Η αειφορική ανάπτυξη των πόλεων 1
Αειφορία Η σύνθετη λέξη αειφορία αποτελείται από το επίρρημα «αεί» (αρχαίας προέλευσης), που σημαίνει πάντα, πάντοτε και το ρήμα φέρω. Το αρχαίο ουσιαστικό «αιεί» σημαίνει ζωτικότητα, διάρκεια. 2 Η ελληνική λέξη αειφορία, με την οποία μεταφράστηκε η αγγλική λέξη sustainability, είναι γνωστή από τη δεκαετία του 1920, και μάλιστα στη δασολογία. Αυτό δεν είναι τυχαίο διότι η δασολογία είναι η επιστήμη η οποία ανέπτυξε για πρώτη φορά μοντέλα για μια διαφορετική αντίληψη και διαχείριση των φυσικών πόρων.
Σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε και η έννοια της αειφορίας, και μάλιστα το 1713. Ένας από τους πρώτους δασολόγους, ο γερμανός Hans Carl von Carlowitz (1645-1714) περιγράφει στο βιβλίο του Sylvicultura oeconomica ένα τρόπο διαχείρισης και οικονομικής εκμετάλλευσης των δασών ο οποίος είχε σκοπό να διατηρεί τα δάση για τις μελλοντικές γενιές και να βελτιώνει τη φυσική παραγωγικότητά τους. 3
Για τα δάση η λεγόμενη αειφορική εσοδεία είναι η ποσότητα ξυλείας που μπορεί κανείς να εισπράττει κάθε χρόνο χωρίς να βλάψει ή να καταστρέψει το δάσος. Δηλαδή: η καλλιέργεια και περιποίηση των δασών και οι οικονομικές δραστηριότητες πρέπει να προσαρμόζονται στις φυσικές διαδικασίες ή, με άλλα λόγια, στη φέρουσα ικανότητα της φύσης στη διάρκεια του χρόνου. Μόνο έτσι το δάσος είναι αειφορικό. 4
Αειφορική ανάπτυξη σημαίνει, λοιπόν, ένας τρόπος ανάπτυξης, ο οποίος φροντίζει για τις μελλοντικές δυνατότητες της ανάπτυξης της οικονομίας και της κοινωνίας σε συνάρτηση με τη φέρουσα ικανότητα της φύσης. Επειδή οι φυσικοί πόροι και το φυσικό περιβάλλον αποτελούν τη βάση κάθε κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, η αειφορική διαχείρισή τους βρίσκεται στο επίκεντρο της έννοιας της αειφορικής ανάπτυξης. 5 Το σύγχρονο μοντέλο της αειφορικής ανάπτυξης γεννήθηκε τη δεκαετία του 1980 ως σύνδεση των μέχρι τότε ανταγωνιστικών στρατοπέδων της οικονομικής ανάπτυξης παλαιού τύπου από τη μία και του περιβαλλοντισμού από την άλλη πλευρά.
Με τον όρο αειφορική ανάπτυξη εννοούμε, λοιπόν, μια ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας η οποία παίρνει υπόψη της τους φυσικούς πόρους και το φυσικό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει μεταξύ άλλων: τη δίκαιη κατανομή των παγκόσμιων φυσικών πόρων, την αειφορική διαχείριση αυτών των πόρων, τη μεταλλαγή του τρόπου ζωής μας και την εφεύρεση και εφαρμογή νέων «πράσινων» τεχνολογιών. 6
Η έννοια βιωσιμότητα αγγλικά viability χρησιμοποιείται σήμερα ως συνώνυμη με την έννοια αειφορία. Παράλληλα, χρησιμοποιείται και χωρίς την αναγκαστική αναφορά στη φύση την οποία επιβάλλει η έννοια της αειφορίας. 7 Έτσι γίνεται λόγος για τη βιώσιμη λύση κάποιου προβλήματος εννοώντας ότι η λύση αυτή θα έχει μια διάρκεια στο χρόνο, άρα δεν είναι πρόχειρη, προσωρινή ή βραχυπρόθεσμη.
