2 ο. Σ. Ν. ΚΟΡ ΕΛΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΤΑΞΕΙΣ: ΣΤ1 & ΣΤ2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2008-2009 ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: «Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ή ΑΛΛΙΩΣ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΕΦΙΑΛΤΗΣ» Α. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Για το παρόν εκπαιδευτικό πρόγραµµα επιλέξαµε σαν θέµα τη µελέτη των ιστορικών γεγονότων της Μικρασιατικής περιπέτειας (1919-25) και τη γνωριµία µε το λαϊκό πολιτισµό που δηµιούργησαν στις πατρίδες τους και έφεραν στην Ελλάδα µετά από τον ξεριζωµό, οι Έλληνες του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Η συγκεκριµένη επιλογή έγινε κυρίως γιατί ο δήµος µας (Ν. Κορδελιό Ελευθέριο) δηµιουργήθηκε από πρόσφυγες που ήρθαν από τη Μικρά Ασία µετά από τα τραγικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Άλλοι λόγοι που µας ώθησαν στην συγκεκριµένη επιλογή ήταν : 1. Θεωρήσαµε πως είναι εύκολο να µελετήσουµε τα κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα των προσφύγων µε την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, καθώς πολλοί από τους µαθητές προέρχονται από οικογένειες µε Μικρασιατική ή Ποντιακή καταγωγή. 2. Γνωρίζαµε πως υπήρχε η δυνατότητα το συγκεκριµένο θέµα να προσεγγιστεί µέσα από τις διηγήσεις φίλων και συγγενών των ίδιων των µαθητών. 3. Το θέµα προσφέρεται για παρατήρηση και συλλογή στοιχείων. 4. Παρέχεται επίσης δυνατότητα το συγκεκριµένο θέµα να συνδυαστεί µε τη διδασκαλία άλλων µαθηµάτων. 5. Πολλά στοιχεία από την καθηµερινή ζωή και τη λαϊκή παράδοση, των συγκεκριµένων κοινωνικών οµάδων, είναι οικεία στους µαθητές µας και αποτελούν µέρος της καθηµερινότητας τους, καθώς πολλοί απ αυτούς προέρχονται από προσφυγικές οικογένειες που βίωσαν αυτά τα γεγονότα. 6. Γενικότερα επιχειρείται να κατανοήσουν οι µαθητές τις ρίζες του προσφυγικού Ελληνισµού και την συνέχεια και ολότητα του Ελληνικού έθνους. Β. ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Οι παιδαγωγικοί στόχοι που θέσαµε µε το συγκεκριµένο πρόγραµµα ήταν, κατά τη διάρκεια εφαρµογής του, να αναπτυχθούν πολιτισµικές, γνωστικές, συναισθηµατικές αλλά και συµµετοχικές διαδικασίες. Οι µαθητές µέσα από την πρόοδο του έργου προσέγγισαν, ανέπτυξαν και διαµόρφωσαν γνώσεις, δεξιότητες και συµπεριφορές σχετικές µε το θέµα αλλά και γενικότερες. Στόχος λοιπόν αυτής της προσπάθειας µας ήταν να ασκηθούν οι µαθητές στην ενεργητική συµµετοχή σχετικά µε ένα θέµα επίκαιρο και µέσα από την κινητοποίησή τους να παραχθεί έργο που προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Τελικά µε βοηθό την προσπάθεια, τη φαντασία, την έρευνα και την