ΑΓΚΙΝΑΡΑ 103
104 ΑΓΚΙΝΑΡΑ Cynara Scolymus L. ή κατά τον Fiori Cynara cardunculus υποείδος scolymus L.»»» silvestris Lam.»»» altitis D.C. έχει n=17 ανήκει στην οικογένεια των συνθέτων (Compositae) Η άγρια αγκινάρα φέρει αγκάθια στα φύλλα και τις ανθοκεφές) Κέντρο καταγωγής και διασποράς: η Β. Αφρική (Αλγερία) Γνωστή στους Αρχαίους Έλληνες (Θεόφραστος) και τους Ρωμαίους (Πλίνιος) Χρήση α. ανθοκεφαλές: νωπές για μαγείρευμα για την κονσερβοποιΐα για κατάψυξη β. φύλλωμα: για την αγελαδοτροφία ως λαχανικό λευκασμένο (Cardo Iταλία) Σύσταση 100 γραμ. βρώσιμου μέρους ανθοκεφαλής Νερό 88,5% Σίδηρος 1,1 mg Πρωτεΐνες 2,8% Νάτριο 30 mg Υδατάνθρακες 9,9% Βιταμίνη Α 160 ΔΜ Λίπη 0,2 % Θειαμίνη (βιτ. Β1) 0,08 mg Ασβέστιο 51 mg Νιασίνη 0,05 mg Φωσφόρος 69 mg Ριβοφλαβίνη (βιτ. Β2) 1,0 mg Κάλιο 301 mg Ασκορβικό οξύ (βιτ. C) 11 mg Ενέργεια (θερμίδες) 44 Εξάπλωση Σε όλες τις Ηπείρους Σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας (κυρίως όμως στις νότιες και νησιώτικες περιοχές) Κύρια κέντρα παραγωγής στην Ελλάδα: Νομός Αργολίδας (Ίρια, Νεά Κίος) Νομός Κορινθίας (Άγιοι Θεόδωροι)» Αττικής (Μεγαρίδα, Μενίδι, Θριάσιο, Μαραθώνας, Τροιζηνία)» Εύβοιας (Αρτάκη, Ψαχνά, Ιστιαία)
105 Πίνακας 1. Έκταση και παραγωγή αγκινάρας σε παγκόσμια κλίμακα, στις κυριότερες χώρες παραγωγής και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) κατά το έτος 2001. Γεωγραφικός χώρος Έκταση (σε στρ.) Παραγωγή (σε τόνους) Mέση απόδοση (κιλά/στρεμ. ) % του συνόλου της παραγωγής Υφήλιος 1.210.000 1.278.000 1.058 100,00 Ήπειρος Αφρική 140.000 175.000 1.243 13,69 Β.& Κ. Αμερική 40.000 55.000 1.294 4,30 Ν. Αμερική 80.000 115.000 1.425 9,00 Ασία 110.000 85.000 747 6,65 Ευρώπη 830.000 848.000 1.017 66,36 Ωκεανία -- -- -- -- Κυριότερες χώρες παραγωγής 1. Ιταλία 490.000 465.000 942 36,38 2. Ισπανία 190.000 296.000 1.531 23,16 3. Αργεντινή 40.000 85.000 1.889 6,65 4. Αίγυπτος 40.000 71.000 2.023 5,56 5. Γαλλία 120.000 65.000 520 5.09 6. Η.Π.Α. 40.000 50.000 1.291 3,91 7. Μαρόκο 30.000 44.000 1.483 3,44 8. Αλγερία 50.000 39.000 813 3.05 9. Κίνα 60.000 30.000 461 2.35 10. Τουρκία 20.000 28.000 1.140 2,19 11. Χιλή 30.000 25.000 770 1,96 12. Ελλάδα 20.000 23.000 1.150 1,80 Χώρες Ευρωπαϊκής Ένωσης(Ε.Ε.)* 1. Ιταλία 490.000 465.000 942 36,38 2. Ισπανία 190.000 296.000 1.531 23,16 3. Γαλλία 120.000 65.000 520 5,09 4. Ελλάδα 20.000 23.000 1.150 1,80 5. Κύπρος 1.650 3.000 1.818 0,23 * Οι λοιπές χώρες της Ε.Ε. δεν αναφέρονται στην πηγή πληροφόρησης, πιθανόν λόγω της μικρής παραγωγής Πηγή: FAO Yearbook 2002, Production Vol. 55 (FAO statistics Series No 170). Εικόνα 5.1: Φυτά αγκινάρας (στενόφυλλα - πλατύφυλλα)
