται τα στάδια εφαρµογής και οι βασικές κατηγορίες µεθόδων της. Τέλος γίνεται µια θεωρητική προσέγγιση του µαθηµατικού προγραµµατισµού, του προγραµµατισµού στόχων και µια καλύτερη ανάλυση του σταθµισµένου προγραµµατισµού πολλαπλών στόχων που εφαρµόστηκε στη παρούσα διατριβή, (κεφάλαιο 5). 67

2. Πλαίσιο εφαρµογής της πολυκριτήριας ανάλυσης Η επίλυση των πολύπλοκων και ιδιαίτερα σηµαντικών προβληµάτων λήψης αποφάσεων είναι αδύνατο να πραγµατοποιηθεί µε αποτελεσµατικό τρόπο µέσω µιας µονόπλευρης και µονοδιάστατης ανάλυσης, αλλά απαιτεί µια συνθετική και πολυδιάστατη προσέγγιση. Είναι ουσιαστικά ένας τρόπος αντιµετώπισης σύνθετων προβληµάτων µέσα από τη θεώρησή τους ως ένα σύνολο επιµέρους προβληµάτων τα οποία παρουσιάζουν συνοχή µεταξύ τους, καλύπτουν πλήρως το εξεταζόµενο αντικείµενο και δίνουν τη δυνατότητα στους εκάστοτε αποφασίζοντες (decision makers) να τα διαχειριστούν εύκολα αλλά και αποτελεσµατικά, στο πλαίσιο πάντα ενός συστήµατος προτιµήσεων και αξιών, το οποίο χρησιµοποιούν συνειδητά ή ίσως και ασυνείδητα ( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 σελ.77-79). Στην παρούσα διατριβή η πολυκριτήρια ανάλυση χρησιµοποιείται µε την µέθοδο του σταθµισµένου προγραµµατισµού πολλαπλών στόχων µε σκοπό τον υπολογισµό της αντιπροσωπευτικής συνάρτησης χρησιµότητας (surrogate utility function), ώστε να προσοµοιώσουµε την διαδικασία λήψης αποφάσεων των αγροτών, επεκτείνοντας την παραδοσιακή υπόθεση της µεγιστοποίησης του κέρδους, (κεφάλαιο 5). 3. Ιστορική αναδροµή της µεθόδου της πολυκριτήριας ανάλυσης Η πολυκριτήρια ανάλυση είναι ένας αρκετά εξελισσόµενος χώρος της επιχειρησιακής έρευνας, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, καθώς από τη δεκαετία του 1960 έως και σήµερα η ανάπτυξή της ήταν ραγδαία. Αξίζει να αναφερθεί ότι η προσπάθεια σύνθεσης πολλαπλών κριτηρίων χρονολογείται από τα τέλη του 19 ου αιώνα και την εργασία του Pareto, ο οποίος έθεσε τις βασικές 68

αρχές και έννοιες τόσο της αποτελεσµατικότητας όσο και της µεταγενέστερης πολυκριτήρια ανάλυσης. Έπειτα, οι Von Neumann και Morgenstern (1944) ανέπτυξαν τη θεωρία της χρησιµότητας, που βρίσκει σηµαντική εφαρµογή σε διάφορες µεθοδολογίες και τεχνικές της πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων. Στη συνέχεια, η έννοια της αποτελεσµατικότητας κατά Pareto διευρύνθηκε από τον Koopmans (1951), ο οποίος εισήγαγε την αποτελεσµατικότητα ενός συνόλου εναλλακτικών δραστηριοτήτων, που δεν κυριαρχούνται από άλλες δραστηριότητες, και η οποία, όπως αναφέρεται στις ενότητες και στα κεφάλαια που ακολουθούν, αποτελεί τη βάση για τη λήψη αποφάσεων σε σύνθετα προβλήµατα µε πληθώρα κριτηρίων και εφικτών λύσεων. Στηριζόµενοι, λοιπόν, στις προαναφερθείσες εργασίες, οι Charnes και Cooper (1961) πραγµατοποίησαν τη σύνδεση µεταξύ της θεωρίας του γραµµικού προγραµµατισµού και της πολυκριτήριας ανάλυσης, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα ο Fishburn (1965) επεξέτεινε τη θεωρία της χρησιµότητας σε προβλήµατα λήψης αποφάσεων µε πολλαπλά κριτήρια. Σε ότι αφορά την Ευρωπαϊκή Σχολή της πολυκριτήριας ανάλυσης, τα θεµέλιά της τέθηκαν από το Roy (1968), ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία των σχέσεων υπεροχής (outranking relations), µια θεωρία που διαφοροποιείται σηµαντικά από όλα τα προηγούµενα µεθοδολογικά ρεύµατα. ( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 σελ.79). Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η πολυκριτήρια ανάλυση βρήκε πεδίο εφαρµογής σ ένα ευρύ επιστηµονικό και ερευνητικό πεδίο, ολοένα και διευρυνόµενο στα επόµενα χρόνια. Μεταξύ άλλων λοιπόν, χρησιµοποιήθηκε για τη λήψη αποφάσεων στον αγροτικό χώρο, τόσο σε επίπεδο γεωργικών εκµεταλλεύσεων όσο και σε επίπεδο ευρύτερου τοπικού και περιφερειακού σχεδιασµού. Μια ανασκόπηση στην έως τώρα έρευνα αποδεικνύει άλλωστε ότι οι 69