κρίση, παρήγαν έργο ωφέλιµο για τους ίδιους, αλλά και το σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον. Πιστεύουµε πως αναπτύχθηκαν ικανότητες όπως αυτή της ταξινόµησης, της περιγραφής, της καταγραφής, της οργάνωσης και αξιολόγησης πληροφοριών, της ανάγνωσης, της αρίθµησης. Ταυτόχρονα τα παιδιά αισθάνθηκαν πιο κοντά στο σχολείο και κατάλαβαν ότι και αυτό αποτελεί µέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου που µε τη σειρά του έχει τις δικές του οµάδες κάθε µορφής. Για την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης πολύ σηµαντική ήταν η συνεργασία των µελών µέσα από τη συνεργασία µε άλλες κοινωνικές οµάδες που επιτελούν διαφορετικό κοινωνικό έργο που όµως είναι αντικείµενο έρευνας των µαθητών (σύλλογοι Ποντίων, Μικρασιατών κλπ.). Επιτεύχθηκε έτσι η ζωντανή τους άσκηση πάνω σε κοινωνικά υπαρκτές καταστάσεις όπως είναι η ειδική κατάσταση κάθε οικογένειας, η οικιακή της οικονοµία, ο τρόπος ζωής, τα ήθη κι έθιµα και η οργάνωση της κοινωνικής ζωής. Η συνεργασία των παιδιών µέσα στην οµάδα αλλά και η ατοµική εργασία τα βοήθησε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, να νιώσουν τη χαρά της επιτυχίας από την εφαρµογή και την ολοκλήρωση ενός έργου. Κύριος στόχος αυτού του σχεδίου εργασίας ήταν να µεταφερθεί η σχολική δραστηριότητα έξω από το σχολείο, µέσα στην κοινωνία, και από την άλλη πλευρά η ίδια η κοινωνία να µπει µέσα στο σχολείο.
Γ. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Πριν την διεξαγωγή του προγράµµατος διευκρινίσθηκε το θέµα µε το οποίο θα ασχολούµασταν, έγινε η απαραίτητη ενηµέρωση των γονέων για την απασχόληση των παιδιών και εκτός σχολικού ωραρίου, η συνεννόηση µε τους εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων που θα εµπλέκονταν στην διάρκεια εξέλιξης του σχεδίου εργασίας, καθώς βέβαια και ο χρόνος που απαιτούνταν για τη διεξαγωγή του.. ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το σχέδιο εργασίας έπρεπε να εξυπηρετεί τους στόχους του αναλυτικού προγράµµατος της Στ τάξης, χωρίς βέβαια να είναι περιορισµένο και εγκλωβισµένο µόνο σ αυτό. Έπρεπε όµως οι δάσκαλοι να το πάρουν σοβαρά υπ όψη τους σε συνδυασµό µε τους στόχους του σχεδίου εργασίας. Επειδή το πρόγραµµα διαχέεται και σχετίζεται µε τα µαθήµατα της γλώσσας, των µαθηµατικών, της φυσικής, της ιστορίας, της γεωγραφίας, των καλλιτεχνικών και της µουσικής, αξιοποιήσαµε κάποιες ώρες από αυτά τα µαθήµατα, όχι συνεχόµενες αλλά κυκλικά ώστε το σχέδιο εργασίας να προχωράει ταυτόχρονα µε τα µαθήµατα του αναλυτικού προγράµµατος. Επίσης κάναµε µια αναδιάταξη της ύλης στα παραπάνω µαθήµατα. Οι µαθητές χρειάστηκαν δύο εβδοµάδες για να συλλέξουν το υλικό τους εκτός ωρών λειτουργίας του σχολείου. Οι