ΙΙ. Πόλη και φύση Αειφορική ανάπτυξη των πόλεων. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα: Πρώτον πρέπει να δούμε τις σχέσεις ανταλλαγής μεταξύ πόλης και φύσης έτσι όπως διαμορφώθηκαν τα τελευταία 200 χρόνια και θα χαρακτηρίσουμε αυτή την μορφή ανταλλαγής σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο του μεταβολισμού ως γραμμικό μεταβολισμό. Δεύτερον να εστιάσουμε στις αρχές και τους στόχους της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων. 8 Τρίτον να ορίσουμε την πόλη ως οικοσύστημα και θα μελετήσουμε τη σημασία της αειφορικής ανάπτυξης για το σχεδιασμό των πόλεων και τη διαχείριση των φυσικών πόρων τους.
1) Ιστορία Η ιστορία των πόλεων είναι από την αρχή μια ιστορία χειραφέτησης από τη φύση. Ο κάτοικος της πόλης είναι απαλλαγμένος από το μόχθο της γης, προστατευμένος στον ιστό της πόλης από την άμεση απειλή της φύσης, αφιερωμένος στη χειροτεχνική ή βιομηχανική παραγωγή, στη δημόσια διοίκηση, στο εμπόριο, στη διαχείριση, στη θρησκεία, στη στρατιωτική άμυνα, στην τέχνη, στην επιστήμη και στην ανάπτυξη της τεχνολογίας. 9
Η ιστορία των πόλεων είναι από την αρχή και μια ιστορία εξάρτησης από τη φύση. Αυτή η εξάρτηση εκδηλώνεται στις μεγάλες προσπάθειες των πόλεων να εξασφαλίζουν τους αναγκαίους φυσικούς πόρους με τεχνολογικά και πολιτικά μέσα. 10 Κάθε πόλη, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, εισάγει τρόφιμα, πρώτες ύλες, ενέργεια και νερό από εξωτερικά περιβάλλοντα. Ταυτόχρονα παράγει απόβλητα κατά τις διαδικασίες επεξεργασίας, χρήσης και κατανάλωσης των φυσικών πόρων. Το πώς εξασφαλίζει μια πόλη τους αναγκαίους φυσικούς πόρους της και το τι κάνει με τα απόβλητα που παράγει αλλάζει ιστορικά.
Για τη σύγχρονη πόλη και τις σχέσεις ανταλλαγής με τη φύση καθοριστικό ρόλο παίζει η εξέλιξη στο 19 ο και 20 ο αιώνα. Σε αυτό το χρονικό διάστημα ο αστικός μεταβολισμός οργανώνεται βήμα προς βήμα ως γραμμικός μεταβολισμός. Αυτό σημαίνει ότι οι πόλεις εισάγουν, πλέον, όλους τους φυσικούς πόρους απ έξω και εξάγουν τα περισσότερα απόβλητά τους στο φυσικό περιβάλλον. Αυτή η γραμμική μορφή της ανταλλαγής με τη φύση οργανώνεται από τον 19 ο αιώνα μέσω: 11 τεχνικών υποδομών (ύδρευση και αποχέτευση, ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο), συστημάτων μεταφοράς (δρόμοι, σιδηρόδρομοι, λιμάνια, αεροδρόμια), οικονομικών και πολιτικών διαδικασιών οι οποίες εξασφαλίζουν (ακόμη και με βία) την εισροή και εισαγωγή των αναγκαίων φυσικών πόρων και την εκροή και εξαγωγή των αποβλήτων.
Τα βασικά στάδια αυτής της εξέλιξης (ως προς το γραμμικό μεταβολισμό των πόλεων) είναι τα εξής: α) Μέχρι τον 19 ο αιώνα, οι πόλεις έκαναν ελάχιστες εισαγωγές από την κοντινή ύπαιθρο, γιατί είχαν στη διάθεσή τους δικούς τους φυσικούς πόρους (νερό, τρόφιμα, πρώτες ύλες. Με την ανάπτυξη και επέκταση των πόλεων το 19 ο αιώνα, τη βιομηχανική επανάσταση και την ανάπτυξη των τεχνολογικών μέσων μεταφοράς, (σιδηρόδρομοι, δρόμοι) τελείωσε η σχετική αυτάρκεια των ευρωπαϊκών πόλεων. 12 Η ανάγκη για εισαγωγή τροφίμων, νερού, πρώτων υλών και ενέργειας αυξήθηκε ραγδαία και ικανοποιήθηκε με τις πρώτες τεχνικές υποδομές και την ανάπτυξη της αγοράς.
