Ασφαλής χειρισμός των ψαριών & θαλασσινών. Δρ Ευάγγελος Σ. Λάζος, Καθηγητής Εργαστήριο Επεξεργασίας Τροφίμων, Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων ΤΕΙ Αθηνών

Ασφαλής χειρισμός των ψαριών & θαλασσινών Δρ Ευάγγελος Σ. Λάζος, Καθηγητής Εργαστήριο Επεξεργασίας Τροφίμων, Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων ΤΕΙ Αθηνών elazos@teiath.gr Τα ψάρια και άλλα θαλασσινά είναι από τα πιο ευαίσθητα και ευαλλοίωτα τρόφιμα. Έτσι, απαιτείται ιδιαίτερος και προσεκτικός χειρισμός και αποθήκευση για να αποφευχθούν περιπτώσεις τροφοδηλητηριάσεως. Γενικώς τα ψάρια και τα λοιπά θαλασσινά θεωρούνται ασφαλή προϊόντα για κατανάλωση. Όμως μπορούν να καταστούν μη ασφαλή λόγω της παρουσίας ιών, βακτηρίων και παρασίτων. Παρακάτω θα δοθούν μερικές οδηγίες, οι οποίες θα σας βοηθήσουν στη σωστή επιλογή, χειρισμό και αποθήκευση των προϊόντων αυτών. Να έχετε πάντα υπ' όψιν σας και να αγοράζετε ψάρια & θαλασσινά από επώνυμους, πιστοποιημένους προμηθευτές. Να προτιμάτε προμηθευτές και επιχειρήσεις ή καταστήματα τα οποία εφαρμόζουν το σύστημα HACCP. Το σύστημα αυτό βασίζεται σε ορθές επιστημονικές αρχές και εξετάζει όλα τα στάδια κατά την επεξεργασία, απομονώνει τους πιθανούς κινδύνους και θέτει τα όρια, μέσα στα οποία τα προϊόντα είναι ασφαλή. Οι ρυθμίσεις αυτές βοηθούν τους καταναλωτές να επιλέγουν ασφαλή και υψηλής ποιότητας προϊόντα. 1 / 13

Άρα, 'ΠΡΟΤΙΜΑΜΕ ΠΑΝΤΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ & ΠΩΛΗΤΕΣ' Πως θα Διακρίνουμε τον Ασφαλή Προμηθευτή; - Οι υπάλληλοί του πρέπει να φορούν καθαρά ρούχα και κάλυμμα των μαλλιών της κεφαλής. - Δεν θα πρέπει να καπνίζουν, να τρώγουν ή να παίζουν με τα μαλλιά τους. - Δεν θα πρέπει να είναι άρρωστοι ή να φέρουν τραύματα. - Κατά το χειρισμό των προϊόντων θα πρέπει να φορούν γάντια και θα πρέπει να αλλάζουν γάντια όταν κάνουν άλλες εργασίες και μετά το χειρισμό νωπών ψαριών. - Τα ψάρια πρέπει να πωλούνται σε ένα παχύ στρώμα φρέσκου & καθαρού πάγου. - Θα πρέπει να είναι τοποθετημένα με την κοιλιά προς τον πάγο, για να μειωθεί ο κίνδυνος αλλοιώσεως. Επιλογή Ψαριών & Θαλασσινών Ολόκληρα ψάρια: Η εμφάνιση των ψαριών θα πρέπει να είναι λαμπερή και γυαλιστερή και τα περισσότερα λέπια ανέπαφα και προσκολλημένα καλά στην επιδερμίδα. Κάθε είδος ψαριού έχει χαρακτηριστικά σημάδια και χρώματα, τα οποία ξεθωριάζουν και καθίστανται λιγότερο έντονα καθώς το ψάρι χάνει τη φρεσκότητά του. Τα μάτια είναι λαμπερά, διαυγή, πλήρη και συχνά προεξέχουν. Καθώς χάνεται η ποιότητα, τα μάτια συχνά γίνονται ρόδινα, θολά και βυθίζονται. Οι παρατηρήσεις αυτές δεν γίνονται πάντα αντιληπτές στα μικρόφθαλμα ψάρια. Τα βράγχια είναι ερυθρά και ελεύθερα από γλίτσα. Με την πάροδο του χρόνου το χρώμα ξανοίγει προς το ρόδινο, κατόπιν γίνεται γκρίζο και τελικώς πρασινωπό ή μουντό καφέ. Η οσμή των φρέσκων ψαριών είναι χαρακτηριστική και ήπια. Τα ψάρια μόλις εξαχθούν από το νερό πρακτικά δεν έχουν τη χαρακτηριστική οσμή 'ψαρίλας'. Η οσμή αυτή αναπτύσσεται με το χρόνο και δεν θα πρέπει να είναι ισχυρή ή αποκρουστική. Η σάρκα πρέπει να είναι σφιχτή, ελαστική και να μην διαχωρίζεται από τα οστά. 2 / 13