µαθητές επίσης χρειάστηκαν άλλες δύο εβδοµάδες για την ολοκλήρωση της έρευνας στις γνωστικές περιοχές της ιστορίας. Την τελευταία µέρα την αφιέρωσαν σε ανακοινώσεις και παρουσίαση της δουλειά τους σε όλους τους µαθητών και των δύο τµηµάτων. Μία εβδοµάδα χρειάστηκε για την ολοκλήρωση της έρευνας σχετικά µε το µάθηµα που είχαν αναλάβει οι οµάδες να συνδέσουν στο σχέδιο εργασίας. Μια βδοµάδα ακόµη χρειάστηκε για τις ανακοινώσεις και παρουσιάσεις της εργασίας του κάθε µαθήµατος σύνδεσης στην τάξη κατά την διάρκεια της αντίστοιχης ώρας. Επίσης ήταν απαραίτητη µία εβδοµάδα εκτός ωραρίου εργασίας για την οργάνωση του χώρου που θα φιλοξενούσε τα αποτελέσµατα του σχεδίου εργασίας, έτσι ώστε αυτό να γίνει ευρύτερα γνωστό και να παραχθεί κοινωνικό έργο. Στην αρχή του προγράµµατος χρειάστηκαν δυο µέρες για εκπαιδευτικές επισκέψεις και την τελευταία µέρα του έγινε η παρουσίαση στους γονείς και κηδεµόνες, και στο υπόλοιπο σχολείο. Η παρουσίαση περιελάµβανε εκθέσεις φωτογραφικού και άλλου υλικού, ηλεκτρονική παρουσίαση του προγράµµατος µέσω υπολογιστή, παρουσίαση χορών και παραδοσιακής µουσικής µε τη βοήθεια παραδοσιακών µουσικών οργάνων που σχετίζονταν µε το πρόγραµµα. Η συνολική διάρκεια του προγράµµατος ήταν πέντε µήνες. Ε. ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις που πραγµατοποιήθηκαν µετά από συνεργασία των µαθητών και των αντιστοίχων φορέων, είχαν σκοπό τη γνωριµία των παιδιών µε τους φορείς που ασχολούνται µε τον προσφυγικό ελληνισµό. Οι µαθητές έµαθαν τον τρόπο επαφής µε άλλες οργανωµένες οµάδες. Καλλιεργήθηκε έτσι η κοινωνικοποίηση που είναι βασικό στοιχείο ενός εκπαιδευτικού προγράµµατος, αλλά και δεξιότητα που οφείλει το σχολείο να καλλιεργήσει. ΣΤ. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ Για να γίνει το σχέδιο εργασίας ευέλικτο τα στάδια εφαρµογής του χωρίστηκαν σε τέσσερις φάσεις: 1. Προβληµατισµός 2. Προγραµµατισµός διδακτικών δραστηριοτήτων 3. ιεξαγωγή δραστηριοτήτων Συλλογή πληροφοριών και υλικού Αξιολόγηση πληροφοριών και υλικού Εφαρµογή των δεδοµένων 4. Αξιολόγηση
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ 1 η ΦΑΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ Η αφορµή για το ξεκίνηµα του προγράµµατος δόθηκε από τα αντίστοιχα µαθήµατα της Ιστορίας και της Ν. Γλώσσας και από τις συζητήσεις των µαθητών που επακολούθησαν σχετικά µε τους τόπους καταγωγής τους καθώς και από τη διαπίστωση ότι πολλοί µαθητές προέρχονται από οικογένειες µε καταγωγή από διάφορες περιοχές της Μ. Ασίας και του Εύξεινου Πόντου. Σαν πυρήνα του προγράµµατος θα θέσουµε το µάθηµα της Ιστορίας και ειδικά τις ενότητες που αναφέρονται στη Μικρασιατική περιπέτεια (1919-1925): ΟΕ Β, Ιστορία ΣΤ τάξης, «Στα Νεότερα Χρόνια», κεφάλαια 34, 40, 41, 42, σελίδες 181, 212-233, και τα µαθήµατα της Ν. Γλώσσας: ΟΕ Β, Ν. Γλώσσα ΣΤ τάξης, Β. Μ. Τεύχος 1 ο,σελίδες 48 50, 84 87 - Τ.