Οι πόλεις έγιναν διαχειριστές του νερού και των λυμάτων, παραγωγοί του ηλεκτρικού ρεύματος και υπεύθυνες για τη δημόσια υγεία. Παράλληλα, αυξήθηκε η ρύπανση της ατμόσφαιρας και των αστικών υδάτων και εδαφών τα οποία έπαψαν να τροφοδοτούν τις πόλεις. 13 Αυτή η εξέλιξη επηρέασε και την ύπαιθρο. Οι αγρότες άρχισαν να παράγουν, πλέον, για μια ευρύτερη αγορά και ταυτόχρονα προσαρμόστηκαν σιγά-σιγά στα βιομηχανικά προϊόντα και στον αστικό τρόπο ζωής.
β) Αυτή η εξέλιξη συνεχίσθηκε τον 20 ο αιώνα και κορυφώθηκε μετά από το Β Π.Π. με την ανάπτυξη των: - τεχνικών υποδομών και μέσων μεταφοράς, - την παγκοσμιοποίηση της αγοράς και - των νέων συστημάτων επικοινωνίας, οι ευρωπαϊκές πόλεις εισάγουν σήμερα τρόφιμα, πρώτες ύλες, καταναλωτικά αγαθά και ενέργεια σχεδόν από παντού. 14 Ο αστικός χώρος τροφοδοτείται με: πόσιμο νερό, το οποίο μεταφέρεται από μεγάλες αποστάσεις, με ενέργεια από μακρινές ηπείρους και με τρόφιμα από όλη τη γη.
Μετά το Β Π.Π. συνεχίσθηκε η διάδοση των αστικών προτύπων ζωής και η κατανάλωση των βιομηχανικών προϊόντων στην ύπαιθρο, η οποία αστικοποιείται, πλέον, πολιτισμικά αλλά και πολεοδομικά. Τα αστικά πρότυπα ζωής, ισχύουν φυσικά με παραλλαγές και σε ορεινά χωριά. Η αστική μορφή διαχείρισης της ανταλλαγής με τη φύση βρίσκεται παντού. 15 Σήμερα, χωριά, μικρές πόλεις, προαστιακοί οικισμοί και αστικά κέντρα τροφοδοτούνται μέσω τεχνικών υποδομών, εξάγουν τα απόβλητά τους μέσω αποχετεύσεων και εκπομπών αερίων και οργανώνουν την επιβίωσή τους μέσω αγοράς τροφίμων και πρώτων υλών. Ο γραμμικός μεταβολισμός των πόλεων έχει γίνει πια το γενικό πρότυπο της ανταλλαγής με τη φύση.
γ) Από τον 19 ο αιώνα ο γραμμικός μεταβολισμός συνδέεται με αξίες όπως ατομική και κοινωνική πρόοδος, εκσυγχρονισμός, άνεση, απαλλαγή από κουραστικές εργασίες, δημόσια υγεία και ασφάλεια, μόνιμη και άπειρη διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων. Γύρω από τις τεχνικές υποδομές και την κατανάλωση φυσικών πόρων εξελίχθηκαν και τα σύγχρονα πολιτισμικά πρότυπα και διαμορφώθηκε η σύγχρονη αστική κουλτούρα. 16 Τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, η παροχή ενέργειας μέσω δικτύων ηλεκτρικού ρεύματος, πετρελαίου και φυσικού αερίου και η μόνιμη και άπειρη διαθεσιμότητα αυτών των βασικών φυσικών πόρων εξασφαλίζουν σήμερα την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα, την καθημερινότητα των πολιτών και τα πολιτισμικά πρότυπα.
δ) ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εξελίχθηκαν από το 19 ο αιώνα και οι σχετικές επιστήμες, επαγγελματικοί κλάδοι, πολιτικές αντιλήψεις και νομοθεσίες. Πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί και τεχνικοί, υγιεινολόγοι και ιατροί, δημόσιοι υπάλληλοι και πολιτικοί σκέφτονται, αποφασίζουν και πράττουν σύμφωνα με τις παραπάνω αξίες και ανάγκες. Η θετική στάση τους απέναντι στο γραμμικό μεταβολισμό των πόλεων δεν διαφέρει αισθητά από τη στάση των πολιτών. 17 Τα τελευταία είκοσι χρόνια, αυτή η στάση αλλάζει μόνο βαθμιαία.
