Θεσμικές δομές και μη σταθερά προγράμματα

Θεσμικές δομές και μη σταθερά προγράμματα Σκέψεις για τα βιώσιμα αποτελέσματα του προγράμματος Βιντεομουσεία στη Φρανκφούρτη Joachim Reiss Εκατό μαθητές συμμετείχαν σε ένα ενδιαφέρον, καλλιτεχνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για δύο χρόνια (2010-2012). Πέρασαν καλά, έμαθαν πολλά πράγματα και έφτιαξαν βίντεο για τα κοινωνικά τους δίκτυα. Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν ότι το πρόγραμμα Βιντεομουσεία υπήρξε μια ουσιαστική δραστηριότητα, που πρόσφερε αξέχαστες εμπειρίες και ικανότητες σε όσους συμμετείχαν σε αυτό. Είμαστε πεπεισμένοι ότι το θέμα του προγράμματος αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο και έθεσε σε λειτουργία μια δραστηριότητα που περιελάμβανε σημαντικές μαθησιακές διαδικασίες αναφορικά με την κοινωνική μάθηση, την αυτοέκφραση, τη γενική και καλλιτεχνική εκπαίδευση. Τι άλλο να ζητήσει κανείς; Η Φρανκφούρτη έχει 95.000 μαθητές που φοιτούν σε δημόσια σχολεία. 94.900 δεν είχαν την ευκαιρία να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Πάνω από 6.000 εκπαιδευτικοί εργάζονται σε 160 σχολεία και μόλις 4 έζησαν την εμπειρία του προγράμματος. Είναι προφανές ότι ακόμα και στα σχολεία που συμμετείχαν δε θα μείνουν πολλά. Πιο συγκεκριμένα: Τουλάχιστον ένας εκπαιδευτικός με δεξιότητες στη χρήση βίντεο, ίσως ένας ή δύο ακόμα, και κάποιος εξοπλισμός βίντεο, καθώς και μια επιγραφή που γράφει: «Comenius-Regio-project partner 2010-2012» («Εταίρος στο πρόγραμμα Comenius- Regio 2010-2012»). Δεν είναι και άσχημα, αλλά ούτε αρκετά καλά για το μέλλον. Ευτυχώς, δεν είναι αυτό το μόνο που μπορούμε να πούμε για αυτό το πρόγραμμα! Ένα πρόγραμμα Comenius-Regio δεν απευθύνεται μόνο στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς ως μονάδες. Τα προγράμματα αυτού του τύπου οφείλουν να δημιουργούν νέες δομές συνεργασίας και επικοινωνίας, έτσι ώστε να συνδέουν τοπικούς θεσμικούς εταίρους. Αν αυτό συμβεί, πολύ περισσότεροι μαθητές και εκπαιδευτικοί θα μπορέσουν να συμμετέχουν σε παρόμοια και περισσότερα προγράμματα στο μέλλον. Αν ένα πρόγραμμα αλλάζει κάποιες δομές, δεν ωφελούνται μόνο οι λίγοι τυχεροί που συμμετέχουν σε αυτό, αλλά ίσως επηρεάσει κάποιες εκπαιδευτικές διαδικασίες, εκπαιδευτικούς θεσμούς και κοινωνικές δομές. Οπότε, ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στους εταίρους του προγράμματος, που αντιπροσωπεύουν βιώσιμες δομές: 1. Ο τοπικός εκπαιδευτικός φορέας «Staatliches Schulamt» (Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Φρανκφούρτης) έχει την ευθύνη για τους εκπαιδευτικούς της δημόσιας εκπαίδευσης, φροντίζει για την εφαρμογή της κρατικής εκπαιδευτικής 94 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη Μαθητές και εκπαιδευτικοί στο Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011. πολιτικής σε τοπικό επίπεδο και διοικεί τα σχολεία, οργανώνει επιμορφωτικά σεμινάρια για τους εκπαιδευτικούς και έχει την ευθύνη των νομικών διαδικασιών στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτός ο θεσμός στηρίζει τα σχολεία με συμβουλευτικές, ελεγκτικές και διοικητικές υπηρεσίες. Μια υπάλληλός του, η διευθύντρια Marion Wessling-Bagel, συντόνιζε το πρόγραμμα Βιντεομουσεία. Ο συντονισμός προγραμμάτων της ΕΕ δεν είναι η κύρια απασχόλησή της, αλλά