Ε. Τεύχος 1 ο,σελίδες 41, 49. Ακόµη από το Β.Μ. και το Τ.Ε. των Μαθηµατικών τα κεφάλαια 35, 40 44, 45 48. Το θέµα ανταποκρίθηκε στους προβληµατισµούς και στα ενδιαφέροντα των µαθητών και ο βαθµός της συµµετοχής τους µας έδωσε τη δυνατότητα να καταλήξουµε σε µια µορφή δράσης της επόµενης φάσης. 2 η ΦΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Το κάθε παιδί µέσα από τις εµπειρίες και τα βιώµατά του ανέφερε µε ποιο τοµέα της ενότητας που θα εξετάζαµε ήθελε να ασχοληθεί: Κάποια παιδιά θέλησαν να συγκεντρώσουν στοιχεία και φωτογραφικό υλικό σχετικό µε γεγονότα εκείνης της εποχής. Κάποια παιδιά θέλησαν ν ασχοληθούν µε τα ήθη κι έθιµα των προσφύγων, µε τη διατροφή τους (το παστίτσιο, ο µουσακάς, το σουβλάκι, τα σουτζουκάκια, το πεϊνιρλί, το τανουµένον σορβά, το πυροσκί και δεκάδες άλλες γεύσεις της Ανατολής πρωτοδοκιµάστηκαν εδώ στην Ελλάδα µετά το 1922). Μια άλλη οµάδα µαθητών ασχολήθηκε µε τους παραδοσιακούς χορούς και τα τραγούδια τους. Μια άλλη οµάδα βρήκε και παρουσίασε στοιχεία σχετικά µε τις παραδοσιακές στολές των προσφύγων. Μερικοί µαθητές ασχολήθηκαν µε τα προβλήµατα που αντιµετώπισαν οι πρόσφυγες της περιόδου 1919-25, όταν ήρθαν στην Ελλάδα (προβλήµατα κοινωνικά, οικονοµικά, εργασιακά κ.ά.). Κάποια άλλα παιδιά ασχολήθηκαν µε τη σύνθεση του πληθυσµού της συνοικίας τους και την καταγραφή των συλλόγων που υπάρχουν στην περιοχή τους. Κάποιοι µαθητές ασχολήθηκαν µε την διάδοση και τη διατήρηση του Χριστιανισµού στις περιοχές του Πόντου και της Μικράς Ασίας και επισήµαναν τον ενωτικό ρόλο που έπαιξε αυτός (µαζί µε τη διατήρηση της Ελληνικής γλώσσας) για τους πληθυσµούς των περιοχών αυτών. Κάποιοι άλλοι µαθητές ασχολήθηκαν µε τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας σ αυτές τις περιοχές, βρήκαν και κατέγραψαν λέξεις της ποντιακής διαλέκτου. Οι µαθητές κατανεµήθηκαν σε οµάδες ανάλογα µε τις προτιµήσεις που εξέφρασαν, ισάριθµες µεταξύ τους και περίπου του ίδιου γνωστικού επιπέδου. Τελικά σχηµατίστηκαν οχτώ οµάδες µε βάσει τις διάφορες όψεις του θέµατος που εξετάσαµε. Είναι πολύ σηµαντικό να αναφερθεί ότι µέλη της οµάδας που ήταν τυχόν ξεκοµµένα και δεν συµµετείχαν ενεργά, κυρίως παιδιά Ελληνοποντίων από τη πρώην Σοβιετική Ένωση, που είχαν έρθει πρόσφατα στην τάξη µπόρεσαν µετά από δισταγµούς και αµφιταλαντεύσεις να κάνουν προτάσεις και να πάρουν ενεργό µέρος, καθώς πολλά από τα στοιχεία του προγράµµατος τους ήταν οικεία. 