106 Πίνακας 2: Εξέλιξη της καλλιέργειας της αγκινάρας στην Ελλάδα από το 1961 Έτος μέχρι το έτος 2000 Έκταση (στρέμματα) Παραγωγή (τόνοι) Στρεμ. απόδοση (κιλά/στρέμ.) 1961 36.384 65.981 1.813 1962 40.268 77.007 1.912 1963 39.067 61.430 1.572 1964 39.843 55.465 1.392 1965 33.704 45.372 1.346 1966 36.858 47.845 1.298 1967 37.580 45.933 1.222 1968 37.426 44.252 1.182 1969 41.207 43.598 1.058 1970 39.900 37.618 943 1971 43.730 47.396 1.084 1972 45.257 46.339 1.024 1973 42.700 48.500 1.136 1974 38.600 51.872 1.344 1975 39.400 49.550 1.258 1976 39.080 44.730 1.145 1977 36.420 44.470 1.221 1978 37.000 45.000 1.216 1979 37.800 37.250 985 1980 34.700 44.450 1.281 1981 33.800 43.740 1.294 1982 31.500 46.650 1.481 1983 33.778 47.945 1.419 1984 25.255 45.855 1.816 1985 24.171 35.411 1.465 1986 28.641 31.020 1.083 1987 26.974 28.173 1.044 1988 26.670 31.065 1.165 1989 25.887 29.350 1.134 1990 25.224 26.833 1.064 1991 25.317 26.954 1.065 1992 26.223 32.587 1.243 1993 21.586 25.294 1.172 1994 23.476 26.088 1.111 1995 21.590 24.883 1.153 1996 22.460 25.680 1.143 1997 23.150 26.960 1.165 1998 24.277 24.599 1.013 1999 25.170 27.464 1.091 2000 28.000 29.748 1.062 Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας, Δ/νση Αγροτικής Πολιτικής και Τεκμηρίωσης, Τμήμα Αγροτικής Στατιστικής. Βοτανικοί χαρακτήρες Φυτό: Πολυετές με ρίζωμα που φέρει οφθαλμούς Ουδέτερο ως προς τον φωτοπεριοδισμό Αποξηραίνεται τους θερινούς μήνες και ληθαργεί Αναβλαστάνει και πάλι το Φθινόπωρο Διακοπή του ληθάργου με ποτίσματα και λίπανση Διατήρηση φυτείας: 5-10 έτη
107 Φύλλα: Μεγάλα (μέχρι 1 μ.), έλλοβα ή πτεροσχιδή με σαρκώδη μίσχο. Αναπτύσσονται από τη βάση του φυτού. Η κάτω επιφάνεια τους φέρει λεπτότατες τρίχες. Ανθοφόρος βλαστός: Εκφύεται από το κέντρο του φυτού. Είναι χονδρός και εσωτερικά πλήρης. Διακλαδίζεται και στην κορυφή τόσο του ίδιου όσο και των διακλαδώσεων φέρει τις κεφαλές (5-10 ανά φυτό). Ύψος ανθοφόρου βλαστού 1μ. ή > 1μ. Εικόνα 5.2: Ανθοφόρος βλαστός αγκινάρας με ανοιγμένη κεφαλή Κεφαλή: σφαιροειδής, ωοειδής ή κωνοειδής. συνίσταται από το σαρκώδη δίσκο της ταξιανθίας τα βράκτια Βράκτια: Πολυάριθμα, επάλληλα, σαρκώδη ή μεμβρανώδη Πράσινα ή με ιώδη απόχρωση Καταλήγουν σε αγκάθι ή δεν έχουν αγκάθι. Άνθη: σχηματίζονται πάνω στο δίσκο της ταξιανθίας και είναι πολυάριθμα είναι τέλεια, με πενταμερή στεφάνη και με ερυθρωπά - ιώδη πέταλα ωοθήκη με μακρύ στύλο και δισχιδές στίγμα στήμονες με ανθήρες που περιβάλλουν το στύλο ως σωλήνας. πρωτανδρία (ωρίμανση ανθήρων πριν ανοίξουν τα άνθη).