Νωπά φιλέτα: Η οσμή θα πρέπει να είναι χαρακτηριστική και ήπια. Η σάρκα θα πρέπει να είναι υγρή, σφιχτή, ελαστική και να έχει την εμφάνιση του φρεσκοκομμένου, χωρίς ίχνη αμαυρώσεως ή ξηρά άκρα. Τα συσκευασμένα φιλέτα θα πρέπει να είναι περιτυλιγμένα σφιχτά και χωρίς υγρό ή αέρα εντός της συσκευασίας. Γαρίδες: Οι νωπές γαρίδες θα πρέπει να έχουν ήπια οσμή και σφιχτοδομημένη σάρκα. Το κέλυφος ή το κρέας δεν θα πρέπει να είναι γλιστερά και δεν θα πρέπει να υπάρχουν κηλίδες ή σημάδια τόσο στο κέλυφος όσο και στο κρέας. Το κέλυφος των νωπών γαρίδων μπορεί να είναι γκριζοπράσινο, ροδινο-ωχρό ή ζωηρό ρόδινο. Όταν βράζονται, το κέλυφος γίνεται ερυθρό και το κρέας προσλαμβάνει ερυθρωπή χροιά. Οι μαγειρεμένες γαρίδες έχουν σφιχτό κρέας και ήπια οσμή. Καβούρια, Αστακοί & Καραβίδες: Τα ζωντανά καβούρια, αστακοί και καραβίδες κινούν τα πόδια τους. Η ουρά του ζωντανού αστακού τυλίγεται κάτω από το σώμα και δεν κρέμεται προς τα κάτω όταν τον πιάνετε και τον ανασηκώνετε. Οι καταψυγμένες ουρές αστακού έχουν κρέας με καθαρό και λευκό χρώμα, χωρίς οσμή και είναι σκληρές (είναι παγωμένες). Τα βραστά καβούρια, αστακοί και καραβίδες έχουν ζωηρό πορτοκαλί έως ερυθρό κέλυφος και είναι απαλλαγμένα από κάθε ανεπιθύμητη οσμή. Μύδια, Στρείδια & Αχιβάδες: Να αγοράζετε τα προϊόντα αυτά με μεγάλη προσοχή. Προτιμάτε τις επώνυμες αγορές και επώνυμα καταστήματα πωλήσεως. Αν έχετε αμφιβολίες, ζητήστε από το προσωπικό του καταστήματος να σας δείξει την πιστοποιημένη ετικέτα μεταφοράς του προμηθευτή και ελέγξατε τον αριθμό του διακινητή και τα λοιπά στοιχεία επί του περιέκτη των προϊόντων. Τα μύδια, στρείδια & αχιβάδες όταν πωλούνται με το κέλυφος πρέπει να είναι ζωντανά και τα κελύφη πρέπει να είναι σφιχτά κλειστά. Άνοιγμα του κελύφους φανερώνει ότι τα είδη είναι νεκρά και μη εδώδιμα. Τα μύδια χωρίς κέλυφος πρέπει να είναι εύσαρκα ('παχουλά') και να έχουν ήπια οσμή, φυσικό κρεμώδες χρώμα και το υγρό να είναι διαυγές. Χτένια: Τα νωπά χτένια έχουν μια γλυκίζουσα οσμή και όταν είναι συσκευασμένα πρέπει να είναι ελεύθερα από υγρό. Το χρώμα των μεγάλων θαλασσίων χτενιών μπορεί να είναι λευκό, πορτοκαλί ή ρόδινο. Τα μικρότερα χτένια έχουν χρώμα λευκό, ελαφρύ ωχρό ή ροδίζον. 3 / 13