συμφώνησε να ασχοληθεί με αυτό, προσθέτοντας άλλο ένα στα κύρια καθήκοντά της. Εδώ λοιπόν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πρώτη ουσιώδη διαφορά: Δεν είναι σίγουρο αν αυτός ο εκπαιδευτικός φορέας θα συντονίσει και στο μέλλον προγράμματα της ΕΕ, επειδή δεν είναι αυτή η κύρια δουλειά του. Όμως όσο θα δουλεύουν εκεί άτομα υπεύθυνα και ικανά, ο θεσμός αυτός μπορεί να αποτελέσει μια σταθερή βάση για την εφαρμογή προγραμμάτων. Αυτό που μετράει είναι ότι το «Schulamt» θα στηρίξει τα σχολεία που τυχόν θελήσουν να βελτιώσουν την καλλιτεχνική εκπαίδευση που παρέχουν, και μετά το πρόγραμμά μας τα Βιντεομουσεία έχει περισσότερες δυνατότητες να το κάνει. Είναι ικανότερος να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει την υψηλής ποιότητας καλλιτεχνική εκπαίδευση και γνωρίζει πλέον περισσότερα σχετικά με τους ικανούς τοπικούς και περιφερειακούς εταίρους που μπορούν να υποστηρίξουν εκπαιδευτικούς και σχολεία. 2. Εδώ και είκοσι χρόνια, το Schultheater-Studio είναι ένα τοπικό κέντρο για τη Θεατροπαιδαγωγική και επηρεάζει την ευρύτερη περιοχή Ρήνου και Μάιν. Είναι ένα μικρό ίδρυμα όπου εκπαιδευτικοί θεάτρου από δημόσια σχολεία, θεατροπαιδαγωγοί και ανεξάρτητοι συνεργάτες-εκπαιδευτές θεάτρου έχουν την ευθύνη. Πρόκειται για ιδιωτικό φορέα, που χρηματοδοτείται ωστόσο από το Υπουργείο Παιδείας και το Δήμο της Φρανκφούρτης. Στόχος μας είναι να παγιώσουμε και να στηρίξουμε ένα βιώσιμο δίκτυο Θεατροπαιδαγωγικής, το οποίο θα παρέχει σεμινάρια θεάτρου όπου υπάρχουν νέοι, για παράδειγμα σε παιδικούς σταθμούς, σχολεία, εκκλησίες, αθλητικά κέντρα κ.α. Επομένως, είναι πολύ σημαντικότερο για μας να παρακολουθούν τα σεμινάριά μας κοινωνικοί λειτουργοί και εκπαιδευτικοί παρά να συμμετέχουν παιδιά στις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου που οργανώνουμε. Κάθε επιπλέον δάσκαλος θεάτρου αποτελεί εγγύηση ποιοτικής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στο ίδρυμα, στο σχολείο ή στη δουλειά του ως εξωτερικός συνεργάτης. Επίσης, καθένας από αυτούς δίνει τη δυνατότητα στο ίδρυμά του να παρέχει θεατρικές δραστηριότητες, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν παιδιά και νέοι. Χτίζουν και καλλιεργούν σταθερές και βιώσιμες δομές για την καλλιτεχνική εκπαίδευση. Εκτός από επαγγελματική εκπαίδευση, προσφέρουμε συμβουλές, παρεμβάσεις, ειδικά βιβλία και τεχνική υποστήριξη, οργανώνουμε διάφορα είδη συνεδρίων, μικρά φεστιβάλ και άλλες εκδηλώσεις και προσφέρουμε μια μεγάλη γκάμα προγραμμάτων, όπως προγράμματα κατά της βίας και άλλα, τα οποία ζητούν παιδικοί σταθμοί, ιδρύματα επαγγελματικής κατάρτισης, σχολεία, μουσεία, θέατρα κτλ. Διοργανώνουμε έναν αριθμό προγραμμάτων σαν τα Βιντεομουσεία, επειδή πιστεύουμε ότι ίσως διευρύνουν τους ορίζοντές μας, βελτι- 95

ώσουν τη δουλειά μας και κάνουν γνωστό το εκπαιδευτικό θέατρο σε ανθρώπους και ιδρύματα που ακόμη δεν το συμπεριλαμβάνουν στις υπηρεσίες που παρέχουν. Βλέπετε, το Schultheater-Studio δεν είναι μόνο μια αυθύπαρκτη, σταθερή δομή που αποτελεί μέρος του εκπαιδευτικού μας συστήματος, αλλά υποστηρίζει επίσης και σχεδιάζει τη δομή του γνωστικού αντικειμένου που ονομάζεται θέατρο στην εκπαίδευση. Κάποια ιδιωτικά ιδρύματα χρηματοδοτούν τα προγράμματά μας και οι συνεισφορές τους δεν αξιοποιούνται μόνο για όσους συμμετέχουν σε αυτά, αλλά και για τους φορείς που τα διοργανώνουν. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, θεατρική άσκηση, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011. 3. Για πρώτη φορά, το Staatliches Schulamt και το Schultheater-Studio συνεργάστηκαν με το περιφερειακό δημόσιο τηλεοπτικό κανάλι «Offener Kanal» και το δικό του «κέντρο εκπαίδευσης στα Οπτικοακουστικά Μέσα (ΜΟΚ)». Στη Γερμανία υπάρχει κρατικός έλεγχος των τηλεοπτικών καναλιών, τα οποία στηρίζονται οικονομικά στις εισφορές για τη χορήγηση άδειας που πληρώνει κάθε ιδιοκτήτης τηλεοπτικής συσκευής. Αυτά τα κανάλια δεν επιδιώκουν το κέρδος, όπως συμβαίνει με τα αντίστοιχα ιδιωτικά. Έχουν μια δημόσια αποστολή, που καθορίζεται νομοθετικά, αλλά είναι ανεξάρτητη από τις αλλαγές των εκάστοτε κυβερνήσεων. Οργανώνουν και πραγματοποιούν δωρεάν εκπαιδευτικά προγράμματα για εκπαιδευτικούς σε μικρά τηλεοπτικά στούντιο, εξοπλισμένα με όλα τα μηχανήματα που χρειάζονται για το γύρισμα και το μοντάζ ταινιών. Η συνεργασία μας με αυτό το κανάλι μάς παρέχει μέσα που σε διαφορετική περίπτωση θα έπρεπε να αγοράσουμε ή να νοικιάσουμε. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πρόκειται για δημόσια ιδρύματα, όπως τα σχολεία ή το Schultheater-Studio. Είναι καθήκον τους να προσφέρουν τον εξοπλισμό τους για την υλοποίηση δημόσιων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε άλλα ιδρύματα. Άλλωστε, γι αυτό χρηματοδοτούνται από το δημόσιο. Από την άλλη χάσαμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε με τρία εκπαιδευτικά κέντρα στη Φρανκφούρτη, τα οποία διοργάνωναν ιδιωτικά προγράμματα για τα Οπτικοακουστικά Μέσα, επειδή δεν μπορούσαμε σε αυτό το πρόγραμμα να συνεργαστούμε με παραπάνω από ένα ιδρύματα που έχουν σχέση με Οπτικοακουστικά Μέσα. Μετά από δύο χρόνια στενής συνεργασίας στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, οι υπεύθυνοι που εργάζονται στα τρία ιδρύματα Schulamt, Schultheater-Studio, Offener Kanal γνωρίζονται πλέον προσωπικά μεταξύ τους και κατανοούν πλήρως τους στόχους, τις δυνατότητες, τις εσωτερικές δομές, τη χρηματοδότηση και τις ανάγκες των συνεργατών τους. Επομένως, οποιαδήποτε συνεργασία στο μέλλον θα είναι πολύ ευκολότερη και ίσως εκπαιδευτικοί και σχολεία μπορέσουν να αποκομίσουν οφέλη από αυτό το πρόγραμμα και να χρησιμοποιήσουν την τεχνογνωσία και τους πόρους του «Offener Kanal» και αντιστρόφως. 4. Τέσσερις ακόμα εταίροι στο πρόγραμμα ήταν σχολεία, πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Το ένα ήταν ένα γυμνάσιο με υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκό προσανατολισμό (Ernst- Reuter-Schule 1), το δεύτερο ένα γενικής κατεύθυνσης γυμνάσιο, που συμμετείχε με την πρώτη τάξη (Liebig-Schule), το τρίτο ήταν ένα τεχνικό γυμνάσιο και συμμετείχε με την τρίτη τάξη (Liebig-Schule) και το τελευταίο ήταν ένα επαγγελματικό λύκειο (Klinger Berufsschule). Αντίθετα από ό,τι συνέβη με τους άλλους εταίρους του προγράμματος, εδώ η συνεργασία στο πρόγραμμα βασίστηκε κυρίως στους εκπαιδευτικούς. Σε σχολεία με περίπου 1.000 μαθητές και 100 εκπαιδευτικούς είναι πολύ δύσκολο να καταφέρει κανείς να μείνουν αξέχαστα κάποια προγράμματα και οι εμπειρίες μιας πολύ μικρής μερίδας μαθητών και ενός εκπαιδευτικού. Οι μαθητές δε μεταδίδουν αυτά που έμαθαν στους υπόλοιπους και οι