3 η ΦΑΣΗ - ΙΕΞΑΓΩΓΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ α. ΣΥΛΛΟΓΗ ΥΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ 1. Φροντίσαµε να υπάρχει κάποιο από το υλικό µέσα στην τάξη. Τέτοιο υλικό ήταν τα διδακτικά βιβλία, κάποιες εγκυκλοπαίδειες, λογοτεχνικά βιβλία σε σχέση µε το θέµα, ακόµα και σχετικά CD- ROM, κλπ. 2. Υλικό προµηθεύτηκαν τα ίδια τα παιδιά µέσα από βιβλιοθήκες, πολιτιστικούς συλλόγους, ακόµα και από συνεντεύξεις µε άτοµα του οικογενειακού και φιλικού τους περιβάλλοντος. Γνωρίζοντας ηλικιωµένους ανθρώπους που έζησαν στις χαµένες πατρίδες των Ελλήνων της Ανατολής µπόρεσαν να καταγράψουν ένα σωρό ενδιαφέροντα πράγµατα, έθιµα, παραδόσεις, τραγούδια, συνταγές από πατροπαράδοτα φαγητά. Ακόµη φωτογράφισαν παραδοσιακές στολές και πήραν συνεντεύξεις από µέλη των πολιτιστικών συλλόγων του δήµου µας. Συνόδεψαν το υλικό µε πληροφορίες για την προέλευση και την χρήση των αντικειµένων που βρήκαν. Ασχολήθηκαν και µε παραγωγή δικού τους υλικού που προέκυψε από τις γνώσεις και τις εµπειρίες που αποκτήθηκαν από την εµπλοκή τους µε τους προαναφερόµενους φορείς.
β. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΥ Οι µαθητές αφού συνέλεξαν και συγκέντρωσαν το υλικό τους, προέβησαν σε ταξινόµηση του, κατηγοριοποίηση και επιλογή του χρήσιµου υλικού για την επίτευξη του σκοπού τους. Ό,τι δεν τους χρειάζονταν το έδωσαν στις άλλες οµάδες. γ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ Στη φάση αυτή εφαρµόστηκε στην πράξη το πρόγραµµα που είχε καταστρωθεί από κάθε οµάδα. 1. Μία οµάδα φρόντισε για τη συλλογή υλικού που αναφέρεται στην άνθιση του Ελληνισµού στη Μ. Ασία, πνευµατική, κοινωνική και οικονοµική και την κατάσταση που επικρατούσε αντίστοιχα εκείνη την εποχή στην Ελλάδα. 2. Μια άλλη οµάδα επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στη Μικρασιατική εκστρατεία (τα αίτια, το χρονικό της εκστρατείας, την καταστροφή, την επέµβαση των ξένων δυνάµεων και την συνθήκη της Λοζάννης). Οι δύο αυτές οµάδες µε βάση το εγχειρίδιο της ιστορίας, εγκυκλοπαίδειες, επιστηµονικά και λογοτεχνικά βιβλία αναζήτησε την ιστορική αλήθεια της περιόδου αυτής και µε χάρτες που σχεδίασαν τα παιδιά, έδειξαν στην υπόλοιπη τάξη την πορεία του Ελληνικού στρατού, τις οδούς διαφυγής των προσφύγων και τους τόπους εγκατάστασής τους στην Ελλάδα. Με φωτογραφικό υλικό, cd - rom παρουσίασαν τα επιτεύγµατα του Ελληνισµού εκείνης της εποχής καθώς και την καταστροφή του πνευµατικού πολιτισµού και της ερήµωσης των πόλεων και των χωριών της Μ. Ασίας. 