108 ανθίζουν πρώτα τα περιφερειακά άνθη. επιμήκυνση του στύλου πέραν του σωλήνα των ανθήρων. Έτσι η επικονίαση γίνεται με τις μέλισσες με γύρη άλλων ανθέων. Καρπός: αντωοειδές αχαίνιο με πάππο από πτεροειδείς τρίχες. Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις Κλίμα: εύκρατο, θερμό με ήπιους χειμώνες. σε ψυχρά κλίματα γίνεται προστασία των φυτών. Θερμοκρασία: θανατηφόρος: -5 o C αναστολής της βλάστησης: 0 ο C σχηματισμού των κεφαλών: 10-20 ο C Έδαφος (το καλύτερο): αμμοαργιλώδες ή αργιλοασβεστώδες, βαθύ, γόνιμο, πλούσιο σε οργανική ουσία με αρκετή υγρασία, καλά αποστραγγιζόμενο η υπερβολική υγρασία του εδάφους το χειμώνα συνιστά δυσμενή παράγοντα για τη φυτεία αγκινάρας. τα βαριά ελαφρώς αλατούχα ή ασβεστώδη ή ελαφρώς αλκαλικά ή αμμώδη εδάφη, μπορούν να καταστούν πολύ κατάλληλα για την αγκινάρα αρκεί να εφοδιαστούν με αρκετή οργανική ουσία. Αμειψισπορά: Η εγκατάσταση της φυτείας αγκινάρας γίνεται σε αγρό που καλλιεργήθηκε προηγουμένως με σιτηρά, πατάτα ή άλλο λαχανικό, όχι όμως με αγκινάρα για μερικά χρόνια. Προετοιμασία χωραφιού πριν την εγκατάσταση της φυτείας - Βαθιά άροση ή υποκαλλιέργεια (εφόσον χρειάζεται): 2-3 μήνες πριν την εγκατάσταση της φυτείας ενσωμάτωση κοπριάς. - Ελαφριά άροση ή δισκοσβάρνισμα: Λίγο πριν τη σπορά ή τη φύτευση. ενσωμάτωση των χημικών λιπασμάτων. Βασική λίπανση
109 α. Ανάγκες φυτείας σε λιπάσματα για παραγωγή 1000 κιλών κεφαλών Ν 8 μονάδες P 2 O 5 5,6» Κ 2 O 12» β. Ποσότητες λιπασμάτων: 4.000 6.000 κιλά στο στρέμμα χωνευμένης κοπριάς ή τύρφης 50-60 κιλά στο στρέμμα απλού υπερφωσφορικού (0-20-0) 25 30»»» θειικού καλίου (0-0-50) 15 20»»» θειικής αμμωνίας (26-0-0) Πολλαπλασιασμός α. Με σπόρο (εγγενής πολλαπλασιασμός) κυρίως για σκοπούς βελτίωσης: Εποχή σποράς: Φεβρουάριος-Μάρτιος σε θερμοσπορεία Απρίλιος-αρχές Μαΐου σε ψυχρά σπορεία Μάιος στο χωράφι σε όρχους και αραίωμα αργότερα Βάθος σποράς: 1-2 εκ. β. αγενώς: με παραφυάδες: νέοι βλαστοί στη βάση του φυτού με ξηρόφυτα: τεμάχια ριζώματος με μερικούς οφθαλμούς τρόπος φύτευσης: σε λακκίσκους Παραφυάδες: αποσπώνται το φθινόπωρο ή την άνοιξη από φυτά ηλικίας 2-4 ετών και όταν έχουν αποκτήσει 4-5 φύλλα. Επιλέγονται οι καλύτερες και μεταφυτεύονται στο χωράφι συνήθως από Σεπτέμβριο μέχρι Νοέμβριο στις θερμότερες περιοχές ή Μάρτιο Απρίλιο στις (ψυχρότερες περιοχές). Ξηρόφυτα: αποσπώνται Ιούλιο Αύγουστο από ληθαργούντα μητρικά φυτά και μεταφυτεύονται είτε αμέσως σε έτοιμο αγρό είτε αφού διατηρηθούν για λίγες ημέρες σε υγρή άμμο Αποστάσεις φύτευσης: μεταξύ γραμμών 1-1,20 μ. επί των γραμμών 0,80-1,00 μ. Φυτά στο στρέμμα: 830-1250