εκπαιδευτικοί ίσως δεν έχουν την ευκαιρία να πληροφορήσουν ή να εκπαιδεύσουν συναδέλφους τους, ή μπορεί ακόμα και να αλλάξουν σχολείο. Ο διευθυντής ίσως γνωρίζει ελάχιστα για το πρόγραμμα, τη διαδικασία, τις μεθόδους του κτλ., έστω και αν το υποστήριξε θερμά. Αν ο εκπαιδευτικός που συμμετείχε δε βρει τρόπους να μεταδώσει τις γνώσεις του μέσα στο ίδιο του το σχολείο, το πρόγραμμα δε θα αφήσει πίσω του τίποτα περισσότερο από κάποιες δεξιότητες που απέκτησε ένας εκπαιδευτικός, μια κάμερα και εξοπλισμό μοντάζ και δε θα μπορούμε να μιλάμε για βιωσιμότητα εμπειριών και κατακτήσεων στο σχολείο. Αν ο εν λόγω εκπαιδευτικός μείνει στο σχολείο και αναλάβει τάξεις και μαθήματα στο μέλλον, όπου θα μπορεί να ενσωματώσει τη διδασκαλία θεάτρου και κινηματογράφου, τότε θα μπορούμε να εντοπίσουμε ένα βιώσιμο αποτέλεσμα του προγράμματος για αυτό το μεμονωμένο σχολείο, κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι θετικό. Ωστόσο, οι συνθήκες που αναφέρθηκαν παραπάνω θα πρέπει να παραμείνουν αμετάβλητες και να εγγυηθούν για αυτές άτομα που δεν αποτελούν μέρος του συστήματος. Αν τα πράγματα έρθουν έτσι, είμαστε τυχεροί, αλλά η τύχη έρχεται και παρέρχεται. Τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα δεν πρέπει να βασίζονται μόνο στην καλή τύχη και την καλή θέληση καθενός. 5. Ο επόμενος συνεργάτης ήταν ένα ιδιωτικό ίδρυμα, το οποίο εκτίμησε το περιεχόμενο του προγράμματος, όπως αυτό εκφράζεται από τον τίτλο «Αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας». Το «Citoyen Foundation» είναι ένας τοπικός διοργανωτής και χρηματοδότης προγραμμάτων που υποστηρίζει τα πολιτιστικά δρώμενα στη Φρανκφούρτη. Υποστήριξε το πρόγραμμα καλύπτοντας τα έξοδα που δε δικαιολογεί η ΕΕ και οι επίσημοι εταίροι. Στην περίπτωσή μας, 96 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη το ίδρυμα μας επέτρεψε να προσλάβουμε έναν ανεξάρτητο συνεργάτη, ένα θεατροπαιδαγωγό, ως υπεύθυνο του προγράμματός μας. Οι εταίροι μας από τα συνεργαζόμενα ιδρύματα δε θα μπορούσαν να διαθέσουν τον απαραίτητο χρόνο για τη διαχείριση του προγράμματος για δύο χρόνια. Έτσι, μάθαμε περισσότερα περί βιωσιμότητας, επειδή αναγνωρίζουμε το γεγονός ότι τα ιδρύματα και οι υπάλληλοί τους μπορούν να εργαστούν λίγο παραπάνω από το επίσημο ωράριό τους. Αν θέλουμε να αλλάξει κάτι σε βάθος χρόνου, πρέπει να ενσωματώσουν νέους στόχους στα θεσμικά και προσωπικά τους προγράμματα και να εξασφαλίσουν τους πόρους που απαιτούνται. Οι ίδιοι οι εταίροι πρέπει να έχουν τον έλεγχο των πόρων και να τους διαχειρίζονται θεσμικά, όπως και τις δομές. Κανένα ιδιωτικό ίδρυμα δε γίνεται να δεχτεί πιέσεις για να στηρίξει στο μέλλον περισσότερα προγράμματα σαν αυτό. Δεν είναι δουλειά αυτών των ιδρυμάτων, κανείς δεν μπορεί να τα πιέσει και συνήθως δε δείχνουν προθυμία να χρηματοδοτήσουν προγράμματα για πολλά χρόνια ή επ αόριστον. Τα ιδρύματα έχουν το δικαίωμα να αλλάζουν προσανατολισμό και να υποστηρίζουν νέες ιδέες κάθε χρόνο ή κάθε τρία χρόνια, όπως και κάνουν. Άρα, η εμπειρία μάς διδάσκει ότι τα ιδιωτικά ιδρύματα μπορεί να αρχίζουν σημαντικά πειράματα και να δίνουν ώθηση σε θεσμικές δομές, γεγονός που επιτρέπει στις τελευταίες να αναγνωρίσουν και να δοκιμάσουν νέες προσεγγίσεις και μεθόδους. Ωστόσο, δεν είναι υποχρεωμένα να εγγυηθούν τη βιωσιμότητα. Άρα, δεν πρέπει