πολλαπλοί στόχοι και κριτήρια είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση στη λήψη αποφάσεων στη γεωργία, είτε ο αποφασίζων είναι ο γεωργός είτε κάποιος που ασκεί και εφαρµόζει πολιτική στον αγροτικό χώρο. Οι Wheeler και Russell (1977) είναι οι πρώτοι που εισήγαγαν τους πολλαπλούς στόχους σ ένα πρόβληµα λήψης γεωργικών αποφάσεων σε επίπεδο γεωργικής εκµετάλλευσης. Αντίστοιχα, σε περιφερειακό επίπεδο, η πρώτη απόπειρα να λαµβάνονται ταυτόχρονα υπόψη η οικονοµική και περιβαλλοντική συνιστώσα στο χώρο της γεωργίας πραγµατοποιήθηκε από τους Hitchens et al. (1978). Σηµαντικές, επίσης, πρώιµες µελέτες που διερεύνησαν το συγκεκριµένο αντικείµενο και ανέδειξαν την ανάγκη σχεδιασµού σύνθετων και πολυδιάστατων µοντέλων λήψης αποφάσεων στο γεωργικό χώρο εκπονήθηκαν από τους Gasson (1973), Harper και Eastman (1980), Cary και Holmes (1982). Αντίστοιχα, σηµαντική υπήρξε και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της πολυκριτήριας ανάλυσης στο πεδίο της διαχείρισης των υδατικών πόρων, σε συνδυασµό µάλιστα πολλές φορές και µε την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος. Οι εργασίες των Duckstein και Opricovic (1980) καθώς και των Gershon και Duckstein (1983) µπορούν να χαρακτηριστούν ως δυο από τις σηµαντικότερες πρόδροµες εργασίες στον χώρο της πολυκριτήριας λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. ( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 σελ.80). Από το 1990 µέχρι σήµερα η πολυκριτήρια ανάλυση αναπτύχθηκε ραγδαία σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και σε θέµατα πρακτικών εφαρµογών για την αντιµετώπιση διαφόρων πολύπλοκων πραγµατικών προβληµάτων λήψης αποφάσεων. 70

4. Στάδια εφαρµογής της πολυκριτήριας ανάλυσης Οι κύριοι στόχοι της πολυκριτήριας ανάλυσης µπορούν να συνοψιστούν στους εξής τρεις( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 σελ.81). 1. Ανάλυση της ανταγωνιστικής φύσης των κριτηρίων 2. Μοντελοποίηση των προτιµήσεων του αποφασίζοντος 3. Εντοπισµός ικανοποιητικών λύσεων Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη και των τριών αυτών στόχων είναι η δυνατότητα διατύπωσης όλων των κριτηρίων σε ποσοτικούς όρους, έτσι ώστε να µπορούν να ενσωµατωθούν σε µια ενιαία αριθµητική έκφραση. Με αφετηρία, λοιπόν, τους παραπάνω στόχους, το προτεινόµενο µεθοδολογικό πλαίσιο λήψης απόφασης µε τη βοήθεια της πολυκριτήριας ανάλυσης (Roy, 1996) περιλαµβάνει τέσσερα βασικά στάδια: 1ο Στάδιο: Καθορισµός του αντικειµένου της απόφασης, ορισµός και δόµηση του προβλήµατος ανάπτυξης εναλλακτικών σεναρίων. 2ο Στάδιο: Καθορισµός µιας συνεπούς οικογένειας κριτηρίων, ορισµός του συνόλου κριτηρίων αξιολόγησης. 3ο Στάδιο: Ανάπτυξη του υποδείγµατος σύνθεσης των κριτηρίων, επιλογή της µεθόδου αξιολόγησης (επιλογή µεταξύ διακριτών και συνεχών µεθόδων, προσδιορισµός του συστήµατος προτιµήσεων του αποφασίζοντα) και εφαρµογή της µεθόδου. 4ο Στάδιο: Υποστήριξη της απόφασης και τελικά συµπεράσµατα. 71