Οι πόλεις «καταλαμβάνουν», χρησιμοποιούν και καταστρέφουν τεράστιες εκτάσεις, διεσπαρμένες στην ύπαιθρο, στην εθνική επικράτεια και σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Η αστική ατμοσφαιρική ρύπανση δεν σταματά στα όρια των πόλεων. Τα λύματα ρυπαίνουν τον υδροφόρο ορίζοντα (ποτάμια, θάλασσες ωκεανούς, υπόγεια ύδατα) και την ατμόσφαιρα. 18 Η συνολική εικόνα του γραμμικού μεταβολισμού των πόλεων αναδεικνύει, ότι οι πόλεις διαμορφώνουν, τελικά, την περιβαλλοντική κατάσταση του πλανήτη. Η κρίση του φυσικού περιβάλλοντος είναι σε μεγάλο βαθμό το έργο των πόλεων, πιο συγκεκριμένα: του γραμμικού μεταβολισμού τους.
2) Συμπεράσματα: Αειφορική ανάπτυξη των πόλεων σημαίνει επομένως: τη μετατροπή του γραμμικού μεταβολισμού σε κυκλικό ή, έστω, τη μείωση των εισροών και εκροών. Αυτή είναι η βασική αρχή και ο βασικός στόχος της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων. Η μετατροπή του γραμμικού μεταβολισμού σε κυκλικό ή τουλάχιστον η μείωση των εισροών και εκροών αφορά άμεσα δύο πτυχές της αστικής ύπαρξης: 19 - πρώτον, τον καθημερινό τρόπο αστικής ζωής δηλαδή την καθημερινή αστική κουλτούρα. Αυτό το στοιχείο είναι σημαντικό γιατί η αειφορική ανάπτυξη των πόλεων απαιτεί την αλλαγή του τρόπου ζωής και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών. - το δεύτερο στοιχείο που εμπλέκεται άμεσα στην αειφορική ανάπτυξη των πόλεων είναι η αντίληψη της ίδιας της πόλης που σημαίνει μεταξύ άλλων και την αντίληψη του σχεδιασμού της και της διαχείρισης των αστικών φυσικών πόρων και αποβλήτων.
Αστική κουλτούρα Όσον αφορά την καθημερινή αστική ζωή μπορούμε να πούμε ότι καθορίζεται από μια μορφή νοικοκυριών τα οποία καταναλώνουν βιομηχανικά προϊόντα μέσω αγοράς και επίσης καταναλώνουν φυσικούς πόρους μέσω δικτύων παροχής. Η άλλη όψη αυτής της κατανάλωσης είναι η αποβολή επικίνδυνων εκπομπών και απορριμμάτων. Σε σύγκριση με τα παραδοσιακά αγροτικά νοικοκυριά, τα αστικά δεν παράγουν, επεξεργάζονται ή ανακυκλώνουν πλέον τίποτα. 20
Στη βάση των αστικών καταναλωτικών νοικοκυριών δημιουργήθηκε και διαμορφώθηκε η σύγχρονη αστική κουλτούρα. Με αυτή την κοινωνική-πολιτισμική κατάσταση έχει να κάνει κάθε πολιτική αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων. Η σύγχρονη αστική κουλτούρα βασίζεται στις τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων αιώνων και σε μια συγκεκριμένη αντίληψη της πόλης και των φυσικών πόρων της. 21
3) Πόλη ως οικοσύστημα, χωρικός σχεδιασμός και διαχείριση φυσικών πόρων Η αειφορική ανάπτυξη των πόλεων απαιτεί μια νέα θεώρηση της πόλης η οποία πρέπει να λάβει υπόψη της και τη σχέση πόλης και υπαίθρου, δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος. 22
Σήμερα οι διαφορές μεταξύ πόλης και υπαίθρου έχουν μειωθεί αισθητά. Οικολογικά οι δύο χώροι αποτελούν μια ενότητα λόγω του γραμμικού μεταβολισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο χωρικός σχεδιασμός πρέπει να περιλαμβάνει συνάμα την πόλη και τα περίχωρά της, με άλλα λόγια: να είναι ολοκληρωτικός. 23 Μόνο μια ενιαία θεώρηση του δομημένου, καλλιεργημένου και φυσικού χώρου και μόνο μια ενιαία χωροταξική πολιτική μπορούν να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων.