3. Μια άλλη οµάδα αξιοποιώντας συνεντεύξεις από πρόσφυγες, κείµενα από εγκυκλοπαίδειες, έντυπα συλλόγων, κοινωνικών φορέων κλπ. µελέτήσε τα κοινωνικά προβλήµατα που αντιµετώπισαν (ρατσισµός, περιθωριοποίηση, µόρφωση, ανισότητες κλπ.) οι πρόσφυγες όταν ήρθαν στην Ελλάδα, τα οικονοµικά ζητήµατα (ανεργία, έλλειψη περιουσιακών στοιχείων κλπ.) και τα εργασιακά (ανισότητες στον µισθό, αναγνωρίσεις πτυχίων κλπ.). ιερεύνησαν τους τρόπους µε τους οποίους ξεπεράστηκαν από τους ίδιους και τα µέτρα που έλαβε το Ελληνικό κράτος για τη λύση τους. 4. Μι άλλη οµάδα κατέγραψε συνταγές µαγειρικής και συνήθειες διατροφής. 5. Μια άλλη οµάδα βρήκε χορούς και τραγούδια από τα µέρη της Μ. Ασίας. Οι µαθητές ήρθαν σε επαφή µε παραδοσιακά µουσικά όργανα (ποντιακή λύρα). Καλέσαµε ένα ερασιτέχνη λυράρη, ο οποίος µίλησε στα παιδιά για το κύριο µουσικό όργανο των Ποντίων, την ποντιακή λύρα. Τους έδειξε τα µέρη από τα οποία αποτελείται, τον τρόπο κατασκευής της, τους έπαιξε παραδοσιακούς Ποντιακούς σκοπούς. 6. Κάποια άλλη οµάδα παρουσίασε φωτογραφίες από παραδοσιακές στολές Ποντίων και Σµυρνιών που οι µαθητές τις συνέκριναν µεταξύ τους. Η οµάδα αυτή επίσης εντόπισε και κατέγραψε τους συλλόγους Ποντίων και Σµυρναίων που υπάρχουν στην περιοχή και συνέλεξε πληροφορίες για τη δράση τους, τη συµµετοχή των µελών τους, τους λόγους της µη, ίσως, συµµετοχής πολλών προσφύγων σ αυτούς κ.ά. 7. Μια άλλη οµάδα παρουσίασε φωτογραφίες από τις σηµαντικότερες εκκλησίες που υπήρχαν στη Μ. Ασία και τον Πόντο. Επίσης έφερε πληροφορίες για τους σηµαντικούς θρησκευτικούς ηγέτες των Ελλήνων ( µητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, Αµάσειας Γερµανός Καραβαγγέλης, Σµύρνης Χρυσόστοµος) και για τον ποιµαντικό αλλά και διοικητικό ρόλο τους. 8. Άλλη οµάδα παρουσίασε ένα αυτοσχέδιο «ποντιακό λεξικό» µε λέξεις από τη ποντιακή διάλεκτο. δ. ΣΥΝ ΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αφού ολοκληρώθηκε η µελέτη και έρευνα της θεµατικής περιοχής της Ιστορίας η κάθε οµάδα ανέλαβε τη σύνδεση του σχεδίου εργασίας µας µε ένα µάθηµα. Τα καλλιτεχνικά πέρασαν µέσα απ όλες τις δραστηριότητες στα αντίστοιχα µαθήµατα. Τα µαθηµατικά και η Φυσική διδάχτηκαν σε επίπεδο ολοµέλειας από τους δασκάλους µε βάση τα υλικά των οµάδων.
1. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Μια οµάδα παιδιών µε τη βοήθεια των δασκάλων, έφτιαξε ένα ερωτηµατολόγιο. Το ερωτηµατολόγιο αυτό αφορούσε τον τόπο καταγωγής των µαθητών και από τους δυο γονείς, τον τόπο γέννησής τους, τον τόπο γέννησης των γονιών τους και των παππούδων τους και το έτος της πρώτης εγκατάστασής τους στην Ελλάδα για όσους τυχόν προέρχονταν από άλλους τόπους. Μοιράστηκε µε τη βοήθεια όλων των δασκάλων, στους µαθητές όλου του σχολείου και συµπληρώθηκε από τους γονείς των µαθητών και µέσο της ίδιας οδού επιστράφηκε στους µαθητές της οµάδας. Τα στοιχεία κατηγοριοποιήθηκαν µε τη βοήθεια του δασκάλου και όλης της τάξης και έτσι βγήκε το συµπέρασµα για τη σύνθεση του πληθυσµού της περιοχής του σχολείου