110 Εικόνα 5.3: Παραφυάδες αγκινάρας έτοιμες για φύτευση Καλλιεργητικές φροντίδες - Ποτίσματα: αμέσως μετά τη φύτευση από Αύγουστο για φορτσάρισμα (ξύπνημα) των φυτών Συχνότητα ποτισμάτων: ανάλογα με τις κλιματικές και εδαφικές συνθήκες όταν δεν υπάρχουν βροχές: κάθε 5 έως 10 ημέρες - Αραίωμα παραφυάδων: (Σεπτέμβριο-Οκτώβριο): Διατηρούνται 1-2/θέση - Παράχωμα των φυτών: τέλος Φθινοπώρου για τις ψυχρές περιοχές - Ετήσια λίπανση: (ενδεικτικές ποσότητες) α. Πλήρης λίπανση το Φθινόπωρο: 3.000-4.000 Kg/στρέμμα κοπριά 50-30 Kg/στρέμμα απλό υπερφωσφορικό (0-20-0) 25-30» θειικό κάλιο (0-0-50) 15-20» θειική αμμωνία (26-0-0) β. Επιφανειακή λίπανση την άνοιξη: θειική αμμωνία (26-0-0) 15-20 Kg/στρέμ. γ. Επιφανειακή λίπανση τον Αύγουστο: 4-5 μονάδες αζώτου στο στρέμμα. για το φορτσάρισμα (ξύπνημα) των φυτών μαζί με το
111 πότισμα. - Αντιμετώπιση ζιζανίων α. βοτανίσματα β. ελαφρά σκαλίσματα γ. χρήση κατάλληλων ζιζανιοκτόνων (nitrofen, trifluralin, linuron) - Πρωΐμιση της παραγωγής κεφαλών με ορμόνες: ψεκασμός των φυτών με διάλυμα 25-50 mg/l GA το Φθινόπωρο. επανάληψη άλλες δύο φορές ανά 15-20 ημέρες. - αραίωμα ανθοκεφαλών - Φυτοπροστασία - Συγκομιδή: Εποχή: από αρχές χειμώνα στις νότιες περιοχές από αρχές άνοιξης στις βόρειες-ψυχρές περιοχές Συχνότητα συγκομιδής: κάθε 2-3 ημέρες Τρόπος: κεφαλή συνοδευόμενη από τμήμα του στελέχους μήκους τουλάχιστον 20 εκ., όταν η κεφαλή αποκτήσει το τελικό μέγεθός της. αποφεύγεται η πλήρης ωρίμανση της κεφαλής Αποδόσεις: 5.000-10.000 κεφαλές το στρέμμα 4.000-5.000 kg/στρέμμα φύλλων για ζωοτροφή. Διατήρηση κεφαλών: α. νωπής κατανάλωσης: 1 ο C και Σ.Υ. 75-80 % για 2 και πλέον μήνες. β. τουρσί: καθαρισμός, βράσιμο σε νερό με λεμόνι αρχικά και μετά τοποθετούνται σε βάζα που περιέχουν διάλυμα 5% κιτρικό οξύ με αλάτι και αποστειρώνονται στους 110 ο C για 30-40 της ώρας. Έτσι διατηρούνται ως κονσέρβες για πολύ χρόνο. Ποικιλίες Αργείτικη: πρώιμη και παραγωγική με κεφαλές συμπαγείς, σφαιροειδείς, μεγάλου μεγέθους με πράσινα και πλατιά βράκτια τα οποία είναι σαρκώδη στη βάση τους και στερούνται αγκαθιών. Είναι η περισσότερο διαδεδομένη ποικιλία στην Ελλάδα. Ιώδης των Αθηνών: Είναι εύρωστη και παραγωγική. Δίνει περισσότερες
112 κεφαλές από την αργίτικη είναι όμως οψιμότερη. Οι κεφαλές είναι συμπαγείς, μετρίου μεγέθους, σφαιροειδείς με βράκτεια χρώματος ιώδους χωρίς αγκάθια. Romanesco (Ιταλική): Ανθοκεφαλές μεγάλες, συμπαγείς, σφαιροειδείς, χωρίς αγκάθια. Cros vert de Laon (Γαλλική): Ανθοκεφαλές μεγάλες, συμπαγείς, σφαιροειδείς, χωρίς αγκάθια. Διάφορες ντόπιες: με μικρότερες κεφαλές, συμπαγείς, ιώδεις με αγκάθια. Εικόνα 5.1: Κεφαλές αγκινάρας ποικιλίας «Άργους» Βελτίωση Ενδιαφέρουν οι εξής χαρακτήρες: 1. Η πρωιμότητα της παραγωγής, 2. Η παραγωγικότητα 3. Το μέγεθος και ο αριθμός των κεφαλών ανά φυτό 4. Το συμπαγές των κεφαλών 5. Η απουσία αγκαθιών στα βράκτια 6. Η αντοχή στο ψύχος και την ξηρασία