ιάγραµµα 1: Τα στάδια της πολυκριτήριας ανάλυσης( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2004) Πηγή : ούµπος και Ζοπουνίδης, 2004 Το παραπάνω πλαίσιο είναι δυνατόν να συµπληρωθεί µε επιπλέον ενέργειες αλλά και να διαχωριστεί σε επιµέρους στάδια, έτσι ώστε να παρουσιαστεί πιο αναλυτικά και ολοκληρωµένα η λήψη αποφάσεων µε τη βοήθεια της πολυκριτήριας ανάλυσης. Η προκύπτουσα αυτή, διευρυµένη διαδικασία, περιγράφεται στη συνέχεια βήµα προς βήµα ως εξής: 1. Καθορισµός του γενικότερου πλαισίου (αντικειµένου) λήψης αποφάσεων και των στόχων της πολυκριτήριας ανάλυσης. Στο στάδιο αυτό είναι σκόπιµο να οριστεί ο κύριος σκοπός της ανάλυσης µέσω του οποίου προκύπτουν οι επιµέρους αντικειµενικές συναρτήσεις του εκάστοτε µοντέλου. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η γνώση του ποιοι είναι οι 72

αποφασίζοντες και ποιοι είναι αυτοί που πιθανόν θα επηρεαστούν από τη λήψη µια απόφασης που θα στηρίζεται στην πολυκριτήρια ανάλυση. 2. Προσδιορισµός των δυνητικών σεναρίων, δηλαδή των κύριων και δευτερευόντων αξόνων πολιτικής. 3. Καθορισµός των αντικειµενικών στόχων και κριτηρίων που καθορίζουν και προσδιορίζουν κάθε δυνατή επιλογή. Τα κριτήρια αυτά αποτελούν το µέτρο απόδοσης (επίδοσης) µε το οποίο κρίνονται τα δυνητικά σενάρια (άξονες πολιτικής). Τα συγκεκριµένα κριτήρια είναι δυνατό να αξιολογηθούν βάσει συγκεκριµένων παραµέτρων, όπως για παράδειγµα: α) της πληρότητάς τους, β) της αµεσότητας συσχέτισής τους µε τις διάφορες πιθανές επιλογές πολιτικής, γ) της αµοιβαίας ανεξαρτησίας τους, και δ) του περιορισµένου αριθµού τους (να αποφεύγεται δηλαδή η δηµιουργία µεγαλύτερων και πιο απαιτητικών µοντέλων από ότι χρειάζεται). 4. Περιγραφή του αναµενόµενου αποτελέσµατος κάθε εναλλακτικής επιλογής 5. Επιλογή του µοντέλου σύνθεσης των κριτηρίων και της µεθόδου αξιολόγησης. 6. Καθορισµός της τιµής των στόχων (στην περίπτωση που εξετάζεται ένα πρόβληµα προγραµµατισµού στόχων). 7. Εύρεση συντελεστών βάρους για κάθε αντικειµενικό στόχο, έτσι ώστε να εκφράζουν τη σχετική τους σηµασία στην τελική απόφαση. 8. Συνδυασµός συντελεστών βάρους και αντικειµενικών στόχων για την εύρεση του τελικού αποτελέσµατος κάθε εναλλακτικής επιλογής. 73