Σε ποιο θεωρητικό μοντέλο θα μπορούσε να θεμελιώνεται αυτή η ενιαία ή ολοκληρωτική αντίληψη του χώρου; Σήμερα η ιδέα ότι η πόλη είναι ένα οικοσύστημα κερδίζει έδαφος. Η αντίληψη της πόλης ως οικοσύστημα φανερώνει τρεις διαστάσεις της πόλης: 24
Πρώτον οι ροές ενέργειας και ύλης οι οποίες χαρακτηρίζουν κάθε οικοσύστημα και κάθε σύγχρονη πόλη. Υπό αυτήν την σκοπιά η πόλη αντιμετωπίζεται ως «φυσικό» οικοσύστημα που οργανώνει σήμερα την ανταλλαγή του με το περιβάλλον σε μορφή γραμμικού μεταβολισμού, 25
Δεύτερον, η αντίληψη της πόλης ως οικοσύστημα φανερώνει, την ικανότητα ή μη της πόλης να ανταποκριθεί στις κοινωνικές ανάγκες και πιέσεις. Όπως σε κάθε οικοσύστημα συμβιώνουν ή μη στην πόλη διαφορετικοί πληθυσμοί, υπάρχει εισβολή άλλων πληθυσμών ή μετανάστευση προς άλλα μέρη. Μπορεί η σύγχρονη πόλη να ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες και πιέσεις; Αυτή είναι η θεώρηση της πόλης ως «κοινωνικό» οικοσύστημα. 26
Τρίτον, μπορούμε να τοποθετήσουμε τις περίπλοκες λειτουργίες και δυναμικές στον εσωτερικό χώρο της πόλης στο επίκεντρο της θεώρησης. Είναι οι περίπλοκες αστικές λειτουργίες και δυναμικές μέσω των οποίων η πόλη οργανώνει και βιώνει το σύγχρονο μεταβολισμό της με τη φύση. 27 Το εσωτερικό γίγνεσθαι των πόλεων, και η διαχείριση των φυσικών πόρων είναι ακόμα ένα ζήτημα που χρειάζεται ανάλυση και έρευνα. Μπορούμε να μιλήσουμε εδώ για την πόλη ως οικοσύστημα τύπου «μαύρου κουτιού».
Όλες οι διαστάσεις της πόλης ως οικοσύστημα απαιτούν τη συμμετοχή των Κοινωνικών Επιστημών. Στο σημείο αυτό επικεντρωθούμε στις ροές ενέργειας και ύλης, δηλαδή στην πόλη ως «φυσικό» οικοσύστημα. 28
Η μείωση των εισροών και εκροών ως στόχος της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων έχει το βασικό πλεονέκτημα ότι θα λιγοστέψουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα στις πηγές των φυσικών πόρων και στους αποδέκτες των αποβλήτων. 29 Πηγές και αποδέκτες βρίσκονται στο ευρύτερο περιβάλλον των πόλεων και αποτελούν το ευρύτερο περιβάλλον στήριξης του αστικού οικοσυστήματος. Το ευρύτερο περιβάλλον στήριξης του αστικού οικοσυστήματος δεν είναι σήμερα μόνο η ύπαιθρος ή η εθνική επικράτεια, αλλά και περιοχές σε όλο τον πλανήτη και ολόκληρο το οικοσύστημα της γης.
Η πόλη δεν είναι μόνο ανοιχτή απέναντι στις εισροές ενέργειας, νερού, πρώτων υλών και τροφίμων και των εκροών αποβλήτων, λυμάτων και καυσαερίων. Έχει και την ικανότητα να αντιστέκεται σε εισροές και να κατακρατεί εκροές. Αυτές οι δυο ικανότητες βοηθάνε σημαντικά στη μετατροπή του γραμμικού σε κυκλικού μεταβολισμού 30
Η δυνατότητα της πόλης να αντιστέκεται σε εισροές και να κατακρατεί εκροές, υπάρχει σε πολλούς τομείς της διαχείρισης των φυσικών πόρων και αποβλήτων. Η εξοικονόμηση ενέργειας μέσω οικολογικής δόμησης, «πράσινης» ή «καθαρής» τεχνολογίας και λιγότερης σπατάλης συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των εισροών ενέργειας και στη μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων, δηλαδή των εκροών. 31 Επίσης: η αποφυγή ή η μείωση της παραγωγής σκουπιδιών μέσω ανακύκλωσης ή επαναχρησιμοποίησης μειώνει την εισροή πρώτης ύλης και την εκροή απορριμμάτων και συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός κυκλικού μεταβολισμού.