113 7. Το ποσοστό του βρώσιμου τμήματος της κεφαλής 8. Οι οργανοληπτικές ιδιότητες του βρώσιμου μέρους 9. Η συσχέτιση πλατιών φύλλων και πρωιμότητας (υπάρχει ήδη) 10. Η συσχέτιση πλατιών φύλλων και αντοχής στο ψύχος (σήμερα δεν υπάρχει) Εικόνα 5.5: Ποικιλία αγκινάρας «η Ιώδης της Αττικής» Ζωικοί εχθροί (οι σπουδαιότεροι) α. Έντομα: Αφίδες (Myzus persicae, Myzus sp.): απομυζούν φύλλα και ανθικά στελέχη. Βανέσσα (Vanessa cardui): οι προνύμφες του λεπιδόπτερου κατατρώγουν τα φύλλα. β. Κοχλίες (Helix sp.) και Λείμακες (Limax sp.): σαλιγκάρια και γυμνοσάλιαγκες που κατάτρώγουν τα φύλλα σε συνθήκες υγρού περιβάλλοντος. γ. Αρουραίοι: Κατατρώγουν τα ριζώματα και προκαλούν τεράστιες καταστροφές. Μυκητολογικές ασθένειες (οι σπουδαιότερες) Ωίδιο (Erysiphe sp. Leivellula sp.): Προσβάλλει τα φύλλα όπου σχηματίζει λευκές επανθήσεις (αλεύρωμα). Περονόσπορος (Bremia lactucae): Προσβάλλει τα φύλλα κυρίως σε συνθήκες υψηλής υγρασίας και μέτριων θερμοκρασιών.
114 Ραμουλάρια (Ramularia cynarae): Προκαλεί το σχηματισμό μικρών κηλίδων στα φύλλα τα οποία σε βαριές προσβολές μπορεί και να ξηραθούν. Προτιμά τις εξασθενημένες φυτείες. Πίνακας 2: Εξέλιξη της καλλιέργειας της αγκινάρας στην Ελλάδα από το 1961 μέχρι το έτος 2000 Έτος Έκταση (στρέμματα) Παραγωγή (τόνοι) Στρεμ. απόδοση (κιλά/στρέμ.) Έτος Έκταση (στρέμματα) Παραγωγή (τόνοι) Στρεμ. απόδοση (κιλά/στρέμ.) 1961 36.384 65.981 1.813 1981 33.800 43.740 1.294 1962 40.268 77.007 1.912 1982 31.500 46.650 1.481 1963 39.067 61.430 1.572 1983 33.778 47.945 1.419 1964 39.843 55.465 1.392 1984 25.255 45.855 1.816 1965 33.704 45.372 1.346 1985 24.171 35.411 1.465 1966 36.858 47.845 1.298 1986 28.641 31.020 1.083 1967 37.580 45.933 1.222 1987 26.974 28.173 1.044 1968 37.426 44.252 1.182 1988 26.670 31.065 1.165 1969 41.207 43.598 1.058 1989 25.887 29.350 1.134 1970 39.900 37.618 943 1990 25.224 26.833 1.064 1971 43.730 47.396 1.084 1991 25.317 26.954 1.065 1972 45.257 46.339 1.024 1992 26.223 32.587 1.243 1973 42.700 48.500 1.136 1993 21.586 25.294 1.172 1974 38.600 51.872 1.344 1994 23.476 26.088 1.111 1975 39.400 49.550 1.258 1995 21.590 24.883 1.153 1976 39.080 44.730 1.145 1996 22.460 25.680 1.143 1977 36.420 44.470 1.221 1997 23.150 26.960 1.165 1978 37.000 45.000 1.216 1998 24.277 24.599 1.013 1979 37.800 37.250 985 1999 25.170 27.464 1.091 1980 34.700 44.450 1.281 2000 28.000 29.748 1.062 Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας, Δ/νση Αγροτικής Πολιτικής και Τεκμηρίωσης, Τμήμα Αγροτικής Στατιστικής.