9. Εξέταση των αποτελεσµάτων και των ιδιαιτεροτήτων των διαθέσιµων εναλλακτικών επιλογών. 10. Ανάλυση ευαισθησίας και υποστήριξη της τελικής απόφασης. 5. Βασικές κατηγορίες µεθόδων πολυκριτήριας ανάλυσης Στην πολυκριτήρια ανάλυση δεν υπάρχει κάποια συγκεκριµένη µέθοδος η οποία να πλεονεκτεί των υπολοίπων. Αντίθετα, µια πληθώρα µεθοδολογιών και τεχνικών έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια µε στόχο να καλυφθούν όσο το δυνατόν πληρέστερα οι αυξανόµενες απαιτήσεις της επιχειρησιακής έρευνας ( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 σελ.84).με άλλα λόγια, το είδος των προς εξέταση προβληµάτων είναι αυτό που σε κάθε περίπτωση καθορίζει ή τουλάχιστον υποδεικνύει την επιλογή και εφαρµογή µιας συγκεκριµένης µεθόδου. Σύµφωνα µε τους Pardalos et al. (1995), υπάρχουν τέσσερις βασικές κατηγορίες µεθόδων πολυκριτήριας ανάλυσης: 1. Ο πολυκριτήριος µαθηµατικός προγραµµατισµός (multi-objective mathematical programming). 2. Η πολυκριτήρια θεωρία χρησιµότητας (multi-attribute utility theory). 3. Η θεωρία των σχέσεων υπεροχής (outranking relations theory). approach). 4. Η αναλυτική συνθετική προσέγγιση (preference disaggregation Το κυριότερο χαρακτηριστικό, που καθορίζει την επιλογή µιας από αυτές τις κατηγορίες, είναι το είδος του συνόλου των εναλλακτικών επιλογών και πιο συγκεκριµένα, η ιδιότητά του να χαρακτηριστεί είτε ως ένα διακριτό είτε ως ένα 74

συνεχές σύνολο. Στις περιπτώσεις, λοιπόν, που το σύνολο των εναλλακτικών επιλογών προσδιορίζεται από το σύνολο των περιορισµών ενός προβλήµατος επιλέγεται, συνήθως, µια µέθοδος που στηρίζεται στον πολυκριτήριο µαθηµατικό προγραµµατισµό, ο οποίος, όπως θα διαπιστωθεί στη συνέχεια, αποτελεί µια γενίκευση της µεθοδολογίας του µαθηµατικού προγραµµατισµού, όταν επιζητείται η ταυτόχρονη βελτιστοποίηση πολλαπλών αντικειµενικών συναρτήσεων. Έτσι, κατ αναλογία µε τα προβλήµατα γραµµικού (µονοκριτηριακού) προγραµµατισµού, οι µεταβλητές απόφασης είναι δυνατόν να πάρουν οποιεσδήποτε τιµές εντός ενός καθορισµένου πεδίου τιµών. Όσον αφορά τα προβλήµατα όπου είναι εφικτή η πλήρης καταγραφή όλων των εναλλακτικών επιλογών (διακριτά προβλήµατα), επιλέγεται εναλλακτικά µία από τις υπόλοιπες τρεις µεθοδολογίες, οι οποίες στοχεύουν στη σύνθεση όλων των κριτηρίων µε τρόπο που να καθιστά δυνατή την αξιολόγηση ενός πεπερασµένου αριθµού δυνητικών επιλογών. ιάγραµµα 2: ιάκριση Πολυκριτήριων Μεθόδων Πηγή : ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 75