Το ζεύγος αντίσταση-κατακράτηση μπορεί, λοιπόν, να θεωρηθεί ως μια βασική στρατηγική της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων που αποσκοπεί στη μείωση των αστικών εισροών και εκροών και τελικά στη μετατροπή του γραμμικού σε κυκλικό μεταβολισμό. 32
Προϋποθέσεις αυτής της στρατηγικής αειφορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων είναι από τη πλευρά των πολιτών και της πολιτικής: 33 η μετατροπή των καταναλωτικών πρότυπων, η εισαγωγή και χρήση της λεγόμενης «πράσινης» ή «καθαρής» τεχνολογίας, η ουσιαστική εμπλοκή των κοινωνικών και οικονομικών φορέων της πόλης, και μάλιστα από την αρχή της διαδικασίας. Και εδώ ισχύει το γενικό πνεύμα της αειφορικής ανάπτυξης, το οποίο προωθεί την εμπλοκή των πολιτών, των κοινωνικών φορέων και της οικονομίας σε πολιτικές αποφάσεις, η ενιαία θεώρηση της περιβαλλοντικής, πολεοδομικής και χωροταξικής πολιτικής, δηλαδή η πανοραματική αντίληψη του δομημένου, καλλιεργημένου και φυσικού χώρου.
Σήμερα, οι ευρωπαϊκές πόλεις έχουν στη διάθεσή τους μια σειρά από προγράμματα, οδηγίες, παραδείγματα και δίκτυα για την αειφορική ανάπτυξή τους. Στο πρόγραμμα «Αειφορικές Ευρωπαϊκές Πόλεις» έχουν ενταχθεί μέχρι το 2000 περίπου 650 τοπικές και περιφερειακές αυτοδιοικήσεις. 34 Το πρόγραμμα αυτό υποστηρίζεται από μεγάλα δίκτυα ευρωπαϊκών πόλεων όπως το Συμβούλιο Δήμων και Περιφερειών της Ευρώπης (CEMR), Ευρωπαϊκές Πόλεις (Eurocities) και το Διεθνές Συμβούλιο Τοπικών Περιβαλλοντικών Πρωτοβουλιών (ICLEI) και συνοδεύεται από έναν οδηγό πιλοτικών εφαρμογών και καινοτομιών αειφορικής ανάπτυξης.
Ο οδηγός αυτός δείχνει συγκεκριμένα παραδείγματα υλοποίησης αειφορικής διαχείρισης και στηρίζει την ανταλλαγή εμπειριών και τεχνογνωσίας. Κριτήρια επιλογής μιας πιλοτικής εφαρμογής είναι μια προσέγγιση της αστικής ανάπτυξης, η οποία περιλαμβάνει οικολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις. 35 Η οικολογική διάσταση αναφέρεται σε μια ποικιλία θεμάτων από τη διαχείριση των αποβλήτων έως τη διαχείριση της κυκλοφορίας.
Στόχοι του προγράμματος «Αειφορικές Ευρωπαϊκές Πόλεις» για την περίοδο 2000-2006 ήταν: ο εμπλουτισμός των γνώσεων για όλα τα ζητήματα της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων, η μεγαλύτερη κινητοποίηση και πολιτική δέσμευση των πόλεων, η ανάπτυξη επιμορφωτικού υλικού και η ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας, η ανάπτυξη εργαλείων αξιολόγησης και η διάδοση των καλύτερων παραδειγμάτων εφαρμογής. 36
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν και αρκετά εξειδικευμένα προγράμματα όπως το πρόγραμμα «Προς μια πολιτισμένη κινητικότητα» που στηρίζεται από το δίκτυο «Πόλεις ελεύθερες από αυτοκίνητα» (Car Free Cities). Από την Ελλάδα συμμετέχουν μεταξύ άλλων οι δήμοι Αμαρουσίου, Βόλου, Λάρισας, Ρόδου και Αθήνας. Το πρόγραμμα «Υγιείς Πόλεις» (Health Cities), το οποίο οργανώνεται στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, στοχεύει στη βελτίωση του περιβάλλοντος και της υγείας των ανθρώπων. 37