να τους αποδίδεται ευθύνη για αρμοδιότητες του κράτους ή της κυβέρνησης, όπως η δημόσια εκπαίδευση. Η βιώσιμη εκπαίδευση και η δυνατότητα κάθε παιδιού να έχει πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας καλλιτεχνική εκπαίδευση στη χώρα μας αποτελεί καθήκον της κοινότητας και είναι δημόσιο αγαθό. Άρα, το κράτος πρέπει να παρέχει εγγυήσεις γι αυτήν και να την οργανώσει με τα έσοδα που συγκεντρώνει από τους φόρους. Εντούτοις, αποτελεί ευτυχή συγκυρία η περιστασιακή χρηματοδότηση αυτού του συστήματος από ιδιώτες για συγκεκριμένα προγράμματα, όπως συνέβη στην περίπτωσή μας με το Frankfurt Citoyen Foundation. Μετά από τη σύντομη αναφορά στους εταίρους του προγράμματος, συνεχίζουμε με τον προσδιορισμό των στοιχείων της βιωσιμότητας: Σταθερά δημόσια ιδρύματα. Δομές σε αυτά, όπως μαθήματα και αναλυτικά προγράμματα. Εξοπλισμός, όπως κατάλληλες αίθουσες, κάμερες, κομπιούτερ κτλ. Άτομα που: εργάζονται σε ένα ίδρυμα για μεγαλύτερο διάστημα. διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα. γνωρίζουν πιθανούς εταίρους, τους στόχους, τους πόρους και τις δομές τους. μπορούν να αναλάβουν το εγχείρημα από πλευράς χρόνου και πόρων. είναι ικανοί να μεταδώσουν τις ικανότητές τους σε άλλους. Κάποια από αυτά τα στοιχεία αναλύθηκαν παραπάνω, κάποια άλλα χρειάζεται να εξηγηθούν περισσότερο. Θα ξεκινήσω από το δεύτερο σημείο: δομές, όπως μαθήματα και αναλυτικά προγράμματα. Προγράμματα σαν το δικό μας μπορεί να συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας της καλλιτεχνικής και της επίσημης εκπαίδευσης γενικότερα, αν πληρούν τρεις προϋποθέσεις: Η καλλιτεχνική εκπαίδευση, σε αυτή την περίπτωση, το θέατρο και η εκπαίδευση στα μέσα, να είναι μέρος του επίσημου αναλυτικού προγράμματος και να διδάσκεται κανονικά, όπως τα υπόλοιπα σχολικά μαθήματα, όπως, για παράδειγμα, η Μουσική ή η Φυσική. Να διδάσκουν θέατρο καλά καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί, το οποίο μπορεί να είναι είτε υποχρεωτικό ή, τουλάχιστον, κατ επιλογήν μάθημα. Οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να απευθυνθούν σε ειδικούς εξωτερικούς συνεργάτες που γνωρίζουν. Το σχολείο να έχει το καθήκον να διαθέσει τον απαραίτητο χρόνο και χώρο για τη διεξαγωγή των μαθημάτων θεάτρου. Εκπαιδευτικοί και μαθητές στο Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011 Τρεις από τους εκπαιδευτικούς μας που συμμετείχαν στο πρόγραμμα είναι δάσκαλοι θεάτρου, οπότε τους ήταν εύκολο να ενσωματώσουν το πρόγραμμα στη δουλειά τους στην τάξη. Μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ευκολότερα τη νέα γνώση που αποκόμισαν από την εκπαίδευση στα Οπτικοακουστικά Μέσα, αφού είναι ήδη καταρτισμένοι δάσκαλοι θεάτρου και δε χρειάστηκαν επιπλέον εκπαίδευση. Έμαθαν να συνδυάζουν το θέατρο με τα ψηφιακά μέσα και θα χρησιμοποιήσουν αυτές τις δεξιότητες μελλοντικά στις τάξεις τους, αφού το θέατρο είναι υποχρεωτικό μάθημα στα σχολεία τους και είναι σίγουρο ότι θα έχουν μεγαλύτερη προσέλευση μαθητών στο μέλλον. Δεν ισχύει το ίδιο για εκείνα τα σχολεία όπου το θέατρο δεν είναι υποχρεωτικό μάθημα. 97