Καλαμάρια: Τα καλαμάρια κανονικά δεν ξεκοιλιάζονται στη θάλασσα, όπου απλώς πλένονται και τοποθετούνται σε πάγο. Είναι πιο ευαίσθητα από τα ψάρια. Για το λόγο αυτό πρέπει να υφίστανται προσεκτικό χειρισμό και επεξεργασία (αποκεφαλισμό, απομάκρυνση δέρματος, του σακιδίου με μελάνη κ.λπ.). Τα καλαμάρια μένουν ακέραια λόγω των απαιτήσεων της αγοράς (ολόκληρα). Είναι καλλίτερο τα καλαμάρια να τοποθετούνται με πάγο σε κιβώτια και όχι χύμα. Η αναλογία πάγου προς καλαμάρια θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 1:3 κατά βάρος. Τα ακέραια καλαμάρια διατηρούν αρίστη ποιότητα στον πάγο για 8 ημέρες. Μετά το χρονικό αυτό διάστημα η σάρκα αρχίζει να γίνεται ερυθρή, αναπτύσσονται οσμές μπαγιατέματος και τα καλαμάρια καθίστανται μη εδώδιμα σε 11-14 ημέρες. Αν τα καλαμάρια διατηρηθούν σε ψυχρό θαλασσινό νερό διατηρούν την ποιότητά τους για 6 ημέρες και καθίστανται μη εδώδιμα μετά 9 ημέρες. Τα πλήρη καλαμάρια που υφίστανται κατάψυξη και αποθήκευση στους 30 C διατηρούνται σε καλή κατάσταση επί 9 μήνες ή και περισσότερο. Κατεψυγμένα Θαλασσινά: Η σάρκα θα πρέπει να είναι συμπαγής και δεν θα πρέπει να υπάρχει κάποιος δυσχρωματισμός ή ξηρές περιοχές στην επιφάνεια. Η οσμή μπορεί να μην είναι εντοπίσιμη ή να είναι ήπια. Το υλικό συσκευασίας (ή περιτυλίξεως) θα πρέπει να είναι αδιαπέραστο από την υγρασία και του ατμούς και ακόμη να εφαρμόζει καλά γύρω από το προϊόν και να μην παρουσιάζει βλάβες. Τα υλικά συσκευασίας να μην περιέχουν πάγο ή κηλίδες νερού ή άλλες ενδείξεις ότι το προϊόν έχει σε κάποια φάση αποψυχθεί. Τα συσκευασμένα προϊόντα επικαλυμένα με κουρκούτι ή όχι θα πρέπει να έχουν μια καθαρή και ομοιόμορφη εμφάνιση. Τα τεμάχια πρέπει να διαχωρίζονται εύκολα. Η επικάλυψη να είναι άθικτη. Τα προϊόντα αυτά συνήθως φέρουν κάποια ημερομηνία λήξεως επί της συσκευασίας. Να χρησιμοποιείτε τα προϊόντα πριν από την ημερομηνία λήξεως. Αποθήκευση Μετά την Αγορά: Όταν αγοράζετε ψάρια και θαλασσινά υπό οποιαδήποτε μορφή, αυτά πρέπει να διατηρούνται υπό ψύχος (ψύξη - κατάψυξη). Ποτέ να μην εγκαταλείπετε στο 4 / 13