Επισηµαίνεται, όµως, ότι η συγκεκριµένη διάκριση δεν είναι απόλυτη, καθώς οποιαδήποτε από τις τέσσερις κατηγορίες µπορεί, υπό προϋποθέσεις και µε την κατάλληλη διαµόρφωση του µοντέλου, να χρησιµοποιηθεί, τόσο για συνεχή, όσο και για διακριτά προβλήµατα. Στις επόµενες ενότητες του κεφαλαίου αυτού περιγράφονται συνοπτικά τα κυριότερα χαρακτηριστικά των τριών µεθόδων (πολυκριτήριος µαθηµατικός προγραµµατισµός, πολυκριτήρια θεωρία χρησιµότητας και προγραµµατισµός στόχων), που θα χρησιµοποιηθούν στη συνέχεια της παρούσας διατριβής. ( ούµπος και Ζοπουνίδης, 2001 σελ.87). 6. Πολυκριτήριος µαθηµατικός προγραµµατισµός 6.1 Εισαγωγή στον µαθηµατικό προγραµµατισµό Ο πολυκριτήριος µαθηµατικός προγραµµατισµός (multiobjective linear programming) χρησιµοποιείται για την επίλυση προβληµάτων ταυτόχρονης βελτιστοποίησης διαφόρων αντικειµενικών συναρτήσεων κάτω από ορισµένους περιορισµούς, οι οποίοι είναι συνήθως γραµµικοί. Με άλλα λόγια, ο ΠΜΠ αποτελεί προέκταση του µαθηµατικού προγραµµατισµού, και ειδικότερα του γραµµικού προγραµµατισµού, για τις περιπτώσεις εκείνες όπου υπάρχουν περισσότερες από µια αντικειµενικές συναρτήσεις (Steuer, 1986). Ένα πρόβληµα που επιλύεται µε τη βοήθεια του γραµµικού προγραµµατισµού, ανάλογα µε το αν είναι πρόβληµα µεγιστοποίησης ή ελαχιστοποίησης, έχει µια από τις παρακάτω δύο γενικές µορφές. Μεγιστοποίηση: c T x Υπό τους περιορισµούς: A x b x 0 76

Ελαχιστοποίηση: c T x Υπό τους περιορισµούς: A x b x 0 όπου: x = (x 1, x 2, x n ) είναι το διάνυσµα των n µεταβλητών απόφασης (decision variables) του οποίου τις τιµές καλείται να υπολογίσει ο γραµµικός προγραµµατισµός. c T = (c 1, c 2, c n ) είναι το ανάστροφο διάνυσµα των συντελεστών των µεταβλητών απόφασης στην αντικειµενική συνάρτηση του γραµµικού προγραµµατισµού. Α = πίνακας (m*n) µε τους συντελεστές των µεταβλητών απόφασης στους m περιορισµούς του µοντέλου. b = (b 1, b 2, b m ) είναι το διάνυσµα µε τα ανώτατα ή τα κατώτατα όρια των m περιορισµών. Τα περισσότερα προβλήµατα λήψης απόφασης, ωστόσο, δεν είναι µονοδιάστατα αλλά λαµβάνουν υπόψη τους µια σειρά από (k) κριτήρια, τα οποία στο πλαίσιο του ΠΜΠ µπορούν να εκφραστούν ως αντικειµενικές συναρτήσεις µε τη µορφή: f j (x)=c j T x όπου j = 1,2,,k Το πλήθος των k αντικειµενικών συναρτήσεων υπεισέρχεται στη συνέχεια σε µια διαδικασία ταυτόχρονης βελτιστοποίησης µε σκοπό να βρεθεί η πιο αποτελεσµατική λύση (efficient solution). H γενική µαθηµατικά διατύπωση ενός τέτοιου προβλήµατος σε αντιστοιχία µε την περίπτωση του γραµµικού προγραµµατισµού είναι η εξής: 77

Ζητείται το διάνυσµα x = [x1, x2, xn] που βελτιστοποιεί το διανυσµατικό µέτρο επίδοσης: {f 1 (x),f 2 (x)...,f k (x)} υπό τους περιορισµούς: Αx b x 0 Για την εύρεση αποτελεσµατικών λύσεων στον ΠΜΠ είναι σκόπιµο στα πρώτα στάδια ανάλυσης να διαµορφώνεται ο πίνακας πληρωµών (Pay off matrix). Η διαδικασία που ακολουθείται για το σκοπό αυτό είναι η βελτιστοποίηση κάθε αντικειµενικής συνάρτησης ως ανεξάρτητη συνάρτηση και ο υπολογισµός των λύσεων που προκύπτουν µε βάση τη βελτιστοποίηση αυτή στις υπόλοιπες αντικειµενικές συναρτήσεις. Εφαρµόζονται, λοιπόν, κατά κύριο λόγο, τρεις τεχνικές πολυκριτήριου µαθηµατικού προγραµµατισµού: α) η µέθοδος των περιορισµών (constrained method), β) η µέθοδος στάθµισης των κριτηρίων (weighting method) και γ) η πολυκριτηριακή εφαρµογή της µεθόδου simplex (multi-objective simplex method). Από τις τρεις αυτές µεθόδους µόνο η τελευταία είναι δυνατόν να δώσει µια ακριβή και πλήρη εκτίµηση του αποτελεσµατικού συνόλου των λύσεων, αλλά καθώς η δυνατότητα εφαρµογής της περιορίζεται µόνο σε προβλήµατα µικρού µεγέθους δεν θα αναλυθεί στη συνέχεια. 78