Οι εκπαιδευτικοί των «καλλιτεχνικών», οι οποίοι θα μπορούσαν να δουλέψουν στην τάξη το θέμα της παραγωγής φιλμ ως μέρος του αναλυτικού προγράμματος, δε συμμετείχαν στο πρόγραμμα, άρα δεν μπορούν να το ενσωματώσουν. Αν όμως γνώριζαν ότι υπήρχε αυτή η δυνατότητα, ίσως έψαχναν για εταίρους, όπως το Schultheater-Studio, το Offener Kanal ή άλλα ιδρύματα, και να τους ζητούσαν να συμμετέχουν σε ένα νέο πρόγραμμα. Αν γινόταν αυτό, θα έπρεπε να ψάξουν για χρηματοδότηση. Όπως βλέπουμε, η βιωσιμότητα του προγράμματός μας, καθώς και άλλων παρόμοιων, αφορά ανθρώπους, μαθητές και εκπαιδευτικούς. Ως μονάδες, διεύρυναν και βελτίωσαν το ατομικό βιογραφικό τους, ακόμα και ως μέρος του συστήματος της «επίσημης εκπαίδευσης», άρα μπορούν να προσθέσουν τις νέες δεξιότητές τους σε αυτό το σύστημα και να το κάνουν καλύτερο. Αν όμως εγκαταλείψουν το σύστημα, π.χ. το σχολείο τους, το τελευταίο θα στερηθεί τις ικανότητες που έχουν κατακτήσει. Και καθώς το σύστημα δεν απαιτεί η καλλιτεχνική εκπαίδευση να περιλαμβάνει ειδικούς τομείς, όπως μαθήματα θεάτρου και μέσων, δε θα είναι απαραίτητο να αναζητηθούν άλλα άτομα. Μάθαμε λοιπόν ότι η βιωσιμότητα δεν μπορεί να εξαρτάται μόνο από ατομικές δραστηριότητες. Άρα, καλό είναι να σκεφτούμε βαθύτερα τι σημαίνει βιωσιμότητα. Τι προσδοκούμε από τα εκπαιδευτικά συστήματα και τις δομές; Είναι στη φύση τέτοιων προγραμμάτων να μην είναι βιώσιμα. Βιωσιμότητα υπό εκπαιδευτική έννοια είναι η δυνατότητα εξασφάλισης των ίδιων πόρων στο μέλλον. Καλλιτεχνικά προγράμματα όπως τα Βιντεομουσεία παρέχουν σε όσους συμμετέχουν προσόντα, όπως: κοινωνικές δεξιότητες, καλλιτεχνική τεχνογνωσία και διαχείριση της διαδικασίας, ομαδική δουλειά και διενέργεια επικίνδυνων πειραματισμών και ούτω καθεξής. Όλες αυτές είναι ικανότητες που οι μαθητές απέκτησαν σε ατομικό επίπεδο, επειδή συμμετείχαν στο πρόγραμμα από την αρχή μέχρι το τέλος. Απέκτησαν δεξιότητες, τις οποίες θα κρατήσουν όλη τους τη ζωή. Το ίδιο το πρόγραμμα όμως δεν είναι βιώσιμο, εφόσον τελειώνει μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, αφού παρουσιάσει τα αποτελέσματά του με τη μορφή βίντεο ή θεατρικών παραστάσεων. Τα καλά προγράμματα μπορούν να παρουσιάζουν ψήγματα βιωσιμότητας, όπως: Αφήνουν πίσω τους ένα μοντέλο δουλειάς και μάθησης. Δίνουν ένα παράδειγμα διαχείρισης προγραμμάτων. Αφήνουν πίσω τους υλικά ή προϊόντα όπως μια κάμερα, μια παραγωγή βίντεο, τα φώτα για το φωτισμό της θεατρικής σκηνής κτλ. Οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν αποκτούν κάποια εκπαίδευση και μπορούν να αναλάβουν ξανά κάποιο παρόμοιο πρόγραμμα. Αν όμως δεν υπάρχει κανείς στο σχολείο να μάθει από το πρόγραμμα, να δημιουργήσει ή να οργανώσει παρόμοιες συνθήκες δουλειάς, ώστε να πραγματοποιηθεί ένα παρόμοιο πρόγραμμα, κανείς δε θα μπορέσει να επαναλάβει το συγκεκριμένο για άλλους μαθητές. Και κάτι ακόμα πιο σημαντικό: Ελάχιστοι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε ένα παρόμοιο πρόγραμμα επειδή ο καταρτισμένος εκπαιδευτικός θα μπορεί να αναλάβει μόνο μια τάξη στο σχολείο του για την υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων. Τι γίνεται όμως με όλα τα άλλα σχολεία όπου φοιτούν τόσοι μαθητές; Ένα επιμορφωτικό πρόγραμμα για εκπαιδευτικούς θα αποτελούσε ένα σημαντικό βήμα προς τη βιωσιμότητα: Πολλοί εκπαιδευτικοί θα βελτίωναν τις διδακτικές ικανότητές τους, καθώς και τις δεξιότητες διαχείρισης προγραμμάτων. Εντούτοις, όταν επέστρεφαν στα σχολεία τους, ίσως διαπίστωναν ότι αυτά δεν είναι έτοιμα για τέτοια προγράμματα. Ίσως δε διέθεταν ούτε επιπλέον χρόνο, ούτε χρήματα, ούτε άλλους πόρους. Επομένως, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αποτελεί σημαντική πλευρά της βιωσιμότητας, αλλά δεν ωφελεί, αν η καλλιτεχνική εκπαίδευση δε γίνει μέρος του αναλυτικού προγράμματος. Αν δεν ενσωματωθεί ως μάθημα στο επίση- Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, θεατρική άσκηση, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011