αυτοκίνητό σας τα ευαλλοίωτα αυτά προϊόντα, εκτός και είναι τοποθετημένα σε μεταφερόμενο ψυγείο. Για την αποθήκευση των ψαριών και λοιπών θαλασσινών, η θερμοκρασία του ψυγείου σας να είναι 0-3 C και του καταψύκτη σας στους 18 C ή παρακάτω. Ψύξη: Αποθηκεύσατε τα νωπά ψάρια εντός της αρχικής τους συσκευασίας στο ψυχρότερο σημείο του ψυγείου, το οποίο βρίσκεται κάτω από τον καταψύκτη ή στο συρτάρι συντηρήσεως του κρέατος (αν το ψυγείο σας έχει τέτοιο συρτάρι). Να χρησιμοποιείτε τα νωπά ψάρια που αγοράσατε εντός της ίδιας ημέρας ή το πολύ σε 2 ημέρες. Αν δεν τα χρησιμοποιήσετε να τα καταψύξετε. Προσοχή όμως, μην ξανακαταψύχετε ψάρια που έχετε αποψύξει, θα μειώσετε δραματικά την ποιότητά τους. Όταν αγοράζετε τα άλλα θαλασσινά, τοποθετήσατέ τα στο ψυγείο αμέσως μόλις φθάσετε στο σπίτι. Συσκευάσατε τα θαλασσινά σε αεροστεγείς σακούλες ή δοχεία. Αποθηκεύσατε τα νωπά, παστεριωμένα ή καπνιστά θαλασσινά στους 0 με 3 C. Τα ζωντανά μύδια, στρείδια, αχιβάδες, καβούρια, αστακούς και καραβίδες, αποθηκεύσατέ τα στο ψυγείο εντός καλώς αεριζομένων δοχείων. Καλύψατε το δοχείο με υγρό ύφασμα ή χαρτοπετσέτα. Η αποθήκευση των ζώντων θαλασσινών σε αλμυρό νερό μειώνει το χρόνο διατηρήσεώς των, ενώ η αποθήκευση σε γλυκό νερό τα θανατώνει. Διατηρείτε τα θαλασσινά ζωντανά! Μην μαγειρεύετε ή τρώτε θαλασσινά τα οποία έχουν αφυδατωθεί κατά την αποθήκευση. Τα ζωντανά καβούρια, αστακοί και καραβίδες κινούν τα πόδια τους. Τα μύδια, στρείδια & αχιβάδες πρέπει να έχουν τα κελύφη σφιχτά κλειστά. Τα νεκρά θαλασσινά αλλοιώνονται ταχέως και αναπτύσσουν κακή οσμή και γεύση. Τα χταπόδια, καλαμάρια & σουπιές καλό είναι να τοποθετούνται σε γυάλινο ή μεταλλικό από ανοξείδωτο χάλυβα μπολ, να καλύπτονται χαλαρά και να τοποθετούνται στο ψυχρότερο μέρος του ψυγείου. Επίσης, μπορούν να υποστούν μαγείρεμα και κατόπιν να τοποθετηθούν σε σφραγισμένο δοχείο και να αποθηκευθούν για 4-5 ημέρες. Κατάψυξη: Τα ψάρια πρέπει να καταψύχονται συσκευασμένα και αποκλείοντας το πλείστο του αέρα από τη συσκευασία. Οι σφιχτοδεμένες συσκευασίες έχουν επί πλέον το πλεονέκτημα ότι τα ψάρια καταψύχονται γρηγορότερα (ο αέρας δρα ως μονωτικό). Μπορείτε, ιδίως τα σχετικά μικρά ψάρια και τα φιλέτα, να τα συσκευάσετε ατομικά και κατόπιν να τα τοποθετήσετε σε μια μεγαλύτερη σακούλα πολυαιθυλενίου ή από αλουμινόχαρτο. Οι ποσότητες ανά σακούλα να είναι της τάξεως του μισού κιλού. Τα μεγάλα 5 / 13

ψάρια έχουν μεγάλη επιφάνεια και είναι δυσκολότερο να προστατευθούν από την οξείδωση. Ο καλλίτερος τρόπος χειρισμού περιλαμβάνει κατάψυξη χωρίς συσκευασία ή σε πρόχειρη σακούλα. Μετά την κατάψυξη, εμβαπτίστε τα σε νερό για σχηματισθεί ένα στρώμα επιφανειακού πάγου, το οποίο προστατεύει το ψάρι από την οξείδωση. Κατόπιν μπορείτε να τα συσκευάσετε σε σακούλες και να τα τοποθετήσετε στον καταψύκτη. Ο επίπαγος που έχει δημιουργηθεί μπορεί να χρειάζεται ανανέωση κάθε 5-6 εβδομάδες. Σε όλες τις περιπτώσεις χρησιμοποιήσατε ετικέτες επί των συσκευασιών με το όνομα του είδους και την ημερομηνία καταψύξεως. Έτσι, θα μπορείτε να χρησιμοποιείτε και να καταναλώνετε σωστά τα προϊόντα χωρίς αυτά να έχουν υπερβεί τον κατά περίπτωση υποδεικνυόμενο χρόνο συντηρήσεως και χωρίς να έχει υποβαθμισθεί η ποιότητά τους. Τα περισσότερα ψάρια δεν θα πρέπει να διατηρούνται στην κατάψυξη περισσότερο από 6 μήνες και για μερικά από 3 μήνες. Στην περίπτωση των θαλασσινών, τοποθετήστε τα προϊόντα στον καταψύκτη αμέσως μόλις φθάσετε στο σπίτι. Αποθηκεύσατέ τα στο αρχικό τους υγρό στην αρχική τους συσκευασία, εφ' όσον είναι αδιαπέραστη από την υγρασία και τους ατμούς. Τα κατεψυγμένα θαλασσινά που είναι συσκευασμένα σε περιτυλιγμένους δίσκους θα πρέπει, πριν να τοποθετηθούν στον καταψύκτη, να συσκευάζονται σε πλαστικές, χάρτινες ή σακούλες αλουμινίου κατάλληλες για κατάψυξη. Η θερμοκρασία αποθηκεύσεως πρέπει να είναι 18 C ή παρακάτω. Στον Πίνακα 1 φαίνονται οι χρόνοι αποθηκεύσεως υπό ψύξη και κατάψυξη των ψαριών και στον Πίνακα 2 των λοιπών θαλασσινών. Πίνακας 1 Χρόνοι αποθηκεύσεως των ψαριών. 6 / 13