Η κύρια ιδέα της µεθόδου των περιορισµών είναι η βελτιστοποίηση µιας µόνο από τις αντικειµενικές συναρτήσεις, καθώς οι υπόλοιπες χρησιµοποιούνται ως περιορισµοί του µοντέλου. Αντίθετα, στην περίπτωση της µεθόδου στάθµισης των κριτηρίων, η βασική φιλοσοφία είναι ο συνδυασµός όλων των αντικειµενικών συναρτήσεων σε µια µόνο αντικειµενική συνάρτηση. Παράλληλα, σε κάθε κριτήριο αποδίδεται ένας συντελεστής βάρους (w j ) και το σύνολο των αποτελεσµατικών λύσεων προκύπτει από την παραµετρική διαφοροποίηση αυτών των συντελεστών βάρους. Ο ΠΜΠ αποτελεί ουσιαστικά το πρώτο στάδιο σε ένα πρόβληµα λήψης αποφάσεων. Χρησιµοποιώντας οποιαδήποτε από τις τεχνικές του ΠΜΠ, οι εφικτές λύσεις µπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο σύνολα: στο σύνολο των αποτελεσµατικών και στο σύνολο των µη αποτελεσµατικών λύσεων. Στο επόµενο στάδιο πρέπει να ληφθούν υπόψη οι προτιµήσεις του αποφασίζοντα, καθώς αυτός καλείται να διαλέξει, µεταξύ των αποτελεσµατικών, τη βέλτιστη κατ αυτόν λύση (Romero and Rehman, 2003). Άρα, η τελική επιλογή είναι ζήτηµα της προσωπικής κρίσης, της διαίσθησης και της εµπειρίας του αποφασίζοντα. Το µεγαλύτερο ωστόσο µειονέκτηµα του ΠΜΠ είναι η αδυναµία του να παρέχει αποτελέσµατα για το σύνολο των αποτελεσµατικών λύσεων σε σύνθετα και µεγάλου µεγέθους προβλήµατα. 7. Προγραµµατισµός στόχων 7.1 Θεωρητική προσέγγιση Ο προγραµµατισµός στόχων (goal programming) είναι µια ειδική µορφή πολυκριτήριου γραµµικού προγραµµατισµού που πλησιάζει αρκετά, όσον αφορά τον τρόπο επίλυσής της, στη µέθοδο του απλού γραµµικού προγραµµατισµού. 79

Εφαρµόστηκε πρώτη φορά από τους Charnes και Cooper (1961) οι οποίοι προσπάθησαν να πετύχουν την ταυτόχρονη βελτιστοποίηση πολλαπλών αντικειµενικών συναρτήσεων, βασιζόµενοι στην υπόθεση ότι κάθε περιορισµός ενός µοντέλου γραµµικού προγραµµατισµού αποτελεί δυνητικά µια ξεχωριστή συνάρτηση που µπορεί να θεωρηθεί ως αντικειµενική συνάρτηση µε συγκεκριµένο στόχο, ο οποίος πρέπει να ικανοποιηθεί. Εποµένως, ο προγραµµατισµός στόχων, σε αντίθεση µε τον ΠΜΠ, δεν εξετάζει ταυτόχρονα όλες τις αντικειµενικές συναρτήσεις για να εντοπίσει τη βέλτιστη λύση, αλλά αντίθετα επιζητά τις λύσεις εκείνες, οι οποίες ανταποκρίνονται στους προκαθορισµένους στόχους που θα θέσει ο αποφασίζων. Έτσι: Για κάθε αντικειµενική συνάρτηση (κριτήριο) gjj=1,,n τίθεται µια τιµή-στόχος tjj=1,,n και ένας βαθµός προτεραιότητας (βάρος) pj Εισάγονται οι µεταβλητές απόκλισης dj- και dj+ των τιµών των κριτηρίων από τους στόχους, διότι δεν είναι πάντα εφικτή η ταυτόχρονη επίτευξη όλων των στόχων Επιλύεται το ακόλουθο γ.π. 80