A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη Μαθητές και εκπαιδευτικοί σε γύρισμα, Αθήνα/Αχαρνές, 2012 μο αναλυτικό πρόγραμμα, δε θα μπορεί να αξιοποιηθεί από κάθε παιδί και νέο. Μόνο αν το περιεχόμενο προγραμμάτων, η θεματολογία, οι στρατηγικές και οι μέθοδοί τους γίνουν κομμάτι του συστήματος, μόνο τότε μπορεί να υπάρξουν σαφή μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Αυτό προϋποθέτει συγκεκριμένο αναλυτικό πρόγραμμα, ειδικές αίθουσες και καταρτισμένους εκπαιδευτικούς. Στον Οδικό Χάρτη της UNESCO για την καλλιτεχνική εκπαίδευση (Λισαβόνα 2006), το Πέμπτο Κεφάλαιο, με τίτλο «Βασικές στρατηγικές για αποτελεσματική καλλιτεχνική εκπαίδευση», ξεκινά με την ακόλουθη αναφορά: «Η υψηλής ποιότητας καλλιτεχνική εκπαίδευση προϋποθέτει υψηλό επίπεδο κατάρτισης από εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς καλλιτεχνικών μαθημάτων, καθώς και από τους άλλους εκπαιδευτικούς. Ενισχύεται επίσης από επιτυχημένες συνεργασίες μεταξύ αυτών και άρτια καταρτισμένων καλλιτεχνών». Είναι ευρέως παραδεκτό ότι για να καταρτιστούν άρτια οι εκπαιδευτικοί, χρειάζονται επαγγελματική εκπαίδευση. Αυτή παρέχεται στα πανεπιστήμια ή στις παιδαγωγικές ακαδημίες με αποκλειστική ευθύνη της κοινωνίας ή του κράτους, για να είναι το εκάστοτε γνωστικό αντικείμενο ουσιώδες μάθημα στο σχολείο και μέρος του αναλυτικού προγράμματος όλων των δημόσιων σχολείων. Μαθήματα όπως τα Μαθηματικά κ.ά. εγγυώνται τη βιωσιμότητα, επειδή αποτελούν μέρος του αναλυτικού προγράμματος. Διδάσκονται σε όλα τα σχολεία, όλοι οι μαθητές παρακολουθούν υποχρεωτικά τις σχετικές ώρες διδασκαλίας, ανεξάρτητα αν ο μαθητής φοιτά σε ειδικό σχολείο ή ζει σε μια κοινότητα που δεν έχει πρόσβαση σε χώρους τέχνης, όπως μουσεία, θέατρα, αίθουσες συναυλιών ή άλλα παρόμοια ιδρύματα. Η UNESCO επισήμανε τις απαιτήσεις του Οδικού Χάρτη το 2010. Καρπός του παγκόσμιου συνέδριου για την καλλιτεχνική εκπαίδευση που έγινε στη Σεούλ το 2010 είναι η περίφημη «Ατζέντα της Σεούλ». Ως πρώτο στόχο θέτει: «Επικυρώστε την καλλιτεχνική εκπαίδευση ως το θεμέλιο για την ισορροπημένη, δημιουργική, γνωστική, συναισθηματική, αισθητική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, των νέων και των διά βίου επιμορφούμενων». Η πρώτη σύσταση είναι: «Εφαρμόστε πολιτικές και αξιοποιήστε πόρους ώστε να διασφαλιστεί η βιώσιμη πρόσβαση σε πολύπλευρες σπουδές σε όλα τα πεδία της τέχνης για τους μαθητές κάθε βαθμίδας εκπαίδευσης». Ο δεύτερος στόχος λέει το εξής: «Εξασφαλίστε ότι οι δραστηριότητες και τα προγράμματα καλλιτεχνικής εκπαίδευσης είναι υψηλής ποιότητας αναφορικά με τη σύλληψη και την πραγματοποίησή τους». Μια άλλη σύσταση είναι: «Εξασφαλίστε ότι η βιώσιμη επιμόρφωση στην καλλιτεχνική εκπαίδευση θα είναι διαθέσιμη σε εκπαιδευτές, καλλιτέχνες και κοινότητες». Συμπερασματικά, αν θέλουμε τα προγράμματα να οδηγούν σε βιώσιμα αποτελέσματα, πρέπει να προωθούν τη βελτίωση των διδακτικών μεθόδων στο σχολικό σύστημα. Συνεπώς, είναι σημαντικό τα προγράμματα Comenius: 99