µας. Με τη στατιστική ανάλυση που έκαναν οι µαθητές στο ερωτηµατολόγιο της τελευταίας οµάδας, δηµιούργησαν και έλυσαν προβλήµατα ποσοστών και διδάχτηκαν τα ιστογράµµατα, διαγράµµατα και τα εφάρµοσαν στην εργασία τους. 2. ΦΥΣΙΚΗ Με αφορµή τα παραδοσιακά µουσικά όργανα ασχολήθηκαν οι τάξεις µε την παραγωγή και διάδοση του ήχου, τα χαρακτηριστικά του και τα ηχεία και αντηχεία. Γνώρισαν τις διαφορές των διάφορων µουσικών οργάνων ανάλογα µε το αν είναι έγχορδα, κρουστά ή πνευστά. 3. ΓΛΩΣΣΑ Μια οµάδα ασχολήθηκε µε τη γλώσσα. Τα παιδιά ασκήθηκαν στην προσεκτική ανάγνωση, κατανόηση και κριτική κειµένων. Έµαθαν να ανατρέχουν σε κείµενα, να αναπτύσσουν την αφαιρετική ικανότητα διαχωρίζοντας τα αναγκαία από το σύνολο. Μέσα από την ενασχόληση µε τον προφορικό και γραπτό λόγο πλούτισαν το λεξιλόγιό τους και ασκήθηκαν στην ευχερή προφορική και γραπτή έκφραση. Έµαθαν τον µηχανισµό λήψης αποφάσεων και ανάπτυξης επιχειρηµάτων µέσα από δηµοκρατικό διάλογο. Ασκήθηκαν στην αποδοχή των αντίθετων µε τις δικές τους απόψεων. Βασικός στόχος της Γλώσσας της ΣΤ τάξης είναι και η γνωριµία µε ιδιωµατισµούς και διαλέκτους που χρησιµοποιούνται στον ελλαδικό χώρο και που τα παιδιά ασκούν ή και να χειρίζονται τα ίδια στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Η γλώσσα διδάχθηκε σε επίπεδο ολοµέλειας µε κείµενα που έφερε η κάθε οµάδα ξεχωριστά στην ολοµέλεια. Μέσα από τα κείµενα επιχειρήθηκε η ακουστική εξοικείωση µε τις οµιλούµενες τότε διαλέκτους, η καλολογική και γραµµατική ανάλυση, η ευχερής ανάγνωση, και, τελικά η κατανόηση του περιεχοµένου. Οι µαθητές έφεραν αποσπάσµατα από λογοτεχνικά κείµενα όπως ενδεικτικά είναι η «Αιολική Γη», «Τα µατωµένα Χώµατα», «Αϊβαλί πατρίδα µου», η «Προσφυγιά του Αγίου» κ.α. Τέτοια κείµενα υπάρχουν στο Ανθολόγιο της τάξης καθώς και στα βιβλία της Γλώσσας. Μια οµάδα έφερε ακουστικό υλικό µαγνητοφωνηµένο από τις συνεντεύξεις που πήρε για να αναλυθούν οι γλωσσικοί διάλεκτοι και ιδιωµατισµοί και να συγκριθούν µε τη τυπική νεοελληνική των βιβλίων. 4. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Γνώρισαν τα παιδιά τις θρησκείες και τους τόπους λατρείας των χωρών από τις οποίες οι πρόσφυγες προέρχονται. Μια οµάδα έφερε υλικό από σπουδαίους ναούς της Μ. Ασίας και του Πόντου (φωτογραφίες, ιστορίες, εικόνες) και από τους θρησκευτικούς ηγέτες των Ελλήνων των περιοχών αυτών. 5. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Οι µαθητές ασκήθηκαν στην µελέτη και κατανόηση των χαρτών. Γνώρισαν την τοπογραφία και ανθρωπογεωγραφία των συγκεκριµένων περιοχών και ιδιαίτερα του Πόντου και της Μικράς Ασίας από όπου οι πρόσφυγες κατάγονται. Μια οµάδα ασχολήθηκε µε τη συγκέντρωση υλικού σχετικά µε την ανθρωπογεωγραφία και την τοπογραφία της περιοχής (σπουδαιότερες πόλεις). Αναλογίες πληθυσµών, τόποι διαµονής των Ελλήνων στην Μ. Ασία, φυλές.
6. ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ Οι µαθητές ήρθαν σε επαφή µε µουσικά ακούσµατα και µε τους χορούς του προσφυγικού Ελληνισµού, που συνεχίζουν να ακούγονται και να χορεύονται ακόµα και σήµερα. Με τον τρόπο αυτό βίωσαν καλύτερα τη σηµασία και τη συνέχεια της Ελληνικής Παράδοσης. Γνώρισαν τους παραδοσιακούς χορούς καθώς και την ιστορία και σηµασία του κάθε χορού. Κάποιοι µαθητές χόρεψαν µερικούς παραδοσιακούς χορούς του Πόντου που τους γνώριζαν είτε γιατί συµµετέχουν σε αντίστοιχους συλλόγους, είτε γιατί τους είχαν µάθει από τους γονείς τους. Στη µουσική µε τη βοήθεια και συνεργασία της µουσικού του σχολείου µας, τα παιδιά ήρθαν σε επαφή µε τα παραδοσιακά µουσικά όργανα και συνέλεξαν µουσικά ακούσµατα της εποχής και της περιοχής εκείνης. Αναζήτησαν τα τραγούδια αυτά στη σηµερινή εποχή, έτσι όπως αυτά ακούγονται σε γάµους, πανηγύρια και χαρούµενες ή λυπητερές εκδηλώσεις της καθηµερινής λαϊκής κοινωνικής ζωής. 7. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ Στα καλλιτεχνικά οι µαθητές σχεδίασαν χάρτες της περιοχής της Μ. Ασίας, τις διαδροµές που ακολούθησαν οι πρόσφυγες για να έρθουν στην Ελλάδα και τα µέρη που εγκαταστάθηκαν. Με το φωτογραφικό υλικό κυρίως που συγκέντρωσαν από τις πόλεις της Μ. Ασίας που άνθισαν, πνευµατικά, οικονοµικά και, ενδεικτικά, τα κτίρια της, την Ευαγγελική Σχολή, το Γυµνάσιο Τραπεζούντας, οι µαθητές ετοίµασαν µία έκθεση φωτογραφίας στο χώρο του σχολείου. ΦΑΣΗ 4η α. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Στο τέλος του προγράµµατος οι δάσκαλοι των τάξεων ετοίµασαν φύλλα αξιολόγησης που συµπληρώθηκαν από τους µαθητές. Στο φύλλο αξιολόγησης περιέχονταν ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης, πολλαπλών επιλογών, συµπλήρωσης σωστού - λάθους, συµπλήρωσης κενών, αντιστοίχησης, λύση σταυρολέξων κ.ά. β. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Η παρουσίαση περιελάµβανε έκθεση φωτογραφικού υλικού, και µια ηλεκτρονική παρουσίαση του προγράµµατος µε υπολογιστή και έγινε σε κατάλληλο διαµορφωµένο χώρο που ετοίµασαν τα ίδια τα παιδιά στον ελεύθερο χρόνο τους. Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν και οι παραδοσιακοί χοροί. Η εκδήλωση έγινε σ όλο το σχολείο µε την παρουσία των γονέων των παιδιών καθώς και φίλων και συγγενών, όπως και τοπικών παραγόντων. γ. ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΣΤΟΧΩΝ Στο τέλος οι δάσκαλοι έκαναν µια συνολική αξιολόγηση του προγράµµατος και διαπίστωσαν ότι περισσότεροι στόχοι που είχαν τεθεί στη φάση του σχεδιασµού εκπληρώθηκαν σε αρκετά µεγάλο βαθµό.