Προϊόν Ψύξη (4,5 C) Κατάψυξη (-18 C) Ψάρι νωπό, άπαχο 1-2 ημέρες 4-6 μήνες Ψάρι νωπό, λιπαρό Την ίδια ημέρα ή 2-3 ημέρες 2-3 μήνες Ψάρι μαγειρεμένο 3-4 ημέρες 7 / 13

1 μήνας Ψάρι κατεψυγμένο Άμεση χρήση 3-6 μήνες Ψάρι ελαφρώς καπνιστό (π.χ. σολομός) 1-2 ημέρες Δεν υποδεικνύεται, χάνει την ποιότητά του μετά 6 μήνες Ψάρι έντονα καπνιστό (π.χ. ρέγγες) 6-7 ημέρες Δεν υποδεικνύεται, χάνει την ποιότητά του μετά 6 μήνες 8 / 13

Ψάρι ξηρό ή αλατισμένο 1 εβδομάδα Δεν υποδεικνύεται, χάνει την ποιότητά του μετά 6 μήνες Ζωμοί, στρειδόσουπες, φαγητά 1-2 ημέρες 3-6 μήνες Πίνακας 2 Χρόνοι αποθηκεύσεως των θαλασσινών. Προϊόν Ψύξη 9 / 13

Κατάψυξη ΝΩΠΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ Καβούρια & αστακοί ζωντανοί Μύδια & αχιβάδες ζωντανά Στρείδια ζωντανά Μύδια & αχιβάδες χωρίς κέλυφος Στρείδια χωρίς κέλυφος Γαρίδες, κρέας κάβουρα Χτένια Καλαμάρια, νωπά Την ίδια ημέρα 2-3 ημέρες 7-10 ημέρες 1-2 ημέρες 5-7 ημέρες 2-3 ημέρες 2-3 ημέρες 1 ημέρα Δεν υποδεικνύεται 10 / 13

Δεν υποδεικνύεται Δεν υποδεικνύεται 3-4 μήνες 3-4 μήνες 4 μήνες 3 μήνες 3 μήνες ΜΑΓΕΙΡΕΜΕΝΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ Καβούρια Γαρίδες Ψάρια sticks, εμπορικά Γαρίδες με επικάλυψη, εμπορικές Ψάρια, τεμάχια μαγειρεμένα 1-2 ημέρες 3-4 ημέρες Δεν υποδεικνύεται Δεν υποδεικνύεται 3-4 ημέρες 3 μήνες 2 μήνες 18 μήνες 1 έτος 3 μήνες 11 / 13

ΟΔΗΓΙΕΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥ & ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΕΩΣ - Αποψύξατε τα κατεψυγμένα ψάρια και θαλασσινά στο ψυγείο, κάτω από τρεχούμενο κρύο νερό ή σε φούρνο μικροκυμάτων, ακολουθώντας τις οδηγίες του παρασκευαστή. Ποτέ μην αποψύχετε τέτοια προϊόντα στον πάγκο της κουζίνας σε θερμοκρασία δωματίου ή με ζεστό νερό. - Να πλένετε τα χέρια σας καλά με σαπούνι πριν και μετά το χειρισμό ψαριών και θαλασσινών. - Εκτός και είναι τοποθετημένα σε πάγο ποτέ μην αφήνετε ψάρια & θαλασσινά, νωπά ή μαγειρεμένα, εκτός ψυγείου. - Όταν θέλετε να μαρινάρετε ψάρια και θαλασσινά, τούτο να γίνεται πάντα στο ψυγείο και ποτέ σε θερμοκρασία δωματίου. - Όταν υπάρχει αμφιβολία για κάποιο προϊόν ή για το πόσο παρέμεινε εκτός καταλλήλων συνθηκών αποθηκεύσεως είναι προτιμότερο να το πετάξετε. - Να φροντίζετε ζουμιά και οπός από νωπά ψάρια & θαλασσινά να μην πέφτουν πάνω σε μαγειρεμένα τρόφιμα. Υπάρχει κίνδυνος επιμολύνσεως. - Να αποθηκεύετε τα ψάρια & θαλασσινά στην αρχική τους συσκευασία και στο ψυχρότερο μέρος του ψυγείου. - Καταναλώστε τα προϊόντα αυτά εντός 1-2 ημερών. Αν όχι, καταψύξτε τα. Όμως, ΠΟΤ Ε ΜΗΝ ΑΝΑΚΑΤΑΨΥΧΕΤΕ ΑΠΟΨΥΓΜΕΝΑ ΨΑΡΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ. - Τα ζωντανά μαλάκια και οστρακόδερμα (μύδια, στρείδια, αχιβάδες κ.λπ.) θα πρέπει να διατηρούνται στο ψυγείο σε καθαρά δοχεία σκεπασμένα με καθαρό, υγρό ύφασμα, χωρίς αεροστεγή καπάκια. - Αν κατά την αποθήκευση τα μύδια και παρόμοια ανοίξουν ρίξτε τα νερό, αν είναι ζωντανά θα ξανακλείσουν. Αν δεν συμβεί τούτο πετάξτε τα. - Οι ζωντανοί αστακοί και καβούρια θα πρέπει να μαγειρεύονται την ίδια ημέρα που αγοράσθηκαν. Πριν από το μαγείρεμα τοποθετήστε τα στο ψυγείο σε δίσκο καλυμμένα με υγρό πανί. Διατηρήστε τα μαγειρεμένα ή βρασμένα καβούρια ή αστακούς στο ψυγείο σε αεροστεγή δοχεία. Καταναλώστε τα εντός 2 ή 3 ημερών. - Αποθηκεύσατε τις γαρίδες, καλαμάρια και οστρακόδερμα χωρίς κέλυφος σε υδατοστεγείς σακούλες ή καλυμμένα βάζα. Καταναλώστε τα καλαμάρια, γαρίδες και χτένια εντός 1 ή 2 ημερών. Τα στρείδια χωρίς κέλυφος θα πρέπει να μαγειρευτούν το πολύ εντός 7 ημερών. - Διατηρήστε τα κατεψυγμένα ψάρια και θαλασσινά στους 18 C και για τα περισσότερα, καταναλώστε τα εντός 6 μηνών. - Τα κονσερβοποιημένα ψάρια και θαλασσινά να αποθηκεύονται σε δροσερό και ξηρό μέρος. Να καταναλώνονται εντός 1 έτους. - Τα ζωντανά στρείδια και αχιβάδες μπορούν να αποθηκευθούν στο ψυγείο για 1-2 12 / 13

ημέρες σε μη αεροστεγή δοχεία. ΠΟΤΕ ΜΗΝ ΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΕΤΕ ΝΕΚΡΑ! - Να χρησιμοποιείτε καθαρά σκεύη τόσο για τα νωπά, όσο και για τα μαγειρεμένα προϊόντα. Ποτέ μην χρησιμοποιείτε σκεύη που ήλθα σε επαφή με νωπά προϊόντα για το σερβίρισμα ή τη φύλαξη μαγειρεμένων προϊόντων. - Μην χρησιμοποιείτε πετσέτες κουζίνας ή σφουγγάρια που ήλθαν σε επαφή με ζουμιά ή αίματα για να σκουπίσετε άλλα σκεύη. Πρέπει να τα οδηγήσετε για πλύσιμο. Να αντικαθιστάτε τις πετσέτες και τα σφουγγάρια συχνά για να αποφευχθεί η ανάπτυξη βακτηρίων σε αυτά.. - Να καθαρίζετε με επιμέλεια τους πάγκους, τα σκεύη, τα πιάτα, τα σανίδια κοπής και όλες τις επιφάνειες που ήλθαν σε επαφή με τα νωπά ψάρια και θαλασσινά χρησιμοποιώντας καυτό νερό και σαπούνι ή απορρυπαντικό. Τούτο θα παρεμποδίσει την επιμόλυνση. 13 / 13