Να τα υλοποιούν επίσημοι εκπαιδευτικοί φορείς ή τουλάχιστον κάποιοι άλλοι σε σταθερή συνεργασία με τους πρώτους. Να βοηθούν να ενσωματωθεί το νέο μάθημα στο αναλυτικό πρόγραμμα ως υποχρεωτικό ή Να συνδέονται με υποχρεωτικά μαθήματα και να τους δίνουν ιδέες για νέες πρωτοβουλίες. Να προωθούν τα επιμορφωτικά σεμινάρια εκπαιδευτικών, τα οποία θα είναι ή θα γίνονται μέρος της επαγγελματικής εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών. Να μην αναζητούν ωραίους τίτλους και νέα περιεχόμενα, αλλά να απαιτούν την αλλαγή των εκπαιδευτικών δομών. Να γίνεται σαφές από την αρχική φάση της αίτησης ότι συνδέονται ή οδηγούν σε δομές που θα καθιστούν δυνατή τη βιωσιμότητα του μοντέλου και των εμπειριών του προγράμματος αναφορικά με τη χρηματοδότηση και την πρόσβαση από όλους. Αυτό ίσως ακουστεί συντηρητικό, αλλά οι εθνικές κυβερνήσεις και η ΕΕ δεν είναι οι μόνοι χρηματοδότες των προγραμμάτων. Ιδιωτικά ιδρύματα μπορούν να χρηματοδοτούν πολλά υπέροχα διαφορετικά και αυτοτελή προγράμματα. Αν όμως οι οικονομικοί πόροι για τα προγράμματα προέρχονται από δημόσιους προϋπολογισμούς, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως επένδυση για τη βελτίωση και την ανάπτυξη της γενικής δημόσιας παιδείας, η οποία είναι η επίσημη παιδεία στην Ευρώπη προσβάσιμη από όλους και βιώσιμη στο μέλλον. Μετάφραση από τα αγγλικά: Μαρίνα Τουλγαρίδου Ο Joachim Reiss είναι καθηγητής θεάτρου σε γυμνάσια και λύκεια στη Φρανκφούρτη και στο Μάιν της Γερμανίας. Επί τριάντα χρόνια συμμετέχει σε σχολικά προγράμματα με θέμα τον κινηματογράφο και το θέατρο. Ίδρυσε το ετήσιο σχολικό θεατρικό φεστιβάλ της Φρανκφούρτης το 1984 και το ίδρυμα «Schultheater-Studio», ένα κέντρο θεατροπαιδαγωγικής, στο οποίο είναι επικεφαλής από το 1991. Προεδρεύει στις επίσημες κρατικές επιτροπές για την επιμόρφωση των διορισμένων εκπαιδευτικών και τη διαμόρφωση του επίσημου αναλυτικού προγράμματος. Είναι υπεύθυνος για την επίσημη τελική θεατρική εξέταση (κριτήρια Abitur), η οποία ισχύει για όλα τα γερμανικά ομοσπονδιακά κρατίδια (KMK, 2006). Εξέδωσε το ΤΙΕ-handbook (Εγχειρίδιο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση) (1994), το Theater in der Schule (Το θέατρο στο Σχολείο) (2000) και το Zukunft Schultheater (2008). Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε διάφορα περιοδικά θεάτρου. Ήταν πρόεδρος του Εθνικού Συνδέσμου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση BVDS από το 1995 έχω το 2008 και είναι συντονιστής του IDEA-Europe από το 2006. Είναι ενεργό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Τεχνών και του Εθνικού Συνδέσμου για την πολιτιστική εκπαίδευση BKJ. Ήταν μέλος της γερμανικής αντιπροσωπείας στο συνέδριο της UNESCO το 2006 στη Λισαβόνα και μέλος της συντακτικής επιτροπής του Οδικού Χάρτη της UNESCO για τη Γερμανία- Αυστρία-Ελβετία. Έγινε μέλος της WAAE (Παγκόσμια Συμμαχία για τις Τέχνες στην Εκπαίδευση) το 2007 στο Χονγκ Κονγκ, το 2008 στην Ταϊπέι, το 2009 στο Νιουκάστλ. Το 2010 συμμετείχε στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UNESCO για την Καλλιτεχνική Εκπαίδευση στη Σεούλ. 100 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους